Хрысціянскія цэрквы Бога

[122]

 

 

 

Паўсямеснае распаўсюджванне цэркваў з арыентацыяй на Суботу [122]

(Выданне 2.0 19950624-19981130)

 

Дадзеная шырокаабёмная праца прадстаўляе сабою апісанне Цэркваў, пачынаючы з першага стагоддзя, якія ўзнікалі на тэрыторыі Сярэдняга Усходу, Еўропы і ўсёй Азіі і ў сваёй дзейнасці неадступна следавалі запавету Суботы. Сачыненне ахоплівае прыкладна двухтысячагадовы прамежак часу і зяўляецца, паміма ўжо сказанага, яшчэ і адлюстраваннем тых гістарычных перыядаў, у рамках якіх названыя Цэрквы зведалі станаўленне і ўздым, цярпелі жорсткае праследаванне, падвяргаліся вынішчэнню з боку сістэмы богаслужэння Уваскрэшання.

 

 

Christian Churches of God
P.O. Box 369, WODEN ACT 2606, AUSTRALIA

 

E-mail: secretary@ccg.org

 

 

 (Copyright © 1999 Wade Cox)

 

Гэтая работа можа быць размножана і распаўсюджана пры ўмове, што яна капіруецца поўнасцю, без змен або вычоркванняў. Неабходна ўключыць назву работы і адрас выдаўца, а таксама звесткі наконт аўтарскіх правоў. Плату за распаўсюджанне копіі ад атрымальніка інкасаваць нельга. У крытычных артыкулах і аглядах можна ўстаўляць кароткія вытрымкі. Гэта не лічыцца парушэннем аўтарскіх правоў.

 

Дадзенай работай можна карыстацца са старонкі World Wide Web:
http://www.logon.org

 



Паўсямеснае распаўсюджванне цэркваў з арыентацыяй на Суботу [122]

 

Фон (кантэкст)

 


Паглыбляючыся ў працэсы гісторыі цэркваў, якія стагоддзямі бераглі святасць Субоце, мы можам зрабіць некаторыя доказныя вывады ў адносінах да гэтых цэркваў і асвятліць сістэму прытрымлівання звычаяў, якая сведчыць аб тым, што біблейская мадэль, уведзеная Хрыстом, ніколі не пераставала функцыяніраваць. Існуе мноства пераканаўчых прыкладаў адносна паслядоўнасці гісторыі цэркваў ад ранняга хрысціянства да Сярэдневякоўя, а таксама на працягу сярэдневяковага гістарычнага перыяда. Такі падыход да гісторыі цэркваў назіраецца і ў працэсе даследвання Рэфармацыі, і праз яе. Цэрквы, што прытрымліваюцца Суботы і якія імянуюцца таксама пры дапамозе тэрміна sabbatati, у розныя гістарычныя эпохі існавалі ў межах найбольшай часткі Планеты. Даныя цэрквы яшчэ са сваіх першапачаткаў поўнасцю трымалі Свяшчэнныя Дні.

 

Пачытанне звычаяў Суботы было шырока распаўсюджана, і, думаецца, іменна пагэтаму заслужыла апазіцыйных адносін з боку Рыма. Як засведчана ў папірусах Аксірхінчасавых (Oxyrhynchus Papyrus), (200–250 пасля Хрыста), Субота была захавана таксама ў Егіпце:

 

“Калі мы не зробім Суботу сапраўднай Суботай (гр. – несубатызіруем Суботу), не ўбачым мы Айца” (The Oxyrhynchus Papyri, Pt. 1, p. 3, Logion 2, verso 4–11, London: Offices of the Egyptian Exploration Fund, 1898).

 

Арыген (Origen) таксама меў радасць ад усведамлення сваёй святасці Субоце.

 

Пасля свята вечнай ахвяры (распяцця на крыжы) устаноўлена другое свята Субота, і кожнаму праведнаму сярод святых прыстойна і карысна трымаць такое свята Суботы. Пагэтаму людзі Божыя маюць таксама субатызм, г. зн. правяць Суботу (Евр. 4:9). (Homily on Numbers 23, para. 4, in Migne, Patrologia Graeca, Vol. 12, cols. 749, 750).

 

У Канстытуцыі Святых Апосталаў (Ante-Nicene Fathers, Vol. 7, p. 413, 3-е стагоддзе) таксама паведамляецца:

 

“Вы павінны трымаць Суботу на Яго аснове, гэдак, як Ён перапыніў Сваё тварэнне, не спыняючы правідэнцыю: гэта спакой для роздуму аб пытаннях Закона, і зусім не час для бяздзеяння рук”.

 

Арыгінальная пазіцыя царквы прытрымліванне Суботы распаўсюдзілася на Захад: на Еўропу, і ад Палестыны на Усход на Індыю (Mingana, Early Spread of Christianity, Vol. 10, p. 460), і далей на Кітай. У 220 годзе пасля Хрыста пачытанне Суботы выклікала дыскусію сярод буддыстаў. Згодна даследванню Лойда (Lloyd) (The Creed of Half Japan, p. 23) паўночнаіндыйская дынастыя Кушанаў (Kushan) у Вейсаліі (Vaisalia) сазвала сход свяшчэннікаў-буддыстаў, каб унесці аднолькавасць сярод буддыйскіх манахаў у адносінах штонядзельнага трымання Суботы, паколькі на некаторых з іх Пісанне Старога Запавета аказала такое ўражанне, што яны пачалі пачытаць Суботу.

 

У Еўропе субататы таксама не выглядзелі як немнагалікая сіла. Суботы трымалася царква, створаная ў Мілане.

 

У асноўным гэта была практыка Усходніх цэркваў; такая ж, як і для некаторых Заходніх цэркваў… Таму што Міланская царква (царква Мілана), здаецца, трымалася Суботы з вялікім пачытаннем… Зусім не так, як Усходнія цэрквы і некаторыя другія, якія ў адносінах прытрыманасці гэтага дня схіляліся да іудайсму (іудаізму); яны, у сваю чаргу, у дзень Суботы збіраліся разам, каб пакланяцца Іісусу Хрысту Госпаду Суботы (Dr. Peter Heylyn, History of the Sabbath, London, 1636, Part 2, para. 5, pp. 73–74; арыгінальны правапіс захаваны).

 

Пры панаванні готаў і пад уплывам Рыма цэрквы Захаду неапраўдана пагардліва ставіліся ў адносінах да Суботы, хаця самі готы нават не былі католікамі, а толькі субардынацыяністамі або арыянамі. Сідоній (Sidonius) сказаў пад уплывам Тэадарыха (Theodoriс) (454–526 гады):

 

“Гэта факт, што ў былыя часы Усход меў звычку трымаць Суботу, таксама як Дзень Госпада, і праводзіць у гэтыя дні свяшчэнныя сходы; але людзі Захаду, зусім наадварот, занятыя сваімі спрэчкамі па пытаннях Дня Госпада, святкаванню Суботы не прыдавалі ўвагі” (Apollinaris Sidonii Epistolae, lib. 1,2; Migne, 57).

 

Заходнія готы, якія перасяліліся ў паўднёвую Галію і Іспанію, былі адапцыяністамі і яшчэ называліся банасіянамі, спасылаючыся на Баносія з Сарды (Bonosus of Sardica), які вучыў, што Іосіф і Марыя мелі дзяцей. Ён быў параўнаны з Марцэлінам (Marcellus) і Фоціем (Photius), тым самым падцвярджаючы ўзаемнае падабенства іх поглядаў у адносінах Суботы і Закона.

 

Тое, што Марсель быў кіруючым цэнтрам для заходніх прэдэсцыянаў (месаліянаў), здаецца, падцвярджае факт, што ўласцівыя ім погляды мелі распаўсюджанне і ў 529 годзе ў Аронце (Orange) і, нарэшце, (магчыма, беспадстаўна) былі асуджаны як пелагіянства (ERE, Sects, Vol. XI, p. 319).

 

Зыходзячы з аналізу 26-га канона Эльвірскага (Elvira) сабора (305 пасля Хрыста), можна зрабіць вывад, што Суботу трымалі іспанскія цэрквы. Рым, у сваю чаргу, прыняў за правіла пасціцца іменна ў той жа час, г. зн. у час Суботы, каб такім чынам перашкаджаць пачытанню Суботы. Папа Сільвестр (Sylvester) (314335) быў першым, хто аддаў загад пасціцца ў гэтыя дні. Папа Інакенцій (Innocent) (402–417) узнёс гэты загад да ўзроўню абавязковага закона для тых цэркваў, якія былі яму падпарадкаваны.

 

Інакенцій прадвызначыў па Суботах ці ў час Саббата паслядоўна правіць пост (Peter Heylyn, History of the Sabbath, Part 2, Ch. 2, London, 1636, p. 44).

 

26-ы канон Эльвірскага сабора абазначыў:

 

“Пасціцца кожную Суботу: пастанаўляецца для таго, каб памылковыя погляды з дапамогаю паста былі б выпраўлены на працягу кожнай Суботы”.

 

Горад паўночнаўсходняй Іспаніі Сабадзел (Sabadell), што недалёка ад Барселоны, атрымаў сваю назву ад тэрміна “сабататы” ці “вальдэнсы” (або “валенсы”). Гістарычнасць слова і антычнасць тэрмінаў “сабататы” і “інсабаты” змякчалі ўплыў тых акалічнасцей, якія былі накіраваны супраць Вальдо (Waldo) і выявіліся ў Валенсіі (Vallenses). Аднак распаўсюджанне гэтай сітуацыі хутчэй усяго сведчыла аб тым, што пры дапамозе даных акалічнасцей, як мы гэта яшчэ ўбачым, ён быў вернуты і ад іх атрымаў сваё імя.

 

Цэрквы Персіі, якія трымалі Суботу, сорак гадоў (315275) былі пад праследаваннем Шапура ІІ (Shapyr II), асабліва за тое, што трымалі Суботу.

 

“Яны пагардліва ставіліся да Бога Сонца. А хіба не свяшчэнны заснавальнік нашай боскай веры Зораастр (Zoroaster) яшчэ тысячу гадоў таму назад не ўнядрыў Нядзелю, каб пачытаць Сонца, і для таго яшчэ, каб выцесніць Суботу Старога Запавета? Яшчэ да гэтага часу гэтыя хрысціяне правяць богаслужэнне па Суботах* (O Leary, The Syriac Church and Fathers, pp. 83–84, перацытавана ад Truth Triumphant, p. 170).

 

Гэтае ганенне знайшло атабражэнне і на Захадзе, а іменна ў дакументах Лаадыкейскага Сабора. Хефелэ (Hefele) адзначае:

 

“16 канон евангелле сумесна з другімі Пісаннямі неабходна чытаць па Суботах” (таксама 9 і 51 каноны; Bacchiocchi, fn. 15, p. 217).

 

“29 канон хрысціяне не павінны іудаізіраваць Суботні адпачынак, гэты дзень яны павінны праводзіць, ушаноўваючы дзень адпачынку Госпада, па магчымасці як сапраўдныя хрысціяне. А калі хто-нібудзь усё ж іудаізіруецца, то няхай будзе яму анафема Хрыста” (Mansi, II, pp. 569–570, глядзі таксама Hefele, Councils, Vol. 2, b. 6).

 

Гісторык Сакрат (Socrates the Historian) калісьці сказаў:

 

“Нягледзячы на тое, што амаль усе цэрквы ва ўсім свеце ў час Суботы штонядзельна святкуюць святыя таінствы (католікі прымаюць іх у якасці еўхарыстыі або так называемай трапезы Госпада ці як прычашчэнне), Александрыйскія і Рымлянскія хрысціяне на аснове розных старых традыцый адказваюцца рабіць гэта” (Socrates, Ecclesiastical History, Bk. 5, Ch. 22, p. 289).

 

Хрысціянства трымала Суботу таксама на працягу пятага стагоддзя (Lyman Coleman, Ancient Christianity Exemplified, Ch. 26, Sec. 2, p. 527).

 

Упаўне верагодным выступае той факт, што ў час Іераніма (Jerome) (420) богабаязныя хрысціяне па Нядзелях займаліся паўсядзённай працай (Dr. White, bishop of Ely, Treatise of the Sabbath Day, p. 219).

 

Епіскап горада Гіппона Аўгусцін (Augustine of Hippo), богабаязны ўшанавацель Нядзелі, сведчыў пра тое, што Суботы прытрымлівалася найбольшая частка хрысціянскага міру (Nicene and Post-Nicene Fathers (NPNF), First Series, Vol. 1, pp. 353–354) і з жалем успрымаў той факт, што ў Афрыцы нават у прэдзелах двух бліжэйшых суседніх цэркваў адна трымала Суботу сёмага дня, а другая ў той жа самы час пасцілася (Peter Heylyn, op. cit., p. 416).

 

Пэўны час цэрквы паслядоўна трымалі Суботу.

 

Старажытныя хрысціяне былі вельмі старанныя ў адносінах пачытання Суботы ці Сёмага дня… Зусім ясна, што ўсе арыенталістычныя цэрквы і найбольшая частка свету трымалі Суботу ў якасці свята… Афанасій (Athanasius), расказваючы пра гэта, таксама адзначае, што па Суботах яны праводзяць рэлігійныя сходы не таму, што быццам бы знаходзяцца пад уплывам іудаізма, а іменна ў мэтах пакланення Іісусу, Госпаду Суботы; тое ж самае падцвярджае і Эпіфаній (Epiphanius) (Antiquities of the Christian Church, Vol. II, Bk. xx, Ch. 3, Sec. 1, 66, 1137, 1136).

 

У другой палове чацвертага стагоддзя Мусей (Museus), епіскап Абісінскай царквы, якая таксама трымала Суботу, наведваў Кітай. Амвросій (Ambrose) з Мілана канстатаваў, што Мусей абехаў амаль усю зямлю Серы (Seres) (Кітай) (Ambrose, De Moribus, Brachman-orium Opera Omnia, 1132, выяўлена ў Мігне, Patriologia Latina, Vol. 17, pp. 1131–1132). Мінгана (Mingana) лічыць, што ў 370 годзе Мусей з Абісініі абехаў Аравію, Персію, Індыю і Кітай (гл. таксама fn. 27 to Truth Triumphant, p. 308).

 

Царкоўныя Суботы былі ўведзены ў Персіі, а таксама ў басейне Тыгра Еўфрата. Яны трымалі Суботу і плацілі дзесяціны для сваіх цэркваў (Realencyclopaeie fur Protestantishe und Kirche, art. Nestorianer, глядзі таксама Yule, The Book of Ser Marco Polo, Vol. 2, p. 409). Святы Фама Хрысціян (St. Thomas Christians) з Індыі ніколі не меў сувязяў з Рымам.

 

Іменна прывержанцы Суботы, а таксама сілы, якія разрушалі агульнасць з Рымам пасля Халкідонскага сабора (г. зн. абессіняне, якабіяне (jacobites), мараніты (maronites), і армяне, курды) падтрымлівалі законы ежы і не прызналі таксама споведзь і чысцілішча (Schaff-Herzog, The New Encyclopaedia of Religious Knowledge, art. Nestorians and Nestorianer).

 

У 781 годзе ў знакамітым Кітайскім Мануменце на мармуры быў нанесены заклік апавядаць аб развіцці хрысціянства на тэрыторыі Кітая гэтай эпохі. Запіс, які змяшчае 763 словы, быў раскопаны ў 1625 годзе недалёка ад горада Чаньань (Changan). Зараз ён знаходзіцца ў Гаю Пласціначак Надпісаў у Чаньане. У фрагменце пласціначкі паведамляецца:

 

“На сёмы дзень пасля ачышчэння нашых сэрцаў мы прыносім ахвяры і атрымліваем вызваленне ад нашых грахоў. Даная рэлігія, настолькі дасканалая і цудоўная, цяжкаватая ў словах, аднак яна са сваімі выдатнейшымі прадпісаннямі асвятляе цемру” (V. I. Abbe Hue, Christianity in China, Vol. 1, Ch. 2, pp. 48–49).

 

Якабіяне ў якасці трымацеляў Суботы былі зафіксаваны ў 1625 годзе таксама ў Індыі (Pilgrimmes, Pt. 2, p. 1269).

 

Прывержанцам Суботы засталася Абісінская царква. Пагэтаму Эфіопскія іезуіты зрабілі спробы схіліць яе да прыняцця Рымскага каталіцызма. Абісінскія легаты з Лісабонскага двара забаранілі ім трыманне Суботы, накшталт іудзеям, што лепш за ўсё быць паслушнымі Хрысту і Апосталам (Geddes, Church History of Ethiopia, pp. 87–88). У 1604 годзе іезуіты аказалі ўплыў на караля Зедэнгхела (Zadenghel), каб ён садзейнічаў падпарадкаванню царквы пад панаванне папы, і пры дапамозе суровага пакарання забараніў пакланенне Суботам (Geddes, ibid., p. 311, а таксама Gibbons, Decline and Fall of the Roman Empire, Ch. 47).

 


 

Субота ў Італіі

 


Мяркуецца, што ў Мілане Суботу трымаў Міланскі Амвросій, і выключна з гэтых часоў узнікла прымаўка ў адносінах Рымлянскіх Нядзель: “Калі ў Рыме робіць, то як Рым робіць” (Heylyn, op. cit., 1612). Хэйлін (Heylyn) характарызаваў Міланскую царкву чацвертага стагоддзя як цэнтр зберажэння Суботы на Захадзе (ibid., part 2, para. 5, pp. 73–74). Пагэтаму не дзіўна, што іменна тут саббаты мелі сваю школу, зарэгістраваную пад падпарадкаваннем Валенсіі. І гэта ў той час, калі да іх далучыўся Пер Вальдо. У Італіі Суботу трымалі на працягу стагоддзяў, і Фрыаўльскі (Friaul) сабор (791 г.), спасылаючыся на 13 канон, выступіў супраць падтрымання гэтых звычаяў у сялянскім асяроддзі.

 

“Мы загадваем усім хрысціянам трымаць Дзень Госпада, які не павінен праводзіцца ў гонар старадаўняй Суботы, а толькі ў гонар свяшчэннага вечара пачатку нядзелі, называемага Днём Госпада. Гэта калі мы гаворым пра тую Суботу, апошні дзень нядзелі, які трымалі іудзеі і які трымалі нашы сяляне…” (Mansi, 13, 851).

 

Паміж Міланам і Ліёнам узнікла тое ядро захавання Суботы ў Еўропе, якое стала цэнтрам Ліёнскіх беднякоў, гэта значыць накірунку саббаты ці інсаббаты. Члены яго пазней былі названы вальдэнсамі. Сувязям Мілана і Ліёна было садзейнічанне з боку Пафінія (Pothinus) і Іранея (Iraneus) (прыблізна 125203 гады). Абодва яны былі паслядоўнікамі Палікарпа (Polycarp), вучня Іаана (John), і абодва пачыталі Суботу. У 177 годзе, пасля мукаў Пафінія (у выніку праследвання Марка Аўрэлія (Markus Aurelius), Іраней стаў епіскапам Ліёна. Цэрквы Ліёна і Вены, скардзячыся на накіраваныя супраць іх праследаванні 177 года, і, магчыма, з-за гэтых праследаванняў, прасілі міласэрднасці ў мантаністаў Фрыгіі (Phrygia) (хоця самі яны ў сваіх поглядах былі асцярожныя і не прадстаўлялі мантаністаў (The Catholic Encyclopedia (C.E.), art. Montanists, Vol. X, pp. 522–523)). Мантан (Montanus) і прарочыцы Максіміла (Maximilla) і Прыса (Prisca) ці Прысілла (Priscilla), думаецца, праявілі экстаз і прарочылі ў Фрыгіі пад уздзеяннем культа Кібелы (Cybele). Яны, а таксама іх паслядоўнікі былі засуджаны.

 

Іраней, таксама як Юсцін Мучанік (Justin Martur) і ўсе Анты Нікейскія апалагеты, рэпрэзентаваў унітарызм. Ён дэкларыраваў, што царква трымае толькі адну непахісную веру што на свеце існуе выключна адзін Творца Бог Айцец (ANF, Vol. 1, Against Heresies, Bk. II, Ch. IX, p. 369). Ён паведаміў, што пазіцыя царквы наступная:

 

“Дасканалая праведнасць не можа быць прадстаўлена якім-нібудзь другім законным рытуалам. Хрыстос жа не адмяніў Дэкалог, ён заўсёды мае сілу: людзі ніколі яшчэ не вызваляліся ад свайго Закона” (ANF, Bk. IV, Ch. XVI, p. 480).

 

Ён цытуе Іезекііля (20:12) і Майсея (Зыход 21:13) у адносінах Суботы, як знака Запавета паміж Богам і Яго народам. Субота была дадзена нам у якасці знака, які мае так жа сімвалічны характар. Яна вучыла, што мы павінны служыць Богу штодзённа. Аднак толькі гэтым чалавек яшчэ не можа быць апраўданы, таму народу прадастаўлены знак (ibid., p. 481).

 

Ігнацій (Ignatius), епіскап Антыохіі, у час Траяна (Trajan) (98117 пасля Хрыста) у межах сваёй тэрыторыі выступіў супраць усялякіх тэндэнцый іудаізіравання. Ён дакладна зафіксаваў інстытуцыі іудзеяў, такія, як Субота, пастаяннае перажыванне і пачцівасць іудзеяў адносна іх (Еpistle to the Magnesians, глядзі таксама Bacchiocchi, p. 213). У гэты час цяжка было прадставіць, што ў працэсе трымання Суботы ўжо рэалізаваўся карэнны пералом (ibid., 214). Відавочным фактам выступае тая акалічнасць, што Ігнацій ваяваў з тымі традыцыйнымі Суботнімі звычаямі іудаеў, якіх прытрымліваліся абедзве партыі.

 

Юсцін Мучанік, будучы ўнітарыем, пазнаёміў з паняццем пакланення Нядзелі (ANF, Vol. 1, First Apology, LXVII, pp. 185–186) і імкнуўся пераканаць свайго іудзейскага сябру Трыфо (Trypho) карэктыраваць уласныя звычаі (глядзіце, напрыклад, ANF, Vol. 1, Dialoque with Trypho, Ch. XII, p. 200). Бачыочы (Bacchiocchi) (магчыма, аўтарытэт, які спрыяе пераходу ад Суботы да пакланення Нядзелі, From Sabbath to Sunday, Pontifical Gregorian University Press, Rome, 1977) разглядвае няўдачу Юсціна пры цытаванні некаторых неабдуманых прыкладаў праведнасці, прадназначаных для практыкі. Аргументы Юсціна ўключаюць у сябе прадвызначэнне, што ў гэты час прытрымліванне Нядзелі было чужасцю і для іудзеяў, і для еўрапейскіх хрысціян (с. 156). Як гэта сцвярджае Епіфеней (Epiphonius) (ibid.), назаране таксама не ўшаноўвалі Нядзелі. Назаране, існаванне якіх на працягу чацвертага стагоддзя падцвярджае Іеранім, думаецца, былі непасрэднымі патомкамі Іерусалімскай абшчыны і якія мігрыравалі на Пелл (Bacchiocchi, ibid.).

 

У пачатковых пісаннях структура Суботы была ўсвядомлена як адухатвароны фенамен, аднак іудзеі моцна трымаліся фізічнага аспекту, і гэта сутнасць дыскусій. Адмена суботы і замена яе Нядзеляй магло мець супрацьдзеянным.

