Jo-kristo ma Kanise Nyasaye

 

 

[A1]

 

Kaka oler chenro mar yie

 

mar geno

 

Jo-Kristo Bugni ok ng'iew

 

 

En puonj nono etich ayanga makare.

 

ISBN 0646205064

 

Oloke (c) 1994,1995, 1996

 

Christian Churches of God

 

P.O. Box 369 WODEN ACT 2606

 

Gocho mokwongo Dwe mar Aboro 1994

 

Gocho mar Ariyo Dwe Ariyo 1995

 

Gocho mar Adek Dwe Auchiel 1996

 

Gocho mar Angwen Dwe adek 1997 

 

ondike Australia kod Union Offset Co. Pty. Ltd,  Canberra

 

                                               

Motelo

 

Nonro

 

Madongo 1. Nyasaye ma wich

1.1 Nyasaye Wuoro

1.2 Yesu Wuod Nyasaye

1.3 Chuny Malare

1.4 Tudruok manie kind chuny maler gi Kroisto gi Dhano

1.5 Tudruok manie kind Kristo, jachieng kod duong ne Nyasaye

1.5.1 Kristo kaka wuod Nyasaye

1.5.2Kit puonj mar jasik Kristo

1.5.3Nyng kod duong maar Nyasaye

 

Madongo 2. Chenro mar Waruok

2.1 Podho mar dhano

2.2 Waruok mar dhano

2.3 Muma kaka yango adiera

2.4 Lokruok kod fulo richo

2.5 Batiso

 

 

Madongo 3. Kit puonj koluwore gi kit Dhano

3.1 Lamo kod miyo duong

3.1.1 Nyasaye kaka gir Lemo

3.1.1.1 Gima imiyo duong

3.1.1.2 Gir lemo

3.1.1.3 Lemo kend kod kanyakla ne Joma moko

3.2 Tudruok ekind Waruok kod chik

3.2.1 Nyasaye eluandawa

3.2.2 Waruok Kuom nguono

3.2.3 Chike ebuo chik

3.2.3.1 Ango momiyo Jo Kristo rito chik

3.2.3.2 Jo-Krsito e Hekalu mar Nyasaye

3.2.4 Chike apar

3.2.5 Chike marito kit dhano

3.2.5.1 Chike chiemo

3.2.5.2 Sabato

3.2.5.3 Dueche manyien

3.2.5.4 Yueyo moyiedhi

3.2.5.5 Kend

3.2.6  Rito Omuom

3.2.6.1 Kuom Nyasaye

3.2.6.2 Kuom Jomoko

3.2.7 Luony kod Ombulu

3.2.7.1 Tije

3.2.7.2 Ombulu

 

Madongo 4. Kitpuonj kr ka Mesia

4.1 Ka Kristo pok obetie

4.2 Gur kod chier

4.3 Biro Kristo mar ariyo

4.4 Loch Yesu manyien

 

Madongo 5. Chadruok mar tim marach

5.1 Bedo mar ketho kaluore gi nganyo mar malaika

5.2 Kit Joma otho mawuoyo kuom Luong mar Nyasaye

5.3 Kit joma otho

5.4 Chier mar joma otho

5.5 Kum mar joma richo.

 

Madongo 6. Kanyakla mar Jo-kristo

6.1 En ng'a kata kanyakla mar jo-Kristo to ang'o?

6.2 Chenro mar kanyakla  mar jo-kristo

6.3 Gombo kod dwach kanisa

6.4 Warruok

 

Madongo 7. Piny Ruoth Nyasaye

7.1 Guro loch

7.1.1 Loch mar chuny

7.1.2 Tend yesu e Higni gana Achiel.

7.1.2.1 Duogo mar Mesia

7.1.2.2 Chako mar Jo-Israel

7.1.2.3 Chieng' Ruoth

7.1.3 Piny Ruoth mosiko

7.1.3.1 Biro mar Nyasaye

7.1.3.2 Piny manyien kod Jerusalem manyien

7.1.3.3 Giko mar dhano

 

Yoo machiek

 

Motelo

 

Kuom higni miche apar gi abiriyo osetue e nonro mag muma mosebedo e sigand Jo-Greek gi yo motenore gi neo-platonism Kaluore gi somo marjomokoyie kawinjore gi fweny mar Nyasaye ne dhano e wi mumbego te oseloki kendo otungi nikech teko gi dini e piny mong'e.

 

Dwoko mogik nowinj ni nogol kowuok e kanyakla mar Jo-Nicaea e higa mar 325AD,Laodikia e higa 366 AD), Kontantinopol (higa 381 AD) kod chakedon (451AD). Chenro noloko winjo mar Nyasaye koluore gi chwech manomiyo wach mar nyiseche adek obedo. E kanyakla mar Leodekia (Canon 29) be nogolo Sabato kowuok e bwo kum, kaeto nogolo odiochieng mar jomokoyie mar chieng' mokwongo mondo obedi nyasi mar ching' Dsemba gi chenro mar jowuok chieng' mondo ogol Pasaka Gimanoloki ne en yo mar winjo muma kod kaka chike minono. Chik manono Musa nokaw ni onge tich kendo ndiko mag muma manyien noloki mondo ochal kaka jok ma ok oyie timo.

 

Kuom ranyisi, chike mag chiemo noket mondo ogol oko ndiko moae Tich-Joote 10 kod ndiko moko. Gima okelo e ngima dhano nonenore sechego. To kata kamano, duoko mogik e aluora ma wadake ninyalone bang' higni gana ariyo. Kethruok e laini mag chiemo okel kod, ata malo mangeny, chamo chiemo ma chike muma odagi.

 

Kethruok mar loo nyalo mana nenore oyanga ka puodho osepur moti nikech we winjo chenro mar Jubilee kod chike yueyo mar puodho nikech oriwore gi kalenda motenore gi higni apar gochiko mar luorruok mar due. Kelo kalenda mar chieng' be en okang maduong e ketho winjo mar lokruok gi loko mane Nyasaye e winjruok mar chwech.

 

Jo-kristo masani kod kendo ng'eyo nigi mathin kantie kowuok kod Jo-kristo mag adiera Wuok Jo-Islam kod bange lwenje gi Jo-Islam nowachore ni nobedo nikech bedo e winjruok mar Jo-Kristo mag miriambo mane ochaki Europe to gi Asia ma podho chieng' gi chenro mar jononro mag jo-Greek, kagitio kod nonro mar muma mar Cappadicia moket e nyiseche adek kendo notemo riwruok maling'ling kendo kaka Nyasaye. Yore nyiseche manono ok ti.  Duoko mogik mar higni mia apar gi abiriyo mar kit puonj ma ok ni kare nosebedo machiegni ni kethruok mar piny kod sand mar jomatemo rito chike muma kod adiera.

 

Gimomiyo mar tijni en mar pogo e yo maler kendo e yo mayot ote mar adier mar muma kod kanisa mar muma manyien e bwo Yesu kristo to gi joote. Onge kiawa ni puonj magol gi wich ibiro ket e tem ma kethi gi gik mondiki kar  tichi osendiki mondo obed machiegni kaka nyalore kod andika ma en e muma man gi andiko masirogi, kuom mano, okaw ni tich en adieri ni ok onge nonro kendo wechene winjore maler. Kama nyalore, ndiko nangeny masiro puonj ogol mondo ogeng weche miwacho to onge andiko masirogi. Ndiko moko mag muma gin miriambo mochoki (kaka 1Johana 5:7 KJV; 1Timotheo 3:16 KJV koa 4 codex A), kata loko magalagala (1Jokorintho 15:28, RSV gi mamoko, Fweny 3:14 NIV e kind moko mangny, molos mondo oketh ndiko go kata andika ma ok adieri mondo owuog mondo osir nyiseche manono kata yor Cappadocian kingiyo eyo mopogore.

 

Ka Mesia obiro kendo odhi kelo yore duto mag chik manomi Musa e got Sinai. Jo-kristo duto nigi tich mar yango gi keto yor dak gi miyo duong' moket e muma. Jo-kristo omi teko mar luo ngima Yesu kristo kendo dak kaluore gi yore mane kristo okelo kendo odaggo kaka dhano. Kendo matho, Tijni owal magolo chenro mariwore kanyakla kendo mawuok e chenro mar puonj ma miriambo mar higa mia apar gabiriyo mondo oywe oko kaeto puonj mar adier inyalo fweny kendo ket e tich e ngima mar dhano kata kaluore gi gik magisetimo mokadho. Tichwa en ni waluong joi mondo oful richo kendo gibed maler ne ngima.

 

 

 

Madongo 1

 

Nyasaye ma Wich

 

1.1 Nyasaye Wuoro

 

Ng'ama duong' moloyo mar polo gi piny en Nyasaye. En e nga maduong. Jachwech kendo chachiwo mar polo, piny kod gik moko duto man e ie (Chakruok 1:1; Nehemia 9:6; Zaburi 124:8; Isaya 40:268 28; 44,24; Tich joote 14:15; 17:24-25; Fweny 14:7). En kende ema ok otho (1Timotheo 6:16). En Nyasachwa kendo wuoro kendo Nyasaye kendo wuon Yesu kristo (Johana 20:17). En e Nyasaye man malo moloyo (Chakruok 14:18; Kwan 24:16; Rapar mar chik 32:8; Mariko 5:7) kendo Nyasaye achiel mar adier (Johana 17:3; 1 Johana 5:20)

 

1.2 Yesu wuod Nyasaye

 

Yesu e wuoyi ma miderma (proototokos) mar chwech (Kolosai 1:15) kendo e chakruok mar chwech nyasaye (Fweny 3:14). En e nyathi Nyasaye mar nyuol (monogene) (Mathayo 3:17; Johana 1:18; 1 Jihana 4:9), momak ichne gi Roho maler kendo onywolo gi silili Maria (Luka 1:26-35). En e kristo kata Mesia (Mathayo 16:16; JOhana 1:41), moor koa ir Nyasaye mondo obed Jawarwa gi Jakoonywa (Mathayo 14:33; Johana 8:42; Joefeso 1:7; tito 2:14). Iluonge ni wuod Nyasaye man malo mogik  (Mariko 5:7). Noyiere kaka wuod Nyasaye man gi teko kaluore kod Roho mar ler koa kuom chierne koa kuom joma otho (Jorumi 1:4) imiye osimbo mar Daudi mondo otel ewi Jakobo nyaka chieng' kendo e piny ruodhe giko ok nobedie (Luka 1:32)

 

1.3 Roho maler

 

Roho maler (Tich joote 2:4) en nyisrwok mar teko Nyasaye ma kristo nosingo mondo oor ne joma oyier (Johana 16:17). Ok en ng'ato to en nyisrwok mar teko Nyasaye. En eyo ma wabedogo jokma oluong eyo makare (2Petro 1:4). Bedo ni opong gi roho maler (Tich joote 9:17; Joefeso 5:18) kamano ji pong gi roho maler (Jakobo 38:7; Jorumi 8:14; 1Johana 3:1-2) kod yawuowi gi kristo (Jorumi 8:17; Jogalatia 3:29; Tito 3:7; Jo-Hibrania 1:14,6:17,11:9; Jakobo 2:5; 1Petro 3:7). Ichiwe gi Nyasaye ne ok jok mokwayo (Luka 11:9-13) kendo jok ma oluore dakie ei jok marito chike chike Nyasaye (1Johana 3:24; Tich joote 5:32). Roho maler riwo teko gineno (Tich joote 1:8). Ochiwo miche kaka ondkie 1Jokorintho 12:7-11) lendo nigi miche kaka oler ebug Jogalatia 5:22-23, ok chiwe gi rapim (Johana 3:24 RSV; Jorumi 12:6). En e yo ma Nyasaye bedo duto kuom duto (1 Jokorintho 15:20; JOefeso 4:6).

 

1.4 Winjruok e kind Roho maler kuom kristo kendo kod dhano

 

Roho maler notiyo kapok batiso obedo. Roho maler tero ng'ato ir Nyasaye kaluore gi kristo (Johibrania 7:25).

 

Mich roho imiyo ng'ato saa batiso, koae bug Jorumi 8:23, mondik ayanga ni lokruok ok timre nyaka chop war del.

 

Kamano onyuolwa kendo to kat kamano wamedo dongo kuom roho pile ei kristoYesu nyaka chop wabed e teko Nyasaye. Roho maler en chuny mar adieri (1Johana 4:6,5:6) kendo kuom wacho adieri e gik moko te, wadongo kuom kristo kaka wich e migepe (Joefeso 4:15). Roho maler en chuny mar Nyasaye (Jorumi 8:14) kendo kod chuny mar yie (2Jokorintho 4:13) mamanyo gik moko kendo ngeyo te (1Jokorintho 2:10-11; 12:3ff.).

 

Kamano Roho maler ok bed kende kaka iwacho e puonj mar nyiseche adek to onyiso ni kuom mano ne wabedo Elohim (Zakaria 12:8). Roho tero ne Nyasaye winjo mag pachwa kendo mag dhano Bedo ni ogurwa kuom kristo Yesu kaka ogai marwa kendo kaka Elohim marwa kata Theos (Zaburi 45:6-7; Zakaria 12:8, Johibrania 1:8-9) omiyo kristo mondo okony, opuonji kendo ohowe kendo omiwa wabed gi teko Nyasaye. Roho miyo ng'ato ka ng'ato kido ma Nyasaye dwaro mondo okony winjruok kaka ondikie 1Jokorintho 12:7-11.

 

Roho inyalowegi (Jothesalonika 5:19) kod bedo ka ojwang kata onegi (Joefeso 4:30) kendo golo medruok kod lal kuom dhano.

 

Roho maler en Hera, koa Jogalatia 5:22. Kuuom kamano, kokwahero ng'ato ka ng'ato to Roho maler ok nyisre kwomwa.

 

Roho en yono ma walamogo Nyasaye kaka ondike Jofilipi 3:3 kamano ok wanyal kete kaka thor lamo kendo ni orom gi Nyasayewuoro. En mbi mamedo kristo teko. Kristo en Nyasaye ma nyaka chieng' (Isaya 9:6) ei mano nitiere wuoroo mangeny ei polo kendo ei piny (Eph 3:15). Kristo bedo wuoro manyaka chieng' koluore gi pok mano miye.

 

Wuorogi ochaki ne Nyasaye ma en wuoro, mano ema omiyo wakulore mbele Nyasaye mawuoro kendo walame (Joefeso 3:14-15).

 

Kristo ne en wuoyi mokwongo kata wuoyi ma miderma mar chwech mar en gik moko duto te mochwe e polo gi piny, mineno kod maok ne, manie kommaduong, kata mokao kom maduong kata teko maduong kata suria maduong, gik moko duto te nochwe kuom en kendo ne en. Nobedo ka pok gik moko obedo kendo kuom en gik moko duto te obedo kanyakla (Jokolosai 1:16-17) to Nyasaye mane okele kendo manowacho ni chwech nyaka bedi, nobedo ei kristo kuom mano, kristo ok en Nyasaye kendo kuom parono Nyasaye mawuoro e Nyasaye kendo en kende ma ok otho (1Timotheo 6:16) obedoe riwruok mar adiera.

 

Jo-Nyasaye iluongo koae pinyni e ngima mar tich to gi chiwruok. Ji mangeny oluongi to matin oyier (Mathayo 20:16; 22:14), Jokristo gin joma oyier kaka kristo ne en moyier mar Nyasaye (Luka 23:35). Joma oluongi noyier gi kristo (Johana 6:70,15:16,19) kaluore gi dwaro mar Nyasaye (1Petro 2:4).

 

Mondo okony kanisa, jomoluongi gin kanisa kata ecclesia, imiyo winjo ma hono mar Nyasaye. Roho maler ne en yoo mani miyogo ji winjo hond Nyasaye kendo piny ruoth nyasaye (Malaki 4:16). Nimar rieko Nyasaye inyiso e yor hono (1Jokorintho 2:7) moler gi jotich Nyasaye (1Jokorintho 2:7; 15:51). Nimar dwach nyasaye oler kaka hono (Joefeso 1:9) mane Nyasaye omiyo jotichne kwom fweny. Hond Nyasaye en jayangre mar kristo kuom jok ma oyier. Paulo nondiko

....Timri ni isewinjo tich Nyasaye mar nguono mano miyone un, ere kaka hono nong'ere na kuom fweny kaka osendiko machwok kisomo ma, inyalo ng'eyo  gi iye ei hond kristo mane ok oyangne nyithind Nyasaye e tieng mokalo kaka oselernwago gi jootene maler kendo jonabi mage kuom roho, mane kaka ogendni gin nyithi nyasaye achiel kuom ringre kkristo, kendo jokanyakla mano singi ei Yesu kristo kuom injili ( Joefeso 3:2-6).

 

1.5 Tudruok mar kristo, jachien kod duong' ne Nyasaye

 

Nitiere ji mangeny e muma mongere ni Elohim kata theoi, ma tiende ni nyiseche. Kristo ne achiel kuomgi mongere e muma machon ni Elohim (ngi Zakaria 12:8). Kristo e muma manyien ongere kaka sulwe ma nyien mar okinyi kuom duoke e piny. Obiro tiyo ka achiel gi joge moyiero (Fweny 2:28; 22:16).

 

Nyasaye oyangi e muma kaka nyasaye kendo wuou kristo (koa Jorumi 15:6; 2Jokorintho 1:3,11:31; Joefeso 1:3,17; Jokolosai 1:3; Johibrania 1:1ff.; 1Petro 1:3; 2Johana 3; Fweny 1:16,15:3). Kristo ne ochoro ngimane teko kod nyalo mar Nyasaye wuoro (Johana 10:17-18).

