Christian
Churches of God
[F027]
Pach jandiko kuom buk mar Daniel: Motelo
(Edition 1.0 20200926-20200926)
Ma en motelo ne golo paro
kuom buk mar Daniel esamane en e twech.
Christian
Churches of God
E-mail: secretary@ccg.org
(Copyright © 2020 Wade
Cox)
(tr. 2022)
Ndikoni oyieni cope
mipoge ne jomoko maoki iloke kata irucho weche moko, jago chapa mar ndikoni
nyaka ndik nyinge gi dhuolo mochiwoni nyaka ket kanyakla.Onge chudo mainyalo
kwa kuom pogo ndikoni.
This paper is available from the World Wide Web page:
http://www.logon.org and http://www.ccg.org
Pach jandiko kuom buk mar Daniel: Motelo
Jandiko gi sane mar ndiko
Kitap jaote
Daniel, (hibrania=Nyasacha Jan'gad bura) Yudo nying kuwuok kuom jandiko owuon, Daniel
ndiko kuome owuon kaka janeno mar adek
Elemo mokwongo mar kitape. Chakre chapta mar 7:28 kadhi nyime elemo mar Ariyo,
ondiko kuome owuon kaka janeno mokwongo. Chapta 7:1 Daniel nyisowa kaka nondiko
kuom lek mane ofwenyore. E chapta mar 12:4 ikone mondo owe ndiko. Wachni
otudore gi chaptas 12 mar ote mare mane omiye.
Owuoyo kuom pinje
ruodhi mane otelo ni piny kuom higni duto chakre kethruok mar Jerusalem nyaka biro
mar kristo, seche mane iluongoni ‘saa mar jo gentiles'. E buk mar (luka 21:24)
Jehova neok nyal yie Ayanga ni pinje mag Israel gi juda kanyakla kendo kuom
mano nokumogi e od twech Babylon kendo ketho od lamo kod Jerusalem.Noweyo Kare
maler e Hekalu, (Ezekiel 4:10, Ezekiel 10:18, Ezekiel 11:23) kamaler mar
nyasaye e piny kod polo (chakruok 14:19) mane ni epolo.
Jandiko Bullinger
ondiko ‘buk mar Daniel Nyasaye iluongo ni,’ Nyasach polo nya din'gwen' (chapta
2:18 19.37.44). Ruodh polo nyadichiel (chapta 4:37) gi nyadichiel Ruodh polo
(5:23) edierogo mane Nyasaye jatelo mok oyangore Noketo chikelwet jopiny
heathen nyaka ne ogwedho achiel, Yesu Kristo mondo otel kaka wuod Dhano ma
ogwedhi.
Daniel nyiso wach
kor e saa jo gentiles. Wachni nigi mbaka auchiel kod lek an'gwen mafwenyore. En
e tich mokwongo manyiso kaka gik moko netimore e Israel gi Judagi gikogi to
kendo nyaka biro mar janabimadonjo gi hoch kaka chapta 12 wacho, Motin'go chier
mokwongo nyaka mar ariyo.
Jomakwedo wach kor
osetemo kwedo ber mar korno nikech osetamogi winjo tiende kata gik maosetimore
kuom nyadibirioyo kata higni 2520 ma Babylon gi saa jo gentiles koriwo dhao mar
Carchemish nyaka e higni 80 mar 88masich Jakobo. (Lwar mar Egypt: koro
mar bad Farao motor (No. 036) kod Lwar mar Egypt
mar ariyo: lwenje mogik (No. 036_2)). Higni piero adek mogik
mar teko ondiek ochakre e higa mar 197 nyaka 2027 ma biro miyo pinje bedo ka
neon matek eka bang’e Messiah (cf. Higni piero adek
mogik:temo matek mogik (No. 219) koro mag jonabi omako kuonde
madongo e sigana ma ji mang’eny maoko yier ok nyal winjo.