Ліёнская царква пад кіраўніцтвам Іранея прымала ўдзел у Квартадэцыманскім (Quartodeciman) дыспуце наконт Вялікадня і Свята апрэснокаў (глядзі Butler, Lives of the Saints, pp. 196–197, а таксама Passover дакументы). Ён распаўсюджваў ранняе хрысціянства на большую частку Францыі і веяў веяннем смерці ў адносінах да тых формаў гнастыцызма, якія тут унядраліся. У час Пафінія і Іранея Ліён быў цэнтрам царквы і цэнтрам звароту.

 

Праследванне Ліёна і Вены адлюстравана ў пасланні да братоў з Смірны, якое збярог Еўсевій (Eusebius) (Hist. Eccl., V, і-іv). Вена была ў залежнасці ад Ліёна і, магчыма, пад кіраўніцтвам дыякана (С.Е., art. Gaul, Christian, Vol. VI, p. 395).

 

Рэпрэзентацыю цэркваў у Галіі, магчыма, аблегчыла вялікая канцэнтрацыя іудзеяў вакол Марселя і Генуі на працягу 100300 гадоў (глядзі Gilbert, Atlas of Jewish History, Dorset Press, 1984, map. 17). Гэтыя абшчыны, відаць, былі цесна звязаны з шчыльнымі канцэнтрацыямі іудзеяў Эфесі і Смірны. Рух па Роне ад Марселя да Ліёна метраполіі і цэнтра камунікацыі ўсёй краіны, без сумнення, зяўляецца вынікам удзелу іудзеяў у камерцыйнай дзейнасці. Магчыма, што іменна патрабаванні камунікацыі былі прычынаю, садзейнічаючай адпраўцы Іранея і Пафінія ў Ліён, якое звяршыў Палікарп з Смірны. Ітак, Ліёнская царква, якая трымала Суботу, была заснавана яшчэ да пачатку праследавання з боку Марка Аўрэлія ў 177 годзе. Калі Іраней стаў епіскапам, Ліён быў цэнтрам цэркваў Галіі. Цэрквы Галіі пры падтрымцы епіскапаў Азіі накіравалі пасланні ў Рым у час Квартадэцыманскіх спрэчак (глядзі Eusebius, Hist. Eccl., V, XXIII) па пытаннях унядрэння Вялікадня.

 

Грыгорый з Тура (Gregory of Tours) (Historia Francorum, I, XXIII) сведчыць, што ў 250 годзе Рым быццам бы паслаў сямёра епіскапаў для стварэння цэркваў у Галіі. Магчыма, што Гаціаній (Gatianus) заснаваў царкву Тура; Трафім (Trophimus) – у Орлі; Паул (Paul) – в Нарбоне; Сатурній (Saturnius) – у Тулузе; Дэніс (Denis) – у Парыжы; Стрэмоній (Aўстрэмоній) (Stremonius) (Austremonius) – у Аўэрджы (Клермонце); і Марціаліс (Martialis) – у Ліможы (глядзі Lejay C.E., art. Gaul ibid.). Леджэй (Lejay) сцвярджае, што гэта спрэчнае пытанне для сурёзных гісторыкаў. Вельмі магчыма, што ўсё гэта характарызуе ўмяшанне Рыма ва ўнутраныя справы нацый. Нягледзячы на матывы і факты, кіпрыяне зарэгістравалі многія цэрквы, якія стварыліся ў Францыі. Гэтыя цэрквы зусім мала пацярпелі ад вялікага праследвання. Магчыма, што Канстанцый Хлор, бацька Канстанціна, не быў варожым у адносінах хрысціянства. Думаецца, што ў выніку яго падпарадкаванасці субардзінацыяністам Ліёна, Канстанцін адказаўся стаць афанасійцам (квазітрынітарыем, пазней пад назваю “католікі”) і яшчэ да смерці (глядзі C.E., ibid., а таксама запісы Канстанціна) рэальна быў ахрышчаны як субардзінацыяніст унітарый (ці так называемы еўсебіянец або арыян). Арльскі сабор мае пратакол, які сведчыць, што ў гэты час (каля 314 года) у адпаведнасці з Эдыктам Талерантнасці (Мілана) тут было створана мноства дзіацэсаў. Яшчэ да гэтага часу існуюць подпісы епіскапаў, якія даказваюць рэальнасць наступных епархій: Вена, Марсель, Арль, Оронта (Orange), Вэйсон (Vaison), Апт, Ніцца, Ліон, Аўтун (Autun), Калоджн (Cologne), Трыр, Рэймс, Равена (Rouen), Бардуэкс (Bordeaux), Габалі і Еуз (Eauze). Да іх трэба далучыць таксама епархіі Тулузі, Нарбонны, Клермона, Баржо (Bourges), і Парыж (глядзі C.E., ibid., p. 396).

 

У Францыі манашаства не ўкаранілася аж да 397 года, калі яго ўнядрылі Марцін (Martin), які заснаваў Марматыр (Marmoutier) паблізу Тура, і Кассін (Kasian) (435), які арганізаваў дзве цэрквы Марселя (каля 415 года). Хрысціянства было шырока звязана з гарадамі, якія стварыліся і, магчыма, знаходзіліся пад уплывам іудзеяў. Сельскія людзі былі язычнікамі і знаходзіліся пад уплывам Галла-Келцкага і Рымлянскага забабонаў. Зварот у пачатку чацвертага стагоддзя да ўнітарнага (памылкова названага арыянствам) готаў, вандалаў, сюваў (Suevi), аланцаў і другіх на нейкі час пакончыла з Рымлянскім трынітарызмам і намаганнямі трымаць Нядзелі. Епіскапскія епархіі ў Галіі пад уплывам Рыма сталі абектамі карысталюбства арыстакратыі. Ганарацій (Honoratus) заснаваў манастыр на востраве Лерын (Лерынум). З яго была перанята інстытуцыя епіскапіі і так называемая Лерынская артадаксальная градацыя была ўведзена ў многіх дзіяцэзах. У Арль былі ўладкаваны на працу Ганарацій, Гіларый (Hilary) і Цэсарый (Caesarius); у Ліоне Еўхерый (Eucherius), а яго сыны Салоній (Salonius) і Вераній (Veranius) – адпаведна ў Жэневе і Веніцы; Лупій (Lupus) – у Троі; Максімій (Maximus) і Фаусцій (Faustus) – у Рыцы.

 

Лерын таксама стаў школай містыцызма і тэалогіі, далёка і шырока распаўсюдзіў такія рэлігійныя ідэі пры дапамозе дагматычных, палемічных і хагіаграфічных работ (С.E., op. cit.).

           

Ітак, манастырскія школы ўкаранілі містыцызм у простую рэлігію ранніх цэркваў Францыі. Манастырскаму містыцызму было аказана значнае супраціўленне, і многія з свяшчэннікаў жаніліся. Аднак дынастыя Меравінджайна (Merovingian) у рэшце рэшт унядрыла Рымлянскую сістэму з дапамогаю мяча.

 

Да 417 года, калі папа Засім (Zosimus) зрабіў епіскапа Арля Патроклія (Patrocles) сваім вікарыем або дэлегатам у Галіі, усе дыспуты былі скіраваны ў Мілан, дзе Міланскі сабор вырашыў спрэчныя пытанні (глядзі C.E., p. 397). Такім чынам, лёгка выявіць узаемаадносіны паміж Міланам і шырокай прастораю саббатаў ці валенсаў. Цэрквы ў Галіі на ўсё пашыраючайся аснове былі ў дыспутах па пытаннях прыроды Божыя. Цэрквы былі паслядоўнымі субардзінацыяністамі.

 

Царква ў Галіі праходзіла праз трайны дагматычны крызіс. Паказалася, што яе епіскапства было вельмі заклапочана сумесна з арыянствам; звычайна, яны засталіся вернымі вучэнню Нікея, нягледзячы на некаторае пераходнае ці частковае адступніцтва.

 

Гэта, думаецца, яшчэ недастаткова ацэнена. Саббаты былі субардзінацыяністамі-унітарыямі яшчэ з часоў заснавання гэтага напрамку Пафініем і Іранеем, г. зн. яшчэ цэлае стагоддзе да таго моманту, калі было вядома пра Арыема. Трыманне Суботы распаўсюдзілася цалкам на тэрыторыі Еўропы. Хефеле (Hefele) наконт сабора ў Ліфціне (Liftinae) (Бельгія, 745 год) гаворыць наступнае:

 

“Трэцяя частка выступаючых на саборы, спасылаючыся на указ Лаодыкея (Conciliengeshicte, 3, 512, sec. 362), папярэджвала пра ўстрыманне ад прытрымлівання Суботы.

 

У Рыме трыманне Суботы было захавана таксама пад гасподствам Грыгорыя I (590–604 годы). Грыгорый выступіў супраць звычаяў (Ep. 1, Nicene and Post-Nicene Fathers (NPNF), Second Series, Vol. XIII, p. 13).

 

Грыгорый епіскап па ласцы Божай, як моцна любімы Яго сын, быў грамадзянінам Рыма: “Я зразумеў, што людзі, перакананыя з дапамогаю неразумнасці духа, распаўсюджваюць сапсаванасць і супрацьстаяць свяшчэннай веры. Пагэтаму на Суботні дзень трэба забараняць усялякую дзейнасць. Я хачу заклікаць іх выключыць прапаведнікаў анты-Хрыста (Epistles, b. 13:1).

 

Грыгорый выступіў таксама супраць пэўных раёнаў горада Рыма па той прычыне, што там трымаюць Суботу. Ён лічыў, што тады, калі прыдзе Антыхрыст, ён будзе трымаць Суботу ў якасці Саббата (ibid.).

 


 

Царква Суботы ў Азіі

 


Цэрквы, якія знаходзіліся на тэрыторыі Малай Азіі, былі названы паўліканамі. Паўліканы тут развіваліся на працягу некалькіх соцень гадоў. К. А. Скот (C. A. Skott) наконт паўліканаў сказаў, што яны прадстаўляюць:

 

“Антыкаталіцкую секту, якая, узнікшы ў 7 стагоддзі (магчыма, раней) і перажыўшая многія змены ў добразычлівасці імперыі, а таксама жудасныя ганенні, засталася ўплывовай ажно да 12 стагоддзя. Ва Усходняй Еўропе яна і сёння не засталася без паслядоўнікаў. Змяняючы свой вобраз перш за ўсё на ўсходніх граніцах імперыі і маючы радзіму ў Арменіі, Мезапатаміі і ў Паўночнай Сірыі, яна часткова з дапамогаю прапаганды, а часткова шляхам перастаноўкі яе прыхільнікаў распаўсюджвалася ў заходнім накірунку праз Малую Азію на Усходнюю Еўропу, каб заасноўваць новыя цэнтры на Балканскім паўвостраве. Спецыфічныя погляды, якія прэтэндуюць на тое, каб іх уключыць у дуалістычную канцэпцыю ўладарання, калі не існуе першапачатку света, дактрына адапцыяністаў у адносінах асобы Хрыста, страснае і ўпартае адмаўленне Марыялатрыя (Mariolatry) і пакланенне святым і абразам, такое ж адмаўленне сакраментальнага сімвалізма і асаблівы акцэнт на хрышчэнне дарослых зяўляюцца адзінымі законнымі фармальнасцямі. Абаснаванне такіх поглядаў абнаружваецца ў канцэнтрацыі ўвагі на Пісанні як адзіным і дастатковым аўтарытэце для выключэння традыцый і для вучэння Цэркваў (зяўляюцца адзінымі законнымі фармальнасцямі. Абаснаванне такіх поглядаў абнаружваецца ў канцэнтрацыі ўвагі на Пісанні як адзіным і дастатковым аўтарытэце для выключэння традыцый і для вучэння Цэркваў (ERE, art. Paulicians, Vol. 9, p. 695).

 

Паўлікане павялічыліся ў колькасці ў час Сергія Тычака (Sergius Tychicus), і іх галоўным чынам можна было выявіць сярод адважных горных людзей Торы (Taurus). Скот сказаў, што:

 

“Яны, гэдак жа як і абаронцы імперыі і абекты імперскага ганення, праявілі найбольшую ўпартасць і храбрасць (ibid., p. 697).

 

Іх абараняў Канстанцін Капранімас (Copronymous) (741–775 гады) і запрасіў пасяліцца ў Тракіі. Нікіфорый (Nicephorus) (802–811 гады) скарыстоўваў іх для абароны ўсходніх рубяжоў імперыі. Міхаіл і Леў V жорстка праследавалі іх.

 

Аднак паўлікане былі ў вельмі вялікай колькасці, надзвычай ваяўнічыя і вельмі добра арганізаваны, каб іх можна было прымусіць уключыцца ў артадоксію. Яны супраціўляліся, узнімалі бунты і нават помсцілі, робячы нечаканыя набегі са сваіх горных крэпасцяў на Малую Азію. Пасля 20-гадовага адноснага спакою яны былі падпарадкаваны ў выніку ўзрастаючага прымусовага праследавання з боку Тэадора (Theodora) (842–857 гады), які пад кіраўніцтвам Басіла (Basil) развязаў Вынішчальную вайну (глядзі Krumbacher, p. 1075). Паўлікане былі согнаны ў арміі сарацэнаў, і пры некаторай дапамозе з іх боку, пад кіраўніцтвам адаронага ўладара Крысочэра (Chrysocheir) яны не толькі паспяхова супрацьстаялі сілам імперыі, але і прадэманстравалі ўзрастаючую сілу, разграміўшы Малую Азію да яе заходніх берагоў (Scott, ibid.).

 

У гэтым праяўляюцца два аспекты паўліканаў. Па-першае, яны прымянялі зброю, па-другое, Мусліма лічыў іх асобнай групай хрысціян трынітарыяў і аказаў ім дапамогу і абарону. Абарона не была агранічана Малай Азіяй, яна распаўсюдзілася таксама і на тэрыторыі Іспаніі. Асаблівасць звычаяў паміж групамі была вядома і зберажона ў Каране.

 

Каментарый Хрыста, напраўлены супраць Пергамскай царквы, якая магла б салідарызавацца з гэтай сектай, робіць больш зразумелым сказанае ў Адкравенні 2:16: ён будзе змагацца з імі (з тымі, якія прытрымліваюцца памылковых дактрын) мячом вуснаў Сваіх.

 

Скот адзначае, што паўторная дэпартацыя паўліканаў у шырокіх маштабах ад Арменіі да Тракіі была ажыццёўлена Іаанам Цымскім (John Tzimiskes) (970 год) (ibid.). Лацінскія крыжаносцы знайшлі секту ў Сірыі ў XI стагоддзі, а ледзі Марыя Вартлея Мантэгю (Mary Wortley Montagy) выявіла іх паблізу Філіпаполіса ў XVIII стагоддзі (Skott, op. cit.).

 

У Еўропе яны развіваліся ўнутры ці ў абяднаннях з богаміламі, і іх погляды і ўплыў распаўсюдзіліся праз Сярэдневякоўе ў выглядзе розных антыкаталіцкіх сект, напрыклад, катараў, альбігойцаў, адносіны якіх з паўлінамі магчымы, калі мець на ўвазе цяжкасці даследавання. Іх назва, падобная “маніхейству”, трапіла ў абароты генетычных апісанняў кожнага з тых рухаў, якія супраціўляліся развіццю каталіцкай іерархіі і дактрын (Skott, ibid.).

 

Скот сцвярджае, што немагчыма ўстанавіць, ці сапраўды папалікане, пайфлі з Фландрыі ці публіканы, якія былі асуджаны і пакараны ў 1160 годзе ў Оксфордзе, непасрэдна ўзнікалі з паўліканаў, ці актуалізацыя гэтага слова выступае як папрок. Скот выказаў меркаванне, што паўлікане больш зразумелымі выступаюць у якасці групы, у якой не перарываецца антыкаталіцкая плынь і антыіерархічная думка, а таксама жыццё, якое праходзіць паралельна з цячэннем “артадаксальнай” дактрыны і яе практычнай арганізацыі праз гісторыю цэркваў (глядзі Krumbacher, p. 970, паўліканы свецкай дзяржаўнай артадаксіі супрацьпаставілі істнае апасталістычнае біблейскае хрысціянства).

 

Ф. К. Конібер (F. C. Conybeare) (The Key of Truth, Oxford, 1898) мяркуе, што яны ў сваёй хрысталогіі прадстаўляюць адапцыяністаў, г. зн. яны трымалі тры сакраменты: пакаянне, хрышчэнне, цела і кроў Хрыста (гл. таксама с. 124), адначасова дэкларыравалі немагчымасць хрышчэння новароджаных, адмоўна ставіліся да вечнай непарочнасці Марыі, не прымалі дактрыну аб чысцілішчы, апокрыфы і ўжыванне ілюстрацый, крыжоў і ладана.

 

Ітак, рух царквы з Малай Азіі на Еўропу праходзіў на працягу некалькіх стагоддзяў, і, як бачна, гэтаму садзейнічала і вуснае слова і перамяшчэнне людзей. Апаклёпванне дактрын гэтых груп было пачата артадоксіяй, што непасрэдна і шырока адлюстроўваецца ў гісторыі па гэтаму пытанню.

 


 

Трыманне Суботы ва Усходняй Еўропе

 


Гэта відавочна, што ў Еўропе асноўная праца цэркваў, якія трымаюць Суботу, не пачыналася да той пары, пакуль дзейнасць гэтых цэркваў не была ўзбуджана з боку Смірны (называецца эрай Смірны). Іх рабоце садзейнічалі паўлікане Малай Азіі (называецца эрай Пергама), якія кіравалі даным напрамкам. На самай справе, і гэта відавочна, што работа ў Галліі пачалася са Смірны і знаходзілася ў цесным кантакце з ёй, працягваючыся да смерці Ірэнея. Работа была адасобленая і некаардыніраваная, ажно да размяшчэння паўліканаў на тэрыторыі Еўропы.

 

Распаўсюджанне хрысціянскай веры трымання Суботы было заўважана ў асяроддзі перамяшчэння ад Тракіі на Албанію і Балгарыю. У перыяд дзевятага стагоддзя дыспут па гэтаму пытанню пульсаваў у Балгарыі. Заўважана, што:

 

“У Балгарыі на першапачатковым перыядзе евангелізацыі навучалі, што ў час Суботы не трэба было выконваць ніякай працы” (Responsa Nicolai Papae I and Con-Consulta Bulgarorum, Responsum 10, знойдзена ў Mansi, Sacrorum Concilorum Nova et Amplissima Collectio, Vol. 15, p. 406; таксама Hefele, Conciliengeshicte, Vol. 4, sec. 478).

 

Багарый (Bogaris), кіруючы прынц Балгарыі, наконт гэтай тэматыкі пісаў папе Мікалаю I і задаў некалькі пытанняў. На 6-е пытанне ў адносінах купання, а таксама працы па Суботах, папа адказаў:

 

“6-е пытанне купанне дазволена па Нядзелях. 10-е пытанне адзінае, што неабходна ўстрымацца ад працы ў Нядзелі, але не па Суботах (Hefele, 4, 346–352, sec. 478).

 

Мікалай быў абяўлены ізаляваным. Скіраваны супраць яго Канстанцінопальскім сінодам Фоцій, патрыярх Канстанцінопаля, абвінаваціў Мікалая ў наступным:

 

“У процілегласць канонам яны пабуджалі балгар пасціцца па Суботах” (Photius, von Kard, Hergenrother, 1, 643).

 

Пытанне Суботы стала прычынаю гняўлівых спрэчак паміж грэкамі і лацінамі (рымлянамі). У сувязі з раздзяленнем царквы ў 1064 годзе данае пытанне каменціраваў Ніл (Neale) (A History of the Holy Eastern Church, Vol. 1, p. 731).

 

Афінгіяне (Athingians) (або афінганы; Athingani) у дзевятым стагоддзі былі арганізаваны кардыналам Хергенротэрам (Hergenrother), які быў у блізкіх адносінах з імператарам Міхаілам II (Michael II) (821–829 гады), і ён сказаў, што гэтыя людзі трымалі Суботу (Kirchengeschicte, 1, 527). Афінгіяне гэта фрыгійская секта, якую Цімафей (Timotheus) з Канстанцінопаля ў сваёй працы Reception of Heretics (гл. ERE, art. Sects, Vol. XI, p. 319b) называў мелёізэдэкійцамі (Melchizedekites). Уайтлей (Whitley) гаворыць, што яны:

 

“Трымалі дзень Суботы; але так яны нікога не чапалі, папулярна яны былі названы афінганамі (Athingani). Гэта інтэрпрэтыруецца такім чынам, быццам яны трымаюць яўрэйскія законы чысціні. Але па гэтаму пытанню маецца надзвычай скупая інфармацыя. Таму даследванне першапрычын і прынцыпаў звязана з вялікімі цяжкасцямі” (ibid.).

 

Пасля змяшчэння кіраўніка паўліканаў у дзевятым стагоддзі Крысочэра і разрушэння іх крэпасці Тэфрыка (Tephrike) яны былі знішчаны і разогнаны ў масавым маштабе. Яны месціліся, як рассеяныя абшчыны, у Арменіі, Малай Азіі, і асабліва на Балканскім паўвостраве. У сярэдзіне дзевятага стагоддзя пад кіраўніцтвам Смбата (Smbat), які, ссылаючыся на Канібера, мог быць аўтарам Замка праўдзі (гл. ERE, art. Paulicians, Vol. IX, p. 697), паўлікане дачакаліся свайго зараджэння ў Арменіі. А паколькі іх цэнтр знаходзіўся ў горадзе Тондрака, былі названы тондракіянамі.

 

Другая частка таго ж самага кораня, як падазраецца, магчыма, можа адшукацца ў секце, якая вядома пад імем “афінганы”, як яе назваў Феафан (Theophanes) (Chronographia, p. 413), а нейкі другі аўтар іх назваў “селікшянамі” (Selikians). Біёграф патрыярха Методзія (Methodius) у звароце селіксаў і іх паслядоўнікаў, якія выражалі “маніхейскія погляды”, сходныя ў сваіх дэталях тым, што мелі напрамкавасць супраць паўліканаў Cod. Scor. (ibid.), да артадоксіі, лічыць як заслугу Методзія.

 

Тады была прадпрынята другая дэпартацыя, якой кіраваў Іаан Цымскі (970).

 

Такім чынам, тут бачна, што ўсе гэтыя секты былі ўзаемазвязаны, і трынітарыяне іх праследавалі за ератычныя погляды, прыбягаючы да раздраблення сектаў на асобныя часткі, знішчаючы іх паўсюдна, дзе толькі было магчыма. Паўліканы былі іканакластамі, і гэта здаецца сходным, і звязана з тым, што мы ведаем пра саббатаў і катараў у Еўропе.

 

Паўлікане заўсёды супярэчылі богаслужэнню сваіх канкурэнтаў, якое тыя праводзілі ля крыжа (па-армянску Chazus); пагэтаму тэрміны “чазітзарыі” (Chazitzarii), “чазінзарыяне” (Chazinzarians) (Staurolatrae), згодна пазіцыі паўліканаў, напэўна, абазначалі не якуюсьці нязначную секту, а ўсю цэркаў, створаную ў Арменіі (Whitley, ERE, art. Sects, p. 319).

 

Троіцкі (Troitsky) у сваім артыкуле “Грэчаская Ортадаксальная Царква” (ERE, Vol. VI, p. 427) адзначае, што афінганы звязаны з іудаізмам. Яны былі згрупіраваны сумесна з паўліканамі, аднак спецыяльна не былі ідэнтыфіцыраваны з апошнімі. Думаецца, што Троіцкі, калі групіраваў іх, разглядваў паўліканаў як маючых нейкую веру містычнага характару, якая, як мы бачым, раскрываецца ў няправільнай, памылковай дзейнасці. У даным выпадку выказваецца некаторае сумненне ў тым, што паўлікане, афінганы або секты Малай Азіі прытрымліваліся Суботы і законаў ежы і ўводзілі гэтую практыку ў краінах Еўропы.