 

Kristo ne ochiwo dwache ne mago mag Nyasaye. Ma en wuoro (Mathayo 21:31,26:39; Mariko 14:36; Johana 3:16,4:34). Nyasaye ne ochiwo joma oyier ne kristo kendo Nyasaye duong' moloyo kristo (Johana 10:29). Kamano Nyasaye nooro wuode kende ma miderma (monogene) e piny ni mondo wayud ngima kuome (1Johana 4:9). En nyasaye e mane omiyo luor kendo otingo kristo malo (Johana 8:54) to Nyasaye pod duong moloyo kristo (Johana 14:28)

 

Nyasaye e lwanda (sur) kaka kidi kta got ma ikunye gik moko duto, kaka mar JOshua 5:2 mano tero Jo-Israel nyangu, kuom rieko matut kod gima omiyo (Rapar mar chik 32:4). Nyasaye e lwanda jo-Israel, lwanda mar warruokgi (Rapar mar chik 32:15), lwanda mane oritogi (Rapar mar chik 32:18,28-31). 1Samwel 2:2 siemo ni nyasachwa en e lwandawa, lwanda mosiko (Isaya 26:4). En koa e lwanda ni ema ji duto owuokie kaka ji duto owuok kuom Abraham kuom yie (Isaya 51:1-2). Mesia bende owuok e lwanda no (Daniel 2:34,45) mondo oriw loje mag piny. Nyasaye e lwanda kata kar chakruok ma ichakruoke kendo ma kristo biro geroe kanisa mare (Mathayo 16:8) kendo ma en owuon obiro yweye. Mesia e kidi maduong' mar Rachaki mar Hekalu mar Nyasaye, ma joma oyier naos kata maler mar Joler, kar dak mar Roho maler. Kite mag Hekalu duto ogol kuom lwanda ma en Nyasaye, kaka ne kristo, kendo ochiwe ne kristo, lwanda mar chuny (1Jokorintho 10:4) lwanda mar gengruok kendo mar gedo (Jorumi 9:33) ma loso kanisa.

 

Kristo iko Hekalu to Nyasaye ema biro bedo duto, kuom duto (Joefoso 4:6). Nyasaye osemiyo Kristo mondo obed duto kendo kuom duto (Panta kai en pasin Jokolosai 3:11). Komieye mondo obed ewi gik moko duto ne Kanisa mana maen Ringre owuon, rom mare moromo go bedo duto kuom (Joefeso 1:22-23). Ka Nyasaye oketo gik moko duto ebuo Kristo, tokofulo ni Nyasaye bende oriw kanyo ongere malongo en ema oketo gik moko duto ebuo Kristo (1Jokorintho 15:27).

 

Ka Kristo oseiko gik moko duto to Kristo owuon biro chiwore ne Nyasaye mane oketo gik moko duto ebuo Kristo, kae te Nyasaye biro bedo duto kuom duto (Pantaen pasin (1Jokorintho 15:28 maok kaka RSV). Kaka kit puonj mag platonist mane ketoNyasaye kod kristo ei nyiseche adek ma kwedo ndiko. Kristo biro bed e bat kor kachwich mar Nyasaye, kata Nyasaye oketo (Johibrania 1:3,13,8:1, 10:12; 12:2:1; 1Petro 3:22) kendo riwo Loch Nyasaye kaka joma oyier biro riwo Loch momi kristo (Fweny 3:21) ma en Loch Nyasaye (Zaburi 45:6-7; Johibrania 1:8) kata Nyasaye Lochni moloki kendoni Loch ni O Nyasaye (ng'i Foot note to annotated RSV).

 

Nyasaye, ma oro, duong' moloyo ng'ama ooro (Johana 13:16), misuma ok bed maduong' moloyo Rwodhe

(Johana 15:20)

 

Kristo ne otem e thim kod Satan kendo thethruok tem mar satan ne olo. Satan, mane e sulwe mar okinyi, ma Lucifer kata ja ka ler mar piny ni (Isaya 14:12) kata jarit ne kendo ja puonj ne, kuom kethruok achiel kuom mane Elohim mane ni e bwo Nyasaye wuoro.

 

Kristo e mane onego bedi sulwe mane biro wuok kuom Jakobo (ei kwan 24:17). Ma e kaka ler gi e buge mag musa ni achiel kuom sulwe mar Okinyi mane onyisi ni no bedie e giko mar pinyin (ei Ayubu 38:7), achiel kuom Elohim, mane dhi bedo dhano kowuok ekoth Jakobo kod Daudi (Fweny 22:16).

 

Elohim ni wang'eye kaka Yesu kristo ma ok sulwe mar okinyi kendo mar pinyni.Teko ni ne  okaw gi satan ( kowuok e Isaya 14:12 kod Ezekiel 28:2-10).

 

Kristo ne oseyie mondo obed Elohim mar Israel kowuok e Zaburi 45:7 kendo oyier e wi kanyakla duto kata riwruoge duto. Kata kamano, kristo adier ne ok en eyo mar bedo sulwe mar Okinyi kendo obi timore e tije go nyaka chop birone mar ariyo. Telo kod tije ibiro riw kanyakla gi kristo ka achiel gi joma oyier, ma riwo ngimane kaka sulwe mar Okinyi ei chunye gi (Olokeni sulwe mar odiochieng' ei 2Petro 1:19). JOma oyier osingnegi riwruok ei tekoni ka owuok e Fweny 2:28.

 

Satan, kaka sulwe mar Okinyi, ne otemo Nyasaye man malo moloyo kata wuoro onyiswa ei Isaya 14:12. Ne otemo choro kata keto Lochne, LOch Nyasaye, ewi sulwe duto mag Nyasaye kata buche mag Elohim. Bura ni e chokruok mar Elohim kata Nyasaye mane oler ei Zaburi 82:1. Ne ohero mar keto ni Ivenaeus, mane Japuonjre mar polycap, Japuonjre mar Johana, kawo ni Zaburi 81:1 nochiki kuom Theoi kata nyiseche ka oriw joma oyier bende, mane nyinggi oketi (kokwedo Heresies, BK 3, ch.6, ANE, Duol 1 p. 419).

 

Nitie yawuowi mang'eny mag Nyasaye (koa e Ayubu 1:6,2:1, 38:7; Zaburi 86:8-10,95:3,96:4, 135:5). mongere kaka Bene Elyom kata yawuot ng'at man malo moloyo. Joma oyier bende oriw kanyakla kod duong mag polo kaka yawuot Nyasaye (koa e Jorumi 8:14). Kamano, kristo kod joma oyier kaka yawuot Nyasaye gin achiel kod Nyasaye ei Roho maler, kaka ne oketi oa chwech piny. Kristo ne oketi tekone piny mondo obed dhano. En kod joma oyier duto ne oyudo bedo wuowi ei teko kaluore gi Roho mar kuom chier koa kuom joma otho (Jorumi 1:4).

 

Koa e tich joote 7:35-39 ne en malaila mane owuoyo ewi git Sinai kendo malaikni ne en kristo. Ei Jogalatia 4:14 Paulo otimore kaka malaika mar Nyasaye kata Yesu kristo.

 

Kamano bende wabiro kaka malaike (Mathayo 22:30). Kaka ochiki kata isaggelos (Luka 20:36). Koriw kachiel gi kristo (Jorumi 8:17; Jogalatia 3:29; Johibrania 1:14,6:17,11:9; 1Petro 3:7). Muma ma chon yango ,alaika mar YHWH kaka ariyo duto ma Jehova kod Elohim ( Wuok 3:22,4-6) kama Nyasaye kata Elohim kae ne en malaika; cf Zakaria 12:8).

 

Zaburi 89:6-8 nyiso ni nitie go bura mar mar joma ler (gedosim kata gedoshim, ma bende otigo kuom ji) moketi e ariyo duto e ma ieye kod maoko e goyo Bura. Mane owinjore mondo obed goyo bura makare mar Elohim.

 

1.5.1 Kristo kaka wuod Nyasaye

 

Satan ne otemo temo kristo e kwan eyore mang'eny. Mokwongo satan ne ofwenyo kristo kaka wuod Nyasaye (ei Mathayo 4:3,4:6; Luka 4:3). Jochiende bende ne ofwenyo Yesu kaka wuod Nyasaye (Mathayo 8:29; Luka 4:41; Mariko 3:11). Satan ne otemo mondo kristo onyis gima en kaka wuod Nyasaye kotiyo gi teko, ei mano Nyasaye ne ose singo ni eno ket maikane mondo orite (ei Zaburi 91:11-12). Satan notemo duto ma ginyalo kendo kosiko omedo sa ka sa. Mana ko konyore gi ndiko, satan ne otemo kata ketho ngima kristo.

 

Kristo ne ok onyiso Satan kata Jochiende konyisogi ni en Nyasaye ma mana ok wuod Nyasaye. Kuom mano, onge satan kata jochiende mane oluongo kristo ni Nyasaye maduong' nyaka bang' thone eka nochak dinde moko mane wacho ni kristo ne en Nyaaye maromre gi Nyasaye wuoro, nikech ne Nyasaye ma ochier. Satan ne otemo mondo oket kristo, mondo olame. Ne osingo ne kristo Loch kod telo e pinyni duto ni kane olame.

 

Kristo ne ok otemo ratiro Mare mondo olok telo mare mar piny kata nikech neen jatelo. Kristo nedwoko mamani. Ondiki ni Ngato nyaka lam mana Ruoth Nyasaye kendo en kende ema nyaka otine. Kristo ne ok onyiso Satan ni mondo alam Kristo to nodwuoke mama e chik kinde mane Kristo tiyoe ne ok owach ni en Nyasaye. Nowacho mama ni en wuod Nyasaye. Ma ema ne omiyo okete e tem.

 

Kristo ne ok oweyo adierane mar bedo kaka jachik piny gima to kata kamano ne en ja chik Piny .To kar timo kamano nodwoko niya: Ondiki ni lama mana Ruouth Nyasaye kendo en kende ema Nyaka  itinne.  Kristo ne ok onyiso Satan ni satan mondo olame to kar timo kamano to no dwoke gi ndiko moa   kuom Chik.Kristo onge kata dichiel e lando Injili ne duto mongombo mondo oluongre ni Nyasaye.Nowacho mana ni en wuod Nyasaye.To nikech ma emomiyo noketne tem Mangeny.  

 

Kaka ondiki e Mathayo 27:43.

Osebedo ka ogeno kuom Nyasaye, koro Nyasaye mondo orese ane sani kohero nikech nowach ni en wuod Nyasaye! Kar kae emane kristo oywake mondo ochop go ndiko mar. Kaka ondiki e Mathayo 27:43.No Geno kuom Nyasaye.Koro we ane Mondo Nyasaye Okonye ane nikech nodware,nikech nowacho,’An Wuod Nyasaye’

 

Zaburi 22:1. Yaye Nyasacha, Nyasacha, iweya nang'o? Ka ema ne Kristo oywak mondo nochop ndiko mar Zaburi 22:1.Nyasacha, Nyasacha, Iweya nango?

 

Kristo ne ok okawore kaka Nyasaye elela. En gima iwuoro ka iparo ni kristo ne achiel kuom duong' mane more, mondo orom gi Nyasaye, ma en kanyakla ma ok nyalre.

 

1.5.2 Puonj mag wasik Kristo

 

Puonj mar wasik kristo ochakore e 1Johana 4:1-2. Ndiko makare machon mar 1 Johana 4:1-2 ogol koa Irenzeus, madongo 16:8 (ANF duol, 1 fn.p. 443)

Ma ekaka unu ng'e chunye mag Nyasaye. Chuny moro amora mahulo ni Yesu kristo nobiro e ringruok en mar nyasaye; to chuny mapogo Yesu kristo ok en mar Nyasaye to manq mar Jasik Kristo.

 

Socrales josigana wacho (VII, 32, p,381) ni weche osemin gi jogo magombo pogo kit Yesu kristo, mar dhano koa kuom ler mare Kristo kaka wuowi ok en Nyasaye ma achiel kende (Johana 17:3). Kendo e Luka 22:70 eka ne gipenje giduto ni, to koro in e wuod Nyasaye? Jolony mag sigana wacho niya (VII,32,P.381) ni otase mane ondiki e wach no ngato noyiecho mondo oket Kristo ochal dhano kogole ebedone Nyasaye Maler.Kristo kaka wuowi ok en Nyasaye Achiel Ma Dieri(Johana 17:3).Kendo e Luka 22:70 negiwacho:``Be in E Wuod Nyasaye? En to nodwoko:"Iwacho Adier an en’’.

 

Nong'eye kaka wuod Nyasaye e

Mathayo 27:54 kama ne giwacho ni Adiera, ng'atni ne en wuod Nyasaye.

Mariko 1:1 mako injili kaka gir Yesu kristo Wuod Nyasaye

Luka 1:35 wacho ni nyathi maler mibiro nywol noluong ni Wuod Nyasaye.

 

Mondo ong'ere ni kristo en wuod Nyasaye en fweny moa kuom Nyaaye.

Simon Petro nodwoke ni " In e Mesia Wuod Nyasaye Mangima"

Yesu nowachone niya" Simon wuod Jona, in jahawi ahinya!

Dhano ok ema osefwenyoni wchni to mana WUORA mae polo eme ofwenyonigo. (Mathayo 16:16-17)

 

Kendo Mathayo 11:27 wacho niya

Wuora oseketo gik moko duto e lweta. To onge ng'ama ong'eyo wuoro to mak mana wuowi, kod joma wuowi omiyo ong'eye

 

Kuom mano Nyasaye fulo gikmoko ni ji kato omiyogi Kristo ma bang'e ofulonegi Wuoro.

 

1.5.3 Dala gi Nying Nyasaye

 

Onge paruok moro amora ni Nyasaye en achiel kendo jatelo. Ngeche 30:4-5 nyiso nying Nyasaye kendo ni en gi Wuowi

Ere ng'ama osedhi e polo, kendo oduogo?

Koso en ng'a ma oseboyo pige mag nembe e law?

Kata en ng'a ma oseketo tunge piny kuonde ma gintie?

Hulna nyinge kod woude, kingeyo?

Nyasaye rito singruok duto madrwaro ni mondo okony

En okumba ni jogo duto madwaro ni mondo okony

Kiki ihang wach ni Nyasaye owacho gimoro ma ok owacho nikech obiro kumi, monyisi ni in jamiriambo

 

Mama lerore kende kendo nying Nyasaye ochiw ratiro ka luwore gi penjo kendo en adiera ni kanyaklani, ok en riwruok mar Wuoro gi Wuowi to en ni Nyasaye ni gi Wuowi

 

Muma manyien wacho ayanga ni en Wuoro e gir lamo Kristo nokwero miyo ma Jasamaria e Johana 4:21 ni ndalo biro ma ok ne gilam Wuoro e godgi, jat eJerusalem. To kata kamano owacho e Johana 4:23

To ndalo biro, kendo ose mana chopo, ma jolemo maradiera biro lamoe Wuoro e yo ma Roho dwaro, kendo gi adiera, nikech joma kamago ema Ruoth Nyasaye dwaro mondo obed joma lame.

 

Kristo fulo ka Wuoro kaka gir lemo. Kuom mano en richo maduong' kuom keto ni ng'ato mondo alam kendo oting' kristo noting' malo kaka Musa ne ochungo thuond mula e thim. Gur mar Yesu kristo ne en ni mondo dhano oyud ng'ima maochwere to ok ni mondo Yesu kristo obed gir lamo, kaka osebet kiwacho.  Kaluore gi miriambo ma ka ma, en kendo mariambo kuom wacho ni Jo- kristo lamo ringruok gi remb Yesu e sewni

 

Eloah Ma Nyasaye mar singruok Machon kod Hema kendo Nysach Yesu Kristo mar Singruok Manyien. Hema Maler mane Nitie Jerusalem ema ne Od Eloah(Ezra 4:24,5:2,13,15,16,17,6:3,5,7,8,16,17,7:23)Ne en Eloah mar Israel.(Ezra 5:1;7:15)Maduong Eloah mr Polo (Ezra 5:8,12)Ne en Kar Chiwo misango mar Hema Maler(Ezra 6:10) Kama Ne Ne oketo kare mar Dak(6:12)Nochiko Hekalu gi Joma tiye (Ezra 6:14) Kendo Jodolo duto ne tiyone(Ezra 6:18;7:24)Kendo netimo dwache (Ezra 7:18) Chik ne an Chik mar Eloah mar Polo (Ezra 7:12,14). Jongo mane ongeyo Chike Eloah ne Puonjo Jogo Makia(Ezra7:25) Kendo ng’ado Bura ne itimo mana kaluwore gi Chik mag Eloah(Ezra 7:26).Wuoroni ema ne Wuoro Kende Eloah kendo Nyasaye Maduong Man Malo,Wuon Mesia kod Yawuot Nyasaye Duto.  