Daniel ne en
achiel kuom jo Jews mane Nebuchadnezzar oketo e od tuechJerusalem e higa mar
605bc, kaluwore gi dhao mar Carchemish (Lwar mar
Jerusalem ne jo Babylon (No. 250B). Pim
Daniel 1:2-2 gi Ruodhi mar ariyo 24:1 gi weche mag ndalo 36:6-7. Bullinger
wacho,’kaluwore gi kor mar isaya kuom Ruoth hezekia nochopo kare kaka ne owachi
higni 100 kapok saa Daniel. Kor newacho ni nyikwa Ruoth Juda nobedjotij Ruoth
Babylon (Daniel 1:3 kod Isaya 39:5-7) Daniel ne en achiel kuom nyikwa od Ruoth
mar Jewish mane oketi mondo Oti e doho mar Babylon kane osepuonje. Ne en ekin d
higni 15 kata 20 e od twech.
Daniel gi osiepene
adek, Hananiah, Mishael gi Azariah, ne gin moko kuom jok mane opogore e alwora
margi. Ndiko auchiel mokwongo wacha kaka gin, negin Joma n’gwon ahinya kendo
Luwo Chike.
Elwet
Nebuchadnezzar, Daniel netiyo maber kendo nokete Ruodh Ruodhi e piny Babylon
mangima. (Daniel 2:48) Ban'g tho Nebuchadnezzar Wawinjo kendo Daniel e saa
Belshazzar kende. Belshazzar ne en wuod Nabonida kendo notiyo e onge mar wuon
mare kaka jalup Ruoth eseche mane Daniel osebed n'gama duon’g moti.
Ban'g loyo jo
Babylon kotigi Darius ma ja Mede, Daniel noyier kaka achiel kuom Adek mag
jotend piny epinje mag Medes gi Persian. (Daniel 6:2-3). Ranyisi mar tarik en
higa mar adek e tend cyrus mar Persia, Daniel 10:1 e higa mar 536/35BC.
Bullinger yie ni Daniel nyaka ne bed ja higni 85 nyaka 90 kane ondiko buge
mogik.
Daniel ne en
ranyisi mar Ezekiel mane odhi e twech Babylon 597 kapok Kristo obiro (higni
aboro kapok Daniel) Ezekiel wacho ne Daniel nyadidek ebuge (Ezekiel 14:14, Ezekiel
14:20, Ezekiel 28:3) tije e Lwar mar Egypt ne en dongo tij Daniel.
Bullinger wacho e
buge ni Daniel non'geyo ndiko mag Jeremia ma tije nosechakore higni man'geny
Kapok jo Babylon ochako monjo Jerusalem. Sama Daniel ne puonjore gi buk mar
Jeremia otieko ni higni 70 mar twech mane owachi nebiro rumo machiegni. Daniel
9:2
Yesu kawuoyo
owacho kuom kuero maketho kethruok e kanisa kaka jaote Daniel nowacho, (mathayo
24:15 kod Daniel 11:31, Daniel 12:11) Ruoth wuoyo kuom, Daniel 7:13 e buk mar
mathayo 24:30, 26:64 bende.
Sama Daniel ok
oluongi e buk mar jo Hibrania 11 e achiel kuom thuondi mag yie piny, (jo
Hibrania 11:33) Yie ema ne omiyo giumo dho sibuoche, kendo ginego gero mar
mach, bende gitony e lweny. Kata obedo ni ne gin joma nyap, to yie nomiyo
gibedo joma rateke, kendo gidoko joma ger e lweny, mi giriembo jolweny mane oa
e pinje mamoko.
Kitap Daniel
osebedo ragen'g e yore man'geny mar jok makwedo wach ote, Bullinger wacho nia
ji mathoth nyaka joma ok osomo osetemo mondo okwed weche gi to ranyisi
madegigol otamogi. Adieri mantie en ni item kwed ote mar Daniel nikech korne gi
mar Isaya chalre Daniel 11:1-35. “To koro adwaro nyisi gima biro timore adier. “Ruodhi
adek moko biro bet e piny Persia, to bang’gi ruoth mar ang’wen nowuogi, ma
nobed gi mwandu mang’eny moloyogi. Bang’e ka mwandune osemiyo oguro lochne
motegno, to nothuw ogendini duto gi ruodhi Gris. Daniel 11:4 To ka lochne osegurore,
pinye nopogre tieng’ ang’wen, kendo yawuote gi nyikwaye ok nobed ruodhi bang’e.