 


 

Багамільства

 


Адной з першых груп, якая брала пачатак ад паўліканаў і развівалася толькі выключна ў Еўропе, думаецца, былі багамілы. Яны рассяляліся ў асяроддзі славянскіх народаў, і асабліва сярод балгараў (Powicke, ERE, Vol. 1, p. 784).

 

Тэрмін “багаміл”, магчыма, паходзіць ад тэрміна Bog Milui”, што азначае “Божа, змілуйся”, ці, магчыма, ад тэрміна “Любімы Богам”. Дзве раннія балгарскія MSS маюць узаемнае падцверджанне, што “папа” Багаміл быў першым, хто рэпрэзентаваў “ерась” пры праўленні балгарскага цара Пятра (927–968 гады). Такім чынам, тэрмін змог бы ўзнікнуць ад імён выдатнейшых прадстаўнікоў сектаў дзесятага стагоддзя.

 

Н. А. Вебер (N. A. Weber) (C.E., art. Bogomils, Vol. II, p. 612) інтэрпрэтаваў багамілаў у якасці неаманіхейцкай секты. Упаўне даказана, што гэтая секта існавала ў пазнейшыя сярэднія стагоддзі ў Канстанцінопалі і Балканскіх дзяржавах. Багамілы лічылі, што і Сатана, і Хрыстос мелі творчую сілу, падпарадкаваную волі Божай. Багамілі абапіраліся на думку, што Бог Айцец паказаўся ў чалавечым абліччы, але быў безцялесным. У асяроддзі Сыноў Божых быў таксама Сатана (Satanel) (або Азазел; Azazel), які сядзеў па правую руку Бога, а таксама Іісус або Міхаіл (Michael). Сатана быў адораны творчай сілаю, але ён узбунтаваўся. Сумесна з ангеламі, якія следавалі за ім, ён быў выгнаны з неба. Былі меркаванні, што Сатана сатварыў другое неба і другую зямлю зне зямлі і вады. Аднак Сатана не змог даць чалавеку жыццёвы дух. Пагэтаму Айцец па яго просьбе падараваў чалавеку жыццё. Пасля зводу з дарогі шчырага Еві Сатана губляў сваю творчую сілу, але тым не менш заставаўся ўладаром Планеты. Бог паслаў другога Свайго Сына Іісуса, каб ён праз Марыю прыняў цялесную форму. Так праз дзейнасць Хрыста Сатана быў пакараны. Сатанел страціў сваё боскае імя ці ступень Эла, пасля чаго стаў вядомы толькі як Сатана.

 

Сёння гэтая гісторыя напісана “ворагамі” артадоксіі, і пагэтаму зяўляецца даволі скажонай адносна біблейскай структуры. Таму тут патрабуецца тлумачэнне. Тым не менш, кожны, хто вывучае Біблію, убачыць структуру тых тэкстаў, якія выкладзены. Прадстаўленне аб іх зяўляецца неабходным у тым плане, што мы сёння ведаем пра касмалогію першага стагоддзя, ды толькі скажоную. Гэта калі заўвагі Павіцкага (Powicke) зяўляюцца даставернымі.

 

Маецца прадстаўленне, што адзіная пражываючая асоба на небе Бог, а Хрыстос, і таксама Сатана, выступаюць абсарбіраванымі. Гэтую канцэпцыю станаўлення Бога ўсім і ва ўсім артадоксы, магчыма, растлумачылі з дапамогаю простых тэрмінаў, і адкінулі, наколькі яна не адпавядае дактрыне душы.

 

Сцверджанне Вебера, згодна якому багамілы не прызнавалі Стары Запавет, як і Псалтыр і кніжкі Прарокаў, думаецца, абапіраецца на Эўцімія (Euthymius) (PG, Vol. CXXX) (глядзі таксама Powicke, op. cit.), у якога маюцца 52 апорныя пункты веры. Іх унёс у спіс і ўпарадкаваў у пэўнай паслядоўнасці Павіцкі.

 

Адмаўленне ад кніг Майсеевых

 

Гісторыя Хрыста гэта сімвал найвышэйшых ведаў.

 

Яны вучылі Себіліянскую (Sabellian) канцэпцыю Бога, згодна якой усе тры словы Айцец, Сын і Дух спалучаюцца ў Айцу. На заканчэнне, калі ўсе тры духі выканаюць свае заданні, яны ўсяляюцца назад у Айца. (Канцэпцыя, згодна якой усё ўлятае назад, да Айца, не абмяжоўваецца адной троіцай, Эўцімій трымаўся пункту погляду аб адзінстве Воінства Нябеснага).

 

Тварэнне Сатаны распаўсюдзілася ў межах таго закона, які апраўдваў грэх. Тады Бог умяшаўся ў свет і паслаў у якасці Логаса архангела Міхаіла, які стаў Іісусам Хрыстом.

 

Дух Святы ўласцівы выключна выбраным (Да іх прыраўнівалі багамілаў).

 

Абраныя не ўміралі.

 

Царкоўныя храмы былі храмамі дэманаў, але яны дазвалялі ў іх кланяцца Богу па-за карысцю.

 

Яны прымалі, што Іаан Хрысціцель быў рабом іудзейскага бога Сатанела.

 

Погляд, згодна якому секта не прымала хрышчэнне вадою і прызнавала толькі духоўнае хрышчэнне (прыкладваннем рук), магчыма, узнік у выніку нацягвання правіл манастыроў. Секта адмоўна ставілася да дактрыны міжабаснавання (transubstantiation). Вебер лічыў, што даная секта не дапускала шлюбу і забараняла ўжываць мяса. Некалькі стагоддзяў багамілы распаўсюджваліся як манастырскі ордэн. Паколькі іх пісанні спальвалі, то ўсё, што пра іх вядома, магчыма, зыходзіць ад Эўцімія Зігабена (Euthymius Zigabenus) (памёр пасля 1118 года), у раздзеле XXVII of Panoplia Dogmatike, у якім ён абвяргае каля 24-х ім уласцівых магчымых ерасей (пад 52-ма правіламі Павіцкага).

 

Вебер дапускае думку, што багамілы змаглі б развівацца з Еўхіціі (Euchites) (магчыма, з дуалістычнай прыроды прынадлежачай ім дактрыны). Яны называюцца таксама месаліянамі (Messalians), ад каторых узнік характэрны ім аскетызм. Думаецца, што гэтым адхіленнем ад эпохі яны адрозніваюцца ад другіх груп. Яны сталі вядомымі ў 12-м стагоддзі. Пад гэтым імем яны былі ўпамянуты ў Філіпаполісе (у Еўрапейскай Турцыі) у 1115 годзе. (Неабходна заўважыць, што тут наскрозь працягвалася акупацыя паўліканаў). Іх лідэр Базіль (Basil), манах і доктар, які абазначыў дванаццаць Апосталаў, быў захоплены ў палон і заключаны ў турму (у 1111 годзе) (у выніку падману). Гэта ажыццявіў Алексій I, Комны (Alehius I, Comneus) (1081–1118), які патрабаваў адказацца ад памылковых поглядаў. Некаторыя адракліся, аднак другія памерлі ў турмах (Weber, ibid.). Базіль быў прыгавораны да смяротнага пакарання (у 1118 годзе) і спалены (у 1119 годзе; Павіцкі). Канстанцінопальскі сінод 1140 года загадаў знішчыць яго пісанні, і ў 1143 годзе двое епіскапаў сведчылі аб выключэнні гэтых дактрын. Канстанцінопальскія сіноды 1316 і 1325 гадоў зноў судзілі гэтую секту. Багамілы існавалі да той пары, пакуль у XIV і XV стагоддзях Балканы не заваявалі туркі (Weber, ibid.). Павіцкі (op. cit., p. 785) сказаў, што ў найменшых таварыствах, на якія яны раздзяліліся, іх уплыў назіраўся даволі доўгі час. Думаецца, што ў даным выпадку паўліканскія дактрыны існавалі не толькі ў таварыствах, якія яны ўстрывожылі, а і ў славянскіх абшчынах. Дактрыны былі прыняты таксама ў манастырскіх ордэнах, дзе іх скажалі манахі, па сутнасці, антыкатолікі. Як толькі што ўпамянута, дактрыны багамілаў адрозніваюцца ад другіх сектаў, што паходзяць ад паўлінаў, і асабліва ад дактрын саміх паўліканаў. Такім чынам, было б памылковым сцверджанне, што секта, маючая вядомасць сярод манаскіх ордэнаў, як багамілы, фактычна была толькі абагульняючым абазначэннем груп, якія распаўсюджваліся сярод славян і праз усю Еўропу. Самы аўтарытэтны пункт погляду наконт дактрын лепш за ўсё можна выявіць з дапамогаю параўнання паўліканаў і тых сект, якія падпалі пад іх уплыў.

 


 

Вальдэнсіяне ці вальдэнс

 


Лентола (Lentolo) зяўляецца аўтарам ранняй гісторыі вальдэнсаў і галоўным аўтарытэтам па пытаннях даследвання гэтых часоў. Гэтая гісторыя фактычна не было вядома ажно да 1897 года, пакуль Комба (Comba) не звярнуў увагу на чарнавік (экзэмпляр) гэтай гісторыі, знойдзены ім у Бернскай бібліятэцы (W.F.Adeney, art. Waldenses, ERE, Vol. 12, p. 669).

 

Аднак гісторыя Мастона (Muston) (L Israel des Alpes, Paris, 1851 ці англійскі пераклад і пячатка Israel of the Alps, NY, 1978) скіравана супраць яго, Лентолы. Рымлянскія католікі сцвярджаюць, што вальдэнсы зяўляюцца толькі паслядоўнікамі Ліёнскага Пера Вальдо, імя якога на французскай мове Вальдэс, на латынскай Вальдэсіус, Вальдэніус, Гальдэнсіс, а па-італьянску Вальдо. Думаецца, што ён быў вернуты ў 1173 годзе. Самі вальдэнсы не згодны з такім сцверджаннем, якое наклейвае на іх ярлык пратэстантызму і адкідвае іх паходжанне назад, да ранняга хрысціянства.

 

Найбольш ранні запіс гэтай прэтэнзіі належыць дамініканскаму манаху з Пассавы (Passau) ад 1316 года (Contra Valdense в Maxima Bibliotheca veterum Patrum, Lyons, 1677–1707, XXV, 262 ff.), у якой канстатуецца, што вальдэнсы існавалі яшчэ ў часы родапачаткоўцаў (duravit a tempore patrum). Наступны час зафіксаваны ў пісьме Барбі Марэле (Barbe Morel), адрасаваным Экалампадзію (Oecolampadius) у 1530 годзе (A. Scultetus, Annalium Evangeli… decades duo, Geneva, 1618, pp. 295, 306). Тэкст прызнаў Роберт Аліветан (Robert Olivetan), які змясціў яго ў прадмове свайго перакладу Бібліі, зробленага ў 1535 годзе. Так пратэстанты дайшлі да пачцівасці вальдэнсаў у якасці царквы, якая трымалася NT веры. Даная секта прадстаўнікоў свайго духавенства называла барбіямі або дзядзямі, паколькі, згодна прадпісанням Бібліі, ніхто, акрамя Айца і Яго Сына, не павінен быць названы айцом, настаўнікам ці кіраўніком (ад Матфея, 23:9-10). тытул “Айцец” выступае як ступень у сістэме мітраізма і зяўляецца забароненым для хрысціян (глядзі, напрыклад, C. K. Barrett, The New Testament Background: Selected Documents, rev. ed., SPCK, London, 1987, p. 133). Няма доказу, што секта існавала ў нязменным выглядзе ў далінах Альп. Зыходзячы з гэтага факта, узнікла другая тэорыя адносна гэтай секты, згодна якой названая секта змагла б развівацца ў час уладарання папы Сільвестра. Узнікла думка, што быццам бы Сільвестр пасля хрышчэння Канстанціна (а тое, што мы ведаем, не адпавядае ісціне, паколькі Канстанцін быў хрышчоны як унітарый (няправільна названых еўсевіянамі або арыянамі). Еўсевіем з Нікамедыі (Nikomedia)) перадаў цэркаў пад праўленне імператара. Магчыма, епіскап адязджаў на Вадайскую Даліну (Vaudois Valley), каб стварыць абшчыну вальдэнсаў. Існуе, канешне, і такая магчымасць, што арыянскія готы, якія ўжо з 351 года мелі перакладзеную на гоцкую мову Біблію, маглі аказаць уплыў на сацыяльнае асяроддзе. Першапачатак царквы фактычна абнаружваецца ў недрах Ліёнскай царквы ў час уладарання Ірэнея і яго наследнікаў (глядзі папярэднюю зноску). Пачатак такога ўплыву знаходзяць у час Турынскага епіскапа Клаўдзія (Claude). Гэта было ў 8-м стагоддзі, калі правілі Чарлімагній (Charlemagne) і Луйі Пій (Lois the Pious). Клаўдзій узнавіў дактрыну Аўгусціна аб прадвызначэнні, у той жа час ігнарыруючы аспект Вярхоўнай Царквы ў вучэнні Аўгусціна,

 

згодна якому царква, у супрацьлегласць поглядам папства, была пэўным пасрэднікам узаемных адносін Бога і чалавека. Адначасова адмаўлялася і тое, што Святому Пятру дана ўлада звязваць і высвабаджаць. Крыжы, як і ўсе ілюстрацыі, ён удаліў са сваіх цэркваў, тым самым прадчуваючы Рэфармацыю (Adeney, ibid.).

 

Можна зрабіць вывад, што Вадайскія цэрквы былі ўключаны ў дыяцэзісе Клаўдзія. У адпаведнасці з гэтым Легер (Leger), Мастон і другія вальдэнсы прытрымліваліся погляду, згодна якому іх паходжанне не вядзе да апосталічных часоў, як гэта меркавалася ў адносінах да іх. Аднак, няма ніякага доказу, што яны ў стагоддзях пасля Клаўдзія існавалі ў якасці вядомай царквы. Паведамленне Мастона (ibid., Paris, p. XXXII, n. 2), што ў 1096 годзе Урбан II (Urban II) пісаў пра вадайцаў як заражоных ерассю, па словах Адэная (Adeney) (c. 665), памылковае, паколькі сярод яго буллаў нельга знайсці патрэбнай спасылкі ў адносінах гэтых людзей (cf. Comba, p. 154). Распаўсюджанне дактрын у якасці відавочных доказаў усё ж “абыгралі” на сваю карысць афанасіяне. Тым не менш фактам зяўляецца тое, што унітарная царква існавала тут некалькі стагоддзяў.

 

Адэнай лічыць, што вальдэнсы адказаліся плаціць індульгенцыі, уносіць плату за чысцілішча і імшу па памерлых, адмаўлялі сілу ўздзеяння таінстваў, калі яны выконваюцца недастойнымі свяшчэннікамі (с. 666). У той жа час ён думаў, што нават дактрыны, напоўненыя зместам, усё ж незразумелыя. Асноўнымі матывамі для такіх дактрын было даслоўнае выкананне таго вучэння Хрыста, якое ўключана ў евангеліі. Гэдак, як для Пера Вальдо асобы, ад імя якой яны атрымалі сваю назву. Вальдо памёр у Багеміі ў 1217 годзе. Адэнай даказвае, што царква вальдэнсаў стварылася ад зліцця працы Вальдо і Ліёнскіх беднякоў, прадаўжалася ў рухах Арнольда з Брэскіі (Arnold of Brescia), Пятра з Брайі (Peter of Bruys) і “Анры з Клані” (Henry of Cluny) (ibid.). Такім чынам, Вальдо нацягнуў сваю сістэму на папярэднічаючыя групы з Водае і другіх мясцін, чым прыдаў ім новую актыўнасць. Рух Пятра з Брайі пад назваю “петрабрасіяне” знайшоў атабражэнне толькі ў трактаце, які направіў супраць яго Пётр Пачытаемы (Peter the Venerable), а таксама ў фрагменце, прысвечаным Абеляру (Abelard). Таму гэтая інфармацыя выклікае сумненне. Пётр пачаў прапаведваць у дыяцэзісах у Ембурне, Дыі і Гаппе (Emburn, Die, Gap) паміж 11171120 гадамі. Ён быў прадстаўніком іконаборства і паліў крыжы. Прыкладна дваццаць гадоў пазней Пётр быў спалены на вогнішчы як ератык Святой Гіліі (St. Gilles) каля Найма (Nimes). Ён пакінуў паслядоўнікаў у Нарбонні, Тулузе, а таксама ў Гасконіі (Gascony). Прыблізна ў 1135 годзе Кланейскі (Clunaic) манах Анры з Лаўсанны (Henry of Lausanne), магчыма, прыняў вучэнне петрабрасіянаў, і пасля мучаніцкай смерці Пятра з Брайі перарабіў яго. Яго дактрыны ўключалі ў сябе хрышчэнне дарослых. Існуе сцверджанне, што яго секта прапаведавала адносную значымасць біблейскіх тэкстаў у NT, гэта значыць, падпарадкаванне пасланняў евангеліям і адмаўленне Старага Запавета. Гэта цяжка быць абсалютным іканаборцам і не прызнаваць Стары Запавет, бо іканаборцы лічаць абодва Запаветы ўзаемна звязанымі.

 

Думаецца, што яны ганьбавалі мессу і еўхарыстыю, паколькі пакаянне сродкам ахвяр немагчыма. Яны лічылі царкву агульнасцю, але не збудаванне. Іканаборцы прапаведвалі, што будынкі цэркваў павінны быць разрушаны. Сцверджанні, у якіх мелася павага да гэтых людзей, супрацьстаялі іх ворагам. Адпаведны запіс пра гэта зроблены Н. А. Веберам у Каталіцкай Энцыклапедыі (art. Petrobrusians, Vol. 11, p. 781) – тым самым аўтарам, які напісаў артыкул “Вальдэнсы”. Ідэі, якія абаснаваны ў названых работах, быццам бы лічыліся павісшымі ў паветры. Аднак, ERE (артыкул Paylicians I Waldenses) падкрэслівае, што іменна тут выяўляецца ўсеагульнае развіццё ідэй з Усходу праз усю Еўропу. Мы ўжо бачылі, што першакрыніцаю былі паўлікане, якія пасяліліся ў Тракіі. Няма сумненняў, што гэтыя цэрквы былі звязаны са сваімі спачувацелямі на Захадзе.

 


 

Субота вальдэнсаў

 


Вальдэнсы ці валленсы быццам бы атрымалі назву “інсаббаты” ці “інсаббататы”, паколькі яны не прытрымліваліся ніякага другога дня адпачынку, акрамя адной толькі Суботы. Яны былі названы інсаббататамі, прымаючы, што не правяць Суботу (таму што яны не трымалі Нядзелю) (Luther s Fore-Runners, pp. 7–8) (некарэктна цытаваў і разглядваў таксама Gui, Manuel d Inquisiteur). Вальдэнсы не атрымалі сваю назву ад імя Пера Вальдо, а хутчэй за ўсё наадварот. Каталіцкія гісторыкі, для таго, каб стварыць аб сабе ўражанне, пішуць, што вальдэнсы зяўляюцца пазнейшым ноўшаствам і таму стараюцца звярнуць на сябе ўвагу тым, быццам яны католікі і выступаюць як апостальскія аўтарытэты над усімі астатнімі цэрквамі, якія, па іх перакананню, ёсць пазнейшыя нашчадкі.

 

Гэтая прапаганда была абвергнута некаторымі пратэстантамі, якія абапіраліся на раннюю гісторыю вальдэнсаў. А яна сведчыць, што вальдэнсы зяўляюцца саблюдацелямі Суботы суббардзінацыяністамі. Вось што гаворыць пра гэта Петр Аллікс (Peter Allix):

 

“Гэта няпраўда, што Вальдо даў сваё імя засяленцам далін: яны іменаваліся “вальдэнсамы” або “вадэсамы” згодна назвам далін, на якіх яны жылі яшчэ да часу жыцця Вальдо (Ancient Church of Piedmont, Oxford, 1821, p. 182).

 

Аллікс працягвае сваё абвяржэнне яшчэ адным сцверджаннем:

 

“У даным выпадку некаторыя пратэстанты трапілі ў лавушку, якую ім выставілі… Гэта абсалютная няпраўда, што іх цэрквы калісьці былі заснаваны Перам Вальдо… Гэта чыстая фальсіфікацыя” (ibid., p. 192).

 

Вільям Джоунс (William Jones) (History of the Christian Church, Vol. 2, p. 2) паведамляе, што ён

 

“быў названы “Вальдус” або “Вальдо” па той прычыне, што атрымаў свае рэлігійныя прадстаўленні ад абітальнікаў далін”.

 

Калі хто-нібудзь правярае сведчанні ў тэкстах і ў пісаннях такіх апалагетаў, як Н. А. Вебер, то тут не існуе другіх бясспрэчных доказаў, як толькі той факт, што дзве вальдэнсіянскія барбіі (маюцца на ўвазе дзяд або старэйшына) былі названы Валленсамі перш за ўсё Раймондам з Давентры (Raymond of Daventry) у час яго пакарання ў 1179 годзе. У 1180 годзе гэтую назву прыняў Бернард з Фонткауда (Bernard of Fontcaude) – і таксама ў час казні (Adversus Vallenses et Arianos). Адэнай упамінае гэта ў сваіх працах, аднак Вебер пра гэта замоўчвае. Маюцца погляды, згодна якім тэрмін “валленсы” у гэты час узнік ад імя Вальдо. Але гэта дакладна невядома. Большасць схіляецца да таго, што даная назва адносіцца ўсё ж да далін, і не мае дачынення да імя Вальдо. Ітак, нягледзячы на тое, што данае сцверджанне высказана Веберам, і, пэўна, Адэнам, гэты вывад у якасці аднаго толькі прадпалажэння можа быць адхілены, не прыняты.

 

Здаецца, што рэарганізацыя ў Мілане пачалася ў выніку ўліцця сюды саббатаў Аўстрыі, а Паўночны Усход даў тое, што мы можам скласці ў пэўнай сукупнасці. Так, стварэнне калегіі ў Мілане на аснове моцнага фундамента ў Аўстрыі змякчыла любое абаснаванне з боку Вальдо. На самай справе Блейр (Blair) у сваёй History of the Waldenses (Vol. 1, p. 220) сцвярджае, што:

 

“Сярод дакументаў гэтых жа самых людзей мы маем тлумачэнне дзесяці запаведзяў, якое датуецца Бойерам (Boyer) 1120-м годам, у якіх звернута ўвага на тое, што дбанне Суботы праз спыненне свецкіх работ забаронена”.

 

Інакш, вальдэнсы былі суббардзінацыяністамі, унітарыямі, трымаючымі Суботу яшчэ задоўга перад тым, як на сцэне зявіўся Вальдо. Згодна Даггеру і Додду (Dugger and Dodd), A History of the True Religion (3 rd ed., Jerusalem, 1972, p. 224, ff.):

 

“Бенядзікт (Benedict) у сваёй гісторыі баптыстаў гаворыць пра вальдэнсаў наступнае: “Мы ўжо назіралі ў адносінах папскага архіепіскапа Клаўдзія Сэйселя (Claudius Seyssel), што нехта Леў (Leo) быў абвінавачаны сумесна з творцамі вальдэнскай ерасі ў далінах у час дней Канстанціна Вялікага. Калі імператар Ганорый (Honorius) прыняў супраць рэбаптыстаў суровыя меры, яны пакінулі месцы багаццяў і ўлады і пастараліся адступіць на сельскія мясцовасці і на даліны Підмонта (Piedmont) (Італія) апошнія месцы свайго бегства ад імперскага прыгнёту”.