 

 

Madongo 2

 
Chenro mar Warruok

 

2.1 Dhano odonjo e richo

 

Dhano ne ochwe e kido machal gi Nyasaye (Chakruok 1:26-27). Wich teko nomiyo Adam gi Hawa okwong' (Chakruok 3:16-19). Ka luore gi lwenyni, richo kiluwe gi tho ne obiro kuom ji duto (Jokorintho 15:22, Jorumi 5:12)

 

2.2 Warruok mar Dhano

 

Nyasaye ok dwar ni mondo ng'ato olal (2Petro 3:9) mondo dhano kik yud msach richo, ma en tho, Nyasaye nochako chenro mar warruok kokalo kuom chiwruok e tho gi chier mar wuode ma en Yesu kristo (Johana 3:16) Kristo e olemo mokwongo moa kuom keyo mar chenro ni kendo mar jogo mosetho (1Jokorintho 15:20). Chenro mar waruok onyisi maber e ndalo maler mar Muma (Tim jolawi 23)

 

2.3 Muma kak yalo adiera

 

Kristo nowacho niya: Muma wachoni, Dhano ok nyal bedo mangima nikech chiemo kende, to obedo mangima gi weche duto mawuok e dho Nyasaye (Mathayo 44; Luka 4:4). Muma ilero kaka ndiko (Daniel 10:21) kendo orieye e yor waruok mar dhano kod ranyisi mar teko Nyasaye (Wuok 9:16; Jorumi 9:17). Yesu kristo e yo mar waruok (Jorumi 10:11). Kaka nokor e ndiko ko a e ndalo Musa gi Jonabi (Luka 24:27), nikech kar en ndiko (Mathayo 26:56; Jorumi 1:2) ndiko duto opor kod Nyasaye kendo ni gi ohala maduong kuom puonj, kuom lemo, rieyo, kod kuom tiego e yo maler, mondo ng'at Nyasaye obed moromo tiyo tich maber (2Timotheo 3:16)

 

Ndiko duto e ndalo kristo gi joote ne ae muma machon (mathayo 21:42; Mariko 12:10, TIch joote 17:2) Muma machon e ndiko miluongo ni much Nyasaye kata monor e 2Timotheo 3:16. Muma manyienen mana medruok mar muma machon. Ok oketho muma machon.

 

Muma machon nondiki e ndalo mokwongo mondo obed kaka jachikwa, ni mondo kuom teko gi jiwruok mar ndiko wayud geno (Jorumi 15:4) Bagni wuok mana nikech ngeyo matin kuom ndikogi (Mathayo 22:29; Mariko 12:24). Beroean (kata Berean KJV) ne nono ndiko pile mondo gine ane ka gima osebet kiwacho en adiera. Kendo ni kare ma nopim kaka gima kare (Tich- Joote 17:11), Picha te mar muma ne okaw kowuok kuonde moko e ndiko maler, achiel achiel (Isaya 28:10). Ndiko maler nyiso ni Yesu en Mesia kata kristo, (tich- joote 18:28). Ka luore gi Roho maler, kristo e mayao pach joma oyier duto kochako gi joote mondo ndiko maler owinjore negi (Luka 24:45).

 

Ndiko maler nar muma machon nyaka chopi (Mathayo 26:54,56;Mariko 12:10,14:49) Kendo ok nyal kethe (Johana 10:35) Ng'eny ndiko maler no chim kuom Yesu kendo nochopo kuome, kata biro chopo kuome e duoke mar ariyo (Fweny 1:7, 12:10,17:14,19:11-21), Mabiro bet gi teko kod duong' (Mathayo 24:30)

 

2.4 Hulo richo gi lokwruok

 

Nyasaye dwaro ni dhano olkre mondo odagi kata oyud ngima ma nyaka chieng' Dhano ok bi lal ka olokore oweyo richone  (Luka 13:3-5).

 

Kristo noor mondo obi oluong dhano mondo oloke (Luka 11:32) Kristo nochako tichne bang' ka Johana Jabatiso nosetwe (Mathayo 4:12) Twech Johana notimore e ndalo mar pasaka mar 28 AD (Johana 3:22-24, 4:12). Ma ne en pasaka mane otimore ka tich Johana osechakore e higa mar apar kod abich mar loch Tiberio (Luka 3:1) Chakre ndalone Yesu nochako yalo kowacho niya" Lokuru chunyu nikech loch polo chiegni. (Mathayo 4:17), kristo nomiyo jopuonjrene tich mar yalo injili mar lokruok, Komiyogi teko kuom jochiede gi roho maricho (Mariko 6:7,12; Luka 10:1,17-20).

 

Lokruok nopuonj kaka yo mar weyo richo kata paro marach (Tich- joote 8:22), mondo saa mar mor obi ko a kuom Ruoth mondo oor wuode kristo mane oseyier newa (Tich -Joote 3:19-20).

 

Kinde mag kia, kaka iluonge, Nyasaye neotemo weyo ngiyo, bang Kristo, nochiko ji tee mondo olkre, bange kane osekoto odieching mar yalogi (Tich Joote 17:30). Kamono lokruok ne okel Ogendni (Tich Joote 15:3).

 

Joricho nyaka lokre giwe richogi giduog ir Nyasaye kendo gitim gik manyiso ni giselokore (Tich-joote 26:20).

 

Kanyakla mar jo- kristo man Efeso noluongi mondo olokre kendo gipar gima ne gipodho, kendo momdo gitim tije mane gitimo mokkwongo (Fweny 2:5) Kamano bende kanyakla mar jo-kristo ma Pergamo noluongimondo olokre (Fweny 2:16), kendo kanyakla mar jo-kristo man Thuarira (Fweny 2:21-22), mane ni gi jotich Nyasaye mane terore gi jopuonj din ma jomriambo. Kanyakla mar jo- kristo man Sarde bende noluong mondo olokre ka ok kamano to kristo nedhi biro negi kaka jakuo, gotieno kendo ne ok ginyal ng'eyo sane mar biro (Fweny 3:3). Joma kristo ohero ema okwero kendo okumo. Odwaro ni gin (jo-Laodikia) obed gi kinda kendo olokre (Fweny 3:19). Omiyo lokruok ren gima dhi nyime e kanyakla mar jo-kristo mag Nyasaye, nikech en migawo margi duto (Jakobo 5:19-20).

 

2.5 Batiso

 

Teko duto nomi kristo kaluore gi chier mare (Mathayo 28:18). Nochiko jopuonjrene mondo odhi e pinje duto olokji obed jopuonjrene ka gibasogi e nying wuoro, gi wuowi gi Roho maler (Mathayo 28:19). Ka gipuonjogi rito weche duto ma kristononyisogi. KaYesu ni kodgi ndalo duto nyaka giko piny (Mathayo 28:20).

 

Lokruok nyaka lu gi batiso mondoRoho maler obedie (Tich-joote 2:38) Ok inyal yudo Roho malerka ok ilokori kata obatisi mondo onyuoli nywol manyien. Ok inyal neno piny Ruoth polo ka ok onywoli manyien (Johana 3:3,5). Lokruok nyaka lare gi ubatiso kod yudo Roho maler. Omiyo ubatiso mayom yom kwedo gima muma wacho. Dwaro mar lokruok ne osir gi tich Johana Jabatiso mane olando ubatiso mar Roho maler e kristo (Mariko 1:4,8). Johana nowacho niya "kristo biro batiso ji gi Roho maler gi mach, joma ok olokore (koluongo ni mihudhi) (Luka 3:16-17). Roho maler ichiw mana kuom Nyasaye kuom dwaro gi lemo, Roho maler dongo kuom ng'ato. Roho maler tero joma oyier kuom Nyasaye kokalo kuom kristo (Jo-Hibrania 7:25). Olembe mokwongo mag roho maler imiyo ng'ato saa batiso ma ae Jorumi 8:23, mawacho ayanga niya; lokruok nyithind Nyasaye ok notimre nyaka waruok mar ringruok. Omiyo wan joma onywol manyien to wamedo dongo e roho pile kuom kristo Yesu, nyaka wachopie e duong mar Nyasaye.

 

Yut mar Roho maler e batiso en ni mar sokni mag waruok kaka Nyasaye nosingo kokalo kuom jonabi mage (Isaya 12:3). Ma e ni mar Roho maler ma en singo ma Nyasaye notimo ne Jakobo e Isaya 44:3. Ruoth Nyasaye e chakruok mar pi ngima (Jeremia 2:13,17:13; Zekari 14:8). Ma a aora mar pi ngima (Fweny 22:11). Kristo, ko owuoyo e wi Roho (Johana 7:39) nowacho niya pi ngima mol koa kuome (Johana 4:10-14, 7:38 cf. Isaya 21:3,58:11;Ezekiel 47:1) Israel noluok gi pi mokete naler ma nie Ezekiel 36:25, ma en pi ngima kata Roho maler. Joma oyiel yudo pigni nono mak ochalo gimoro (Fweny 22:17).

 

 

 

Madongo 3

 

Kit puonj marito dwach dhano

 

3.1 Lamo kod miyo duong

 

3.1.1 Nyasaye kaka gima ilamo kendo imiyo duong

 

3.1.1.1 Gima imiyo duong

 

Ranyisi makare gi kar joma oyier osebedo ni en mana lamo Nyasaye achiel kendo yie e bedo machiegni gi Yesu kristo. Onge nyiseche moko mwalamo mak mana Nyasaye (Chakruok 3414; r.Chik 11:16), ka ok kamano to ibi tiekwa  (R.chik 30:17-18). Nyasaye nochiwo chkkne mokwongo ni;

An e Ruoth Nyasaye mane ogolou e piny Misri kuma ne ubedoe wasumbni, kik ubed gi Nyaaye moro to mak mana an (Wuok 20:2).

 

Moro otigo kaka machielo maonge teko mar nyasaye. Ka watemo Winjo Nyasaye kaka Nyasaye ma Wuoro

 

Nyaka waher Ruoth Nyasachwa kendo watine gi chunywa duto kendo gi teko wa duto. Mano en ni kaka wan, kendo, e dwoko, wanayud koth mang'eny mabiro miyowa cham gi lum mangich mar jamni wa. E yo machielo ibiro pidhwa gi chiemo mathoth (Rapa Chik 11:13-15). To wan gi singo manyien ma Nyasaye biro keto chikene e pachwa kendo ndikogi e chunywa. En Nyasachwa kendo wan Jotichne, walame kawaketo chikene e yore wa duto (Jo-Hibrania 8:10-13).

 

Nyaka wachiw duong e nyim Ruoth Nyasachwa (Rapar chik 26:10; 1Samwel 1:3,15:25) Nyasayeni en Nyasaye achiel kende ma adiera ma Nyasaye wuoro. Dwaro mar ngima mochwere en ni wangeye gi wuode ma Yesu kristo (Johana 17:3). Wapako nying' maduong' mar Ruoth Nyasaye, kendo ko othinyore to wakulore e nyime (Zaburi 29:2; 96:6). Ji duto modaki e piny lame kendo pake ka gimiyo nyinge duong' (Zaburi 66:4). Ma en kor ma nyaka bi timre. Ji duto manie piny mane oloso biro biro kulore e nyime kagitetni (Zburi 96:6) ka gipako nyinge. nikech en kende e Nyasaye (Zaburi 95:6). Oler manade (Zaburi 99:5,9). Ng'eyo mar ng'ama onego mi duong'bende ilero gi ranyisi ariyo ne kanyakla gi ng'eyo mar kit Nyasaye, loso chakruok mar joma oyier kanyakla. Ranyisi ariyogo gin;

 

i) Sabato (koa e wuok 20:8,10,11; Rapar Chik 5:12), Sabato en ranyisi e kindwa gi Nyasaye moketowa maler (Wuok 31:12-14)

ii) Pasaka. Pasaka en ranyisi kata kido ma koa e wuok 13:9,16, pasaka koriw gi sap makati ma ok ketie thowi, en ranyisi mar chik Ruoth (Rapar Chik 6:8). Kendo Waruok morarogo Israel (Rapar chik 6:10) ma koa e muma manyien, to dhi nyaka ne ji duto man ei kristo (Jorumi 9:6,11:25-26).

 

Ranyisi gi mag chik, sabato gi pasaka, oket mondo orit ji kik lam nyiseche manono (Rapar Chik 11:16). Ranyisi gi gin alama e lwedo kendo e pat wich go Nyasaye moyier mangi Roho maler. Mabiro logo chakruok mar choko ji 144,000mag ndalo mag giko e Fweny 7:3 Jogi biro telo e ndalo keti maler.

 

Kristo nowacho: ng'ato nyaka lam mana Ruoth Nyasache  (kata otine) (Mathayo 4:10 Luka 4:8) omiyo tich en lemo kaka muma dwaro.

 

Lamo Nyasaye e yo mar dwach dhano en lemo ma nono (Mathayo 15:8-9). Nikech Nyasaye dwaro jomalame e Roho kendo adiera  (Johana 4:21-24) To wan ma Roho maler ema otelonwa kuom lamo Nyasayee, wan e joma oter nyangu adiera kendo sungawa ni kuom kristo Yesu (Jofilipi 3:3). Buch jodongo kanyakla gi kristo, lemo e nyim Nyasaye mane ochweyo gik moko dutu kendo ma dwache nomiyo gik mane oloso nitie (Fweny 4:10). kuom chik kristo ma nie chik (Wuok 20:3) kendo kuom fweny wamiyo Nyasaye duong (Fweny 22:9).

 

3.1.1.2 Gima ilamo

 

Dhano olam Ruoth Nyasaye (Zaburi 39:12,54:2) Ma winjo gimoro amora mokwayo e yor lamo to ibiro yudo mana ka in gi yie (Mathayo 21:22). Kristo nochiwo ranyisi maber ne dhano kuom alam mane olamo ne Nyasachwa kendo Nyasachwa ma en wuoro (Luka 6:12). Ranyisi kaka ilemo yudore e Alam mar Ruoth ma en yo mar lemo mane ochiw gi kristo (Luka 11:2-4).

 

Dwaro kod chenro mar joma oyier en alam nkod tich mar wach (Tich-joote 6:4). Ringruok mar jodong mi migawo mar nono lemmb jomaler (Fweny 5:8).

 

3.1.1.3 lemb ma kanyakla gi mar ng'ato ne jomamoko

 

Joote nogolo ranyisi mar lemo kanyakla (Tich-joote 1:14). Kanyakla mar jo-kristo duto kawo ranyisini (Tich-joote 12:5).

 

Lemo ok en gir kanyakla mar jo-kristo; en mar jogo man gi kinda to ok oyango kendo ochiwore ni ler mar Nyasaye. Nikech kristo en e giko (kata dwaro) mar chik mondo ng'ato ang'ata man gi yie oyud winjruok gi Nyasaye (Jorumi 10:1-4).

 

Lemo chiwo kony. Gweth michiwo kaka dwoko mag lemo mang'eny gin kaka erokamano mogol, kendo nikech lemo mang'enygie (2Jokorintho 1:11). Lemo nyaka bedie roho  (Jo-Efeso 6:18) Nyaka obed lemo man gi kinda (Jokolosai 4:2-4) Kendo ma en kony mar nyalo mondo ng'ato ochung' motegno e adiera kendo gi ratiro (Joefeso 6:14).

 

Lemo mar ng'ama kare en man gi teko e tichne Lemo man gi yie biro chango jatuo kendo nyalo ngwonone richo. Omiyo wahulo richowa e kindwa wawegi kendo walemone jowadwa mondo wayud chang (Jakobo 5:15-16).

 

3.2 Winjruok e kind waruok kod chik

 

3.2.1 Nyasaye en lwandawa

 

Nyaaye en lwanda. jatekowa kendo jakonywa kuome ema ageng'orae (Zaburi 18:1-2). Wan gi geno kendo ok waluor (Isaya 12:2). Ng'eyo mar waruoken tich mar kristo kod jonabi (Luka 1:77). Ng'eyoni omi kanyakla mar jo- kristo kama jomaler e jorit mar weche mopondo mag Nyasaye (jokorintho 4:1) Waruok oa kuom jo-Yahudi (Johana 4:22), to notere kuom kristo ni joma lamo Nyasaye gi adiera gi e yo ma Roho dwaro (Johana 4:23-24). Onge ng'at moro machielo e piny mangima ma Nyasaye osechiwo nyinge ni ji monddo oyudie warruok (tich-joote 4:12). Omiyo injili e mane ochiwo warruok, ka en gi teko mar Nyasaye kuom waruok mar ng'ato ang'ata man gi yie, nokwongo obiro ne jo-Yahudi kato bange ne Jo-piny. Ei injili, ler Nyasaye yangore ademba kokadho e yie, nikech ng'at maler kuom yie biro bet mangima (Jorumi 1:14-17). Nyasaye ok noketowa ni mondo okumwa to noketowa ni mondo wayud waruok kuom Ruothwa Yesu Kristo (1Jothesalonika 5:9)

 

Kuyo ma ng'ato bedogo e yo ma Nyasaye dwaro, miyo olokore, kendo kelone warruok ma onge ywago ang'e (2Jokorintho 7:10). Omiyo injili e wach mar adiera kendo omiyo injili en waruok mawok kuom lokruok gi Roho maler (Jo- Efeso 1:13). Waruok iyudo koa e ndiko makare kata ndiko maler. Ndiko maler nyalo tero ng'ama olokore e waruok kuom yie e Yesu Kristo nikech opwothe gi Nyasaye (2Timotheo 3:15-16). Kata obedo ni ne en wuowi nopuonjore bedo jaluoro kuom sand mane oyudo. Kendo kane osebedo ng'ama kare chuth, nodoko jakel waruok mosiko ni ji duto mawinjo wachne (o-hibrania 5:8-9).

 

Omiyo ne oyiene mondo otiek richo dichiel kendo obirothinyore kendo mondo owar jok marite gi gombo to ok ni mondo otiek richo kendo (Jo-Hibrania 9:28). Warruok achiel kendo mogik ne en mar ji duto kendo nochiwe ne jomaler (Juda 3). Omiyo onge fweny moro amora mane ogol bang' mano ne Yesu kristo koa kuom Nyasaye kata omi Johana. Muma otingo gik moko duto mag warruok mar dhano. Warruok gi teko kod duong gin mag Nyasaye kendo en ema onyisogi jotichne kokalo kuom kristo kendo ok oloke kata matin (Fweny 22:18-19).