Jomoko nono ema nokaw lochne gi thwon, to ok ginibed gi teko marom gi mane en
go.....magi duto mio ji kwedo kor ni nikech giwacho ni gigi onge kaka ne
ginyalo koro kaok mana ni nondik bugni tok gigi otimore.
Bullinger be
sechemoko nokaw pache gi miriambo mar loko bug Daniel 9:25 mane owach ni en e
janabi Daniel 9:25.Koro winji, mondo ing’e tiend gik ma abiro wachoni. Chakre
chieng’ ma ogolie chik ni Jerusalem onego ochak oger, higni piero ang’wen
gochiko nokadhi, eka jatelo mowir nobi. Bang’e Jerusalem nobed ka oseger,
molosie yore kendo ochiel gi ohinga motegno, mi nodag higni mia ang’wen gi
piero adek gang’wen. Kindeno nobed kinde mar thagruok, jatelo ni ne en Jeremia
maok Daniel. (cf. Ranyisi mar Jona
gi sigand chier e hekalu (No. 013))
Joma nigi yie kuom
Daniel to aseyie wach marni nokoro gigi adieri kendo kaka gitimore nyaka duok
Kristo mar ariyo. Kaluwore gi singo mane jaote Amos osingo, (Amos 3:7) “Adier, onge
gima Ruoth Nyasaye timo ka ok onyiso jotichne ma jonabi.’
Thuon wach e
ndiko
Achiel kuom joote
mak mana ndiko mare, maen mar adek kendo mogik, Kae okete e kind Esta gi
Ezra.Thoth mar bugni nondik e dho jo aramic nikech mano ema ne en dho jo Persia
E muma mar Jo Hibrania, buk mar Daniel ok en gi Babylon. Kor mar Daniel nyiso
giko mar gigi nyaka gero hekalu manyien e chapta mar 9,kendo kethne e chapta mar 11 Mae e Gima omiyo okete
e kind Ezra gi Esta.
Bugni nigi chaptas
12 manyiso pinje malamo nyiseche nono either jo Babylon.
Chapta 1: twech kendo chier mar Nebuchadnezzar
Chapta 2: nyiso pinje manotin'go:
Greece gi Egypt.
Chapta 3: chiero kendo lamo nyiseche manono.ma ne dhitimore mondo wuod Nyasaye
otem e twech mondo orese kendo tem e bur sibuoche.
Chapta 4: wuoyo kuom jok mane oyier e ewan'g jotelo Kendo nochungi mondo giyie
gi Nyasaye achiel mar adiera. Kae waneno kor mar yien min'gado nyadibirio to
kendo tiende chako Loth kendo, nyadibirio mar yien ni nyiso higni abirio mag
Loch Nebuchadnezzar kata higni 2520 (see pinyka e chapta 4). Egiko mar loch mar
dhano gi tara achiel nyadi biryo man ogere hekalu (cf. Dhuolo maber mar Jubilee
(No. 300) bang loch manyaka chieng (cf. Dala molos maber
mar nyasaye (No. 180)).
Chapta 5: kadho kendo wuoyo kuom Belshazzar ma wuod jatelo mogik mar Jo Babylon
Neo, (Ezra 1:7-11). Ezra 1:7 To bende gik lemo mag Od Ruoth Nyasaye mane
Nebukadnezar oyudo osegolo Jerusalem, mi oketo e od nyisechene, koro Kuros
ruodh Persia nogolo, Ezra 1:8 moketo e lwet Mithredath jakeno, mane okwanogi ni
Sheshbazar jaduong’ mar piny Juda. Mae nomiyo Nyasaye okelo nigi kum manebedo
kaka ranyisi ne ji mamoko mane ni Babylon nikech kum Nenitie to kendo e giko,
Neok oyud ngat maler manenyalo rito kendo Noor janabi Yesu mondo oresgi.