 

Райнер Саro (Rainer Sacho), аўтар прац аб рымскіх католіках, пісаў пра вальдэнсаў: “Існуюць тры прычыны, якія падцвярджаюць, што няма секты больш небяспечнай, чым леваніяне: па-першае, яна найбольш даўняя. Адны сцвярджаюць, што яна мае такую ж старасць, як Сільвестр, другія лічаць, што яна ў такім узросце, як самі Апосталы. Па-другое, яна функцыяніруе на вялікай прасторы: няма дзяржаваў, дзе б для яе не было хоць нейкай асновы. Па-трэцяе, у той час, як другія секты зяўляюцца свецкімі і кашчунскімі, яна зберагае да сябе максімальнае праяўленне пачцівасці. Яны ж жывуць прама на вачах у людзей і не вераць у Бога, які не зяўляецца добрым”.

 

Сачo дапускае, што яны працвіталі па крайняй меры ўжо пяцьсот гадоў да часу Пера Вальдо. Іх старажытнасць дапускае нават Грэтцэр (Gretzer) – іезуіт, які выступаў супраць іх жа. Крантц (Crantz) у сваёй “History of the United Brethren” характаразуе гэты пласт хрысціян такімі словамі:

 

“Гэтыя старынныя хрысціяне датуюць сваё паходжанне з пачатку чацвёртага стагоддзя, калі нейкі Леў у час вялікай рэвалюцыі ў рэлігіі пад уладарствам Канстанціна Вялікага выступіў супраць новаўвядзення Рымскага епіскапа Сільвестра…”

 

Згодна Алліку,

 

“рэфарматары лічылі, што царква вальдэнсаў сфарміравалася прыблізна ў 120-м годзе нашай эры. Пачынаючы з гэтага часу, вальдэнсы перадавалі з роду ў род вучэнні, атрыманыя ад Апосталаў. Лацінская Біблія з грэчаскай на італьянскую мову была перакладзена не пазней 157-га года нашай эры. Мы зяўляемся даўжнікамі Беца (Beza), знакамітага таварыша Кальвіна (Calvin), за яго заяву, што італьянская царква датуецца 120-м годам нашай эры (Allix, Churches of Piedmont, 1690 edn., p. 177 I Wilkinson, Our Authorized Bible Vindicated, p. 35, і Scrivener s, Introduction, Vol. II, p. 43, cf. Dugger and Dodd, A History of the True Religion, pp. 224–225).

 

Як і фарміраванне царквы (120) вальдэнсаў суправаджаецца забойствам вучняў Палікарпа са Смірны (і Эффеса), так мы бачым такое ж праследванне царквы Ліёна ў 177-м годзе, якое зыходзіла ад Марка Аўрэлія і ў час якога паслядоўнік Палікарпа Фоціній быў падвергнуты ўсялякім мукам, а царкоўная інфармацыя перайшла назад у Смірну. Цэрквы Галліі былі прадметам абмеркавання Міланскага сабора яшчэ да ўмяшання папства, г. зн. пачынаючы з тых стагоддзяў, калі цэрквы былі толькі яшчэ створаны.

 

Даггер і Додд так жа адзначаюць (с. 226), што:

 

“Атта (Atto), епіскап з Вірэуля (Vireulli) скардзіўся на такіх людзей 80 гадоў назад (да 1026 года нашай эры) і ссылаўся на другіх да яго. А гэта, у сваю чаргу, зяўляецца найгалоўнейшай прычынай для заключэння, што цэрквы вальдэнсаў заўсёды існавалі ў межах Італіі” (cf. Jones, Church History, p. 218).

 

Ітак, стварэнне Вальдэнскай калегіі ў Мілане зяўляецца натуральным распаўсюджаннем гэтай арыентацыі. Даггер і Додд працягваюць цытаванне Машейма (Mosheim) такім сцверджаннем:

 

“У Ламбардыі, якая выступае галоўнай рэзідэнцыяй італьянскіх ерэтыкаў, яны стварылі сваеасаблівую секту, вядомую, не скажу, па якой прычыне, пад назваю “пассагініяне” (passaginians)… Падобна другім ужо ўпамянутым сектам, яны мелі крайнія антыпатыі супраць Апосталаў і ўлады Рымскай царквы; аднак адначасова яны былі знакаміты двумя рэлігійнымі дактрынамі, якія мелі выключнае значэнне для іх.

 

Першая з іх выражаецца ў прадстаўленні, што захоўванне законаў Майсея ва ўсім, акрамя прынашэння ахвяраў, зяўляецца абавязковым для хрысціян; у выніку гэтага яны… устрымаліся ад такога мяса, ужыванне якога забаронена эканомікай Майсея, і святкавалі яўрэйскую Суботу. Другая дактрына, якая падкрэслівала значымасць гэтай секты, характарызуецца напрамкам, апаніруючым супраць дактрыны трох асоб у боскай натуры” (Eccl. Hist., Cent 12, Part 2, Ch. 5, Sec. 14, p. 127: як цытавана з Даггера і Додда, акцэнты захаваны).

 

Даггер і Додд працягваюць свае выказванні:

 

“Той факт, што катары шанавалі і трымалі старажытную Суботу, падцвярджаюць Рымскія праціўнікі. Др. Аллікс цытуе Рымскага каталіцкага аўтара дванаццатага стагоддзя наконт трох відаў ератыкоў катараў, пассагінянаў і арнальдыстаў. Аллікс пра гэтага Рымлянскага пісьменніка гаворыць наступнае:

 

“Ён вылучаў таксама як адно з палажэнняў, “што законы Майсея былі захаваны ў згодзе з буквай, і што трыманне Суботы… і другіх законных звычаяў магло б звяршыцца. Яны лічылі таксама, што Хрыстос, Сын Божы, не зяўляецца раўназначным з Айцом, а Айцец, Сын і Дух Святы гэтыя тры… не прадстаўляюць сабою аднаго Бога і адну субстанцыю; і толькі ў якасці астатка гэтай памылковасці выступаюць іх суды і судзімасці ў адносінах усіх царкоўных дактароў, а таксама ўніверсальнасць усёй Рымлянскай царквы… (Eccl. Hist. of the Ancient Churches of Piedmont, pp. 168–169, cf. Dugger and Dodd, pp. 227–228).

 

Ітак, можна ўбачыць, што катары, вальдэнсы і пассагініяны зяўляюцца адгалінаваннямі адной і той жа групы. Яны маглі б адрознівацца, паколькі яны ніколі не прадстаўлялі іерархічную царкву. Яны былі створаны на аснове Новага Запавета. І гэта выступае як абяднаўчая прычына, якая тлумачыць, чаму яны ніколі не былі знішчаны поўнасцю. Пры больш дэталёвым падыходзе яны рэпрэзентуюцца як спецыфічныя субардынацыяністы і крайнія ўнітарыі. Такім чынам, першапачатковыя цэрквы ў Еўропе не былі ні дытэісты бінітарыяне або трынітарыяне, а іменна ўнітарыяне.

 

Даггер і Додд адзначаюць так жа (с. 228229), што яны насілі другую назву: “патэрыніі”, якая, здаецца, узнікла з факта, што ў Лімане (Liman), дзе яна прымянялася ўпершыню, адпавядала англійскаму народнаму або распаўсюджанаму эквіваленту і было ўжыта ў нізшых сацыяльных пластах людзей. Здагадка Даггера і Додда, згодна з якой газары былі дэмаралізаваны з боку катараў або пурытанаў, усё ж мае другое прымяненне. Яны не выступаюць у поўнай меры адрасатамі пытання аб уплыве хазараў ці хазарсаў (Khazari or Khazars), як адзначана ніжэй.

 

Несумненна, што вальдэнсіяне перш за ўсё былі сектай субардынацыяністаў, і іменна сталі такой яшчэ да Латэранскага Сабора (Вебер нават не ўпамінае гэты факт). Прадстаўнікі двух барбій Олівіер і Сікард (Olivier and Sikard) дыскутыравалі з епіскапам Монтперакса (Montperoux) паміж 11751176 гадамі. Два ці тры гады пазней папа Аляксандр III паслаў кардынала Святога Крысагона (St. Chrysogone) Анры з Цытэаўкса (Henry of Citeaux) і епіскапа Бата (Bath) Рэгінальда (Reginald) у суправаджэнні манаха Вальтэра Мапі (Mapes) і свяшчэнніка Райманда з Давентры на Лютэранскі сабор, каб такім шляхам паглыбіцца ў спрэчнае пытанне. Абодва барбіі валенсаў пад надзейнай аховаю Бернарда з Райманда і Райманда з Байміака (Baomiac) былі накіраваны на дазнанне, якое праводзіў епіскап Пойтэр Іаан з Беллесмана (John of Bellesmains). Далей барбіі былі напраўлены ў Нарбон, дзе вёў дазнанне Бернард з Фонткаунда пад старшынствам англійскага свяшчэнніка Раймонда з Давентры. Іменна гэты свяшчэннік Райманд з Давентры першым карыстаўся імем “валленсы” ці “вальдэнсы”. Такім чынам, толькі што ўпамянутае імя ўжываў адзін з лідэраў іхняй інквізіцыі. Абодва барберы ў 1179 годзе былі пакараны Раймандам з Давентры як ерэтыкш. І такі ж накірунак меў працяг Лютэранскага Сабора. Найменаванне сект галоўнымі лідэрамі выглядала звычайнай практыкай на працягу стагоддзяў, якая прадстаўляла сабою помылковое ўражанне ў якасці плыні думак прадстаўнікоў групіровак.

 

У 1180 годзе Бернард з Фонткаунда напісала кнігу пад назваю Adversus Vallenses et Arianos (гл. Gay, Hist. des Vaudois, p. 16, n. 1, а таксама Adeney, ibid. p. 667). Адэнай сказаў, што:

 

“Здаецца, што даныя дыскусіі выраслі з саюза пертабрусіянаў і генрыкіянаў з Ліёнскіх беднякоў у Правансе. Прыблізна ў той жа самы час паслядоўнікі Вальдо абядналіся з арнальдыстамі ў Ламбардыі. Такім чынам, вальдэнсы Францыі і Італіі былі абяднаны, іх саюз змацавала праследванне. Прысуд Веронскага сабора аб выключэнні з царквы ачысціў Ліён ад паслядоўнікаў Вальдо. Іх прагналі на Праванс у Дофін, на даліны Підмонта у Ламбардыі, а некаторых нават да Германіі. Але іх было так многа, што Інакенцій ІІІ у 1198, 1201 і 1203-х гадах для іх падаўлення паслаў свае найлепшыя легаты.

 

Аднак мы, несумненна, разглядваем дактрыну субардынацыяністаў унітарыяў, якая можа быць класіфіцыравана як арыянізм і сумесна з нм. У працэсе падаўлення 1203 года ўдзельнічалі іспанскі епіскап і заснавальнік дамініканцаў Даменіка (Dominic) (імянуемы святым), які сумесна з бенедзікцінцамі ў тую ж пору ўдзельнічаў у інквізіцыі. Пад іх кіраўніцтвам праходзіў шэраг дыскусій, якія працягваліся да 1207 года, калі быў забіты легат Пётр з Хатэкснюфа (Chateauxneuf). Два гады пазней папа аб’явіў крыжовы паход. Адэнай адносіцца да гэтага крыжовага паходу выключна як да звычайнай крыжовай вайны. Аднак калі глядзець рэальна, то гэта быў крыжовы паход супраць альбігойцаў, а вальдэнсіяне былі суб’ектамі данага паходу ў такім жа яго значэнні. У 1201 годзе імператар Отта (Otho) аддаў загад архіепіскапу Турына прагнаць вальдэнсаў з яго дыяцэзіса, а ў 1220 годзе статут Пігнерола (Pignerol) забараняў мясцоваму насельніцтву даваць прыбежышча вальдэнсам. Некаторыя з іх ратаваліся ў Пікардыі, і Філіп Аўгуст (Philip Augustus) выгнаў іх у Фляндрыю (Flanders). Асобныя ацалеўшыя паявіліся ў Мейенсе (Маyence) і Бінгене (Bingen), дзе 50 з іх былі спалены на вогнішчы (Adency, ibid.).

 

Яны, вальдэнсы, асуджаныя саборамі цэркваў і замучаныя трыма каралямі, рана былі заўважаны ў Іспаніі (ibid.).

 

Гэта быў перыяд інквізіцыі і крыжовых паходаў супраць альбігойцаў, які перакінуўся з Францыі на тэрыторыю Іспаніі (глядзі ніжэй). Гэтыя людзі прадстаўлялі спалучэнне зменлівых груп хрысціян. Па крайняй меры, некаторыя з гэтых груп рэпрэзентаваліся не толькі ў якасці трымальнікаў Суботы данага старага перыяду часу, але падвергліся праследванню і за прывержанасць да біблейскіх Свяшчэнных Дзён. Такі вывад неабходна зрабіць, зыходзячы з эдыктаў у адносінах да іх, як адзіных канфесій, якія перажылі катаванні. Такім чынам, даны пункт погляду ўсё ж зяўляецца падазроным. Аднак маюцца такія непасрэдныя доказы ў адносінах некаторых (напрыклад, венгерскіх) цэркваў. Важна падкрэсліць, што крыжовы паход, як адзначалася вышэй, пачаўся ў 1209 годзе і быў фактычна паходам супраць альбігойцаў. Ён працягваўся да 1244 года і быў субектам самага бязлітаснага прыгнечання. Аўтарытэты распальвалі крайнюю нянавісць супраць так называемых ератыкоў, а пасля перадавалі іх інквізіцыі (глядзі C. Roth, Spanis Ingusition, pp. 35–36 з каментарам). Колькасць вальдэнсаў ва ўпамянутым перыядзе раскрывае, што мы разглядваем гэтыя групы людзей, тое ж самае ганенне, як і ў адносінах альбігойцаў. Вальдэнсы былі біблейскімі букваедамі, субардыянацыяністамі, беспадстаўна імянуемымі арыянамі.

 

Іспанскія нетрынітарыі ў сувязі з іх звычаямі і нетрынітарызмам былі атаясамаваны з іудзеямі, хаця на аснове пазнейшага эдыкта інквізіцыі, выдадзенага ў 1593 годзе Андрэсам де Палацьо (Аndres de Palacio), хрысціянскія секты былі ў вялікай меры разогнаны ці загнаны ў падполле (гл. Roth, c. 77 у адносінах эдыкта). З другога боку, здаецца, што вальдэнсы пасля рэфармавання дзе-нібудзь у прэдзелах тэрыторыі Італіі сталі трынітарыямі, і пазнейшая гісторыя, напісаная пратэстантамі ў некаторай меры ў мэтах самаапраўдання, быццам бы адвяргае мінулую гісторыю біблейскага букваедства.

 

У 1237 годзе папа Грыгорый IX

 

паслаў буллу архіепіскапу Тарагоны (Tarragona), у выніку чаго пятнаццаць ерэтыкаў былі спалены на вогнішчы, а кароль Фердынанд (Ferdinand) сам асабіста падкідваў дровы ў кастры. На працягу часу гэтыя іспанскія вальдэнсы былі знішчаны (Adeney, ibid.).

 

 Рух быў настолькі распаўсюджаны, што з Германіі, дзе знаходзіліся іх цэрквы, яны накіравалі кандыдатаў духавенства для Міланскага коледжа вальдэнсаў. Кіраўніком коледжа быў Іаанн з Ранко (John of Ronco), які быў прызначаны кіраўніком на ўсё жыццё, нягледзячы на неадабрэнне з боку Вальдо.

 

Гэта стала тым фактам, які рэзульціраваўся ў расколе паміж французскай, італьянскай і нямецкай групамі. Ламбардыйцы (Lombards) прызначылі свайго пастыра (праепосіта). Ён і іх духавенства бераглі свае пасады на ўсё жыццё, аднак Вальдо і французскія вальдэнсы такія паўнамоцтвы давалі штогодна выбіраемым лідэрам, якія ўпраўлялі прычашчэннем і служылі пастырамі. Такім чынам, мы можам канстатаваць, што мы разглядваем групу, якая ў трынаццатым стагоддзі штогодна трымала прачашчэнне. Прадпалажэнне, згодна якому ў гэты перыяд часу яны былі паклоннікамі Нядзелі, падтрымаць немагчыма.

 

Неардынарная праблема паўставала ў адносінах існавання альбігойцаў на паўночнай і французскай баках Альпаў. Паўднёвыя і італьянскія даліны насялялі вальдэнсы. У выніку ўжо ўпамянутага раскола ўпаўне магчыма, што назвы, якія абмяркоўвалі каталіцкія інквізітары, канцэнтравалі выключна ім уласцівую рэальнасць. Тым не менш іспанскія эдыкты паказваюць, што мы разглядваем адну і тую ж секту. Паследуючы раскол параджаў зусім іншую рэальнасць, калі секта стала пратэстанцкім трынітарыем. Згодна інквізітару Пассава (Passau), у Багеміі 40 гадоў пасля смерці Вальдо існавалі 42 так называемыя гнёзды ерасей (Adeney, op. cit.). Кароль Отакар (Otakar) пачаў праследванне, якое было найбольш бязлітасным пад валадарствам папы Бенедзікта XII (Benedict XII) у 1335 годзе. Узнікненне руху гусістаў рэзультыравалася ў некаторым зліцці двух групіровак пад назваю “табарыты”. Адэнай лічыць, што найбольш знакамітая асоба сярод іх барбій Фрэдэрык Райсер (Frederic Reiser). Пасля 25-ці гадоў, у 1458 годзе ён сумесна з вальдэнсамі Багеміі і Аўстрыі быў спалены на вогнішчы.

 

Прыблізна на працягу васьмі стагоддзяў існавалі, як мінімум, чатыры групы. Некаторыя з іх інтэгрыраваліся з пратэстантамі. У трынаццатым стагоддзі ў Аўстрыі былі субардынацыяністы або ўнітарыі, і ў 1315 годзе інквізітар з Крэмма (Krems) абвінаваціў 36 мясцовасцей, спаліўшы на вогнішчы 130 мучальнікаў. У Вене, як адзін з такіх ерэцікаў, быў спалены епіскап з Нюмайстра (Neumeister). Лічыцца, што іменна ён даклаў, што на тэрыторыі Айстрыйскага герцагства функцыяніруе 80 тысяч вальдэнсаў. У канцы чатырнаццатага стагоддзя страшэнныя праследванні праходзілі ў Сцірыі (Styria). З Аўстрыі ў Італію была напраўлена місія, місіянеры якой падарожнічалі як карабейнікі (Adeney, ibid.). Калі яшчэ быў жывы Вальдо, рух гэты меў коледж у Мілане. Зыходзячы з гэтых характарыстык, цяжка сцвярджаць падобна Адэнаю, якому падалося, што аўстрыйскія субардынацыяністы былі вальдэнсамі, калі перадавалі евангелізм з Аўстрыі ў Італію. Больш магчыма, што епіскап быў з той жа самай групы, якая пазней была названа вальдэнсамі. Група была названа таксама “саббататы”, а потым “інсаббататы”, што, як думаецца, гэтае слова ўтварылася ад драўляных сабот ці такіх туфляў, якія насілі ў той час. Больш за ўсё магчыма, што дэградацыя іх поглядаў у адносінах Суботы хаваецца ў ігры слоў. Потым гэта развівалася ў тэрмінах “сабацёр”, а пасля “сандаліаты” Вебер (C.E., art. Waldenses, Vol. XV, p. 528) не заўважыў лінгвістычную розніцу паміж словамі і фактычна змешвае іх паслядоўнасць, каб падцвердзіць сваю пазіцыю. Ён падцвярджае таксама, што секта ўзнікла ад Вальдо, гэтым самым ігнарыруючы амаль цалкам доказы, якія ўпамінае Адэнай. Магчыма, вялікая колькасць інфармацыі была скарыстана Адэнаем, аднак забабоны ў працах Вебера зяўляюцца вартымі ўвагі і зразумелымі ў атабражэннях гісторыі.

 

Архіепіскап забараняў вальдэнсам прапаведванне, і яны стараліся апеліраваць на трэцім Лютэранскім саборы, які праходзіў пад уплывам Аляксандра ІІІ (Аlexander III), хаця яны былі асуджаны яшчэ раней, да Сабора 1179 года. Яны былі выкліканы для дазнання. Неабходна ўспомніць, што ў гэтыя дні сярэдневяковая сістэма гарантавала, што дзяржавы былі толькі ўласнасцямі ўладальнікаў, якімі кіраваў Рым, і было б немагчыма трымаць якую-небудзь веру зне згоды з Рымам. Адказ рабіць такое ў любым выпадку азначаў бы спальванне на вогнішчы.

 

Другі значны раскол сярод вальдэнсаў адбыўся ў выніку вучэння італьянскіх вальдэнсаў, згодна якому сакраменты, якія праводзілі недастойныя свяшчэннікі, не маюць ніякага ўплыву. Але гэтае палажэнне не падтрымалі французы. Італьянцы адмаўлялі ўсе сакраменты Рымскіх свяшчэннікаў, але ў той жа час выступілі супраць цеснай прывержанасці дактрынам NT. Даны раскол быў асуджаны ў час майскай канферэнцыі 1217 года, г. зн. у год смерці Вальдо (Adeney, ibid.). На працягу часу абодва адгалінаванні вальдэнсаў устанавілі кантакты, аднак мы маем найбольшую яснасць у адносінах шырокага расколу і існавання ў Францыі адной групы, якая суіснавала з альбігойцамі.

 

Як сведчаць рэестры інквізіцыі, у пятнаццатым стагоддзі ў цэнтральнай Італіі існавала вялікая і ўплывовая колькасць вальдэнсаў. У Калабрыі (Calabria) вальдэнсы з Підмонта атрымалі найбольшую частку гэтай акругі. Яны квітнелі на працягу 250 гадоў. Пасля гэтага перыяду яны былі поўнасцю знішчаны ў выніку ўсеагульнага праследовання (Adeney, ibid.).

 

 Французская сістэма царкоўнага кіравання, наперакор Вальдо, была епіскапальнай. Тым не менш італьянцы былі прэсбітэрыяны, якія ўключалі ў сябе савет царкоўнага ўпраўлення з галоўным свяшчэннікам і савет прафанаў. Штогодны Сінод утрымоўваў у сабе старэйшын і прафанаў у роўнай колькасці (Adeney, ibid.).

 

Вальдэнсы паступова канцэнтраваліся ў далінах італьянскага боку Каттынскіх Альпаў (Cottian Alps). Такім чынам Вадайс (Vaudois) быў прыняты ў якасці геаграфічнай назвы. Адэнай адмаўляе гэта і дапускае, што імя Вальдо ўзнікла з Ліёнскіх беднякоў, пагэтаму старажытнейшыя стадыі несумненна былі прызнаны асноўнымі ўздоўж Альпаў, а гэта дае сведчанне пра абядненне з альбігойцамі. Гэта надзвычай неверагодна, што акты субардынацыяністаў, якіх католікі зняважліва называюць маніхейцамі, змаглі б распаўсюджвацца з боку Балкан праз Аўстрыю на Францыю і Іспанію і ніяк не маглі абыйсці ўкруг Альпы, а таксама вальдэнсаў, якія насялялі такія рэгіёны.