 

Ma e momiyo puotho jomaler mag Nyaaye ogik katho kuom Roho maler kaluore gi chike Nyasaye kaka ogolie e muma kochakore e mum, a machon machakore gi Fweny ei chik.

 

Kristo nochiwo chik e Sinai kaka Malaika mar singo kata mich, Malaika mar Nyasaye nowacho niya

Kapok polo gi piny orumo, to kata mana nukta achiel mar chik, kata dire achiel matin, ok nokal nyaka chop gik moko duto timre. E momiyo ng'at moketho kata mana chik achiel mantie moloyo kuom chikegi, kendo opuonjo ji mondo otim kamano, e me nobed maduong e Loch polo (Mathayo 5:18-19).

 

Omiyo kristo ne ok okethochik e yo moro amora. Norito chik kendo nochiko ji mondo be otim kamano. Chik kod Jonabine nitie nyaka ndalo Johana. Koa kuom Johana, Weche maber mag Loch polo oyudo thuolo mondo olandi kendo ng'ato ang'ata donjoe matek (kata sikore eie) (Luka 16:16).

 

To yot mondo polo gi piny orum, moloyo kata nukta achiel matinie moloyo mar chik lal (Luka 16:16-17).

 

Musa nomiyo ji chik, to onge ng'ama norito chik (Johana 7:19) Joma timo richo, to ok ong'eyo chik nolal nono, kata obedo ni gikia chik kamano. Joma timo richo to ong'eyo chik, nong'adnegi bura kaluore gi chik (Jorumi 2:12) nikech richo en ketho chik (1Johana 3:4). Nyangu mar chuny kendo rito chik e rapim mar nyangu. Ng'at marito chik e ng'ama otero chunye nyangu, to ng'ama oter nyangu kendo ok rit chik ok en ja-Nyasaye. Joma Jo-Yahudi gin joma rito chik koa e chunygi kendo gibet jo-Yahudi gi ie. Kata kamano, joma wacho ni jo-Yahudi to ok gin, biro e kum (Fweny 3:9) kendo ibiro ketgi gilamre kendgi e nyim joma kare. (Lamruokni bende olok ni miyo duong kendo otimore kuom kristo gi jo- Nyasaye).

 

Chik ler kendo chikeNyasaye ler kendogin ji makare kod mabeyo (Jorumi 7:12). E momiyo chik ok kel tho to mak mana richo ma en ketho chik ma tiyo ei dhano (Jorumi 7:13).

 

Chik a kuom Nyasaye to dhano tho, kendo ingiew madok misumba richo (Jorumi 7:14). Joma onge ketho kendo matimo kaka chik Ruoth Nyasaye dwaro, gin johawi (Zaburi 119' 1 ff; Jorumi 7:22). Nikech chik tero ji kuom kristo ma giko mar chik (Jorumi 10:4). Roho gonyo kendo telone ng'ato mondo kik obedi e bwo chik (Jogalatia 5:18). Ok ni nikech ok oriw chik to en ni omiyo chik riti koa kuom gombo maie kendo tich makare ma a kaka wan (Jo-Hibrania 8:10-13). Chik Nyasaye iritogi yie ok tije (Jorumi 9:32). Luoro chike Nyasaye e gima duong' midwaro mondo rit mar Roho maler modakie joma rito chike Nyasaye onyalre (1Johana 3:24; Tich-Joote 5:32). Omiyo ok en gima nyalore bedo ja-kristo mohero Nyasaye gi kristo maonge rito chik. Ma oting'o rito Sabato ma en chik mar ang'wen.

 

3.2.2 Warruok kuom Ng'uono

 

Ng'uono mar Nyaaye nowuok ne warruok mar ji duto, ka tiegowa mondo wawe gige piny gi ma ok mag kanyakla mar jo-Kristo, Kendo mondo wadag dak maler kendo morier kod dak e pinyni kaka dwach Nyasayeen kawarito gwethwa mar geno kendo thingruok mar teko gi duong' Nyasaye gi jawarwa; yesu Kristo (Tito 2:11 ng'i Marshall's RSV Interlinear Greek English New Testament). Omiyo Kristo e ranyisi teko mar Ruoth maduong' ma en Jawarwa (Tito 2:10). Omiyo ng'uono en ohala mar tich yesu Kristo.

 

Teko mar Nyasaye rito kanyakla mar Jo-Kristo e yie ni warruok mibiro gol chieng' giko (1Petro 1:5). Duoko mar yie en warruok mar chuny. Jodolo nokoro waruok to ne ok ging'eyo saa kata ng'ama niluongo ni Mesia kanegi koro sandruok mare gi duong' mane obiro yudo (1Petro 1:9-10).

 

Richo ne obiro e piny kokalo kuom Adam kendo nodhi nyime koa kuom Adam nyaka Musa. Misach richonone en tho (Jorumi 5:12). Chutho richo ne nie piny kta e ndalo mane pok omi Musa chik (Jorumi 5:13). Omiyo misach kethochik nong'ere ne Adam nikech richo ok kwan kama onge chik. Kama richo omedore, e bwo chik, ng'uono nyaka bedie be (Jorumi 5:15-21). Kuom luoro ma dhano nigo ji biro bedo e winjruok kod Nyasaye, kendo nomigi ngima manyaka chieng' kuom Yesu (Jorumi 5:20-21).

 

Mano e momiyo onge bura kuom jogoman gi kristo (Jorumi 8:1). Omiyo chik chopo kuom wan ma wauotho kaka roho dwaro (Jorumi 8:4).

 

Roho chiko paro kaluore gi tije (Jorumi 8:5). Ng'at maparo mana weche mag dhano mon gi Nyasaye, nikech ok orito chik Nyasaye. Adiera ok onyal rite (Jorumi 8:7) Omiyo tho kata paro motamore lokore ifwenyo gi tamruok mare mar rito chike mag Nyasaye.

 

Roho mar ng'at mane ochiero Yesu koa e tho dak ei jo-kristo omiyogi ngima kokalo kuom Roho modak ei ng'aato (Jorumi 8:11). Ji duto ma Roho mar Nyasaye otelonigigin nyithind Nyasaye (Jorumi 8:14) kendo ma en nikech ng'uono mar Nyasaye. Musa eme ne okelonwa chik to Yesu Kristo emane okelonwa ng'uono gi adiera (Johana 1:17). Omiyo waywak ni Baba kata wuora mondo lokwa nyithind Nyasaye (JOrumi 8:15) Kaka nomi owadwa Yesu Kristo.

 

Chik owuonok kelnwa winjruok gi Nyasaye. To ng'ato yudo winjruokgo koyie kuom Yesu Kristo (Jogalati 2:16). Ngima maji nigo en mana nikech yie magin -go e Wuod Nyasaye (Jogalatia 2:20). Korka chik to wan joma otho, ma chik owuon emo onego mondo wabed mangima ni Nyasaye (Jogalatia 2:19). To ok wakwer ng'uono Nyasaye kuom rito chik nikech ok opuodhwa gi chik (Jogalatai 2:21). Warito chik nikech Roho chikowa kendo chik a kuom kit Nyasaye ma waruako kendo maketowa kaka kristo (2 Petro 1:4).

 

Ok owarwa nikech chik to mana nikech ng'uono Yesu kristo (Tich-joote 15:11) Richo onge gi loch e kuom Jo-Nyasaye nikech ok gin e bwo chik to gin e bwo ng'uono mar Nyasaye (Jorumi 6:14,15) Kata kamano, ok watim richo kuom ketho chik nikech wan wasumbni Nyasaye kendo joma kare maonge richo, kawabedo gi luoro ma ae chuny mondo wawinj pwonj moningo wapuonjre (Jorumi 17-18). Nimar kata obedo ni wan joma otho kamano nikech richowa, to nomiyo wadoko mangima  ka chiel gi kristo nikech ng'uonone ( Jo-Efeso2:5). Ochierwa kachiel gi kristo Yesu, kendo wabed kachiel kode e polo mondo onyisgo tiende duto mabiro mwandu mogundho mar ng'uonone mane omiyowa kuom heramaduong' mane oherowago kuom Kristo Yesu (Jo-Efeso 2:6-7). Nikech owarwa kuom ng'uono kokadho e yie. Ma ne ok otimnikech dhanp, to en mich Nyasaye kendo nikech ok en tich mar dhano ng'ato ok onego osungre (Jo-Efeso 2:9), Omiyo warit chik kokalo kuom Roho mar Nyasaye kuom ng'uono.

 

3.2.3 Tich e bwo chik

 

Nitiere tich madhi nyime mar rito chik ma ok nyal rumo, kata lokore kaka waneno (Mathayo 5:18;Luka 16:17. E ndalo Kristo jo-Yahudi ne ok orit chik (Johana 7:19), Ka gilokogi gi chike kweregi (Mathayo 15:2-3,6; Mariko 7:3,5,8-9) mondo gitem godo Nyasaye ka gimiyo jopuonjre ting' mape (Ticg-joote 15:10).

 

Kaluore gi gima waseneno malo kanyo, nitiere tich mathi nyime mar rito chike Nyasaye. En gima nitiere kaluore gi dak mar dhano kendo ok norum nyaka giko piny.

 

3.2.3.1 Gima omiyo jo-Kristo rito chik

 

Jo-kristo ok oresi gi chik to mana gi ng'uono. Ang'o momiyo koro en adiera ni ging'eyo kendo girito chik?

Nikech:

Chik Nyasaye wuok kuom riw ber mar kit Nyasaye.

Chik Nyasaye wuok e kit Nyasaye kendo omiyo chik chung' nyaka chieng'nikech Nyasaye owuon ok lokre, ma en nikech Ber en kaka chuny' ber man malo moloyo duto. E Mariko 10:18, Kristo nowacho niya" Ang'o momiyo iwacho ni an ng'ama ber? Onge ng'ama ber, mak mana Nyasaye kende. Kata ere gima omiyo ipenja gima ber? Ng'at achiel kende ema ber. To ka idwaro donjo e ngima, to nyaka irit chike (Mathayo 19:17). Ber Nyasaye terowa waduto elokruok (Jorumi 2:4). Kit Nyasaye en ber ma ok lokre. Chwech duto ma ei polo kawo kite. Omiyo gibed e kido mar roho gi be.

 

Ma e momiyo kristo ok lokre, to en achiel, nyoro, tininde, kendo nyaka chieng' (Jo-Hibrania 13:8) (aioonas). Jo-Nyasaye kuom kaw kit Nyasaye (2Petro 1:4), bedo achiel mar tich dolo mar Melkizedek mane ok lokre (aparabaton) nyaka giko piny (Jo-Hibrania 7:24). Kristo nigi teko mar reso jogo makadho kuome kasudo ir Nyasaye (ng'i Jo-Hibrania 7:25 Marshall's Greek English Interlinear). To ok en gima imiyo duong' kata Nyasaye machiko ji gi dwache.

 

Chik Nyasaye imako gi yie to ok tije (Jorumi 9:32) Wan gi singomanyien ma Nyasaye biro keto chikene e parowa kendo eno ndikgi e chunjewa. En Nyasachwa kendo wan joge kawalame kuom rito chikene ei kitwa  wawegi (jo-Hibrania 8:10-13). Omiyo ranyisi duto ma ok onge gimoro. En mana rito chike Nyasaye eme terowa nyangu (1Jokorintho 7:19) kaka jo-kristo kendo achiel mar jo-Israel moyie. En jogo makinyo thuol kuom rito chike Nyasaye. Rito chike Nyasaye fwenyogi e sand jo-kristo (Fweny 12:17). Magi e jomaler marito chike Nyasaye kendo kwo (Fweny 14:12)  

 

3.2.3.2 Jo-kristo kaka Hekalu mar Nyasaye

 

Joma ler gin Hekalu kata kar dak, naos, mar Nyasaye to Nyasaye biro kethe. Nimar Hekalu mar Nyasaye ler kendo wan e Hekalu nogo (1Jokorintho 3:16-17). Ka luore gi ma, to jo-kristo nigi tich mar rito dendgi e yo maber mondo obed kama Roho mar Nyasaye nyalo dakie. Nimar Nyasaye nowacho ni obiro dak eiwa  kendo edierwa kendo obiro bedo Nyasachwa. Nyaka ketwa maler kendo pogwa. Nyasaye bed Wuonwa kendo wabed nyithinde (2Jokorintho 6:16-18 okawa ndiko moko mag muma machon, Tim jolawi 26:12; Ezekiel 37:27; Isaya 52:11; 2 Samwel 7:14).

 

Kuom mano, ja-kristo ok onego riwre gi joma ok oyie (2Jokorintho 6:14) Onego gipuonjre kuom gik moko duto mamiyo ringruok kod chuny doko mochido mondo gidok jomaler chuth, ka gibedo joma oluoro Nyasaye (2Jokorintho 7:1). E momiyo neno yiergi a chon kendo resgi kuom pwoth mar Roho kendo yie adiera (2Thesalonika 2:14). Omiyo adiera ochuno kuom ngima maber mar wich kendo en e alama mar jo-Nyasaye. Inyalo nne ahanga kuom dongruokni ni chike duto mag muma nigi tiendgi kod gima omiyo gintie. Rapim mar Hekalu mar Nyasaye timore kaluore gi chike gi (Fweny 11:1).

 

3.2.4 Chike Apar

 

Kanyakla mar jo-kristo odich e yor rito chike Apar kaka giyudore e wuok 20:1-17 kod Rapar mar Chik 5:6-21 Chik mokwongo en:

An e Ruoth Nyaaye ma Nyasachu,mane ogolou e piny Misri kuma ne ubedoe wasumbni. Kik ubed gi Nyasaye moro to mak mana an.

 

Nyasaye Wuoro en e Nyasaye achiel ma adiera (Johana 17:3) kendo onge Nyasaye man e nyime kata rom kode. En richo miyo duong' kata oro alam ne gimachielo kata Yesu kristo.

 

Chik mar ariyo en:

Kik ilos kido moro mopa kata gima chalo gi gimoro manie polo malo, kata manie piny mwalo, kata mana manie pi ma e bwo piny. Kik ukulrunigi kata lamogi kik ulamgi, nikech an Ruoth Nyasaye ma Nyasachu an Nyasaye ma janyiego. Akumo nyithind joma ochaya nikech richo jonywolgi nyaka tieng' mar adek gi mar ang'wen, to tieng' gana gi gana mohera kendo momako chikna, to aherogi hera mosiko.

 

Omiyo en richo loso kido kata gimoro minyalo tigo kaka kido mar miyo duong'. Omiyo msalaba engima  okwer tiyogo e kanisa kaka kido.

 

Chike wegi loso ranyisi mar chenro mag din kend imiyo orwkgi e lamo.

 

Chik mar adek en:

Kik iluong nying Ruoth Nyasaye ma Nyasachu kayiem nono, nimar anakum ng'ato ka ng'ato mokonyore gi nginga e yo ma ok ni kare. Nying Nyasaye otingo teko kamano chikni ok tine tugo to odhi nyaka tiyo marach mar teko kanyakla mar jo-kristo gi jogo ma dwaro timo tich ma Nyasaye dwaro kokalo kuom Yesu kristo.

 

Nying Ruoth Nyasaye nenigi Teko kod,Nyalo Kendo Chikni netiyo ok mana manyap to nothinyime nyaka ne ngat monketho chik mag Kanisa kod jogo duto madwaro mondo otim kaka luwore gi dwach Nyasaye koluwo Yesu Kristo.

 

Chik mar ang''wen en:

Paruru chieng' Sabato, kendo owale ni Ruoth Nyasaye Nyaka uti tijeu duto kuom ndalo auchiel, to chiieng' mar abiriyo en chieng' yueyo mowal ni Ruoth Nyaaye ma Nyasachu; Chieng'no, un kachiel gi yawuotu kodnyiu, kata wasumba machwo gi mamon, kata jambu, kata mana jodak manie mieu, kik ti tich moro , nimar Ruoth Nyasaye nochweyo polo gi piny kod nam,Kaachiel gi gik moko duto manie igi kuom ndalo Auchiel to chieng' mar abiriyo noyueyo. Mano e momiyo Ruoth Nyasaye noguedho chieng' Sabato kowale mondo obed maler.

 

Omiyo Sabato en gima ochuno kuom yie. Onge ja-kristo matiyone Nyasaye to ok oluoro Sabato mong'ere e kalenda masani kaka chieng' tich abiriyo. Keto chieng' moro mopogore gi odiochieng' mar abiriyo kaka chieng' lemo en ketho chiknimar ang'wen kendo chieng'no bedo kaka ranyisi mar lamo nyiseche manono ma opogore gi dwach Nyasaye.Ma en tamruok kendo ochal gi jwok (1Samwel 15:23). Weyo chikni kanyakla gi chik mar ariyo kelo mana lamo nyiseche manono. Kendo loso kalende maloko ndalo mag juma bende keto mana  gima chal kama.

 

Chike ang'wen mokwongogi e manyiso tudruok mar dhano gi Nyasaye kendo gin e bwo chik maduong' mokwongo miluongo ni; Heruru Ruoth Nyasachu gi chunyu duto kendo gi parou duto, kendo gi riekou duto kod tekou duto (Mariko 12:30). Ma e chik maduong kendo mokwongie moloyo (Mathayo 22:37-38).

 

Ng'eruok gi Nyasaye wuok kuom mako dwach chikegi gi yie mategno kendo weyo gimoro amora manyalo ketho chikegi.