Chapta 6: owuoyo kuom lokruok mokwongo mar medes gi persia,sama manetimore ne
en kaka otegu manelamo nyiseche manono mopogore gi mane oket mondo olam kendo
negiketo Kum ne ng'at mane ok luw chik.chike mag Medes gi Persian neok nyal
Loki. Daniel ne Yudore e otegoni nikech nolemo nyadidek e oodiochien'g. (matindo1
3) kaluwore gi resruok mar Daniel e bur sibuoche, joma nedwa nego Daniel gi
joge nomaki mi owiti ebur sibuor motho kaka ne gidwaro ne Daniel. Eyor temgi,
duon'g mar Nyasaye mar adieri nonenore ayanga kendo Daniel bende noyangi e saa
loch mar Darius mar Mede kod Cyrus mar Persia.
Chapta 7: chakore e higa mokwongo mar Belshazzar ma wuod Nabonida. Daniel nomi
lek kuom lee an'gwen, mar an'gwen ne nigi tunge apar kendo nokelo dhaw gi jo
Nyasaye kendo temo negogi to wuod dhano nosebedie e ndalogo. Ma emane okelo
giko e pinyejego kendo biro mar Nyasaye mar adierigi janabi kod jotich Nyasaye
kendo kelo giko mar wachni.( matindo 27-28)
Chapta 8: wuoyo kuom lek mar Daniel mane omiye e higa mar 24 e
calenda mar Nyasaye Calendar mar
Nyasaye (No. 156). Ma ne en kalo mar telo kowuok kuom jo Medo- persia
nyarombo nyaka in diel- jo Greece. Ne en kor ni ema ne onyis Alexandra kanodhi
Jerusalem kendo kono ema ne otimone
Nyasaye misango e kanisa kar Jayalo.kor ne wacho ni nidhi nege kasto
tunge an'gwen ne gin jotelo mane dhibiro ban'ge.kor rumo kawacho ni ngato ibiro
mi telo gi jotich Nyasaye kendo obiro Tiyo Ataro gi janabi mabiro kelo piny
Ruodh Nyasaye mar adier. En kod piny ruodhe ibiro wit oko
Chapta 9: ondike e higa mokwongo mar tend Darius mar mede would Ahasuerus
tiendeni xerxes. Jomoko wacho ni Ruodhni ne ok obedie. Lek gi noket kamoro
achiel kendo opang maber mondo onyis
kaka kor nowacho.chapta ni wacho gimomiyo Juda gi Israel nopogore kuonde
kuonde, ne en nikech neok ginyal Luwo Chike Nyasaye kendo luoro jotich Nyasaye.
Kendo mano nodong kamano nyaka lweny mogik norumo.Nyasaye koro chiwo winjo kuom
jumbe 70 mar gero kendo ketho hekalu.josomo maok oyie gi koro ok nyal yie ni
adieri mar wachni. Adieri en ni jopuonj mag miriambogi yudo kum kuom weyo rito
chike Nyasaye kaka ne Musa owacho to gi kaka jonabi nowacho edho n'gat mane
obedo Yesu kristo.
Chapta 10: wuoyo e higa mar Adek mar Cyrus. E higani Daniel nomi lek tee e
ndalogo nyaka e ndalo giko mar biro Janabi. (Daniel 12:13)
Chapta 11: odhi nyime kowuoyo kuom okenge mar kor nyaka odiochienge mogik
(11:40-45) okenge Manie 10 gi 11wuoyo kuom Ruodhi mane dhao kendo kelo Lwar mar
Hekalu.
Chapta 12: wuoyo kuom lweny mogik gi ji makia Nyasaye kendo ketho pinje mamoko.
Wuoyo kuom warruok mar jo Nyasaye kokalo kuom Janabi kendo chier. Fweny 20
wuoyo kuom wachni .Ndikoni ne olor nyaka odiechienge mogik kaka owachi ebook
mar Jeremiah 4;15-27.
Biblos
New Oxford
Annotated Bible RSV [Oxford gi New York]
Ethelbert W
Bullinger; pach jandiko kuom Daniel.
Ford, Desmond. Nyaka
karango, O Nyasacha? Chakrouk mar book mar Daniel iuniverse.kindle Edition.
q