 

Больш за ўсё магчыма такое рашэнне, што вальдэнсы памяняліся ў выніку праследванняў, і, каб выжыць, былі вымушаны стаць пратэстантамі. Пасля таго, як яны перасталі існаваць у якасці субардынацыяністаў, няма нічога здзіўляючага, што яны трымалі нядзельныя багаслужэнні. Пазнейшыя гісторыкі падцвярджаюць, што было іменна так. У пятнаццатым стагоддзі даліны былі падвергнуты інтэнсіўнаму праследванню з боку Савойскага герцага, у выніку чаго у 1434 годзе вялікая колькасць людзей вымушана была эмігрыраваць. У 1475 годзе інквізітар Эквепендэнт (Acquapendente) пасля наведання даліны Луцэрны прынудзіў правіцелей падавіць існуючую рэлігію і пакарыцца інквізіцыі. Узнялося паўстанне, якое прывяло да інтэрвенцыі герцага Чарлза І (Charles I) у 1484 годзе. Першы сурёзны напад арміі адбыўся пад кіраўніцтвам Філіпа ІІ (Philip II) (рэгент Савойя ў 1490 годзе і герцаг у 1496 годзе) у 1494 годзе. У выніку Філіп быў настолькі знішчальна разгромлены, што заключыў з імі мір, які працягваўся 40 гадоў. Адэнай прызнае, што зусім не лёгка падыходзіць да яснага прадстаўлення пра тое, якія былі на працягу гэтага адрэзку часу тэалагічныя погляды вальдэнсаў.

 

Калі мы сустракаемся з сімвалам веры вальдэнсаў, мы знаходзім, што ён зяўляецца вынікам Рэфармацыі, якая суправаджаецца дактрынамі і фразамі, характарызуючымі сваеасаблівасць гэтага руху. Ранні пратэстанцызм быў часткова адмоўным, калі адкідваць тыя дактрыны і звычаі Рымлянскіх католікаў, якія не маглі быць апраўданы з боку NT. І ў некаторай меры станоўчым, калі вяртацца да прастаты і адухоўленасці ў працэсе багаслужэння, характарызуючае, па іх меркаванню, прымітыўную царкву (Adeney, p. 668).

 

Калі пачалася Рэфармацыя, адзінымі арганізаванымі групамі на ўсім кантыненце выступалі вальдэнсы, а пазней гусіты ці Багемскія браты. Абодвух пратэстанты і Рымлянскія католікі абазначалі як вальенсаў (Adency, ibid.). Ужыванне гэтых назваў было недакладным нават так позна, як у час Рэфармацыі. Ды і наогул дактрыны ранніх перыядаў немагчыма высветліць упаўне выразна. Аднак несумненна, што яны былі субардыянацыяністы ўнітарыі, класіфікаваныя як арыяны, і што яны трымалі прычашчэнне. Гэты звычай асацыіраваўся з трымацелямі Суботы. Аднак яно ўсё ж ёсць звычаянне нядзельнага пакланення. Пратэстанцы іншы раз адносяцца да еўхарыстыі як да прычашчэння. Прымаючы за ісціну, што практыка выкарыстоўваецца ў сваім звычайным значэнні, лагічным зяўляецца разуменне Суботы ў якасці первічнай у адносінах да апрэснокаў прычашчэння. Папярэднія тэксты ідэнтыфікуюць іх як трымацелей Суботы. Адэнай, магчыма, няправільна зразумеў тэрмін “прычашчэнне”.

 

У 1531 годзе вальдэнсы праводзілі ў Підмонце сінод, каб абмеркаваць паведамленне Георга Марэля (George Morel) адносна дактрын пратэстанцызма. Абмяркоўваючы пытанне ці можна прымаць пратэстанцызм, яны, удзельнікі сінода, раздзяліліся. Узніклі дзве групы, якія былі названы кансерватарамі і іннаватарамі (гл. Adeney, note p. 668). Тут няма сумненняў, што прынадлежачыя ім арыгінальныя дактрыны не рэпрэзентуюць пратэстанцызм. Пачынаючы з гэтых часоў, яны сталі злівацца з пратэстанцызмам. Непрыняцце Рымлянскіх і сярэдневяковых рытуалаў, якія лічыліся ідалапакланеннем, адмаўленне адухоўленасці багаслужэння і выкарыстання Пісанняў на роднай мове такой была пазіцыя вальдэнсаў, якая знайшла цвёрдую падтрымку з боку магутных маладых пратэстанцкіх рэфарматараў. З 1532 года і з Шамфаранскага сінода ў Ангроне (Synod of Chamjorans at Angrogna) было рэалізавана мноства рэформ:

 

1.  прыняцце адкрытага багаслужэння ў цэрквах вальдэнсаў, якія прышлі на змену сакрэтным сустрэчам;

 

2.  поўнае асуджэнне звычаяў некаторых вальдэнсаў наведваць багаслужэнні Рымлянскіх католікаў. (Тут, здаецца, мае месца невялікае сумненне адносна таго, ці не сталася такое ад страху пагрозы праследвання (гл. таксама Адкравенне 2:2022);

 

3.  прыняцце пазіцыі рэфармістаў у адносінах прадвызначэння, добрых спраў, пракляцця, непрызнання абавязковасці споведзей, поста ў нядзелю, свяшчэнства шлюбу і двух сакраментаў.

               

Гэтыя палажэнні былі вырашаны шляхам галасавання ў асамблеі і прыняты з вялікай перавагай галасоў.

 

Вальдэнсы на французскай старане Альпаў, галоўным чынам, кансерватары, зліліся з французскім пратэстантызмам. Праследванні ў Багеміі і ў паўднёвай частцы Італіі амаль знішчылі вальдэнскія цэрквы ў гэтых раёнах. Некранутымі засталіся толькі Підмонт і італьянскія даліны ў Каттынскіх Альпах, якія названы дзяржавай Вадойса у якасці адзінава значымага натуральнага асяроддзя (Adeney, p. 669), хаця многія вальдэнсы былі паразганяны паміж швейцарскімі і нямецкімі пратэстантамі.

 

У 1536 годзе Підмонт трапіў пад уладаранне французскага правіцеля Франца І (Francis I), якое працягвалася да 1559 года. Вільям з Фуретэнбурга (William of Farstenburg), рашучы пратэстант, быў назначаны правіцелем Підмонта. Ён быў настроены да вальдэнсаў дружалюбна. Люцерну ён пакінуў у веданні члена рэфарматараў Фарэля (Farel), і вальдэнсы працвіталі як добрыя і верныя пратэстанты. Тым не менш было б вельмі памылковым сцверджанне, што вальдэнсы заўсёды былі паклоннікамі Нядзелі. Такое ўражанне складвалася ад таго, што яны да канца XIV стагоддзя нават не зяўляліся трынітарыямі і іменна за гэта знаходзіліся пад праследаваннем. Але такога да Рэфармацыі не было. Практыка тайных сходаў, безумоўна, была вынікам інтэнсіўнага праследавання вальдэнсаў. З уласцівай ім эластычнасцю яны арганізуюць усё сваё рэлігійнае жыццё, строга прытрымліваюцца біблейскай прастаты. Пра гэта пісалі ў гісторыі такія прывержанцы Нядзелі, як трынітарскія пратэстанты, калі рабілі спробу правесці бесперапынную лінію роднасных сувязей у адваротны бок, да Апосталаў. Яны не хацелі, каб арганізацыя субардынацыяністаў прычашчалася, як гэта было на самай справе. Раннія манускрыпты пра ўсё адзначае былі недаступны. Нават Мустону.

 

Вальдэнсаў праследавалі на працягу многіх гадоў. Найбольш крытычным перыядам былі 15401690 гады. У 1534 годзе быў учынены ўсеагульны разгром Праванскіх цэркваў вальдэнсаў. Італьянскі бок Альпаў стаў субектам інтэнсіўнай вайны, якой кіраваў дэлла Трыніт (Trinite), камандуючы арміяй герцага Савойі Філіберта (Philibert). У гэтай вайне перамаглі вальдэнсы. 5 чэрвеня 1561 года яны прапанавалі мір.

 

Вальдэнсы Калабрыі праследаваліся іспанскім войскам, якім камандаваў інквізітар Міхель Гісліры (Michele Ghislieri), будучы папа Пій V. Знішчэнню падвергліся патомкі тых вальдэнсаў, якія не былі знішчаны ва ўсеахопным забойстве трынаццатага стагоддзя. 2 тысячы чалавек былі прыгавораны да смяротнага пакарання, 1600 чалавек заключаны ў турму. Мясцовыя ганенні, якія суправаджаліся захватам царкоўных будынкаў, устрайваліся ў Підмонце пад кіраўніцтвам іезуіцкіх і капуцінскіх манахаў і з дапамогаю вайскоўцаў. У выніку ў 1624 годзе ўспыхнула крывавая вайна, якая прынесла вялікія страты і тым, і другім. Лідэрам у гэты перыяд часу быў Пётр Гіллес (Gilles).

 

Шырокае праследаванне вальдэнсаў звяршалася пад уладарствам Луйя XIV (Louis XIV), калі герцагам Савойі стаў Карл Эммануіл ІІ (Charles Emmanuel II). Яго маці Марыя дэ Медзічы (Mary de Medici) была дачкою Анры IV (Henry IV) і ўнучкаю Катарыны дэ Медзічы (Catherine de Medici), аўтара працы “Праследаванні Прадхрысціян”. У Турыне быў скліканы сабор, прысвечаны пытанням распаўсюджання веры. Пяць гадоў пазней быў апублікаваны Дэкрэт Гастадо (Decree Gastado), які загадваў сямействам вальдэнсаў на працягу 20-ці дзён з раўніны вярнуцца назад у горы, калі яны не адмовяцца ад пратэстантызму. Гэта было ў сярэдзіне зімы, і вальдэнсам давялося з вялікай мужнасцю вытрымаць мноства пакут. Думаецца, што толькі тактычным манеўрам выглядзеў той факт, што ў ла Торру было ўведзена прыблізна 15 тысяч войскоўцаў. І гэта нягледзячы на тое, што вальдэнсы ўжо адыходзілі ў горы. Каталіцкія сілы прапанавалі дапамогу, адкрыўшы вальдэнсам для праходу горныя перавалы. Яны ж сталі суб'ектамі масавых забойстваў, і Джын Легер (Jean Leger), аўтар працы па гісторыі вальдэнсаў (упамянуты Адэнаем, с. 670), падлічыла прыблізна 1712 мучанікаў. Данае масавае забойства яшчэ да закліку Нантскага Эдзікта (у 1685 годзе) шакіравала Еўропу. Кромвель абявіў пост. Ад яго імя Мілтон (Milton) склаў пасланне каралю Францыі і прынцам-пратэстантам. З мэтаю выражэння пратэсту ён паслаў да герцага Савойі сэра Семьюэля Морланда (Samuel Morland). Умяшанне Кромвеля было эфектыўным. Мазарын (Mazarin) загадаў герцагу спыніць праследаванне і дараваць пратэстантам амністыю.

 

У 1686 годзе, г. зн. адзін год пасля Нантскага Эдзікта, Луй XIV (Louis XIV) адправіў пісьмо свайму стрыечнаму брату герцагу Савойі Віктару Амадэю ІІ (Victor Amadeus II), у якім прасіў праследаваць вальдэнсаў такім жа чынам, як ён праследаваў гугенотаў, якія атрымалі прыбежышча іменна сярод вальдэнсаў. Калі праследаванне пачалося, умяшаліся швейцарскія пратэстанты з Баслы (Basle), прапануючы месца ссылкі ў Швейцарыі. Швейцарскія паслы з вялікай цяжкасцю пераканалі вальдэнсаў згадзіцца прыняць гэтае месца ссылкі. 9 красавіка 1686 года герцаг падпісаў дэкрэт, які дазваляў гэтую ссылку. Аднак, нягледзячы на гэта, некаторыя з тых, хто даў згоду на ссылку, былі схоплены і заключаны ў турму. Пасля такога парушэння дагавора вальдэнсы засупраціўляліся. Пачалася яшчэ адна вайна, і да канца 1686 года было забіта 9 тысяч чалавек, а 12 тысяч захоплена ў плен. Многія з іх не вынеслі ўмоў зняволення ў падземных турмах Підмонта і памерлі. У гарах засталося прыкладна 200 вальдэнсаў, і яны павялі такую ўпартую партызанскую вайну, што нарэшце дабіліся вызвалення застаўшыхся ў жывых зняволеных і іх бяспечнай адпраўкі ў Швейцарыю. Тры тысячы выжыўшых былі выпушчаны на волю ў 1687 годзе. Яны, каб дабрацца да Жэневы, выбралі дарогу праз Альпы. У 12-дзённым падарожжы многія загінулі ў снезе. Далей усё было зроблена, нягледзячы на пратэсты швейцарцаў, так: дзеці маладзей дванаццаці гадоў былі пакінуты для вучобы на Рымлянскіх католікаў, а дарослыя вальдэнсы былі разагнаны да Брабдэнбурга (Brabdenburg), Прусіі (Prussia), Вартэмберга (Wurtemberg) і Палацінеты (Palatinate) – каб папярэдзіць спробы вярнуцца.

16 жніўня 1689 года вальдэнсы вярнулі кантроль над сваёй радзімай, скарыстаўшы для гэтага кавалерыю прыкладна ў тысячу вайскоўцаў, якая нападала са Швейцарыі. У даліне Джэйлона (Jaillon), пасля шасцідзённага марша, яны нанеслі паражэнне французскім узброеным сілам у складзе прыблізна 2500 чалавек, якімі камандаваў Марквіс дэ Ларры (Marquis de Larry). Французы страцілі 600 вайскоўцаў, а вальдэнсы 15 забітых і 12 параненых, ды яшчэ 116 у час марша. Вальдэнсы базіраваліся ў Ла Басіліі (La Basiglia) і вялі горную вайну ажно да вясны 1690 года.

 

23 мая 1694 года дэкрэтам Віктара вальдэнсам была падаравана рэлігійная свабода. Папа Інакенцій XII дэнансаваў эдзікт, пасля чаго сенат Турына адказаўся ад папскага дэкрэта і пад пагрозай смяротнага пакарання забараніў яго публікацыю на тэрыторыі герцагства. Сенат меў бы вялікія складанасці, калі б не было дапамогі з Англіі і Галандыі. Якраз як Кромвел у папярэднія годы, а потым Вільям і Марыя, а яшчэ пазней каралева Анна бескарысна дапамагалі ім (гл. Адэнай, с. 671). Гісторыя вальдэнсаў зяўляецца адным з цяжэйшых прыкладаў бясконцага прыгнечання на працягу паследуючых стагоддзяў. Вальдэнсы маюць невялікія сувязі з Цэрквамі Бога. У гэтым аспекце яны ўжо даўно адказаліся ад традыцый субардынацыяністаў і другіх характарыстак іхняй Царквы. Тым не менш іх гісторыя прадстаўляе інтарэс для канстатацыі таго факта, як адносілася папства да нонкатолікаў пры любой сітуацыі, калі яно мела магчымасць дзейнічаць. Каб яно толькі магло гэта зрабіць, то забівала б кожнага вальдэнса індывідуальна да той пары, пакуль тыя не былі б поўнасцю знішчаны з твару зямлі.

 


 

Крыжовы паход альбігойцаў

 

 


Катары, альбігойцы ці вальдэнсы праследаваліся пасля таго, як іх перастаў абараняць першапачатковы заступнік граф Тулузы Райманд VI (Raymond VI), магчыма, таксама альбігоец. Райманд быў выключаны з царквы легатам Інакенція ІІІ Перам дэ Кастэлно (Pierre de Castelnau) у 1207 годзе. Пазней адютант графа забіў Кастэлно. Папа неадкладна зняў Райманда. Апошні, спужаўшыся, выгнаў альбігойцаў са сваіх уладанняў, публічна каючыся ў грахах перад царквою святога Гілла (St. Gilles) 18 чэрвеня 1209 года. Калі крыжаносцы, што сабраліся на поўначы Францыі, напалі на Лангедок (Langeгdoc), Раймандас спрыяў крыжоваму паходу і аказаў крыжаносцам дапамогу, калі яны ў 1209 годзе акружылі Безір (Beziers) і Каркасоны (Carсassone). Пасля вяртання ў Тулуз Раймандас адышоў ад сваіх абавязацельстваў, за што Авіньёнскі (Avignon) сабор выключыў яго з царквы. Раймандас накіраваўся ў Рым, дзе яго прымаў Інакенцій ІІІ. Уласнасць жа, якая прынадлежала Раймандасу, у яго адсутнасць захапіў Сімон дэ Монтфорт (Simon de Montfort). У 1212 годзе Раймандас правіў толькі Тулузам і Монтабанам (Montauban). Яго шурын, кароль Арагона, стаў яго адютантам, аднак у Муратскай (Murat) бітве ў 1213 годзе быў забіты. У 1215 годзе Сімон дэ Монтфорт акружыў Тулуз і Норбон. Раймандас не супраціўляўся і пакорліва прыняў умовы папскіх легатаў. У яго адабралі ўласнасць, і ён удаліўся ў Англію, дабіваючыся там дабразычлівасці Інакенція ІІІ у час Латэранскага сабора 1215 года. З месца свайго выгнання ў Арагоне Раймандас VI збіраў сваё войска, і 7 кастрычніка 1217 года захапіў Тулуз, пазней адстайваючы яго ад Сімона дэ Монтфорта. Апошні быў забіты 25 чэрвеня 1218 года (C.E., Vol. XII, art. Raymond VI, p. 670).

 

Райманд VII стараўся пазбегнуць новага крыжовага пахода і прапанаваў падпарадкавацца Бургскай (Bourges) асамблеі 1216 года, аднак пытанне ў адносінах новага крыжовага пахода было ўжо вырашана. Луй VIII (Louis VIII) (аддаў свае правы на паўднёвыя тэрыторыі Амауры дэ Монтфорту) захапіў Авіньён і без супраціўлення акупіраваў Лангедок. 8 кастрычніка 1226 года, вяртаючыся з поўначы Монтпенсіра (Montpensier), ён памёр. Бланёа з Кастылі (Blanche of Castille) не прыспешваў з вайной супраць Райманда, які забраў некалькі месц ад сенешаля караля Францыі Імберта дэ Беую (Imbert de Beaujeu). У 1228 годзе новыя банды крыжаносцаў пачалі грабіць Тулуз. Скора Райманд страціў амаль усе свае крэпасці і вымушаны быў прасіць міру ў Бланёі з Кастылі. Пасля Меукскай (Meaux) канферэнцыі Райманд вяртаўся ў Парыж і 12 красавіка 1229 года ў Саборы Парыжскай Багамацеры (Church of Notre Dame) зрабіў публічнае каянне ў грахах. Ён абяцаў разрушыць сцены Тулузы і выдаў сваю дачку Джыну (Jeanne) замуж за брата караля Луя IX Альфонса з Пойтыра (Alphonse of Poitiers). Ён вярнуўся ў Тулуз, і, трымаючы данае ім абяцанне, дазволіў арганізацыю інквізіцыі (Brehier, C.E., Vol. XII, Raymond VI). Такім чынам, тая ахова, якую мелі альбігойцы ці вальдэнсы, што трымалі Суботу, была ліквідавана. Гэтая акцыя садзейнічала таму, што любы бяздзельнік, рыцар і апартуніст Еўропы быў узбодраны магчымасцю наведваць Тулуз і поўдзень Францыі. Акруга была адкрыта для атакі з усіх бакоў. Як толькі саюзнікі не прадпрымалі ніякіх дзеянняў, гэты зброд адчуваў сябе прывольна. Усеагльны матыў крыжовых паходаў быў такі: дабіцца такога дазволу, які даў бы магчымасць знішчыць сабататаў паўднёвых раёнаў Францыі і Іспаніі. Шляхам эфектыўнага ўдалення адзінага добразычлівага вяршэнствуючага вера трымальнікаў Суботы праследавалася да фактычнага яе затухання ці адпадання. Трымацелі Суботы не зрабілі ніякага злачынства. Яны былі актывістамі свайго вяршэнствуючага і высокай маралі ў адносінах да свайго Бога. Толькі па гэтай прычыне яны праследаваліся і знішчаліся. Тулузскі сабор 1229 года апублікаваў каноны, змест якіх быў супраць саббатаў:

 

3-ці канон уладары розных акруг павінны старанна трасці вілы, дамы і лясы і знішчыць тайнікі ератыкоў.

 

14-ты канон членам прафанаў не дазваляецца мець кнігі Старага або Новага Запаветаў (Hefele, 5, 931, 962).

 

Х. К. Лі (H. C. Lea) высказваўся супраць інквізіцыі і праследавання ёю Водойса (History of the Inquisition of the Middle Ages, Vol. 1, esp. p. 96). Інквізіцыя ў час крыжовых паходаў падвяргала катаванням да смерці ці забівала тысячы людзей. Маюцца падцверджанні,

 

быццам бы у час разбурэння горада Бітэрра (Biterre) салдаты задавалі пытанне сваім каталіцкім лідэрам наконт таго, якім чынам яны будуць ведаць, хто зяўляецца ератыком; Арнольд, аббат Цытэукса (Citeux) адказваў: “Забівайце ўсіх, бо Гасподзь ведае, хто прынадлежыць Яму” (с. 96).

 

Можна канстатаваць, што да трынаццатага стагоддзя ў межах паўднёвай Еўропы больш ці менш працягвалася традыцыя субардынацыянізма трымацелей Суботы. Гэтыя групы былі названы паўліканамі, петрабасіянамі, пасагінянамі (пассагініянамі), вальдэнсамі, сабататамі ці інсабататамі. Па дакументах Рымлянскага інквізітара Райнера Саro (Reinerus Sacho), якія напісаны прыблізна у 1230 годзе, секта Водойса лічылася глыбока старажытнай. Такім чынам было ўстаноўлена, што яна далёка на стагоддзі апярэджвае Вальдо.

 

Сабаты былі вядомы таксама пад імем пасагіны (Pasigini). Наконт пасагінаў, якія шанавалі Суботу, Хан (Hahn) сказаў:

 

“Распаўсюджанне ерасі ў тыя часы было амаль неверагодным. Ад Балгарыі на Эбро (Ebro), ад паўночнай Францыі на Тыберу (Tiber) – паўсюдна мы сустракаемся з імі. Цэлыя дзяржавы, такія, як Венгрыя і Паўднёвая Францыя, зяўляюцца пасцігнутымі сабатамі; яны ў дастатку таксама ў другіх дзяржавах; яны прыклалі свае намаганні ў Германіі, Італіі, Нідэрландах і нават у Англіі” (Gesch. der Ketzer, 1, 13, 14)

 

Банакесій (Bonacursus) цытуе супраць саббатаў:

 

“Не меншасць, а, наадварот, большасць ведае, якія памылковасці тых, якія называюцца пасагінамі… Па-першае, яны вучаць, што мы абавязаны павінавацца Суботе. Акрамя таго, іх памылкі ўмацоўвае той факт, што яны асуджаюць і адмаўляюць усіх айцоў царквы і Рымлянскую царкву ў цэлым (D. Archery, Spicilegium I, f. 211–214; Muratory Antiq. medaevi, 5, f, 152, Hahn, 3, 209).

 

Думаецца (Хан), што свяшчэннікі адказвалі на абвінавачванне ў адносінах іх прывержанасці чацвертай запаведзі тым, што Субота сімвалізуе вечны спакой святых.