 

Chik maduong mar ariyo en:

Her wadu kaka iherori iwuon. Onge chik moro machielo moloyo magi (Mathayo 22:39; Mariko 12:31).

Chik maduong mar ariyo oriw e tudruok gi chike auchiel mag chike apar kendo gin gitudore e winjruok dhano.

 

Chik mar abich en:

Luor wuoru gi meru, eka mondo idag aming'a e piny ma Ruoth Nyasaye ma Nyasachu biro miyowu.

Winjruok mar jo-ot e chakruok mar ohinga mar ng'ato ang'ata endo onyiso tim ma itimo e laini  maduoong' mar din.

 

Chik mar auchiel en:

Kik ineki.

Jo- kristo iyalo gi chik mamalo nikech ok gikecho gi owetegi. En timo ne wadu marach kuom makare mirima. Ng'at mokecho gi wadgi noter e bura, kendo ng'at moyanyo wadgi to noyal e bura maduong; to ng'at mowacho ni wadgi ni ofuwo! (Mathayo 5:22).

 

Chik mar abiriyo en:

Kik iterri.

Jo-kristo ikumo kuom gombo ng'ama ok jo-ode (Mathayo 5:28). Chik mar aboro en: kik ikwal kwalo en timo ne owadu gimarach kendo en ketho winjruok u gi Nyasaye.

 

Chik mar ochiko en:

Kik ihang ne ng'ato wach.

E tho Hibrania, ler gi ratiro gin gik machalre. Omiyo jo-kristook nyal doko maler ka ok en jaratiro. Rito ratiro mar ng'ato kuom hango wach ma miriambo ketho warruok mar ja-kristo.

 

Chik mar apar en:

Kik igomb od ng'ato, kata chi ng'ato, kata misumb ng'ato  kat dher ng'ato kata gimoro amora ma ng'ato nigo.

Gombo en keto gik mabeyo kata gombo mar ringruok mbele ne winjruok gi Nyasaye. Ma en lamo nyiseche manono. Oloso gimachielo magalo paro mar gombo kendo en lweny gi chike mamoko. E yor ni, chike bedo gige piny nikech gombo obedo kaka yo ma kettho chike moko kendo omiyo oketho achiel kuom yore maketho chike duto. Omiyo onge tudruok moro amora gi richo. Richo en ketho chik. Kristo noler yo mar adiera mar winjo chik e Mathayo 5:21-48; ka otiyo gi Wuok 20:13; Rapar mar Chik 5:17, 16:18 kod Luka 12:57-59.

 

Jonyuol e ma onego puonj nyithndgi chike pile. Gin en ma gibet ranyisi mane lwedo gi man e pat wich (e paro gi tich) kendo keto gi e sichi dhoot mar ot (Rapar mar Chik 7:7-9).

 

3.2.5 Chike mamoko machiko tim dhano

 

3.2.5.1 Chike chiemo

 

Chike chiemo yudore e tim jolawi 11:1-47 kod Rapar mar Chik 14:4-21. Oketgi e rito dend dhano e yo makare mar ngima maber kendo mar del maoko. Chik nyaka bed maler kendo del nyaka bedi e okang' maber manyalo mako Roho maler. Nitiere weche masani ma ochung'ne chike mag chiemo. Tiyo gi remo e yo chiemo o tamruoke e Rapar mar Chik 12:16  kendo  bor bende o tamruok e Tim jolawi 3:17.  Gima otho kende kata onegi gi ondiek ok cham (Ezekiel 44:31). Chik motamo olembe kendo machiko olembe yudore e Tim- jolawi 19:23-26. Chike gi gin gi dwokogi mar chuny.

 

3.2.5.2 Sabato

 

Odiochieng' mar abiriyo ma en Sabato oningo oriti 9 kae Wuok 20:8-11; Rapar mar Chik 5:12-15) kata chik mar Nyasaye kendo kaka achiel kuom chike apar. Magi gin alama ma ok nyal ruchore nyaka chieng' ni ji Sabato ler. Ng'at ma ok orito Sabato to inego kendo ing'ado kare oko kuom jowetene (Wuok 31:14-15). Jo-kristo duto gin Israel maler kendo jopiny duto ikore mar biro e piny Israel. Omiyo Sabato e ranyisi e kind Nyasaye kod joge e ndalo duto. Mich ketho Sabato en tho mohingo lalo Roho maler kendo ok none chier mar ariyo (ng'i Fweny 20:5). Sabato owal kendo nyaka rite nikech en odiochieng' maler mar Ruoth. Ok en odiochieng' mitimoe tich manono to en odiochieng' maler mar riwruok (Isaya 58:13-14). Onge kat misigo moro mitingo chieng'no (Jeremia 17:21-22).

 

Ruothwa norito Sabato e ndalo ngimane (Mariko 6:2) joote norito Sabato (kod odiochieng' maler) wan bende nyaka warit Sabatoni. Ruoth biro keto Sabato kendo; dweche manyien kod odiochienge maler kotiyo gi chik kod ndalo mogiko e bwo loch mar Mesia, ka ikumo ji ma ne ok orite (Isaya 66:22-23; Zekiel 14:16-19)

 

3.2.5.3 Dweche Manyien

 

Dweche manyien dwrore ni mondo oriti e bwo chik (Kwa 10:10,28:11-15, Weche mag ndalo 23:31; 2 Weche mag ndalo 2:4,4:13,31:3) Onge ohala mitimo e ndalo gi mana kata ndalo Sabato (Amos 5:5) Ko-Israel norito dweche manyien (Isaya 1:13-14; Ezra 3:5; Nehemia 10:33; Zaburi 81:3, Hosea 2:11) kata kanyakla mar jo-kristo bende notimo kuom higni.Kanyakla mar jo-kristo norito dweche manyien gi Sabato kod ndalo maler (Jokolosai 2:16) Dweche manyien ibiro riti e ndalo giko e bwo Mesia kaka Sabato  (Isaya 66:23,Ezekiel 45:1; 46:1.3.6).

 

3.2.5.4 Sewni moketi

 

Sewni moketi yudore Tim-jolawi 23:1-44 gi Rapar mar Chik 16:1-16. Sewni gi nyiso chenromar warruok mar Ruoth. Sewni gi otingo:

·         Pasaka kod sawo mar makati m ok oketie thowi

·         Pntekost

·         Sawa mar Trumpets

·         chieng' golo richo

·         Sawo ma Hema mar Ruoth

·         Odiochieng' maduong mogik

Nitiere ranyisi madwarore e kind Nyasaye kod joge Odiochieng' maler ikaw kaka Sabato.

 

Negin gik Mochuno kendo negitingo gik makende man giranyisi manie Kind Nyasaye gi Joge.Odiochieng Maler iketo kaka chieng Sabato.

 

3.2.5.5 Kend

 

Kend en gima ler. Onyiso riwruok mar kristo kod kanyakla mar jo-kristo e bwo Nyasaye (Fweny 19:7,9) Ngeroni oler e Mathayo 22:2-14. En gima dhi nyime gi kristo (Mathayo 25:10) kuom ritruok mar chuny. Bang' chier kendruok ok nobedei kendo,kend nolosne dhano kendo ne ok okete ne Nyasaye (Mathayo 22:30). Omiyo ka ji ochier oa e tho to ok ginikendi kata kendgi (Mariko 12:25). Ka e koke ibi kwangi kaka joma ochopo e okang' machielo kuom chier. gichal gi malaika kendo gin nyithi Nyasaye (Luka 20:34-36).

 

Omiyo kend nochak ne dhano kendo obiro rumo ka chwech dhano oserumo. Chkre chwech Adam, kend noketi mondo dhano owe wuon kod min gi mi opadre kuom chiege kendo gidoko ringruok achiel (Chakruok 2:24)

 

Thako en thako kuom singo kend Ruoth dwaro nyithindo makare koa kuom kend. Ruoth omon gi weruok manie kind dhako gi chwore (Malaki 2:16). Musa noyie weruok to jo-kristo ok were mak mana wach terruok (Mathayo 5:31-32). Gima Nyasaye oriwo kik dhano pogi (Mathayo 19:3-12). Ng'at ma oyie ka odak gi ng'ama ok oyie to onego gida kamno bende ki gipogre (Okorintho 7:10-16).

 

3.2.6 Rito Mwandu

 

3.2.6 Kuom Nyasaye

 

Migepe mag mwandu mag Nyasaye iyudo e Rapar mar Chik 12:15-19. En migap jo-kristo duto mondo okony e tije meke kanyakla mar jo-kristo. Chenroni igolo koa kuom achiel kuom apar michiw ne Nyasaye kokalo kuom dolo gi Jolawi koa kuom tije Jo-Israel (Rapar mar chik12:9-14) kendo itero e Hekalu. Oshuru mar Hekalu nikaw kaka misara mar luoko richo. Pesa bende nikaw kaka ondikie Nehemia 10:32. Tijni en gimathi nyime kokalo kuom loch Mesia (Malaki 3:1-6). E Malaki 3:7, Nyasaye chiko ji mondo odog ire mondo odwogi irgi, dwogoni timore mana kokalo timo tich Nyasaye kod konyo tijno gi chiwo achiel kuom apar (Malaki 3:7) Weyo chiw achiel kuom apar ondiki kaka kwalo Nyasaye (Malaki 3:8-10).

 

Chudo mar achiel kuom apar, ne olu kanyakla mondo one ni tich Nyasaye dhi nyime kendo dwok mar Nyasaye en chiw olembe mag piny (Malaki 3:10-12).

 

Migawo mar kanyakla mar jo-kristo ni Nyasaye ogol koa kuom joote kata kobedo ni ok time kaka itere gi tich (2Jokorintho 12:13-18). Nimar kristo nopogo jodongo ariyo ariyo kendo ne idhi konygi gi jo-kristo mane gitiyogo e tijegi (Luka 10:1-12). Jogo nomi tich e Hekalu mar landoo injili e kony gi injili (1Jokorintho 9:13-14). En tich mar kanyakla mar jo-kristo mondo ochiw ne jogo matiyo e pwonjo kendo lando injili seche duto (1Timotheo 5:17-18;cf Rapar mar chik 24:14-15).

 

Achiel kom apar duto lerni Nyasaye mak mana mowachi ni a kuom yo ma ok nikare kata mana ni kido mopa (1Jokorintho 10:27). Achiel kuom apar ichulo ni kanyakla mar jo-kristo mondo okony joma nigi dwaro e kanyaklano (1Timotheo 5:9-10,16). Achiel mar apar ichulo e okang mapiny mar romruok mar jo-kristo kendo achiel mar apar mar aparno ichulo e riwruok machung' mochung'ne riwruok matindo kaka ogol koae kwan 18:26 kod Nehemia 10:37-39. Chik kuom olembe mokwongo dwaro chudo mapiyo (Wuok 22:29). Cham mokwongo ka ikelo e nyim Nyasaye piyo e chandruok mar sepni; kendo owinjore otimre e odhiambo mokwongo mar Hembe (Wuok 23:19) Wuowi mokayo bende ler ni Ruoth (Kwan 18:15-18).

 

3.2.6.2 Kuom Jomoko

 

Ka ng'ato ok nyal rito wedene to moloyo ka orito joode to en ng'at mosekwedo yie marwa, kendo orach moloyo ng'at ma ok oyie (1Timotheo 5:8).

 

Onge ja-kristo monego osand kata otamre e msach ng'ato ang'ata (Rapar mar chik 24:15) Nyak to gi chul gowi duto kendege mar sabato to nyaka giwene joma gibadho gope duto e yie (Rapar mar chik 15:1-3; Nehemia 10:31)

 

Chulo mich mar achiel kuom apar e sepni otelne gi weche moko mag ndiko. Mich mar ariyo mar achiel kuom apar ok chamie  mieche mawadakie to mane kuonde ma Ruoth biro yiero (Rapar mar Chik 12:17-19).

 

E higa mar adek ka higa mar adek miche mar achiel kuom apar ichulo mondo okonygo joma odhier (Rapar mar chik14:28,26:12) Higni mar adek mar mich achiel kuom apar timore e higni mag 1994-95,2001-02,2008-09,2015-16,2022-23,2030-31). Higa maler mar 2030-31 en e mokwongo kuom higni adek mag mich achiel kuom apar mar luoruok mar jubilee kata Milenium manyien. Ma okaw koa kuom higni mag Jubilee maluarie higni mag 27-28 kod 77-78 koa kuom Ezekiel 1:1. Tich mar mich mar adek mar achiel kuom apar pogore kaluore chike mag kanyakla mar jo-kristo e kuonde rit mar ngima dhano nitiere.

 

Higa mar Sabato en higa mar tweyo ma ok opure, msabibu kod Zeituni mondo jomo dhier ocham gik mathoth e lowo kendgi (Wuok 23:10-11). Higni mag abiriyo luorie higni maler mag 1998-99,2005-06,2012-13,2019-20,2026-27 kod higa mar jubilee maluore higa mar 2027-28.

 

Ng'at mamiyo jachan gimoro to chalo gi ng'at ma holo Ruoth nikech Nyasaye nodwoknego (Ngeche 19-27) kendo ok nochand gimoro (Ngeche 28:27), kendo obedo gi mwandu mokanne e polo (Mariko 10:21). Nyasaye nyalo miyou gik moko duto mudwaro kendo mokatho kanyo, e tiju duto ok ni nikech odwaro miyo jomaler to mana ni gweth mogundho ni Nyasaye (2Jokorintho 9:6-12).

 

3.2.7 Lweny kod goyo ombulu

 

3.2.1 Lweny

 

Jomaler gin jodolo ma Nyasaye man malo. Ok ber mondo ja-kristo moro amora okaw ng'at machielo (Wuok 20:13; Mathayo 5:38-48; Luka 6:27-36). Ka ne jo-kristo ne gin jopinyni to de negikedo mondo kristo kik ketie lwet jo- Yahudi (Johana 18:36) Ne gidakie pinyni to ne ok gi go lweny (2Jokorintho 10:3) gi lweny ma jo-Nyasaye notiyogo ne gin mg Nyasaye manyalo ketho mbaka manono (2Jokorintho 10:4). Omiyo en tich jo-kristo mondo gi kony sirikal mar pinygi kendo giti e lemo kod bedo joluoro ma joratiro

e yore makelo ne pinyni ber mondo Nyasaye oyud konyogi kuom tekone.

 

3.2.7.2 Goyo ombulu

 

Jo-kristo onego mak chike mag piny mak mana kuma chikego tudogie gi chik muma. Kama nitiere chik mar goyo ombulu, jo-kristo nyalo goyo ombulu ka gibedogo jo neno. Kuma onge tungni gi dwacg muma. Yiero jotelo gi yor goyo ombulu ogolie Rapar mar Chik 1:9-14 kendo ndalo giko man kor mar Hosea 1:11. Dong'oe wach rinruok ineno kaka medo lweny.

 

 

Madongo 4

 

Kit puonj korka Mesia

 

4.1 Ka kristo pok odakie

 

Kane pok kristo odak to ne odak e kido roho. Kristo ne nitiere kata kapok ochak chwech (Johana 1:1) kaen kaka wuowi ma miderma mar chwech (Jokolosai 1:15) kendo omiyo en e chakruok mar chwech Nyasaye  (Fweny 3:14). Niluonge e muma machon kaka malaika mar Nyasaye, Malaika mantiere kata  mar singo. En e malaika mane ogolo Jo-Israel e piny Misri kendo okadho kodgi e Nam Remo. Ne en malaika mar boche polo kendo malaika mane owuoyo gi Musa e got Sinai (Tich-Joote 7:35-38). Ne en EL Betheli kata EL ma Nyasaye kata Jadolo maduong' mar Od Nyasaye (Chakruok 28:17,21-22,31:11-13; Jo- Hibrania 3:1). Kristo ne en Malaika mar Nyasaye  (Chakruok 31:11-13). Ne oyiere kaka Nyasaye gi Nyasache (Zaburi 45:6-7), mane Nyasaye Wuoro. Ne oyie kuom ng'ama ne oyiere kaka Wuowi; mana kaka Musa bende ne ja ratiro e od Nyasaye (Jo-Hibrania 3:2); To mana kaka jatich.

 

Kristo nobiro e piny mondo otim neno mar adiera (Johana 18:37). Lochne pok obiro e piny. Noyiere chon ka pok ochwe piny to ne ofwenye ni ji e ndalo mogkni nikech un (1Petro 1:20)

 

4.2 Gur kod Chier

 

Kristo ne oor e piny mondo owar dhano kuom kaw richo mag piny (Mathayo 1:21,9:6; Mariko 3:28), kaka nyarombo (Fweny 5:6-8). Ne en nyarombo chakre chwech piny kendo kaka tich Nyasaye maler (Fweny 13:8).

 

Dhano biro tho e richogi ka ok yie ni kristo en Mesia (Johana 8:24).

 

Kaluore ni ndiko to kristo notho nikech richowa kendo kaluore gi ndiko to ne ochier odiochieng' mar adek (1JOkorintho 15:3-4) Ka ofwenyore ne owete mokadho mai abich (1Jokorintho 15:5-6). Kristo nochier kapok odiochieng' miluongo ni jumapil kata odiochieng' mokwongo mar juma ochopo (Johana 20:1 ng'i kendo e penjruok e Mariko 16:9-10, chek ndiko mawachoni ang' kane osechier). Ne owachi ni nobedi odiochienge adek kod otiende adek e chuny piny kaka ranyisi mar Yona

(Mathayo 12:39-40; ng'i bende Luka 24:6-8).

 

Kristo nogur (Mayhayo 27:32-50; Mariko 15:24-37; Luka 23:33-46; Johana 19:23-30) kar saa adek mane en saa adek okinyi (Mariko 15:25) nyaka kar saa ochiko mane en saa ochiko odhiambo (Mariko 15:33) mar Misan 14. Ong'e ratiro moro amora manyiso ni nogure e siro, kata gima ne odwogo ongere kaka msalaba makaw kit T, kata kamano msalaba ok kaw kaka ranyisi mar yie kaka nochakore koa kuom yie mar joma ne ok jo- kristo machon.

 

Kristo nogur kendo nochiere (Mariko 16:6). E chierene, ne otere ir Wuongi ma Wuonwa kendo Nyasache ma Nyasachwa (Johana 20:11-15). Obet kanyakla gi malaika e bat korkachwich mar Nyasaye, duong' kod teko duto oket kuome (1Petro 3:22)

 

Kristo nochiw teko mar ng'uono ne richo kend tamo richo ne kanyakla mar Jo-kristo kokalo kuom joote (Johana 20:22-23).

 

4.3 Biro kristo mar ariyo

 

Kristo nobiro mokwongo kaka misango mar waro richo. Ne ok obiro mokwongo kaka Ruoth Mesia kendo ma e kaka jo-Yahudi okwa e ndalone. Ne gigeno ruoth lweny (Mathayo 27:11,29,37; Luka 23:2-3,37-38; Johana 19:14-16). Kata obedo kamano to en ong'eye gi jomoko kuom kony mar roho mler, kaka Ruoth mar jo-Israel (Johana 1:49,12:13-15) mondo ndiko ochopi (Zedekia 9:9).

 

Yesu biro dwogo kod teko kendo ka iluwe gi malaikni mag polo (Mathayo 25:31) kaka Ruoth Mesia  (Fweny 17:14). Dwoke biro neno ayanga kka mil polo e polo (Mathayo 24:27) obiro telo gi teko kanyakla gi jomaler (Fweny 20:4).

 

Obiro ketho dhano ma jaricho e dwoke (2 Jothesalonika 2:8) kod teko mar piny. Biro mar ng'at mochayo chikno nobed tich satan notim honni duto gi teko mag miriambo  (2 Jothesalonika 2:9). Timni itero nyaka e Hekalu mar Nyasaye nikech ne ok gi hero adiera kendo mondo resgi. Mano e momiyo, Nyasaye oronigi teko moro mondo owuondgi kendo mondo omi giyie gima ok adier nikech ok giwach adier (2Jothesalonika 2:10-12). Ruoth biro nego joma kama gi muya moa e dhoge kendo nenruok mar duogone (2Jothesalonika 2:8).

 

 

4.4 Loch Yesu manyien

 

Kristo biro gero lochne e piny kuom higni gana achiel kod jomaler mochier (Fweny 20:3-4). Satan ibiro twe kuom higni gana achiel kendo nowite e mach ma ok tho kata e motho, kar malaikni molal (2Petro 2:4). Jomaler mane ong'ad wiyegi kuom hulo kristo kod kuom wach Nyaaye kendo jogo mane ok omiyo jachien duong' kod kite kato oyudo kite e pat wigi kata lwetgi, ipiro chier kendo biro telo kod kristo kuom higni gana achiel (Fweny 20:4). Ma e chier mokwongo (Fweny 20:5). Joma otho modong ok bi doko mangima nyaka higni alufu achiel rum (Fweny 20:5). Ma echier mar ariyo kata chier moriwo ji duto.

 

E kinde mar higni gana achielni, kristo biro guro lochne kendo kaluore gi chik muma mane ochiwo e got Sinai. Ma biro timore chieng'no ma obiro chungie wi got Zeituni (Zekaria 14:4,6 ff). Pinje biro gore ka gilaro Jerusalem kendo gibiro kethe (Zekaria 14:12). Jogo motony e lweny biro dhi ir Nyasaye e godni higa ka higa mondo olam Ruoth manyalo gik moko duto kendo otim sap kiche (Zekari 14:16). Sabato dweche manyien kod ndalo maler biro bet mochuno kendo chik biro wuok koa Jerusalem. Dhoudi mar ogendni ma ok dhi Jerusalem mondo otim sap kiche ok noyud koth e ndalo mar koth (Zekaria 14:16-19).

 

E giko higni gana achiel ibiro gony Satan kendo mondo owuond ogendni e piny duto (Fweny 20:7-8). Gibiro chokore kendo ne lweny to ibiro tiekgi gi mach (Fweny 20:9); kasto satan ibiro tieki. Bang' ma chier mogik biro timore kendo ng'ado bura be (Fweny 20:13-15).

 

 

 

Madongo 5

 

Chandruok mar tim marach

 

5.1 Bedo mar ketho kaluore gi ng'anyo mar malaika

 

Satan ne oriembi e polo kuom richo mar ng'anyo mane otimore nikech ne odwaro chako dwaro marom kata moloyo Nyasaye Wuoro; en lamo nyiseche (kata jwok kaka okete 1Samwel 15:23). Satan ne dwaro piem kod ng'atno maduong moloyo kata Nyasaye Wuoro.To kristo ne ok dwar ketore marom kod Nyasaye, ka oluwo dwache (Johana 4:34).

 

Kite ne kit Nyasaye omiyo ne ok okawo piem gi Nyasaye.

To notimore gima nono, kokawo kit misumba mi odoko dhano ma ok kwan, to nobolore kendo

nowinjo wach nyaka dho.

Mano e momiyo Nyasaye ne omiye nying mduong moloyo nyinge duto... (Jofilipi 2:6)

 

Omiyo Nyasaye notingo kristo kuom bolruokne nikech ne ok otem omany bedo marom kode kendo ne ok okwedo Nyasaye, kaka Nyasaye mar adek kod jachien ne temo timo.

 

E Luka 10:18 kristo nowacho ni noneno satan ka lwar a e polo mana kaka mil polo. Satan nochoko achiel kuom adek mar malaika kata sulwe mag polo (Fweny 12:4). Malaike gi ne oriemb kanyakla gi satan molwargi e pny (Fweny 12:9). Pogruokni ipimo gi pogruok manie Fweny 8:10 kama malaika mar adek tang'o pogruok mane otim gi podho mar sulwe mar malaika ne owiti nikech lweny. Malaika gin kiche mar Nyasaye e polo. Lweny ne oneno ka achiel kuom adek mar kiche ne igolo e kanyakla mar piny nikech owacho weche ma ok kare kuom nying Nyasaye kod dakne, mano en ni jogo modak e polo (Fweny 13:6). Omiyo Nyasaye dakie hema manie polo ma en malaika polo kendo jo-Nyasaye ma jodak e piny kaka Nyasaye.

 

5.2 Kit puonj mawuoyo kuon luong mar Nyasaye

 

Nyasaye emachiwo rieko mar winjo tie ndiko ko katho kuom kristo e yor Roho maler ni ji tudo kachako gi joote ( Luka 24:45). Kristo ne wuoyo gi ngeche mondo joma ok oyier kik winji. Omiyo ne gi dwarore ni mondo gilokre kendo resgi (Mathayo 13:10-17) kapok ne gichopo e okang' mar donjo e bura. Nyasaye en jang'wono kendo ok ohero mondo ng'ato ang'ata olal. Omiyo kuom tekone ji duto iluongo kaluore gi dwach Nyasaye. Nimar joma ne ong'eyo chon noyiero mondo orwak kit Wuode mondo onyal bedo wuoi makayo ei owete mathoth.Oluongo kendo joma ne Nyasaye oyierogo e ma noluongo, kendo joma ne oluongogo nomiyo obet e winjruok kode; bende joma osemiyo obet e winjruok kodego em opogonigi duong' maler. To koro dwawach ang'o kuom wechegi duto? ka  Nyasaye nikodwa, ere ng'ama dibed jasikwa? (Jorumi 8:28-31).

 

5.3 Kit joma otho

 

Kit joma otho oling'ti (Zaburi 115:17) kendo nie mudho mandhiwa (Zaburi 143:3). Onge chuny maoko modak. Gimoro achiel mar ng'ato timore ni ji duto (Jayalo 9:3). Joma otho ok ong'eyo gimoro kata matin (Jayalo 9:5).

 

Jomoko kuom joma nosenindo eliel ok nochako chier (Isaya 26:14; Ne koa E Muma mar Hera kuonde kod Ranyisi). 

 

Rang Kakony muma kod interlinears tho mar jomaler iluongoni nndo kata jona ogore e nindo (rang mathayo 9:24; Joh 11:11;1Kor 11:30, 15:6,18:52; 1JoThesalonika 4:13-15; 2Sep 3:4) 5.4 chier mar joma otho.

 

5.4 Chier mar Joma Osetho

 

Nyasaye timo honni ni joma otho kendo joma otho birochier mi pake (Zaburi 88:10). Herane mosiko winjore nyaka e liel (Zaburi 8:11) sana ichiero jima otho.nimar ayub nong'eyo ni jawarne ngima Ayubu (19:25) kendo ndalo giko obiro chung e chier piny. Bang chwat ayub, nongeyi ni obiro neno Nyasaye e ringrene mabiro bet kore  kendo wenhene biro nene kendo ok (wenge) jomoko (Ayubu 19:25-27).

 

Kristo nochiero joma otho monbdo wange ni en mesia (mathayo 11:4-5). Lazaro ne ranyisi mar tekoni (Johana 11:11). Wach chierni maitimo gi Mesiah nong'ere kendo nirito gi jopiny (Mathayo 14:2).

 

Mongere ni wana nidni to duto nolokwa waduto e ndalo tung' mogik (1Jokorintho 15:51) omiyo owete biro lwar ka gikadho tieng' ka tieng' to chien ggiko mesia biro ka jomaler moko pod ngima. omiyo obiro, loko ringruokgi giringruok mar polo ma ok tow (1jokorintho 15:44) loko ringruok gi. Joma onindo ibiro chier. Jopgo mowe mangima nyaka duok Ruoth ok bi tho (1Jothesalonika 4:13-15). Ruoth biro, lor koa polo kanyakla gi koko mar duond tung' mag Nyasaye kendo joma otho nochier mokwongo, kendo jogo moyudi mapod ngima noriwa kanyakla kendo gini bed gi Ruoth (1Jothesalonika 4:16-17)

 

Bang' chier, joma olocho nochak lochgi. Joma olocho nomiteko mar bedo gi loch kuom ogendini gi ludh nyinyo (Fweny 2:26-27).

 

Bang chier ji ok nokendre (Mathayo 22:30) joma olocho nochier kaka malaika mar polo. Kristo nothonwa ni mondo kawachier waa e nindo to wayud dak kode (1Jothesalonika 5:10).

 

Ber ni wangeyo ni chier mokwongo en mar jomakare. Bedo makare (Zedek) kod ratiro e Hibrania gin wach achiel. Ginyiso gimoro achiel. Omiyo weyo lokruopk mar ratiro chamo jo Nyasaye yudo chier mokwongo.

 

5.5 Kum mar joma richo

 

Dhano oketi e ttiegruok mar yo makare. En dwaro Nyasaye ni ringruok moro amora kik lal to ji duto oning'o ochopie okang' mar lokruok (2Petro 3:9).

 

Ka Nyasaye okawo muche mokelo ngima to ji duto mangima biro tho mi lokre buru (Ayubu 34:15),

Ni Chunje go ok gima-Sani. 

 

Ji mane ok ochier e chier mokwongo, ma bende e chier maber (Jo-Hibrania 11:35), ibir chier koa e tho e chier mar ariyo bang' ka tend kristo. Ma en ndalo mar bura ma timore kuom thuolo makatho higni mia achiel (Isaya 65:20). Chier mar bura (Johana 5:29) en mar rieyo kendo puonjo mondo dhano duto oyud rikruok mar yudo ngima mosiko. Bura (Kriseoos) (nyiso kwaro e KJV) nigi tielo mar ng'ado wach.

 

Paro mar rieyo wuok koa e peche kata ng'ado weche mawuoyo kuom timbe. OTing'o kum kata kamano, jogo mapok oyudo thuolo mar ng'eyo Nyasaye tek mondo okum nikech wachno. Jomaricho ibiro keti e tegruok mangeny  ka ok gi lokre e kind thuolo mar higni mia achiel ma omigi bang' chier mar ariyo, ibiro yienegi mondo gi tho kendo ringruokgi ibiro kethi e mach ma ok tho (Mathayo 5:22,29:30,10:28,18:9,23:15,15,33; Mariko 9:43,45,47; Luka 12:5; Jakobo 3:6).

 

Nitiere weche adek ei muma manyien molokie kar yuagruok gi muodo lak. Magi gin SGD86 bwo piny ma dirom SHD sheol, kata bugo kata liel, Gihenna maen tho Hibrania mane owuok kuom holo mar Hinnom. Ma ne en kar wito yugi kuma niwang'oe yugi kod le motho koa Jerusalem. Omiyo kristo notiyo kode kamano konyiso ni en wit mar joma otho, dendgi kod chunygi (Mathayo 10:28), bang' bura. Mar adek en SGD5020 tartaros ma en kuma ne oketie malaika bang' kane osekoso.

 

Kum mochwere (kolasin, kum mar ketho) oketie e Mathayo 25:46 kaka rakwedi mar ngima mosiko. Tiende ni tho. Paro mar kum kaka e rimoria e jo-Hibrania 10:29 wuok kuom paro mar chayo Nyasaye.  2Jokorintho 2:6 tiyo gi wach mar epitimia koa kuom bedo gi nengo kaka ja piny. Omiyo kum nigi teko mar golo nengo ng'ato me engo kaka japiny moro.

 

Omiyo onge kar mor mochwere ni joma otho. Jomolocho ibiro luongi e chier mokwongo mondo gi ti tich mar puonjo e higni gana achiel mar Loch yesu mondo jochiende oyud kum kaluore gi timbegi kendo mondo piny obedie kama onyalo pimoe dwoko. Jogi ok bi tho nikech ing'ado nigi bura sani. Ong'egi kaka joma nindo.

 

Jopiny modong' ma ok ni e kanyakla marjo-Nyasaye ok yal sani. E chier mar ariyo jopiny modong' ibiro chier kendo ibi rie e bwo ng'ich jo-Nyasaye (Fweny 20:12-13.) Onge chier mondo kata kum moro mopogore gi chier mar ariyo kata chier mogik. Joma olokore ibi mi ngima mochwere kod jomaler mag chier mokwongo kendo jogo ma ok olokore biro mana dho kendo ringregi ibi wang'. Bang' ma, kit kata kido mar tho kod liel, kata bwo piny ibiro kethi (Fweny 20:14). Jomaricho mangima e dwok Mesia ibiro negi (Malaki 4:3) e chier mar ariyo.

 

Chier mar ariyoo noket kaka kum ne jo-Yuda nikech kamruok margi yie kuom Yesu. Gin en ne yawuot Loch mane owiti oko e mudho mandhiwa (Mathayo 8:12). Nokawgi kaka oganda mar chier mar ariyo kar mondo gikaw kido mar polo (2Petro 1:4) kendo chiergi e chier mokwongo. Oko mar bet ni okete kaka dhoot mar jo-Nyasaye (Fweny 7:5) jo -Yuda ne ok oyier mondo gi yud hier mokwongo. Iluongo ji mangeny to ji matim e miyiero mondo okaw tijni (Mathayo 22:13-14). ji mang'eny makonyo kristo, to sando jo-Nyasaye kata joma ok riek (Mathayo 25:30) adiera ibiro mi chier mar ariyo (Mathayo 24:51,25:30) nimar ji mathoth igolo oko (Luka 13:26-28) kendo kata jogo manie chier mokwongo ibi dwok chien ( Luka 13:30).

 

 

 

Madongo 6

 

Kanyakla mar Kristo

 

6.1 En ng'a kata kanyakla mar Jo-Kristo to ang'o?

 

Kiristo ne owacho ni obiro gero Kanisane e lwanda kendo teko mar tho ok bi yienge (Mathayo 16:18), Nyasaye e lwanda ma kanisa igeroe. Kanisa en kanyakla mar ji. Ok en gima oger kata riwruok moger. Kanisa mar Nyasaye e nying ma kanisni mamoko iluongo (1Jokorintho 1:2; 2Jokorintho 1:1 kendo gi 1Jokorintho 11:22 kaluore gi kanisa man korintho). Kanyakla ging'ere kaka kanisa mar Nyasaye (Tich-Joote 20:28; Jogalatia 1:13; 1Timotheo 3:5) kendo kanisni mag Nyasaye (1Jokorintho 11:16; 1Jothesalonika 2:14; 2 jothesalonika 1:4), 1Korintho 14:33 luonge kaka kanisni mag jomaler. Kosiemo ji malosogo kanisni noket kuonde mopogore opogore kendo moro ka moro ne odich mana giyorene owuon.