 

Сляды ўшанавацелей Суботы былі выяўлены ў часы Грыгорыя І, Грыгорыя VII і ў 12-м стагоддзі ў Ламбардыі (Strong s Cyclopaedia, I, 680). Іхнія ўсеагульныя вераванні перакінуліся з Італіі ў Еўропу.

 

Робінсан (Robinson) называе некаторых вальдэнсаў Альп пад імёнамі “саббаты, саббататы”, і асабліва часта “інзаббаты”. Некаторыя кажуць, што вальдэнсы так названы, зыходзячы з яўрэйскага слова “саббат” таму, што яны трымаюць Суботу як Дзень Госпада (General History of the Baptist Denomination, Vol. II, p. 413).

 

Фактычна, выказваемае вышэй прадпалажэнне адносна назваў вальдэнсаў выглядала як вынік няздольнасці прыгнячаць субардынацыянісцкіх сабатаў у такім маштабе, як гэта было ў XIII стагоддзі, калі нават учыняліся крыжовыя паходы. У Іспаніі праследаванні былі спецыяльна напраўлены на вальдэнсаў, адданых Субоце.

 

Кароль Арагона Альфонс звяртаўся да ўсіх архіепіскапаў, епіскапаў і да ўсіх другіх: Мы загадваем вам, што ератыківальдэнсы і інсаббаты павінны быць адлучаны ад ліку Божыя і ад усіх католікаў, прымушаны ўдаліцца з нашага каралеўства (Marianae, Praefatio in Lucam Tudenaem, знойдзена ў Macima Bibliotheca Veterum Patrum, Vol. 25, p. 90).

 

Пасля крыжовых паходаў, нягледзячы на інквізіцыю, сістэма ўсё ж засталася.

 

Кароль Францыі Луй XII (1498–1515 гады) быў інфарміраваны ворагамі вальдэнсаў, насяляючых частку правінцыі Праванса, што ў адносінах вальдэнсаў учынены розныя страшныя злачынствы. Тады кароль паслаў спецыяліста па прашэнням і перакананага доктара Сарбонна правесці расследванне па гэтаму пытанню. Калі тыя вярнуліся, то даклалі, што наведалі ўсе прыходы, аднак не знайшлі слядоў названых злачынстваў, у якіх былі абвінавачаны прыходы. Зусім наадварот, яны пачыталі Суботу, пільнаваліся дэкрэтаў хрышчэння, адпавядаючыя прымітыўным цэрквам, уводзілі сваіх дзяцей у прадметах хрысціянскай веры і запаведзей Божых. Пасля таго, як кароль азнаёміўся з дакладамі ўпаўнаважаных, ён сказаў пад клятваю, што вальдэнсы зяўляюцца лепшымі людзьмі, чым ён і яго людзі (History of the Christian Church, Vol. II, pp. 71–72, third edition, London, 1818).

 


 

Існаванне і распаўсюджанне сектаў, имянуемых катарамі-альбігойцамі

 


Групы сектаў, якія існавалі ў часы вальдэнсаў, асабліва ў Паўднёвай Францыі і Іспаніі, як мы бачылі, былі імянованы катарамі і альбігойцамі. Так называемыя катары паходзілі ад грэчаскага слова “катхарос” (katharos) або pure. Так што ў літаральным сэнсе яны былі пурытане (puritans). Аднак мы бачым, што вальдэнсы існуюць у тым жа самым месцы і ў тым жа адрэзку часу, маючы тыя ж самыя дактрыны, што і пурытане. З гэтага вынікае, што мы разглядваем адгалінаванні адной і той жа веры. Сам тэрмін “катары” зяўляецца антычным. Новаўвядзенцы (novations) трэцяга стагоддзя былі вядомы як катары. Гэтым тэрмінам карысталіся таксама маніхейцы. Вебер паведамляе:

 

“Катары” выступіў усеагульным абазначэннем дуалістычных сект позняга сярэдневякоўя. Для абазначэння гэтых ератыкоў існавала вялікая колькасць другіх тэрмінаў. Не кажучы нават пра такія скажоныя формы, як “каззары”, “газзары” ў Італіі і “кетзер” у Германіі, мы знаходзім наступныя назвы: “піпхлы”, “піпхлэс” у Францыі; “арыяне”, “маніхейцы” і “патарэны” дзякуючы сапраўднаму або ўяўнаму падабенству; “тэссеранты”, “тэксторэс” (ткачы) зыходзячы з рамясла, якім займаліся многія з іх членаў. Іншы раз сучаснікі памылкова тытулавалі іх “вальдэнсамі”. Абапіраючыся на дэмагога Арнольда за Брэсаш (Arnold of Brescia) і ератычнага епіскапа Роберта дэ Сперона (Robert de Sperone), яны былі названы таксама “арнальдыстамі” і “спераністамі”. Сваімі назвамі ератыкі абавязаны і месцам геаграфічнага размяшчэння: “катары з Дэсцензана” (Descenzano) або “албаненсы” ад Дэсцензана паміж Брэсаей і Веронам ці ад Албі ў Підмонце, Албано, і, магчыма, ад правінцыі Албаніі; “баджолэнсы” ці “багнолэнсы” (ад Багноло ў Італіі); “канцорэзенсы” (магчыма, ад Концорезо ў Ламбардыі); “тулузаны” (ад Тулуза); а асабліва “альбігойцы” (ад Албі). Ад абазначэння “паўлікане”, здаецца, узніклі скажоныя “публікане”, “пуплікане”, а “болгары”, “бугры”, “баугры” указваюць на іх магчымае ўсходняе паходжанне” (N.A.Weber, C.E., art. Cathari, Vol. III, p. 435).

 

Здаецца, Вебер робіць спробу поўнасцю, але памылкова, адмежаваць вальдэнсаў ад указаных вышай сектаў. Ён дапускае, што

 

“Усходняя Еўропа, здаецца, была зыходным пунктам, першай акругаю, дзе катары праявілі сябе, і апошнім месцам, свабодным ад іх. Багамілы, якія зяўляліся прадстаўнікамі ерасей у яе найбольш лёгкай дуалістычнай форме, магчыма, існавалі ўжо ў X стагоддзі. А ў познія часы ў Балгарыі яны знайшлі сваіх аднадумцаў у шырокім маштабе. Другім цэнтрам катараў была Боснія. Некаторыя тэарэтыкі лічаць, што не існуе адрознення паміж выяўленымі тут ератыкамі і багаміламі. Аднак другія адносяць і тых, і другіх да цвёрдых дуалістаў. У заходніх дакументах таго часу яны звычайна маюць назву “патарэны”, і гэтае абазначэнне потым было перанесена на італьянскіх катараў”.

 

Тут без цяжкасці індэнтыфіцыруема мадэль руху гэтых людзей. Лёгка можна вызначыць, што ў якасці першапачатка выступаюць паўлікане, што пасяліліся ў Тракіі. Такімі першымі пасяленнямі былі Албанія і Балгарыя. Ад гэтых месц паўлікане перакінуліся на Боснію. Балгары ўключалі катарызм, які патрабаваў святасці шлюбу, якая практыкавалася, напрыклад, усімі пурытанскімі сектамі. Як здаецца, багамілы развівалі скажоную форму сістэмы, штосьці сярэдняе паміж манастырскім парадкам і артадаксальным духавенствам. Магчыма, што гэтая сістэма парадзіла сурёзную дыскусію сярод балгар і на Балканах. Несумненна, што ўсе члены груп на працягу стагоддзяў мелі шлюб, у іх нараджаліся дзеці ва ўсіх акругах, дзе яны пасяліліся. Прадпалажэнне, што яны быццам бы прытрымліваліся бязшлюбнасці, зяляецца абсурдам.

 

Катары былі названы паўліканамі (або каўліцынамі) па той прычыне, што яны прымалі тыя ж самыя дактрыны. Уцверджанне, згодна якому такія спасылкі былі адноснымі, зяўляюцца толькі дапушчэннямі.

 

Як паказваюць сімвалы іх веры, секты былі біблейскімі букваедамі. Няцяжка прасачыць так жа, з якой нагоды яны былі названы цаззарамі і саббататамі. Хазары або цаззары былі вернуты ў іудаізм прыблізна ў 740 годзе. Яны насялялі раён у усходнім напрамку ад Крыма, уздоўж Каспійскага і да Аральскага мораў і ракі Окса (Oxus River). Яны разгалінаваліся ад поўначы, зверху Волгі, да паўднёвай Балгарыі і мелі панаванне над раёнамі пражывання балгараў усходнімі і заходнімі. Яны ўладарылі на паўночназаходняй Украіне. Яны трымалі Суботу, прызнавалі Свяшчэнныя Дні, падпарадкоўваліся законам ежы такім жа чынам, як гэта, магчыма, рабілі паўлікане. Хазары аказвалі ваенную дапамогу мадярам. Думаецца, што мадяры былі адной з плямён, якія сталі саюзнікамі хазараў у працэсе стварэння іх імперыі. Іудзейскае каралеўства хазараў існавала ў перыяд прыблізна ад 700 да 1016 гадоў. Іудзейскія беглыя прымчаліся да хазараў з Грэцыі ў 723 годзе. Карты, на якіх абазначаны месцы іх распаўсюджання і ўплыву, можна знайсці ў атласе Марціна Гілберта Atlas of Jewish History, 3 edition, Dorset Press, 1984, pp. 25–26. Гэтыя хазары запрасілі рабінаў наведаць каралеўства і мелі перапіску з іспанскімі іудзеямі. Коуслер (Koesler) (The Thirteenth Tribe, Popular Library, New York, 1976) іх ідэнтыфіцыруе з патомкамі Аскенара, сына Гамера (Бытие, 10:3). Аскеназцы адзначаюць, што яны людзі Аскеназа. Імкненне Зві Анкоры (Zvi Ankori 8) аправергнуць Коуслера ў Genetic Diseases Of Ashkenazi Jews зяўляецца непераканаўчым.

 

Цэнтр аскеназаў быў Месцам Пасялення, якое распрасціралася ад Крыма ў паўночна-заходнім напрамку на Балтыю (глядзі Atlas of Jewish History, p. 43). Гэтую акругу можна лічыць больш ці менш рэарыентаванай з боку хазараў. У выніку нападу рускіх, якое пачалося ў 970 годзе, і сумесная руска-візантыйская экспедыцыя ў 1016 годзе прывялі да канчатковага разгрому Каралеўства Хазараў. А гэта ў рэшце рэшт аслабіла даную акругу, дэзарганізавала населеныя пункты хазарскіх іудзеяў і адкрыла дарогу мангольскім полчышчам 1215 года. Адначасова гэта адцясняла хазараў усё далей на захад. Ітак, з 1016 года перамяшчэнні пачаліся і зне Крыма: у паўднёвым накірунку на Канстанцінопаль, Трэбізонд і Александрыю; у паўночназаходнім напрамку на Харкаў і Чарнігаў. Іудзейскі рух у 1350 годзе меў месца ў Кіеве, а ў 1445 годзе у Літве. Праследаванні ў Венгрыі паміж 1349 і 1360 гадамі гналі іудзеяў на поўнач да Тарнопаля (гл. Atlas of Jewish History, pp. 45–46). Такім чынам, гэта зусім не нечаканасць, што некаторыя з іх звярталіся да той формы хрысціянства, якая саблюдала роднасныя іудаізму дактрыны і таксама праследавалася ў тых жа самых маштабах і часе. Многія іудзеі ўваходзілі ў рускае праваслаўе. Найбольшая ж частка засталася іўдзеямі аскеназамі і была паглынена іудаізмам. Аднак у гэтыя дні аскеназы ўсё яшчэ мелі адрозненні ў супастаўленні іх з сефардыйскімі (Sephardic) іудамі Іспаніі, Брытаніі і Усхода адрозненні, дэтэрмінаваныя псіхалагічнымі асаблівасцямі. Праследаванні іудзеяў былі жорсткія па ўсёй Еўропе, асабліва ў Іспаніі, а таксама ў Партугаліі. Гэта ўзгаднялася ў шырокім сэнсе з праследаваннямі пурытан, якія насілі розныя назвы.

 


 

Катары Босніі

 


У XII стагоддзі Кулін (Kulin), пракляты або грамадзянскі ўладар Босніі, сумесна са сваімі 10 000 падданымі прымаў катарызм. Католікі пад кіраўніцтвам Інакенція III, Ганорыя ІІІ (Honorius III) і Грыгорыя IX беспаспяхова імкнуліся іх знішчыць. Папа Мікалай IV (Nicholas IV) (1288–1292) накіраваў на Боснію францысканцаў. Абявілі аб намеры прыгнячаць Баснійскіх катараў і венгры, аднак катары ідэнтыфіцыравалі сваю рэлігію і сваю незалежнасць. У XV стагоддзі кароль Босніі Томас (Thomas) быў вернуты да каталіцызма і апублікаваў строгія эдзікты, накіраваныя супраць сваіх ко-релігіяністаў (со-religionists). У іх саставе было 40 тысяч чалавек. У 1446 годзе яны пакінулі Боснію і накіраваліся ў Герцагавіну. Ерасі зніклі тады, калі акругу заваявалі туркі. Многія тысячы сталі ортадо. І ўсё ж значная большасць зрабілася мусульманамі. Гэта сведчыць, што іудзейскі рух быў унітарыйскім. Каментары Вебера (C.E., p. 437) па пытаннях навязанага ім катарскага цэлібата зяўляюцца амаль неверагоднымі. Зне размножання немагчыма на працягу стагоддзяў зберагчы масы народу. Практыка, якую раскрылі ў асяроддзі манахаў багамільства, наглядна ўказвае на звычайнасці ўсеагульнай папуляцыі, што нідзе не сустракаецца, але, разумеецца, асуджаецца ў манастырстве. Рэшткі гэтых людзей, найбольш верагодней, накіраваліся на поўнач у Трансільванію (Transylvania), дзе абявіліся саббаты. Варочанне людзей Хазарскай імперыі суправодзіла таксама рух пурытанскіх сектаў у Венгрыі і ў Закарпацці Румыніі. Секты Венгрыі, што гаварылі на нямецкай мове, былі названы “Sabbatharier”. Яны трымалі Суботу.

 

Гісторыя гэтых сектаў засталася больш-менш не кранутай нават да канца XIX стагоддзя, калі яе напісаў доктар Самуэл Кон (Samuel Kohn), верхавенствуючы рабін Будапешта (Венгрыя). Называецца яна так: DIE SABBATHARIER IN SIEBENBURGEN Ihre Geshichte, Literatur, und Dogmatik, Budapest, Verlag von Singer & Wolfer, 1894; Leipzig, Verlag von Franz Wagner. Паследуючыя вытрымкі ўзяты з працы, перакладзенай Герхардам О Марксам (Gerhard O Marx) у адносінах Beliefs and Practices of the Church of God in Transylvania during the period 1588–1623. Сярод хрысціянскіх груп у Трансілваніі на працягу гэтага перыяду існуюць такія, якія, згодна Кону:

 

“Аднаўляюць арыгінальнае і сапраўднае хрысціянства, з якім яны фактычна згаджаюцца, і практыкуюць іудыстычныя релігійныя звычаі, і статут пад азначэннем Старага Запавета, і арыгінальнае хрысціянства, якое саблюдаюць як абавязковае і толькі пазней адкінутае” (Kohn, p. 8).

 

Маркс гаворыць, што згодна Кону, групы былі падобны на эбанітаў і другіх іудзейскіх хрысціянаў некалькіх пачаткавых стагоддзяў пасля Хрыста. Карпацкія трымацелі Суботы да 1588 года, калі лідэрам гэтага руху стаў Андрэас Іоссі (Andreas Eossi), фарміравалі структуру ўзаемазвязаных элементаў. У гарадах Зэкеліі Керэстурэ (Szekely-Secniesc) і Кораспатаке (Korospatak) (зараз Бодок) (Bodoc) меліся дзве галоўныя канцэнтрацыі. Такія ж пасёлкі, у якіх па заканчэнню шаснаццатага стагоддзя пражывалі саббатэры або трымацелі Суботы, былі венгерскімі рэзідэнцыямі Нагія Саліма (Nagy Solymos), Кіса Саліма (Kis Solymos), Адж-Зэкелія (Uj-Szekely), Зент-Дземетра (Szent-Demetr), Эрнія (Ernye), Ікланда (Ikland), Базода (Bozod), Базод-Аджфалу (Bozod-Ujfalu) і роднае месцажыхарства Андрэаса Іоссі. У 1599 годзе, ускорасці пасля смерці Іоссі, пачалося адступніцтва.

 

… Аўтарамі некаторай літаратуры былі Энок Алвінцзі (Enok Alvinczi), Іаханес Бакені (Johannes Bokenyi), Тімас Панкатэй (Thomas Pankotai) і Сімон Печы (Simon Pechi) – найбольш блізкі супрацоўнік Іоссі (Marx, ibid.).

 

Аднак, існаваў раскол і ва ўнітарыйскай царкве.

 

… Гэта было ў 1579 годзе, калі ўнітарыйская царква распалася на дзве часткі: на староннікаў Нядзелі і трымацеляў Суботы. Унітарыі не згаджаліся з другімі пратэстанцкімі сектамі ў трох асноўных дактрынах:

 

1. у нявері Тройцы, і так называемым антытрынітарыям;

 

2. у нявері хрышчэнню дзяцей;

 

3.  у нявері набажэнству Хрысту.

 

Лідыруючым змагаром і абаронцам гэтай веры быў нехта Франсіс Давідзіс (Fransis Davidis), які зяўляўся таксама заснавальнікам унітарыйскай царквы ў Трансільваніі ў 1566 годзе.

 

1579-ы год быў тым самым годам, калі памёр Давыдзіс і калі распалася ўнітарская царква… Іоссі прызнаў унітарыйскую царкву ў 1567 годзе. Не будучы перакананым, што ўнітарыі засвоілі ўсю біблейскую ісціну, ён настойліва наскрозь вывучыў Біблію… і патрабаваў ад сваіх паслядоўнікаў абагаўлення наступных дактрын:

 

1. Вялікадня і Свята апрэснокаў, Свята начаткаў і ўстрасвання ахвяры (Свята труб прапушчана ў выніку памылкі?), Дзень прымірэння, Свята кушчаў, Апошні Вялікі Дзень.

 

2. Дзесяць запаветаў

 

3. Законы здароўя (не ўжываць крыві, свініну, мярцвячыну).

 

4. Тысячагоддзе, якое прадаўжаецца на працягу апошніх 1000 гадоў, & у пачатку якога Хрыстос будзе вяртацца і збіраць яўрэяў і Ізраіль.

 

5. Карыстанне свяшчэнным календаром Божым.

 

6. Дзве розныя нядзелі: адна наконт вечнага жыцця ў імя прышэсця Хрыста; другая звязана са страшным судом канца тысячагоддзя.

 

7. Паратунак у міласлівасці, пры якім законы ўсё ж абавязкова павінны быць зберажоны.

 

8. Гэта Бог, які заклікае людзей да Сваёй ісціны. Мір наогул зяўляецца затуманеным.

 

9. Хрыстос выступіў самым вялікім з Прарокаў, найбольш святым сярод усіх людзей, “Госпадам, распятым на крыжы”, “найвышэйшым кіраўніком і каралём сапраўдных веруючых, іскранне любімым і святым Сынам Айца” (Marx, ibid.).

 

На старонках работы Кона “Стары песеннік Суботы” (Old Sabbath Songbook) (c. 62–67) абмяркоўваецца:

 

“Гімналогію на венгерскай мове напісалі Іоссі, Енак, Алвінцзі, Іаханес Бакені, Томас Панкатэй & Сімон Печы… Гімналогія складаецца з 102-х гімнаў: 44 з іх прысвечаны Субоце, 5 Новым Месяцам, 11 Вялікадню і Святу апрэснокаў, 6 Святу нядзель, 6 Святу кушчаў, 3 Новаму году, 1 Дню прымірэння, 26 паўсядзённым намерам”.

 

 Такім чынам, няма сумнення, што царква захоўвала Свяшчэнныя Дні, а таксама Новыя Месяцы.

 

Да 1637 года ў Трансільваніі было 15 00020 000 веруючых сабатарыянаў. У канцы XVII стагоддзя баббатарыяне рэпрэзентыраваліся яшчэ па меншай меры ў адзінаццаці гарадах і пасёлках.

 

У 1867 годзе венгерскі парламент даў поўную рэлігійную свабоду ўсім рэлігійным канфесіям, уключаючы таксама іудзеяў. Многія сабатарыяне тады пакінулі свае хрысціянскія цэрквы і раскрылі сябе як трымацелі Суботы. Пачынаючы з гэтага часу, іх дактрыны і вобраз мыслення, як быццам штосьці роднаснае іудаізму, распаўсюдзіліся вельмі шырока. Найбольшая частка сабатарыянаў перайшла да іудаізма. Многія з іх прымалі іудзейскія імёны (Marx, ibid.).

 

Верагоднасць, што ў рады іудаістаў пераходзіла большасць саббатарыянаў, невялікая. Кон прызнае, што ў яго час (каля 1894 года):

 

“Самая шырокая група трымальнікаў Суботы ў Трансільваніі сёння а іх колькасць дасягае некалькіх тысяч размясцілася ў раёнах Олужа (Oluj) і Сібіу (Sibiu). Епіскап Клужа (Cluj) – другога па велічыні вялікага горада Румыніі трымаў Суботу”.

 

Гэтыя людзі мелі месца ў Закарпацці і Румыніі да цяперашняга стагоддзя, калі яны трапілі пад уладанне камуністаў, і выплылі на паверхню як дзве не звязаныя ўзаемна групы трымацелей Суботы. Адна з іх блюла ўсе тыя аспекты, якія на працягу стагоддзяў былі рэалізаваны зараней. Такім чынам, Еўрапейская царква, якая, магчыма, магла б прэтэндаваць на назву “Эра Тыатырана” (Thyatiran era), усё яшчэ існуе, кіруючыся абяцаннем Хрыста ў Адкравенні 2:2526.

 


 

Субота Брытаніі

 

 


У Англіі пачытанне Суботы існавала, пачынаючы з пачаткавых зваротаў. Брытанія была ўведзена ў хрысціянства вельмі рана, і Тэртулліан з Карфагена (Tertullian of Carthage) (пісьменнік-рыторык) у працы Супраць іудзеяў (Against the Jews)

 

“ганарыцца, што землі Брытаніі, недасягальныя для рымлян, сапраўды былі пераможаны Хрыстом. Гэдакае было напісана каля двух вякоў пасля нараджэння Хрыста” (Edwards, Christian England, Vol. 1, p. 20).

 

Раёны Гластонбарыя (Glastonbury) знаходзіліся пад кантролем Брытаніі да тых часоў, калі іх захапіў кароль Заходняга Саксона (West Saxons) Айн (Ine) (688–722). Тут ён знайшоў драўляную царкву пачцівага ўзросту і прадаставіў у распараджэнне яе духавенства значную колькасць зямлі. У выніку яна дажыла да 1184 года, калі была спалена. Найбольш раннім хрысціянскім мучанікам у выніку праўлення рымлян, рэгістраваных у Брытаніі, зяўляецца Албан (Alban). Думаецца, што ён быў рымлянскім салдатам, які даў прыбежышча для хрысціянскага свяшчэнніка, збегшага з Галліі і хрысціўшага яго (Edwards, p. 21). Джайлдз (Gildas) і Бід (Bede) расказваюць нам таксама пра мучанікаў Карлеона (Caerleon) – Аароне (Aaron) і Юліусе (Julius). Імя Аарона настрайвае на думку, што ён быў яўрэй (Edwards, ibid.).