 

Ji iluongo gi Nyasaye kendo imiyogi kristo (Johana 17:11-12; Jo-Hibrania 2:13,9:15). Ruoth medo kwan kanisni odiochieng' ko diochieng' kaluore gi oganda mireso (Tich-Joote 2:47). Kanisni nifwenyo kaluore gi kuonde name gintie (Jorumi 16:1; 1Jokorintho 1:2; 1Jothesalonika 1:1; 2Thesalonika 1:1; 1 Petro 5:13) kendo chutho ne gitindo kata kanisni mag udi (Jorumi 16:5,23; 1Jokorintho 16:19; Kolosai 4:15: Filemon 1:2). Kristo noketi kata jatend gik moko duto mag kanisa (Jo-Efeso 1:22). Nyasaye chiwo teko manie polo, riekone kokadhoe kanisa (Jo-Efeso 3:10. Kristo ewi kanisa, ma en dende ma tiyone kristo. Kristo nochiwore owuon ni kanisa kaka jatelo mar ot moro amora dwaro mondo otimne ne odno (jo-Efeso 5:23-26). Dwarore ni ter kanisa ir kristo ka oonge gi chilo kata mojowre kobedo maler maonge chilo (Jo-Efeso 5:27). Kanisa irito gi krist (Jo-Efeso 5:29). Kristo kaka wi kanisa ne wowi makayo koa e tho mondo onyal telo. Omiyo kanisa, Okendgi kristo kaluore ni en dendkristo kendo kaka kanyakla e chier mokwongo ka wuon arus biro (Mathayo 25:1-10;Jokolosai 1:18,24). Kanisa oting'o kanisa mar wuowi makayo kendo nyinggi ondiki e polo (Jo-Hibrania 12:23) Od Nyasaye en kanisa mar Nyasaye mangima, Siro kendo chakruok mar adier. Omiyo kanisa Nyasaye igero e adier (1Timotheo 3:15).

 

6.2 Chenro mar kanyakla mar jo-Kristo

 

Chenro mar jo-kristo kaka gimaler nigi chenro e okang' mapiny. Kanisa kaka Kamaler nigi tich mar giyo kaka ngima ji duto thi (1Timotheo 5:16) Ma en ni kuonde ma dwarore.

 

Kanisa irito gi jodongo kod dikons moyier gi owete (Tich-joote 1:22,26,6:3,5-6,15:22; 1Jokorintho 16:3 2Jokorintho 8:19,23) malemo kendo chango owete matuo e nying Ruoth (Jakobo 5:14), Roho maler ketogi gi bedo gorit rombe ma en kanyakla mar jo-kristo mar Nyasaye (Tich-Joote 20:28). Kanisni nigi telo man gi giwegi  (3Johana 1:9-10). Tich mar rito tije kanisni itimo gi dikons kod dikoneses (Jorumi 16:1) ma iwalo gi ofisni (Jofilipi 1:1; 1Timotheo 3:8-13). E kanisa nitie tije mopogore opogore koriwo mago mag Jonabi gi jopuonj (Tich- Joote 13:1), kata honni, chang, kony, telo kendo poro wach (1Jokorintho 12:28). puonj mag kanisa ingeyo gi dhok kata weche michiko kendo iwinjo ka ilokogi gi jogo mantie 1 Jokorintho 14:4-5).

 

Kanisa e makonyo tich mar joote kata joland injili ma oyier mondo oti kuonde malach ma kanisa achiel ok nyal (Tich-joote 14:23,27,15:3,4,22,18:22,20:17; 1Jokorintho 4:17).

 

Kristo nochiwo ote ni kanisa ka kanisa kendo malaikni mane ochung'ne moro kamoro nochung' kak ranyisi ni jo-Nyasaye (Fweny 2:1,8,12,18,3:1,7,14).

 

Ji a jiya mag kanisa loso weche mag yalo kendo tije mag kanisa odiochieng' ko diochieng' mondo ginyal tigo e buch polo (1Jokorintho 6:4).

 

6.3 Gombo kod owach kanisa

 

Dwaro mokwongo mar kanisa en ni mondo odhi nyime gi lando injili mar Loch Nyasye kak yesu kristo nochiko (Mathayo 4:17,10:7,11:1, Mariko 1:38-39; Mariko 3:14,16:15;Luka 4:43,9:60).

 

Kanisa en ni mondo oyal weche maber ni joma odhier okue chuny motur mondo oland ni joma omaki ni koro gin thuolo, ohul ni joma otwe ni koro ogonygi (Isaya 61:1) kendo joma mwofu onen (Luka 4:18). En mondo ochang jotuo (Luka 9:2).

 

En ni mondo gihul higa mar Ruotholand ni joma omaki ni koro gin thuolo, ohul ni joma otwe ni koro ogonygi (Isaya 61:1) kendo joma mwofu onen (Luka 4:18). En mondo ochang jotuo (Luka 9:2).

 

En ni mondo gihul higa mar Ruoth (Luka 4:19) kendo gihul ni ne en kristo mane oyier gi Nyasaye mondo obed jadolo mayalo joma mgima kod joma otho (Tich-Joote 10:42).

 

Pidh kanyakla mar jo-kristo e dwaro mar ariyo mar jodongo (Tich-joote 20:28) moikore ni mondo opwonji kamoro amora e kanisa moro amora (1Jokorintho 4:17). Mich mar 1Jokorintho notigo e konyo dongruok mar kanisa. Mich mar roho mondo oger gi kinda mar dongruok maar kanisa (1JOkorintho 14:12). Tend od ng'ato i chiko gi telo maber mar kanisa mar Nyasaye (1Timotheo 3:5).

 

6.4 Warruok

 

Kanisa iluongo gi Roho maler (Jorumi 15:16) mondo obed jomaler mondo owalgi  (1Jokorintho 1:2) gi Nyasaye ma Wuoro kendo Yesu Kristo (Juda 1).

 

Jomaler iwalo gi Nyasaye kuom remo mar singo (Jo-Hibrania 10:29) kod ringre Yesu kristo (Jo-Hibrania 10:9-10). Kato jomaler iwaro e batiso (1Jokorintho 6:11). Omiyo Roho maler en roho mar Nyasachwa, kendo e nying Yesu kristo jomaler iwalo kendo iluokogi gi chipe madhi nyime e yie kuom Nyasaye (Tich-Joote 26:18).

 

Jomaler imiyo g'wono kuom ng'uono kendo irito kargi kuom yie omiyo ji kanyakla e kanyakla ma jo-kristo i udu (1Joorintho 7:14). Omiyo, joma ok oyie kod nyithindo iwalo e jomaler. Jomaler iwalo e ringruok kristo nikech gin e ringruok achiel gi kristo (Jorumi 12:5; 1 Jokorintho 12:20-27) kendo omiyo, walruok ok en gima ochung kuom riwruoge moger.

 

 

 

Madongo 7

 

Piny Ruoth Nyasaye

7.1 Guro Loch

 

Gedo mar loch mar Nyasaye ne ok okor ni obiro muko loje mag pinyni kak inyiso gi biro mar Mesia e ndalo mar giko piny (Daniel 2:44). Loch mar Nyasaye ne oyal gi kristo mane owacho ni ochiegni (Mariko 1:14-15). Omiyo Loch Nyasaye nigi tienge ariyo. Mokwongo, en Loch maler mar chuny kendo mar ariyo en Loch mineno e bwo kristo.

 

7.1.1 Loch mar Chuny

 

Nyaka chopi Pentekosti 31AD Jonabi kod jotend mag Jo-Israel matine nomi Roho maler kuom tije mong'ere. Onge oganda machielo nyaka rwak mar ogendni e kanisa chakre 31AO, mane nigi Roho maler. Omiyo duto ochimkod chier mar ariyo kata chier mogik e Fweny 20:44.

 

Kaluore gi tho kristo Roho maler nomi dhano kaka kama okwongo mar Loch koa Pentekosti 31AD (Tich-joote 2:1-4), mane gineno kabiro kod teko (Mariko 9:1). Loch polo iyudo mne joma odoko gi chuny machalo mar nyathi (Mariko 10:15). Ka ng'ato ok onywol nya diriyo kwom pi kod Roho to ok onyal neno Loch mar nyasaye (Johana 3:3-5).

 

Honni maling'ling mag Ruoth Nyasaye ne omi Jo-Nyasaye kendo ngeyone ochiw gi Roho maler ma e momiyo muma indiko e ngeche (Luka 8:10). Loch mar Nyasaye ok en ring'o kata math, to en ler, kwee kod mor e Roho maler (Jorumi 14:17).  Ok en e wach to e teko  (1 Jokorintho 4:20).

 

Lokruok e gima dwarore mondo ng'ato orwaki e piny Ruoth. Joricho molokore ibi rwaki kapok joma ler orwaki  (Mathayo 22:31-32). Luongo jo-Nyasaye itimo kuom keyo wach  kaka ikayo kodhi (Mathayo 13:3-9). Ikeye kendo iyude gi kinda maduong' kokalo kuom Roho (Mathayo 13-44-46). Omiyo iluongo ji mathoth to adiera matin e miyiero (Mathayo 20:16,22:14).  Luong choko joma moko, mane kak ochoko jo- Nyasaye mipuotho chieng' giko mar Mesia kata mar jogo motho, e chiere (Jorumi 8:29).

 

La loch ochier ka oa kuom Roho maler, to en kak koth karadali madongo mabedi kaka yath maduong' kata kaka thowi makuodo ng'ano (Mathayo 13:31-32), miyo Nyasaye thulo mar bedo gimoro amora (1Jokorintho 15:25) (rang Marshall's Interliear JoEfeso 4:6).

 

Dwaro en manyo Loch mar Nyasaye kod lerne gi gik mamoko duto ibiro miu (Mathayo 6:33). Teko e wi jochiende en ranyisi mar LOch Nyasaye ei ng'ato (Mathayo 12:28). Nyiso dwaro mar Nyasaye en gima dwarore e rito mar Loch kuom Roho maler, ka ok oti kode malong'o to ikawe kendo imiyo jogo manyiso olembe ne (Mathayo 21:31,43).

 

Loch ok bi kineno to en e kind ji (Luka 17:20-21). LOch Nyasaye iluongo kaka LOch polo, ok nwang'e e yor ng'eyo kristo kaka Ruoth, maen kit jo-Nyasaye, to mana kuom nyiso dwaro mar Nyasaye ma Wuoro (Mathayo 7:21), kuom nyiso dwaro mar Nyasaye gi mwolo ng'ato bedo maduong' e loch Nyasye (Mathayo 18:3-4).

 

Jogo mogol kwom kaw Loch oluong e 1 Jokorintho 6:9-10, Jogalatia 5:21 kod Jo-Efeso 5:5.

 

7.1.2 Tend Yesu e  Higni gana Achiel

 

Higni gana achiel mar LOch Mesia onyisi e Fweny 20:2-7. Higni elufu achiel nyiso milennium kata chikad.

 

7.1.2.1 Duogo mar Mesia

 

Dwogo yor muma kaka ne en chon kuom bedo mar Mesia iyudo e Zekaria 14:4. Kristo nowuoyo gi ngero

ni ochuno nyaka odhi kendo obiro duogo ( luka 19:12). Mesia biro duogo e got mar Zeituni, kanyakla gi jomolocho obiro gero piny owachne. Obiro gero Hekalu kendo (Tich-Joote 15:16). Obiro nuoyo yor muma koriwo Sabato, dwech manyien ndalo maler. Ogendni duto biro tero michgi Jerusalem mar sepni mag kiche kata ok gini yudi koth ka ndalo koth ochopo (Zekaria 14:16-19)

 

 Biro mar Wuod Dhano notimre gi honni madongo kod ranyisi madongo e teko kod duong' (Mathayo 24:27,30; Fweny 1:7). Duoke biro bedo gima ongere kendo kod yiengi. Wang' chieng' biro imore kendo due ok norieny' (Mathayo 24:29; Tich-Joote 2:20). Obiro bet e bat kar kachwich mar teko kendo obiro biro e boche polo. Omiyo Nyasaye miyo kristo teko (Mathayo 24:64; Mariko 14:62; Luka 21:17, Tich-Joote 1:11).

 

Kristo biro biro gi koko mar jatend malaike Mikael kendo enogo tung' mogik (1Thesalonika 4:16-17; Fweny 11:15).

 

Joge maler biro pake ka Wuod Dhano biro e duong'ne (2 Thesalonika 1:10) kanyakla gi malaikene, obiro pogo ji kendo oti kodgi (Mathayo 25:31-46).

 

Jomolocho, jogo mag Loch mar Nyasaye, nomi Roho maler kuom lokruok kod batiso machieng', marito chike, ibi chier e biro kristo. Ma en chier mokwongo. Joma odong motho ok bi bedo mangima nyaka higni alufu. Ma en chier mar ariyo (Fweny 20:4ff.) Lemo kendo biro mar Mesia en nikech jomolocho (1Thesalonika 2:19; Fweny 22:20), Jomolocho onge richo e ler kendo oikore ni biro mar Kristo kod malaika (1THesalonika 3:13; 1 THesalonika 5:23). Hera mar adier dwarore mondo ng'ato oresi (2Thesalonika 2:10) Ruoth biro tieko joma richo gimuch dhoge e dwoke (2Thesalonika 2:8) kanyakla mara jo-Kristo ochiki mondo odong' kaneno kendo kik nindi nikech ok ging'eyo saa ma Ruoth duogoe (Mariko 13:35-37; Fweny 3:3,11). Kristo duogo gi kum makare kendo otimo lweny gi jogo duto ma otamore rito chike Nyasaye (Zaburi 96:13, Fweny 19:11). Kristo biro duogo tiyo gi dhano kuom tije gi duto (Fweny 22:12).

 

7.1.2.2 Romo mar jo-Israel

 

E dwok Mesia joma olocho kod jo-Israel motony, moko kuomgi mibi tigo kaka jodolo, ibi chok Jerusalem koa tung'e angwen mag piny (Isaya 11:12,66:19-21).

 

7.1.2.3 Odiochieng' Ruoth

 

Kapok chieng' Ruoth ochopo ng'anyo kata lweny nobedie, ka Jo-Nyasaye luar e koa apostasia, koa e chier

kendo e chik. Ng'ama ok jachik (anamias), iluongo kamano nikech luar oko mar chike Nyasaye kuom puonj mare e kind Jo-Nyasaye ose nyisi (2THesalonika 2:3-8). Obedoe e Hekalu mar Nyasaye kendo iluonge ni Nyasaye. Ibi nege gi Mesia e birone. Ruoth biro tieko jogo mago lweny gi Jerusalem. Ji biro luor ka ikethogi kendo gibiro lokore kuomgi giwegi (Zekaria 14:12-13), ma biro timore apoya nono (1Thesalonika 5:2).

 

Keth piny biro bwogo piny. Dhano biro pondo e gode kod lwendni nikech kristo obiro gi masira ma onge ng'ama nyalo geng'o (Fweny 6:15-17), nikech bende tung' kod chwat Nyasaye biro wuok e ndalo mag giko (FWeny 8:7-21; Fweny 16:1-20). E giko mar ndalo nag Nyasaye, makawo ndalo elufu, biro neno giko piny kaka wang'eye. Piny ibi kethi gi mach (2Petro 3:7-10,12) ka golo ndach dak dhano. Ndalo Ruoth duto en ni mondo oyala piny kendo orie dhano (Juda 14-16). Jogo ma jo-Nyasaye moowene richogi e kit pinyni mondo owargi e odiochieng' Ruoth orie e chier mar ariyo (1Jokorintho 5:5). Omiyo nentire ario kende.

 

7.1.3 Loch Nyasaye Mochwere

 

7.1.3.1 Biro mar Nyasaye

 

Ka kristo osetieko Loch duto gi teko duto, obiro chiwo Loch ni Nyasaye (1Jokorintho 15:24,28). Kato Nyasaye biro biro e piny kendo loko telo mar polo ka koro piny tung' kod duong'ne (Isaya 6:3) kendo Nyasaye kod nyarombo e ler mar logno (n Fweny 21:23).

 

7.1.3.2 Piny manyien kod Jerusalem manyien

 

Isaya 65:17 wachoni ibiro chwe polo manyien kod piny manyien. Kadhi mag jo-Israel biro dong' e nyim Nyasaye (Isaya 66:22) nyaka giko igni elufu achiel kama ringruok duto biro bet maonge tich. Nyasaye biro dakie Zayun mi biluongi ni dala mar yie (Zekaria 8:3). Dala mar Jerusalem manyien biro ae polo (Fweny 3:12) Jerusalem manyien e dala maler mabiro pny e chwech mar polo manyien kod piny manyien (Fweny 21:1-4,7,10). Koro Nyasaye biro bet gi ji duto. Gik machon ok nochako bedie kata ok nochak par (Isaya 65:17). Warito dakie, kaluore gi singo (2Petro 3:13). Jo-Nyasaye mang'eny molocho ibi ket sichni mae Hekalu manyien  mar Nyasaye ( Fweny 3:12). Omiyo en ot malach maler.

 

7.1.3.3 Giko mar Dhano

 

Joma olocho ibi mi telo mar piny mar higni elufu (Luka 19:17,19) ka gin kaka malaika (Mathayo 22:30),

ka gi kaw piny kendo ka gineno Nyasaye ka gibedo Yawuowi mag Nyasaye ( Mathayo 5:3-11). Nafasni e tero ni ogendni duto (Mathayo 8:11). Ma en mor mar Nyasaye Wuoro (Luka 12:32). Nimar jogo duto ma Roho maler telone gin Yawuot Nyasaye (Jorumi 8:14).

 

Higni mar loch Mesia en kaka nyamurko mar puonj mondo oik dhano migapgi mogik, omiyo choponigi nyalogi kod chenro mar Nyasaye mane oketie kapok ochwe piny.

 

Giko mar dhano en ikruok mondo gi kaw kargi e loch manyien mar Malaika mag polo kendo en kawo ratiro manigi en kawo piny kendo gero kend telo mar piny (Zaburi 8:1-9; Daniel 2:44-45) kendo piny mochiki manyien (Daniel 7:27,12:3).

 

 

 

Yo machiek  (Appendix)

 

 

Chuny ei Nyiseche Adek

 

Nyiseche adek ipogo gi paro moa kuom gima iluongo ni warruok madiny e kodo mar Yesu kristo. LaCugn (NYASAYE MEWAN Nyiseche adek kod ngima Jo-Kristo, Harper, San Francisco, 1991) ka gi tiyo e loso chik mar nyiseche adek kod pogruok mar paroni koa kuom chenro mar warruok kaka onyisi e kido mar Kristo, otng'e yore mag ngeyo nyasaye mag jo-kappodesia e yoo ma medo pogruok e warruok madiny kod yore mag ng'eyo Nyasaye. Gini trejetory, adier, nomiyo kalo

    negativa mar nus Dionysius kendo giko, e yor nono wach Nyasaye mar Gregory mar Palamas (Madonga 6).

           

E latin mar imbo e thuolo mane luwo Nicaea, jonon wach Nyasaye kaka Hilary ma Poiters kod Marcellus ma Ancyra, norito tudruok kind joma kwero Nyasaye kod warruok madiny. Agastin nochako yo manyien mar nono wachni kar chakne ne ok wuo kende kuom telo achiel mar wuoro to duong' mane opog marom gi ji adek  (Omed sir wachni) kar mondo omany kido mar nono wach Nyasaye kaka ne onyisi e kido mar kristo kendo ting' malo gi chuny (Omed sir wachni), Agastin ne manyo yore mag nyiseche adek ma onego yudie e chuny ng'ato ang'ata tich mar Agastin mar nono kaka dhano timo e chak mar tudruok mane biro fulo ni chike mag joma siro ni Nyiseche e adek ma bang'e biro dich gi tudruok ma iye ne wichNyasaye, opogore koa kuom gima wang'eyo ni mar Nyasaye kuom kristo  e chuny (LaCugna p. 44).

 

Nono wach Nyasaye gi Latin machon ne oluoro Agastino kendo pogruok mar nonro mar wach Nyasaye koa e diny' warruok madiny. Nonroni mangima nodong e weche joma siro weche plato kod yie ni ng'eyo Nyasaye iyudo e yor alam.

 

Ndiko duto man ka bedo kaka kony mag  Nono kendo dwaro mangeny mag ndiko.

 

Ber mag wecheLaCugna mawuok kuom Agastino mawacho ni telo mar Nyasaye koro en onge. Nyasaye ei adek iparo ni rom. Ma ne en thuolo mar ariyo maluwo weche mane oket mag miriambo kuom riwruok mochwere. Gino mar adier ne en ranyisi mar Wich Nyasaye ei ng'ato ang'ata miluongo ni tich Nyasaye kotiyo gi chuny maler mane owuok kuome kokatho kuom Yesu kristo.

 

Yoni en man kuom Yesu Kristo kendo Konyo Kristo mondo Ongi kendo Onyis ngato ka ngato kaka luwore gi dwach Nyasaye mo Dak e gikmoko duto.

 

Kristo ne ok chakruok mar chuny maler. Ne en ng'ama rito.  Nochung'ne Nyasaye kaka ne nyaka oti  kaluore gi dwaro mar Nyasaye. To ok ne en Nyasaye.  Joma siro wach ma ni Nyiseche gin adek nolal, kendo kuom adier ne ok gi hango tie wachni, kaka LaCugna wacho.

            Nonro mar weche Nyasaye nowuok kaka gima ibiro medie nonro mar Nyasaye achiel (p. 44).

 

Gini noketho yore mochuno kaka jo-kristo ne lemo. Mano en, ni ne ok gilemo koro ne wuoro kende (Mathayo 6:6,9) en nying Wuowi kaka muma ochiko (koa Luka 11:12), miyo wuporo duong' ( Johana 4:23), to ne Wuoro kod Roho maler kendo josomo nochako motego nonro mar nono weche mawuoyo kuom Nyasaye. To ot malachno nogere ka ok olu chenro kata dwach muma. Ma e momiyo jogo masiro wach mar Nyiseche adek ne ok otiyo gi dwach muma e wachni kendo noloko gima ok kare ne gi kaw weche ei muma e yo ma ok kare ka giweyo mago ma ok gi nyal loko. To yo m giluwo en mar dwaro ngeyo Nyasaye kod siro weche mag Plato, LaCugna wacho niya

Kappadosia (kata Agastin) nodhi nyime mokadho dwaro mar roho kong'eyo tin mar fwenyo tudruok mar Nyasaye ni jogi Wuowi (kod Roho) e okang' mar tudruok kichuny (p.54).

 

Nyasaye achiel nodakie kaka ausi e kido adek mopogore. Waseneno (Cox, Jogo molocho kaka Elolim) ni weche kaka ousia kod hypostates nenore ka wach achiel ne jogo masiro weche plato.

 

Teko mar Roho mondo oti e okang' mar fulo ni ng'ama olocho ok nyal riwore e kido mar Nyasaye kaka kristo riwore e kido no.Wachni kwedo gima ndiko wacho. Jomolocho riwore e kido maler mar chuny (2Petro 1:4).

 

E Efeso 1:22 Nyasaye noketo gik moko duto e awo tiend kristo kendo nokete jatend gik moko duto mag kanisa. Nyasaye notingo kristo malo bang dho kod kete e bade kor kachwich e polo malo kama yombo telo kod teko duto kod telo, kendo e wi gimoro amora nomi nying, ok ne tinende kendo to kata ndalono ma biro; kendo oketo gik moko duto e tiende kendo okete wi gik moko duto mag kanisa, ma en ringre pong'ne ma opongo duto kuom duto.

E Jo-Efeso 1:22 Nyasaye oketo gik moko duto obed raten tiend Kristo kendo oket ewi gik moko duto kuom Kanisa.Nyasaye Nochiero Kristo.

Kuom joma otho kendo nokete obet e bat ma korachich e Polo malo moloyo chike kod loch duto kod teko duto kod nyalo duto kendo nomiye Nying moloyo Nyinge duto ,ok mana kuom ndalo ma kawuono kend to nyaka ndalo mabiro .Oseketo gik moko duto raten tiend Kristo  kendo osekete mondo obed e wi gik moko duto mag Kanisa ,ma en Ringre kendo manyiso kite duto .  

 

Omiyokristo nomi teko e wi nying moro amora kaka nyingno matoso teko. Omiyo teko e wi gik moko duto mondo kanisa onyal biro e okang' mar Nyasaye nodakie e ringruok (Jokolosai 2:9). WAchni oloki kaka wich Nyasaye ka en theotetos mofuloni ler kata okang'e mar bedo Nyasaye.

 

Koro, Thayer wache ni ler (Theot) opogore koa kuom duong' (Theot) kaka nengo pogore gi kit gimoro kata nengo ma ji omiyo gimoro (Thayer's, p 288). Gima gini ofulo ka en niya pong' mar nengo Nyasaye nodakie e kristo e ringruok. En pong'ra mar nengo e momiyo wa mondo ji duto orwak kido mar Nyasaye (Jokolosai 3:10). Ok gibedi jo-Yahudi kata joma ok oter nyangu to duto mag kristo nikech ene ei gi giduto (Jokolosai 3:11). Neno ogero chwo kuom teko mar Roho maler, mondo oket Nyasaye obed duto kuom duto (1Jokorintho 15:28).

 

Ka gik moko duto oseketi e lwete, wowi owuon ibiro chiw ne ng'ama oketo gik moko duto e bwoe,            mondo Nyasaye onyal bedo (ei duto KJV) (panta en pasin) (rng Marshall's interlinear kod Jokolosai 3:11) (panat kai en pasin).

 

Joma omako Nyiseche adek osechako loko wachni kaka gikmoko duto ne ng'ato ang'ata mondo opand adier mar giko mar Nyasaye en nengo ka oterogo kuom ji duto kaka ne otimo ne kristo e wechegi. En kristo ema pong'owa gi pong mar Nyasaye (Jo-Efeso 3:19). Pong mar kristo chakore kaka kido mar Wuoro (Jo-Efeso 4:13). E momiyo wabedo e kido kata eiko mar Wuoro kaka kristo nechal kendo omiyo wan nyithindd Nyasaye kendo owete gi kristo e Loch mar Nyasaye (Jorumi 8:17;Jakobo 2:5). Yawuowi kaluore gi singo (Jogalatia 3:29) mar warruok (Jo-Hibrania 1:14) kendo yawuowi kanyakla mar ng'uono (1Petro 3:7).

 

Wuod Nyasaye eyo machielo bedo Wuoro mochwere (Isaya 9:6) kobedo wich mar dhano miyo okawa kare gi wuoro mamoko e polo kak ji mangeny nitie (jo-Efeso 3:14).

Ma emomiyo koro ogoyo chuny piny e nyim wuoro ma oganda manie polo kod piny ochak ny'ing.

 

Wach mar oganda ka en patni kat wuoro, omiyonying mar wuoro obed mar ot kata od Nyasaye, en nying mopwodhi manyiso migepe madongo mag jatelo kajatelo mar ot. Omiyo chikne oa kuom Nyasaye ne kristo nyaka dichwo ma wi ot (1Jokorintho 11:3) ma nyaka tim migepe kaka Nyasaye timone kristo kendo yawuot Nyasaye mamoko machal kode kendo e yore jomalame timo tijegi ni jomani e bwogi.

 

Roho maler e matweyo gigi duto kendo miyogi nyalo mar bedo kak Elolin mar duong.  Onge penjo ni Roho maler en Nyasaye e paro makete opogore kod ng'ato kendo oriwe e tudruok maler mar Nyasaye adek. Gi duto gin yawuot Nyasaye kendo owete kristo e paro nogono. Miyo Roho maler duong biro bedo herruok owuon e parono, kak en e yo ma Nyasaye bedo duto e duto. Omiyo miye duong' otamruok kak herruok owuon e paro ni en ei dhano.  En aena teko kata paro moketi to ok en Nyasaye owuon. Roho maler chiwo eiwa nyalo mar bed Elolim kata Theoi.

 

Wich Nyasaye en gima nie kido ma oterie riwruok. Riwrogni e miluongo e Zaburi kendo e ndiko moko iluongo e piny kendo kom Nyasaye kendo bura mar jodongo kaka olere e Fweny 4:1 nyaka 5:14. Chokruogni ma oting'o Yesu kristo kaka nyarombo kod Jadolo maduong' (koa Jo-Hibrania 8:1-2) tiyo kendo miyo Ruoth Nyasaye Maduong' duong' (Fweny 4:8-11). E tiyo ni Nyasaye, kristo nochiwo ngimane kak jadolo ka jadolo nyaka bedi gi gima ochiwo ni Nyasaye e yor chiwruok (Jo-Hibrania 8:3).

 

Fweny 4:8-11 keto ni Ruoth Nyasaye Maduong' oketi e wi jodongo ma bende osidhne osimbo kata kamano osimboni pod ni e bwo Ruoth Nyasaye Maduong' ma kuom tekone gik moko duto nochiw. En e Ruoth Nyasaye mar yesu kristo kendo mar kanyakla.

 

Nitiere yawuot Nyasaye mathoth moting malaila (koa Ayubu 1:6,2:1,38:7; Zaburi 86:8 10,95:3,96:4,135:5) ma ong'e kaka Bene Elyon kata yawuowi mar ng'ama Duong' moloyo (rng gi Sabaurin SJ, Zaburs Chakruogi kod tiendgi, Alba Hense, NY, pp. 77-74). Jogo molocho bende iriwo kod malaike mag polo kaka yawuot Nyasaye (Jorumi 8:14).

 

Kristo ne wuowi makayo kata miderma mar chwech nikech en, gik moko duto nochwe e polo kod piny, mineno gi ma okne, bed ni osimbni kata  telo kata chike kata telo, gik moko duto nochwe kokalo kuome kendo ne en owuon. En e wi gik moko duto, kendo oriw gi moko duto e iye (Jokolosai 1:16-17). To ne en Nyasaye mane olose kendo mane odwaro mondo chwech obedie kendo oriw e kristo. Omiyo, kristo ok en Nyasaye e paro ni Nyasaye Wuoro en Nyasaye kendo en kende ema ok tho (1Timotheo 6:16) odak nyaka chieng'.

 

Nyasaye inyiso e Muma ni en Nyasaye kendo Wuon Kristo (Koa e Jo-Rumi 15:6, 2Jo-korintho 1:3, 11:31, Jo-Efeso 1:317; Jo-Kolosai 1:3; Jo- Hibrania 1:1ff; 1Petro 1:3;2 Johana 3; Fweny 1:1,6,15:3). 

 

Muma kawo Nyasaye kaka Nyasaye kendo Wuoro Jokolosai 1:3, Jo-Hibrania 1:1; 1Petro 1:3; 2Johana 3; Fweny 1:1,6,15:3; Jorumi 15:6; 2 Jokorintho 1:3,11:31; Jo-Efeso 1:3,17). Kristo golo ngimane teko kod telo kuom chik mar Nyasaye Wuoro (Johana 10:17-18). Dwach kristo ni e mar Nyasaye ma wuoro  (Mathayo 21:31,26:39; Mariko 14:36; Johana 3:16,4:34). Nyasaye nomiyo kristo joge kendo Nyasaye duong moloyo kristo (Johana 14:28) kendo oduong moloyo duto te (Johana 10:29).

 

Omiyo Nyasaye nooro wuode achiel kende (monogene) e piny mondo wayud ngima kokalo kuome (1Johan 4:9). En Nyasaye moluoro krist, nikech Nyasaye duong' (Johana 8:54).

 

Kristo noweyo telone kaka Wuod Nyasaye e polo kendo nobedo dhano koa e od Daudi kaluore gi ringruok (Jorumi 1:3). Ne en Wuod Nyasaye e teko kaluore gi Roho maler kuom chier kuom joma otho kata yesu kristo ma Ruothwa (Jorumi 1:4).

 

Nyasaye en lwanda (sur) kak kite nengo mikunyo kata got ma kite duto ikunyoe, kaluore gi Joshua 5:2 matero jo-Israel nyangu, chik kendo nonro chako mar gi duong' (Rapar mar chik 32:4, ng'i Maimonedes, Rachik perpleked University mar Chikago press, 1965, Chakruok16,pp. 42). Nyasaye en lwanda mar jo-Israel, lwanda mar warruokgi (Rapar mar chik 32:15), lwanda mane onywolgi (Rapar mar Chik 32:18,30-31). 1SAmwel 2:2 nyiso ni Nyasachwa en lwandawa, lwanda mochwere (Isaya 26;4). En koa kuom lwandani e momiyo jomoko doko nyikwa Ibrahim e yie (Isaya 51:1-2). Mesia oa e lwandani (Daniel 2:34,45) mondo otel ne telo duto mag piny. Nyasaye ma ok Petro kata kristo, kata ng'ato moro machielo, e lwanda kata chakruok ma kristo biro geroe kanisane (Mathayo 16:18) kendo e kama en owuon oyueye kaka chakruok.

 

Mesia e kidi mar kona mar Hekalu mar Nyasaye kuma jomolocho Naos, kato ler mar ler duto kar yueyo mar Roho maler. Kite Hekalu itiyo kowruok e lwanda ma Nyasaye kaka kristo ne en kendo omiye kristo lwanda mar chuny (1Jokorintho 10:4) lwanda motegno kendo kidi ma ok yiengni (Jorumi 9:33) mondo olosogo Hekalu. Kristo biro gero Hekalu mondo Nyasaye obed duto kuom duto (Jo-Efeso 4:6). Nyasaye oyiene Yesu mondo obedi duto kuom duto panta kae en pasin Jokolosai 5:11) koketo gik moko duto e bwo tiend (1Jokorintho 15:27) komiye teko mar bedo e wi gik moko duto ne kanisa ma en Ringre pong' mare ma pong'o duto kuom duto (Jo-Efeso 1:22-23). Ka Nyasaye oketo gik moko duto e bwo kristo nyiso ni Nyasaye e ma igeno ni bedo moketo gik moko e bwo kristo (1Jokorintho 15:27).

 

Ka kristo okwao gik moko duto to kristo owuon biro biro e bwo Nyasaye maketo gik moo duto e bwo kristo mondo Nyasaye onyal bedo duto kuom duto (panta en pasin 1 Jokorintho 15:28 ok kata RSV). Omiyo ng'ama omako chike plato ma dwaro riwo nyasaye gi kristo e nyiseche adek kwedo ndiko. Kristo biro bedo e bat kor kachwich mar Nyasaye kaluore gi chik Nyasaye (Jo-Hibrania 1:3,13,18:8:1,10:12,12:2; 1 Petro 3:22) kendo pogo duong' Nyasaye kaka jo-NYasaye biro pogo duong' momi kristo (Fweny 3:21) ma en duong Nyasaye (Zaburi 45:6-7; Jo-Hibrania 1:8 kata Nyasaye e Duong'ni oloki ni Duong'ni O Nyasaye ng'i gik mondiki piny e bwo ndiko kaka oketgi e RSV.

 

Nyasaye ma oro, duong moloyo ng'ama ioro (Johana 13:16) jatich ok duong' moloyo Routhe (Johana 15:20). En gima lich ahinya kiparo ni gima ngima ninyalo chiw ni en owuon. Gima kamano adiera en negruok kat ei kanyakla mar Nyiseche adek, en nego kuonde moko e Nyiseche adek. Omiyo chikni tamore chier ahinya koa jo-korinth 15.

 

Omiyo pogruok e gur kod chier ochuno kendo orumo. Chier ne nyaka timre e ringruok kariwo loko kaka apaka mar onge chiwo ka ok kamano to onge warruok kendo onge keyo madhi nyime. Ikruok mar kristo gi dhine ir nyasache, kendo Nyasache.