 

У рабоце Арльскага сабора 314 года ўдзельнічала пяцёра брытанскіх хрысціян, уключаючы нават траіх епіскапаў. Удзельнічалі: епіскап Йёрка Еборый (Eborius), епіскап Лондана Рэсцітуцій (Restitutus), епіскап Лінколна Адэльфій (Adelfius) (але гэта не дакладна, паколькі пісьменнік напісаў Colonia Londoninensium, але не Colonia Lindensium), прэсвітэр і дыякан (Edwards, ibid.).

 

Імператар Канстанцін прызнаў Аўгуста (Augustus) або імператара Йёрка 25 ліпеня 306 года, калі памёр яго бацька Канстанцый. Канстанцый карыстаўся сімпатыяй хрысціян Галліі, якія былі субардынацыяністы ўнітарыі. Канстанцін садзейнічаў рабоце Нікейскага сабора 325 года, і Афанасій называў брытанскіх епіскапаў у якасці прыхільнікаў дэкрэтаў. Эдвардс лічыць магчымым, што Брытанская царква засталася ў меншынстве, канцэнтрыруючыся ў гарадах (с. 22). Больш магчыма, што такім шляхам элементы, прыцягальныя для афанасійскай пазіцыі, былі канцэнтрыраваны ў меншынстве, што выклікае спачуванне. Астатнія прадстаўлялі сабою субардынацыяністаў, трымаючыхся Суботы. Яны распаўсюдзіліся ад Ірландыі да Шатландыі. Звяртае ўвагу факт, згодна якому шырока вядомы тэолаг Пелагій (Pelagius) нарадзіўся ў Брытаніі каля 380 года, і такім чынам дактрынальныя сувязі з цэрквамі Галліі не зяўляюцца выпадковымі. Ён падкрэсліваў свабоду і магчымасці ўзаемадзеяння людзей у працэсе пачытання Бога (Edwards, p. 23). Яго дактрына канфліктавала з дактрынай Гіппонскага Аўгусціна па пытанню поўнай грахоўнасці людзей, улічваючы якую, быццам бы неабходна палажыцца на выключна даравальную і выратавальную сілу, рэпрэзентованую Аўгусцінавай малітваю

 

дарам, які табою ўпраўляе, і загадам, які цябе абуджае (ibid.).

 

Рым распадаўся ў 410 годзе ў выніку нашэсця так называемых варвараў. Вандалы, якія прышлі захапіць гэты горад, фактычна былі іканакластамі (ворагамі ікон) унітарыямі-хрысціянамі, якія трымалі Суботу, так называемымі арыянамі. Вандалізм зыходзіў з факта, што вандалы разграмілі сурёзныя вобразы рымлянскага пакланення, падчыняючы іх дурному націску з боку пазнейшых гісторыкаў. Важна адзначыць, што акупацыя Рыма была павучальнай. Пелагій адехаў у Афрыку, каб там пасяліцца, што было глупствам адтуль яму было блізка да свайго ворага Аўгусціна. Пазней гэта прывяло да наступнага рэзультата: Пелагій быў выключаны з царквы, памёр у Палестыне. Магчыма, такі выбар месца жыхарства ўказвае на тое, што Пелагій не быў згодзен з дактрынамі яго паўночных папярэднікаў, ці, магчыма, ён не любіў холад. Склалася сцверджанне, што ерась Пелагея гэта толькі прадпалажэнне сучасніка-хранікёра Праспера (Prosper), якое распаўсюдзіў сын епіскапа Агрыколы (Agricola). У 429 годзе епіскап Германій (Germanus) быў выкліканы з Галіі Аўксеры (Auxerre). Яго суправаджаў суседскі епіскап Лупій з Троі. Неабходна ўспомніць, што Лупій быў Лерынскім манахам, а гэтае месца прадстаўляла сабою цэнтр, з якога Галлія была скіравана ў рымлянскую сістэму. Такім чынам, мы сустракаемся з афанасійскай містыкай, якую прымяняе Рымская ўлада з мэтаю перамагчы Брытанскую сістэму, абвінавачаную ў пелагіянстве. Думаецца, што яны рабілі гэта не толькі ў цэрквах, але таксама на перакрыжаваннях дарог, і на плошчах, і на сцяжынках (Edwards, ibid.23). Прапаведванне на скрыжаваннях дарог было прыменена таму, што рымляне, а таксама еўрапейцы лічылі скрыжаванні дарог цэнтрамі існавання багіні Гекатэі (Hecate), з якой пайшло прадстаўленне пра значымасць перасячэнняў. Па гэтай прычыне субардынацыяністы або ўнітары былі іканакластамі, асабліва ў адносінах перакрыжаванняў. Епіскапы суправаджалі вайсковую экспедыцыю супраць Пікта (Picts) і Саксона на поўначы. Германій да яго ардынацыі быў дакс (dux) або вайсковы камандзір. Царква і епіскапы Галліі пад панаваннем рымскай сістэмы ў якасці ўлады атрымалі новую, але чужую форму.

 

Брытанія аслабявала пад уплывам руху сіл зне яе. У 383 годзе хрысціянін іспанскага горада генерал Магній Максімій (Magnus Maximus) ажаніўся на брытанскай дзяўчыне Элен, прывёў свае войскі на сушу і абявіў сябе імператарам. З гэтага часу абарона стала недастатковай. У 407 годзе другі Канстанцін вывеў свае войскі на сушу, каб звяршыць тое ж самае. Рымляне колькасна павялічыліся раней, чем было гэта заўважана ў Брытаніі. Тады, у 410-м годзе, Рым адрэзаў вялікія нашэсці варвараў з Галліі і Італіі.

 

Брыты, у сваю чаргу, паклікалі саксонаў. Рымска-брытанская царква выступіла ўсяго толькі маленькай часткаю брытанскіх хрысціян і была акружона ад рымлянскага і ўрбанізіраванага поўдня, а ў паўднёваусходнім напрамку ад Ваёа (Wash) да Ексецера (Exeter), другаснымі раёнамі ад Иёрка, у паўночназаходнім напрамку да Карлайслы (Carlisle) і Камбрыанскага (Cumbrian) берага, або заходняга заканчэння ваеннай зоны (Edwards, p. 25).

 

З другога боку, кельтская царква была прызнана ў якасці цэнтра палымнеючай хрысціянскай веры (Edwards, p. 27). Кельты прызналі святасць біблейскага кіраўніцтва ў літаральным сэнсе і павінавенне ёй ад усяго сэрца; нават прадпісанні ежы Старага Запавета былі прыняты як законы Божыя. Кельты былі арганізаваны як плямёны, якія, здаецца, мелі змешаныя расавыя пачаткі.

 

Тое, што іх абядноўвала, было ні армія, ні адміністрацыя з гарадскімі цэнтрамі, як у рымлянскай цывілізацыі. Іх аб'ядноўвала строгая агульная культура, якая абапіралася на ім уласцівую раздзеленую веру (Edwards, p. 27).

 

Ітак, лёгка ўбачыць, што Рымлянскія епіскапы накіраваліся на акраіну дзяржавы, каб па парадку пераконваць супраць так называемай пелагіянскай ерасі па той прычыне, што яна сапраўды была тым, чым яна была. Цяжка прадставіць сабе больш рафініраванага аргумента наконт дактрыны міласлівасці. І сярод язычнікаў узнікла прадвызначэнне. Так мы сустракаемся з двума хрысціянствамі, існуючымі ў Брытаніі, і з пытаннем: якое з іх брытанскае ці кельтскае зяўляецца найвышэйшым і больш біблейскім. Такое было забаронена толькі там, дзе дамініравалі рымляне.

 

Каталіцызм у Брытаніі не быў заснаваны да той пары, пакуль Аўгусцін Кентэрберыйскі (Augustine of Canterbury) не вярнуў англічан. Кароль Кента Этэльберт (Ethelbert) быў далучаны да каталіцызма ў час пентакоста 597 года (згодна рабоце Батлера (Butler) Lives of the Saints, ed. Walsh, кароткае выданне, с. 158), і многія (прыблізна 10 000) з подданых таксама ў 597 годзе былі хрышчоны ў час сярэднезімовага язычніцкага свята Ражства. Тады, калі яны былі ў большасці, усе брытанскія хрысціяне былі, калі не мела места выключэнне, субардынацыяністамі унітарыямі, якія былі адданымі Суботе. Яны шанавалі законы ежы і Свяшчэнныя Дні. Не былі таксама пад гасподствам Рыма да Вайтбійскага сінода 663 года ў Хільдскім аббатстве, пасля якога падпарадкаваліся Рыму ў прымусовым парадку. Калумба з Айёна (Columba of lona) трымаў Суботу і прадсказаў сваю смерць у час Сабата у Суботу 9 чэрвеня 597 года (Butler, Lives of the Saints, Vol. 1, art. St. Columba, p. 762). У сваёй заўвазе Батлер сказаў, што звычай іменавання Дня Госпада Суботай не пачалося тысячу гадоў пазней (Adamnan, Life of Columba, Dublin, 1857, p. 230). Гэта каменціруе такжа В. Т. Скіне (W. T. Skene) у сваёй працы Adamnan s Life of St. Columba, 1874, p. 96).

 

Каталіцкі гісторык Беллешэйм (Bellesheim) (History of the Catholic Church in Scotland, Vol. 1, p. 86) зрабіў каментар пра Суботу ў Шатландыі, у якім сказаў так:

 

“Думаецца, што тут мы знаходзім намёк на звычай, які захоўвала ранняя манастырская царква ў Ірландыі, г. зн. што днём адпачынку была Субота або Сабата”.

 

Джэймс К. Маффет (James C. Moffatt) (The Church in Skotland, p. 140) таксама выказвае думку, што

 

"ў ранніх кельтскіх цэрквах Ірландыі, і ў Шатландыі, было прынята святкаваць Суботу, іўдзейскі Сабат, свабодны ад усялякай работы. Яны падпарадкоўваліся чацвёртаму запавету, згодна якому адносілі Суботу да сёмага дня тыдня”.

 

Флік (Flick) (The Rise of the Mediaeval Church, p. 237) сказаў пры гэтым, што

 

“кельты карысталіся латынскай Бібліяй, якая адрозніваецца ад Вульгаты (R.C.), а ў якасці дня адпачынку прызнавалі толькі Суботу разам са спецыяльнай рэлігійнай службаю па Нядзелях”.

 

У Шатландыі да дзесятага і адзінаццатага стагоддзяў бытавала цвёрдае перакананне, што

 

“кельты працавалі па Нядзелях, а Суботу спраўлялі ў манеры Сабата… Але гэтыя звычаі адмяніла Маргарэта” (Andrew Lang, A History of Scotland from the Roman Occupation, Vol. 1, p. 96; глядзі таксама Celtic Scotland, Vol. 2, p. 350).

 

Згодна Тарготу (Turgot) (Life of Saint Margaret, p. 49) шатландцы былі прыхільнікамі Суботы ўсутык да пачатку праўлення каралевы Маргарэты. Вось што ён піша:

 

“Яны мелі другі звычай: не прыдаваць належнай увагі пачэснасцям у адносінах Дня Господа, прысвячаючы сябе ў гэты дзень усемагчымым свецкім заняткам гэдак жа, як і на працягу другіх дзён. Але паколькі такое было ў супярэчнасці з законамі, яна (каралева Маргарэта) старалася контрагументаваць і з дапамогаю розуму, і з дапамогаю аўтарытэту. “Пачцім Дзень Господа”, сказала яна, “паколькі ў гэты дзень наш Гасподзь уваскрэс, не будзем больш у гэты дзень выконваць рабскую працу; прыпамінаючы, што іменна ў гэты дзень мы былі выкуплены з рабства дябла Блажэнны папа Грыгорый падцвярджае тое ж самае”.

 

Пра каралеву Маргарэту і яе меры, накіраваныя супраць прывержанцаў Суботы ў Шатландыі, адпаведны каментар зрабіў Скін (Celtic Scotland, Vol. 2, p. 349).

 

“Наступным пунктам яе аргументацыі быў такі: яны належным чынам не аказваюць пачцівасці Дню Госпада. Аднак у даным выпадку, здаецца, паследвалі звычаю, сляды якога мы знаходзім у ранняй царквы Ірландыі, гэта значыць яны абагаслаўлялі Суботу ў якасці Сабата і адпачывалі ў гэты дзень ад усіх сваіх работ”.

 

Люіс (Lewis) (Seventh Day Baptists in Europe and America, Vol. 1, p. 29) падкрэслівае:

 

“Маецца мноства доказаў, якія сведчаць, што да 115 года, г. зн. у той час, калі першы Рымлянскі епіскап быў усаджаны ў Св. Дэйвідсе (St. David S), Субота ва ўніверсальным выглядзе дамініравала ва Уэльсе. Старажытныя ўэльскія цэрквы, якія правілі Суботу, тады ніколькі не пракланяліся перад Рымам, але ратаваліся ў сваіх патаенных сховішчах”.

 

Мела патрэбу ў захаванні Суботы адраджэнне ў Елізабецінскай Англіі.

 

У час уладарання Елізабеты многім разважлівым і незалежным мысліцелям (як да гэтага ў Багеміі здарылася з некаторымі пратэстантамі) прышла ў галаву думка, што чацвёрты запавет патрабуе ад іх адзнакі не першага, а выключна “сядзьмога” дня тыдня, прытым, у дэталізаваным выглядзе (Chambers Cyclopaedia, артыкул Sabbath, Vol. 8, 1837, p. 498; цытата недакладная).

 

У 1616 годзе Англійскі Джэймс I (James I) вызваліў Галоўнага Суддзю Кока (Coke), спыніўшы гэтым самым спробы абмежаваць уладу караля сродкам суда. На працягу ўказанага часу тут звяршыўся шэраг праследаванняў пратэстантаў. Публікацыя “Кнігі Выкарыстання Часу” (Book of Sports) у 1618 годзе выклікала гняўлівую дыскусію сярод англійскіх тэолагаў. Па-першае, па пытанню: ці ўступіла ў сілу Субота чацвёртага запавету, і па-другое: на якой гэта аснове першы дзень тыдня мае права выступіць рэпрэзентацыяй ушанаванасці Суботы (Haydn S, Dictionary of Dates, art. Sabbatarians, p. 602). Настаўніца Трэйска (Mrs Traske) у 1618 годзе была за на пятнаццаць або шаснаццаць гадоў у Мейдэнлейне (Maiden Lane) – турме, прадугледжанай для тых, якія не згадзіліся з царквою Англіі. Трэйска адказалася вучыць у дзень Суботы і працавала толькі пяць дзён у тыдзень (Pagitt S, Heresiography, p. 196).

 

У гэты самы перыяд часу на абсягу Еўропы набірала сілу барацьба за каталіцкае ўладаранне і кіраванне на кантыненце. Гэтая вайна, якая пачалася ў 1620 годзе, па сутнасці, была сутыкненнем католікаў і пратэстантаў. Гапсбургі (Hapsburgs) навязвалі Еўропе каталіцкі і імперскі кантроль. У 1618 годзе багемцы, незадоўга да ўзвядзення на імператарскі прэстол гапсбургскага Фердынанда (Ferdinand), паўсталі супраць яго. Прэстол Багеміі быў перададзены пратэстанцкай палаце Выбаршчыкаў. Гэта значна паскорыла Трыццацігадовую вайну. У 1620 годзе Гапсбургі ўзнавілі кантроль над Багеміяй, і зноў пачалося праследаванне Суботы.

 

У 1628 годзе, нягледзячы на спробы англічан прыастанавіць гэты працэс, кардынал Рышэлье (Richelien), галоўны міністр Луйя XIII захапілі французска-пратэстанцкую крэпасць Ла Рочэл (La Rochelle) і нізверглі ўладу гугенотаў.

 

У 1639 годзе шатландскія кавентрыі (covenenters), упартыя пратэстанты, паўставалі супраць Чарльза I (Charles), які хацеў навязаць ім новы малітвеннік (Mc Evedy, World History Factfinder, Century, London, 1984, p. 88).

 

У 1642 годзе паміж каралём і парламентам пачалася грамадзянская вайна. Пачынаючы з гэтага часу, рэлігійныя групіроўкі ўбачылі ўзнікненне ўнітарнай тэалогіі, носьбітамі якой былі Мільтон (Milton), Ісаак Ньютон (Isaac Newton) і другія. Сімвалам тых, хто супрацьстаяў уладаранню і праследаванням, стаў Кромвель (Cromwell).

 

У 1647 годзе Чарльз I ставіў пад сумненне Упаўнамочных Парламента і што багаслужэнне Нядзелі непасрэдна залежыць ад аўтарытэта царквы.

 

Паколькі ў Пісаннях нідзе яшчэ не знойдзена, што Субота ў далейшым не павінна заставацца ці яна стала Нядзеляй, то факт, што абвінавачваецца адна і яе месца займае другая, павінен выступіць як праяўленне аўтарытэта царквы (R. Cox, Sabbath Laws, p. 333).

 

Мае месца здагадка, што адказ ад папства павінен уключаць у сябе змены, якія насквозь уплываюць на царкоўныя саборы адносна паўнамоцтваў, напрыклад, Нядзельнага богаслужэння. Логіка паставіла пратэстантызм у пагражальнае становішча. Мільтон асэнсаваў гэтую логіку і гаварыў:

 

“Бясспрэчна, што значна бяспечней трымаць сёмы дзень у згодзе з фармуліроўкамі запаветаў Божых, чым, абапіраючыся на чыста чалавечае прадчуванне, прызнаць першы дзень” (Sab. Lit. 2, 46–54).

 

У 1648 годзе Вестфальскі (Westphalia) дагавор паставіў кропку Еўрапейскай Трыццацігадовай вайне. Пасля гэтай вайны вайсковыя дзеянні паміж французамі і іспанцамі ўсё ж працягваліся. Паўстанне ў Парыжы азнаменавала пачатак працяглага перыяду грамадзянскага хвалявання, які быў вядомы пад назваю “Фрондэ” (Fronde). У 1648 годзе Джордж Фокс (George Fox) стварыў Таварыства Сяброў (Society of Friends) (да 1650 года пад назваю “квакеры” (Quakers).

 

Прыблізна ў гэты час быў ахрышчан доктар караля Джэймса, каралевы Ганны, караля Чарльза I і каралевы Кацярыны Пітэр Чэмберлен (Peter Chamberlain) (спасылаючыся на надпіс на яго надмагільным помніку, параўнаць з тэлеграфнай копіяй заўвагі SDA на дакуменце наконт спасылкі на Суботу з невядомай публікацыі, с. 25).

 

У 1649 годзе Чарльз I быў пакараны, Англія дэкларыравала рэспубліку, і Кромвель падавіў Дрогхедскія (Drogheda) паўстанні ірландцаў.

 

Рэлігічная талерантнасць у адносінах прыхільнікаў Суботы на працягу гэтага перыяду была намнога вышэй. Аднак новазяўленне Чарльза II у 1660 годзе, нават пасля таго, як ён абяцаў амністыю і рэлігійную талерантнасць (Mc Evedy, ibid.), зноў суправаджалася бязлітаснасцю супраць тых, хто правіў Суботу. Томас Бампфільд (Thomas Bampfield), спікер аднаго з парламентаў Кромвеля, рабіў пісанні ў імя захоўвання Сабата сёмага дня, за што быў заключаны ў Ільчэсцерскую (Ilchester) цюрму (Calamy 2, 260). Згодна пасланням Сціннета (Stennet) ад 1668 і 1670 гадоў, існавала прыблізна дзевяць ці дзесяць цэркваў, якія трымалі Суботу, ды яшчэ мноства яе паслядоўнікаў, якія засталіся жывы (R. Cox, Sabbath Laws, ibid., Vol. 1, p. 268).

 

З гэтага моманту культывіраванне Суботы падпала пад сітуацыю, выкліканую шырокай, амаль прымусовай міграцыяй у Амерыку. Як сведчыць Джэс. Бейлію (Jas. Bailey), Сцівен Мамфорд (Stephen Mumford), першы прыхільнік Суботы ў Амерыцы, прыбыў з Лондана у 1664 годзе (J. Bailey, History of the Seventh Day Baptist General Conference, pp. 237–238). У 1671 годзе баптысты сёмага дня, каб захаваць Суботу, перарвалі адносіны з царквою баптыстаў (глядзі Baily, History, pp. 9–10).

 


 

Паўночная Еўропа

 


У Нарвегіі сабатызм быў падвергнуты праследаванню, па крайняй меры, з Бергенскага (Bergen) царкоўнага сабора 22 жніўня 1435 года і канферэнцыі ў Осло (Oslo) 1436 года. Жыхары ў розных месцах каралеўства пачалі трымацца свяшчэннага дня Суботы, але архіепіскап забараняў гэта, абасноўваючы свой пункт погляду наступным чынам:

 

“Гэта строга забаронена а такое ўстаноўлена ў законе царквы для кожнага: не пакланяцца або не трымаць свяшчэнныя дні, якія не вызначаны папаю, архіепіскапам або епіскапамы” (R. Keyser, The History of the Norwegian Church under Catholicism, Vol. 11, Oslo, 1858, p. 488).

 

У Бергенскім каталіцкім правінцыйным саборы 1435 года таксама ўстаноўлена, што

 

“мы інфарміраваны, што некаторыя людзі ў розных раёнах каралеўства прынялі і пакланяюцца Субоце.

 

Гэта строга забаронена у каноне святой царквы правіць індывідуальна і сумесна якія-небудзь дні, акрамя тых, якія загадалі святы папа, архіепіскап або епіскапа. Святкаванне Суботы ў будучым не павінна быць дапушчана ні пры якіх абставінах, як гэта і прадпісвае канон царквы. Пагэтаму мы раім усім сябрам Божым на тэрыторыі ўсёй Нарвегіі, якія жадаюць быць паслухмянымі святой царкве, адкінуць зло трымання Суботы поўнасцю; а астатнім мы забараняем пад строгае царкоўнае пакаранне пакланяцца Субоце як свяшчэннаму дню” (Dip. Norveg., 7, 397).

 

Царкоўная канферэнцыя 1436 года ў Осла паведаміла:

 

“Такім жа самым пакараннем забаронена спосабам утрымання ад працы святкаваць у якасці свяшчэннай Суботу (History of the Norwegian Church etc., p. 401).

 

У 1544 годзе такое папярэджанне было зроблена паўторна:

 

“Некаторыя з вас, у супрацьлегласць папярэджанню, трымаюць Суботу. Было б неабходна пакараць вас. Кожны, хто будзе знойдзены пры пакланенні Субоце, павінен плаціць штраф у памеры дзесяць марак (History of King Christian the Third, Niels Krag and S. Stephanius).

 

Такім чынам, зусім ясна, што ў Нарвегіі культ Суботы паступова ўмацоўваўся, па крайняй меры прыблізна адбывалася такое на працягу апошняга стагоддзя.

 

У Нарвегіі сабатарыянізм ці, па крайняй меры, разуменне Суботы як сёмага дня тыдня згодна каментарыям, зробленым у форме заўвагі і перакладаў, існавалі таксама пасля рэфармацыі. Гэта могуць канстатаваць, напрыклад, Documents and Concerning the History of the Lutheran Catechism in the Nordish Churches, Christiania, 1893; а таксама Theological Periodicals for the Evangelical Lutheran Church in Norway, Vol. 1, Oslo, p. 184. Субота распаўсюджвалася і гэдак жа несупынна прыгняталася і ў Швецыі.

 

Такая рэўнасць у адносінах трымання Суботы назіралася вельмі працяглы час: нават дробныя рэчы, якія маглі б узмацніць практыку трымання Суботы, былі пакараны (епіскап Anjon, Svenska Kirkans Historys, (згодна) Motet i Upsala).

 

Такая практыка распаўсюдзілася ў Фінляндыі, і кароль Швецыі Густаў Васа I (Gustavus Vasa I) пісаў людзям Фінляндыі:

 

“Некаторы час назад мы чулі, што некалькі чалавек Фінлындыі ўпалі ў вялікі зблуд і пакланяюцца сёмаму дню, так называемай Субоце” (State Library at Helsingfors, Reichsregister, Vom. J., 1554, Teil B.B. Jeaf 1120, pp. 175–180a).

 

Тым не менш у Швецыі цэрквы Суботы захаваліся ажно да нашых дзён.

 

Зараз мы будзем старацца паказаць, што святкаванне Суботы ёсць яе аснова і першапачатак у законе, які ўтварыў і ўкараніў Бог ва ўсім свеце. Пагэтаму як следства такога пастулата выступае той факт, што святкаванне зяўляецца абавязковым для ўсіх людзей усіх эпох (Evangelisten (The Evangelist), Stockholm, May 30 to August 15, 1863: орган Шведскай Баптысцкай Царквы).

 

Формы падпарадкавання звычаям Суботы на поўначы ўсё ж дэгенерыраваліся ў форме трынітарыянскага пратэстантызма, адносіны якога з субардынацыянізмам рэпрэзентуюць поўную безнадзейнасць. Пратэстанты проста пачалі пераймаць Суботу, але не чысціню біблейскіх прадстаўленняў. Свяшчэннік М. А. Саммер (M. A. Sommer) пачаў прапаведванне сёмага дня, і ў сваёй царкоўнай газеце (Indovet Kristendom, № 5, 1875) напісаў артыкул, прысвечаны пытанням сапраўднай Суботы. У пісьме старэйшыне адвентыстаў Джону Г. Мацісону (John G. Matteson) ён пісаў:

 

“Сярод баптыстаў тут у Даніі мае месца шырокая агітацыя ў адносінах запавета Суботы. Аднак я, здаецца, прадстаўляю адзінага прапаведніка ў Даніі, які так блізак адвентыстам і многа гадоў прапаведуе другое прышэсце Хрыста (Advent Tidente, May 1875).

 

Аднак рэшткі арыгінальнай царквы на паўднёвым усходзе былі заспакоены. Лютэр (Luther) адзначаў (Lectures on Genesis, 1523–27), што сабатарыяне ў гэты час існавалі таксама ў Аўстрыі. Яны прадстаўлялі рэшткі ранніх вальдэнсіянскіх сабататаў. Лютэр фактычна абараняў прыхільнасць Субоце.

 

Бог бласлаўляў Суботу і санкцыяніраваў яе. Бог жадаў, каб загад у адносінах Суботы дзейнічаў. Ён жадаў, каб на працягу сёмага дня слова было б прапаведавана (Commentary on Genesis, Vol. 1, глядзі с. 133140).

 

Пакланенне Субоце ў Германіі і Галандыі было рашуча прыпынена, і многія былі замучаны. У 1529 годзе была пакарана Барбара з Ціра (Barbara of Thiers). Другая мучаніца Крысціна Толінген (Christina Tolingen) адмоўна ставілася да ісцінасці каталіцкіх свяшчэнных дзён і блізка прымала Суботу сёмага дня (Martyrology of the Churches of Christ, commonly called Baptists, during the era of the Reformation, from the Dutch of T. J. Van Bracht, London, 1850, 1, pp. 113–114).

 

У Германіі прыхільніцтва Субоце не было пад уціскам і прыцягнула да сябе многіх паклоннікаў, такіх, як, напрыклад, Тэнхардта з Нарэмбурга (Nennhardt of Nuremburg), які быў рашучым староннікам Суботы (Bengel S, Leben und Werken, Burk, p. 579). Ён, здаецца, лічыў, што Нядзеля прыдумана Антыхрыстам (K. J., Austug aus Tennhardt s "Sriften", 1712, p. 49).

 

Мы ўжо гаварылі, як у Бельгіі за стагоддзі да рэфармірвання пакланенне Субоце жорстка праследавалася. Пагэтаму староннікі гэтага дня, пачынаючы прыблізна з 1520 года, знайшлі прыбежышча ў Ліхтэнштэйне, ва уласнасцях уладаря Леонхардта (Leonhardt) з Ліхтэнштэйна,

 

паколькі прынцэса яго была шчырай прывержанкай Суботы (J. N. Andrews, History of the Sabbat, p. 649).

 

На такія дзеянні ва ўладаннях Ліхтэнштэйна рабіў нападкі Вольфганг Капіто (Wolfgang Capito).

 

Як вучаць сабатарыяне, знешні Сабат, г. зн. Суботу, усё яшчэ неабходна захоўваць. Яны гавораць, што Нядзеля зяўляецца выдумкай папы (Wolfgang Capito, Refutation of Sabbath, 1599).

 

У Расію сабатарыянізм укараніўся да Рэфармацыі і быў асуджаны на Маскоўскім саборы 1503 года.

 

Абвінавачваемым (трымацелям Суботы) было прапанавана здацца: яны адкрыта прызнавалі новую (sic!) веру і абаранялі яе. Найбольш знакамітыя сярод іх дзяржаўны сакратар Карыцын (Karitzyn), Іван Максімаў (Ivan Maximow) і архімандрыт (пахаванага) Наўгарадскага манастыра Касіян (Kassian) былі прыгавораны да смяротнага пакарання і 19 снежня 1503 года ў Маскве былі ўсенародна спалены ў сваіх клетках (H. Sternberg, Geschichte der Juden (in Polen), Leipzig, 1873, pp. 117–122).

 

Штенберг:

 

Аднак большасць прыхільнікаў Суботы направілася ў Крым і на Каўказ, дзе яны заставаліся адданымі сваёй дактрыне. Іх называлі суботнікамі ці сабатарыянамі (H. Sternberg, Leschichte der Juden (in Polen), p. 124).

 

Маюцца сумненні наконт таго, чым былі сабататы або вальдэнсы вядомы ў Багеміі дзесьці ў 1500 годзе.

 

Як сведчыць Эразм (Erasmus), каля 1500 года гэтыя багеміяне не толькі педантычна трымаліся сёмага дня, а былі нават названы сабатарыянамі (ag R. Cox, The Literature of the Sabbath Question, Vol. II, pp. 201–202; перацытавана ў Truth Triumphant, p. 264).

 

У адной з цытат Р. Кокс гаворыць:

 

“У фрагменце Эразма я знайшоў, што ў час ранняга перыяда Рэфармацыі, калі ён пісаў яго, у Багеміі жылі сабатарыяне, якія не толькі пільнаваліся сёмага дня, але згодна напісанаму, таксама … педантычна абапіраліся на яго (Dr. R. Cox, Literature of the Sabbath Question, Vol. II, pp. 201–202).

 

Амітэдж (Armitage) і Кокс (ibid.) выявілі, што багемійскія сабаты ўкараняліся і існавалі на працягу 1310 года.

 

У гэтым годзе, яшчэ за два стагоддзі да тэзісаў Лютэра, багемскія браты складалі адну чацвёртую частку ад усіх жыхароў Багеміі, і што яны былі ў кантакце з вальдэнсамі, якіх мелася ў дастатку ў Аўстрыі, Ламбардыі, Багеміі, паўночнай Германіі, Тарынгіі, Брандэнбургу, Маравіі. Эразм указваў, як строга Багеміянскія вальдэнсы саблюдалі Суботу як сёмы дзень тыдня (Armitage, A History of the Baptists, p. 318; а таксама R. Cox, ibid.).

 

У Маравіі ў 1738 годзе пэўную групу саблюдацеляў Суботы ўзначальваў граф Цынцэндорф (Zinzendorf), які наконт Суботы пісаў:

 

“Я ўжо многа гадоў скарыстоўваю Суботу для адпачынку, а нашы Нядзелі для прапаведвання евангелія (Budingache Sammlung, Leipzig, 1742, Sec. 8, p. 224).

 

У 1741 годзе маравіяне пад кіраўніцтвам Цынцэндорфа перасяліліся з Еўропы ў Амерыку, дзе сам Цынцэндорф і мараўскія браты вырашылі сумесна з Бейт-Лахмейскай царквою ЗША зрабіць сёмы дзень тыдня днём адпачынку (ibid., pp. 5, 1421, 1422). Іх дактрына ў адносінах Бога не зяўляецца зразумелай. Рупп (Rupp) заўважыў, што ў Бейт-Лахме пакланенне Субоце пачалося і працвітала яшчэ да Цынцэндорфа і маравінаў. У Пенсільваніі існавала маленькая група германскіх прывержанцаў Суботы (Rupp, History of Religions Denominations in the United States, pp. 109–123). Гісторыю багеміянаў і маравінаў 16351867 гадоў апісаў таксама Адольф Дакс (Adolf Dux). Ён гаворыць:

 

“Становішча сабатарыянаў было жахлівае. Яны павінны былі даставіць свае кнігі і пісанні ў Карлсбург, дзе іх творы станавіліся здабычай полымя” (Adolf Dux, Aus Ungam, Leipzig, 1880, pp. 289–291).

 

Прыцясненні падобнага плану былі ў многіх месцах Румыніі, Чэха-Славакіі, на Балканах. Так працягвалася ўвесь 1789-ы год. Эдыкт талерантнасці Іосіфа II (Joseph II) зусім не адносіўся да сабатарыянаў, многія з іх зноў страцілі сваю ўласнасць (Jahrgang 2, 254). Каталіцкія свяшчэннікі з дапамогаю вайскоўцаў прымусілі сабатарыянаў прынімаць Рымлянскі каталіцызм, працаваць па суботах і наведваць багаслужэнні па Нядзелях на працягу двухсотпяцідзесяці гадоў. Выключэнне цэркваў Суботы са статуса царквы ў эдыктах талерантнасці, асабліва з таго, які прынімаў Венгерскі парламент у 1867 годзе, упамянута таксама Семюэлам Конам у Sabbatharier IN SIEBENBURGEN op. cit., і адзначана ў анатацыі працы Герхарда О Маркса (гл.).

 

З 1588 года цэрквам Румыніі і Венгрыі пад кіраўніцтвам Андрэаса Іоссі было забаронена карыстацца друкаванымі работамі, і яны былі вымушаны друкаваць свае матэрыялы з дапамогаю сістэмы памнажэння манускрыптаў. Такая царква існавала прыблізна ў 1894 годзе ў Закарпацці і Румыніі (галоўным чынам у Олуджы і Сібіі. Гэта былі сабататы, імянуемыя таксама сабатарыерамі (думаецца, што суфікс aрыер указвае на арыянскіх трымацеляў Суботы. Магчыма таксама, што гэта толькі няправільная інтэрпэтацыя тэрміна арыянаў). Сёння гэтыя людзі існуюць ва Украіне і ў раёнах на поўначы ад месц пасялення 1894 года. Яны былі ўнітарыямі.

 


 

Другая хрысціянская традыцыя

 


У анатацыі, прысвечанай працы Брэйдыя (Brady) Clavis Calendaria (I–II, London, 1812, pp. 313–314) выказваецца думка, што, згодна першапачатковаму вызначэнню, якое адстайвалі старадаўнія цэрквы, нараджэнне Хрыста адбылося ў час Свята Кушчаў. Раннія хрысціяне, якімі прызнаны яўрэі, нягледзячы на супадзенне з рымлянамі ў адносінах родавых гадоў 1 студзеня, у час Свята Кушчаў упрыгожвалі свае цэрквы зялёнымі галінкамі, акцэнтуючы тым самым, што Хрыстос сапраўды нарадзіўся ў гэты час. Такім жа чынам іудзеі ўзводзілі свае ларкі або палаткі. Брэйдый мяркуе, што ўсё азначанае ёсць родавы элемент першапачатковых упрыгожанняў, які ўкараніўся ў Ражстве.

 


 

Імперыя 1260 гадоў

 


Можна канстатаваць, што ў хрысціянскім свеце на працягу стагоддзяў існуе непрарыўнае валакно, якое зыходзіць з субардынацыянісцкага або унітарыйскага звычаю захавання Суботы, працякае побач з працэсамі каталіцкай царквы і якую каталіцкая царква ўсё ж старалася прыгнячаць на працягу змучаных гадоў. Падчас гэта даходзіла да вынішчэння. Фактычна ў кожнай сітуацыі, калі ортадаксальная царква знаходзілася ў пазіцыі ўлады, яна выкарыстоўвала любыя сродкі, якія меліся ў яе распараджэнні, каб заахвоціць інквізіцыю знішчыць даную сістэму з дапамогаю тэхналогіі тых дзён.

 

Дэкларацыямі папы Грыгорыя I у 590 годзе пачаўся перыяд Святой Рымскай імперыі. У сітуацыі абрушваючагася Усходнерымскага гасподства ў Італіі папства зрабілася фактычным правіцелем Рыма (гл. Mc Evedy, ibid., p. 41). Гэтая сістэма ў вобразе рымскага страшыдлы існавала 1260 гадоў. У 1846 годзе закончыліся апошнія інквізіцыі, якія праводзіліся на працягу 23-х гадоў ад 1823 года да 1846-га. Толькі ў дзяржавах папства былі прыгавораны да смяротнага пакарання, заключаны пажыццёва і прыгавораны да высылкі або да галераў 200 тысяч чалавек. Другія паўтора мільёна знаходзіліся пад пастаянным паліцэйскім наглядам, падвяргаліся мукам.

 

Нязменна на плошчах вялікіх гарадоў, гарадоў і пасёлкаў зроку паўставалі віселіцы. Былі закрыты чыгуначныя шляхі, забаронены сустрэчы, у якіх удзельнічала больш як тры чалавекі. Не выходзілі газеты. Жорсткай цэнзуры падвяргаліся ўсе кнігі. У межах кожнага раёна нязменна функцыяніраваў асобы трыбунал, які асуджаў, выносіў прыгаворы і прыводзіў яго ў выкананне. Усе судовыя разбірацельствы вяліся на латынскай мове. Девяноста дзевяць працэнтаў абвінавачваемых не разумелі, за што іх судзяць. Кожны папа з усмешкаю на твары рваў любое прашэнне з вялізнага патоку, які пастаянна прыносіў усё новыя просьбы ў адносінах справядлівасці, права, рэформ паліцыі і турэмнай сістэмы (глядзі Malachi Martin, The Decline and Fall of the Roman Church, Seckor and Warburg, London, 1981, p. 254).

 

Паўстанні былі падаўлены з дапамогаю вялікай колькасці смяротных пакаранняў, прымусовых работ, высылак або катаванняў, выкарыстоўваючы для гэтага таксама аўстрыйскае войска (ibid., p. 254). Было паўстанне, якое папа Грыгорый XVI падавіў шляхам усеагульнага зверскага забойства мяцежнікаў. Канец 1260-гадовай імперыі адначасова аказаўся пачаткам рэвалюцый 1848 года ў Італіі і ў Еўропе (гл. Mc Evedy, p. 151). 12 красавіка 1850 года ў граніцах Рыма папа Пій IX быў вернуты з дапамогаю французскага войска. Але ён не меў улады. 19 красавіка гэтага ж года Рым быў акружаны арміяй Гарыбальдзія (Garibaldi). Было арганізавана галасаванне па пытанню незалежнасці ў адносінах папства і па пытанню зяднання папскіх дзяржаў у рамках адзінай рэспублікі. Вынікі галасавання ў прэдзелах Рыма выражаліся такімі лічбамі: 46785 за, 47 супраць. Па другіх папскіх дзяржавах вынікі наступныя: 132681 за, 1505 супраць (Martin, p. 255). Разумеецца, што гэтыя паказчыкі сведчылі пра татальны адказ ад папскага ўладарства. А восем месяцаў пазней парламент Італіі прынімаў Закон Гарантый:

 

“Парламент прызнае, што папа зяўляецца незалежным правіцелем; ён мае асабістую недатыкальнасць і імунітэт, свабоду прыходзіць і адыходзіць, праводзіць конклавы, саборы, кансісторыі, калі ён пажадае. Яму належыць Ватыкан, Латэран, папскія ўстановы і Castel Gandolfo. Ён будзе мець штогодны прыбытак у размеры 3 225 000 лір”.

 

Папа Пій парваў копію Закона, заявіўшы: “Мы будзем вязнямі” (Martin, p. 255).

 

Такім шляхам імперыя дайшла да свайго асноўнага або вялікага завяршэння. Былі яшчэ невялікія хваляванні, якія завяршыліся ў 1871 годзе, калі папа страціў сваю свецкую ўладу ў цэлым. Часова цэрквы Суботы аказаліся ў бяспецы, але яны былі ўжо амаль памерлымі. Гасподстваваў Сардзіс (Aдкравенне 3:1).

 

Думаецца, што ў Кітаі завяршэнне 1260 гадоў было адсвяткавана ў час Паўстання тайпінаў (taiping) 1850 года. Ханг Хю-Чэн (Hung Hiy-Tsen) абявіў сябе імператарам і авалодаў Нанінай (Nanjing) і Шанхаяй (Shanghai) (Mc Evedy, p. 151). Трыманне Суботы было галоўным фактарам і стымулам. Згодна сведчанню аднаго з афіцэраў (Лин-Ле: Lin-Le) пры праўленні Ханта былі забаронены опіум, табак, усе алкагольныя напіткі і рэлігійным чынам захавана Субота (Lin-Le, The Ti-Ping Revolution, Vol. 1, pp. 36–48, 84). Калі тайпінаў запыталі, навошта яны трымаюць Суботу як сёмы дзень тыдня, яны адказалі, што, па-першае, гэтаму вучыць Біблія, а па-другое, іх продкі таксама абагаслаўлялі гэты дзень у якасці дня для багаслужэння (A Critical History of the Sabbath and the Sunday, адзначана таксама ў SDA публікацыі, с. 27).

 

Імперыя 1260 гадоў абазначана ў Адкравенні 12:6 і 12:15, дзе жонцы дадзены былі два крылы вялікага арла (згодна Зыходу Хрыстос), каб яна ляцела ў пустыню ў сваё месца ад імя змея і там харчавалася на працягу часу, часоў і паўчасу. Калі зыходзіць з прароцкай сістэмы часу, то гэта будзе 360-дзённы прароцкі год ці 360 гадоў. Як бачна, тут мае месца магчымасць дваякай інтэрпрэтацыі прадсказання. Аднак найбольш істотнай тут выступае працягласць у абёме 1260 гадоў (360х3,5). Зыходным пунктам дадзенага прароцтва зяўляецца 590-ы год нашай эры. Сцверджанне, згодна якому перыяд 1260 гадоў пачаўся з моманту бітваў рымлян на Баста Галорум (Busta Gallorum) і закончыўся момантам звяржэння Напалеона ў 1814 годзе, зяўляецца зусім памылковым. На самай справе Напалеон быў сосланы пасля яго паражэння ў бітве пры Ватэрлоо. А гэта быў не 1814-ы, а 1815-ты год.

 

У 1806 годзе Напалеон фактычна расфарміраваў або скасаваў Святую Імперыю Рыма. Уся ўласнасць Гапсбургаў уваходзіла ў састаў Аўстрыйскай Імперыі, дзе нямецкая мова была дзяржаўнай. Напалеон далучыў папскія ўласнасці ў 1808 годзе (Nc Evedy, p. 135). У 1815 годзе Венская канферэнцыя зрабіла разлік, у выніку якога Еўрапейская палітычная карта перамянілася. Канферэнцыя рэстаўрыравала Аўстрыйскую і Прускую манархіі. Святая Імперыя Рыма была адноўлена як Нямецкая канфердэрацыя пад старшынствам Аўстрыі. Швецыя атрымала ад Даніі Нарвегію, але страціла пры гэтым свой апошні апорны пункт на Катыненце (Mc Evedy, p. 140). У перыяд паміж 1815 і 1848 гадамі ў прэдзелах тэрыторыі, якую кантраліраваў Кангрэс, адбылася толькі адна змена граніц, і толькі дзве ва ўсёй Еўропе. Першая лёгка канстатыруецца тым фактам, што правалілася імкненне Кангрэса абяднаць Бельгію і Галандыю (у 1880 годзе бельгійцы выкінулі галандцаў). Другая змена граніцы звязана з незалежнасцю сербаў ад панавання турак (Ottomans) у 1817 годзе, а грэкі зрабілі выбар у бок татальнай незалежнасці ў 1821 годзе.

 

Такім чынам, сцверджанне, згодна якому Святая Рымская Імперыя закончыла сваё існаванне ў 1814 годзе, зяўляецца выдумкаю прапаганды, якая зыходзіла ад цэркваў ЗША. Думаецца, што такое абаснаванне ўзнікла таму, што амерыканцы былі несвядомымі ў пытаннях палітыкі Кантынента. Адвентысты ў ЗША рабілі спробы абявіць годам прышэсця Мессіі 1842 год. Аднак немагчыма рабіць вывады па пытанню таго ж прышэсця ў перыяд 18421844 гадоў, паколькі прароцтва Адкравення Іаана Багаслова наконт 1260 гадоў усё яшчэ звяршаюцца. Сказанае падцвярджае, што адвентысты з карысцю для сябе ігнарыруюць расфарміроўку 1806 года і рэканструірванне Святой Рымскай Імперыі, а таксама з выгадою для сябе заканчваюць перыяд 1814-м годам. Такое становішча акцэптавана амерыканскімі адвентыстамі і другімі адгалінаваннямі цэркваў Бога да сённяшняга дня. Канечным вынікам памылковасці ў гістарычных перыядах выступае факт, што сцверджанні адвентызма ў адносінах 18421844-х гадоў зяўляюцца фальсіфіцыраванымі. Не можа звяршыцца тое, што ў прароцвтве на пэўны час не прадугледжваецца для ажыццяўлення. 1850-ы год быў найбольш раннім, да якога амерыканскія адвентысты змаглі б прыстасаваць заканчэнне імперыі 1260 гадоў. У прэдзелах ЗША маюцца і другія людзі, якія не займаліся парасткамі рытуалаў адвентысцкага тысячагоддзя і ўсё яшчэ не займаюцца гэтым. У працэсе сабатарыянскай біблейскай інтэрпрэтацыі такі вынік быў разрушальным.

 

Другім знакамітым момантам стаў 663-ці год, калі Вайтбійскі сінод (Whiteby) быў арганізаваны ў аббатстве Хільды ў Англіі, і брытанскія цэрквы, а таксама ўсе заходнія іўдзеі прымусілі лічыць рымлянскую ўладу як партнёра паядынка. Гэта найбольш эфектыўна размясціла ўвесь хрысціянскі захад пад панаванне памылковай царкоўнай сістэмы. Пачаўся другі перыяд прапаведвання, які будзе дэталізаваны ў якім-нібудзь другім месцы. Канечны вынік быў такі, што паслухмяныя хрысціяне на працягу данага перыяду перацярпелі цяжкасці. Бо існуе яшчэ адна праверка на працягу апошніх дзён (Адкравенне 6:911), і тады прыдзе Месія.

 

(Заўвага: Маюцца некаторыя важныя цытаванні, атрыманыя ад нявызначанага дакумента SDA, які меў некаторыя недасканальныя цытаты. Некалькі з іх былі надзвычай старажытныя або незвычайныя. Дзве былі цяжкія для расшыфроўкі. Дзе гэта было магчыма, вытрымкі былі аўтэнтызіраваны. Адна цытата была адкарэктыравана, а другая дапоўнена. Эрудыцыя ўсё ж была сціплаю, аднак абазначэнні мяркуюцца важнымі).

q