Christian Churches of God

 

[F027]

 

 

 

 

 

Pach jandiko kuom buk mar Daniel: Motelo

 

(Edition 1.0 20200926-20200926)

 

Ma en motelo ne golo paro kuom buk mar Daniel esamane en e twech.

 

 

Christian Churches of God

PO Box 369,  WODEN  ACT 2606,  AUSTRALIA

 

E-mail: secretary@ccg.org

 

 

 

(Copyright © 2020 Wade Cox)

(tr. 2022)

 

 

Ndikoni oyieni cope mipoge ne jomoko maoki iloke kata irucho weche moko, jago chapa mar ndikoni nyaka ndik nyinge gi dhuolo mochiwoni nyaka ket kanyakla.Onge chudo mainyalo kwa kuom pogo ndikoni.

 

This paper is available from the World Wide Web page:
http://www.logon.org and http://www.ccg.org

 

 


Pach jandiko kuom buk mar Daniel: Motelo

 


Jandiko gi sane mar ndiko

Kitap jaote Daniel, (hibrania=Nyasacha Jan'gad bura) Yudo nying kuwuok kuom jandiko owuon, Daniel ndiko kuome owuon kaka janeno   mar adek Elemo mokwongo mar kitape. Chakre chapta mar 7:28 kadhi nyime elemo mar Ariyo, ondiko kuome owuon kaka janeno mokwongo. Chapta 7:1 Daniel nyisowa kaka nondiko kuom lek mane ofwenyore. E chapta mar 12:4 ikone mondo owe ndiko. Wachni otudore gi chaptas 12 mar ote mare mane omiye.

 

Owuoyo kuom pinje ruodhi mane otelo ni piny kuom higni duto chakre kethruok mar Jerusalem nyaka biro mar kristo, seche mane iluongoni ‘saa mar jo gentiles'. E buk mar (luka 21:24) Jehova neok nyal yie Ayanga ni pinje mag Israel gi juda kanyakla kendo kuom mano nokumogi e od twech Babylon kendo ketho od lamo kod Jerusalem.Noweyo Kare maler e Hekalu, (Ezekiel 4:10, Ezekiel 10:18, Ezekiel 11:23) kamaler mar nyasaye e piny kod polo (chakruok 14:19) mane ni epolo.

 

Jandiko Bullinger ondiko ‘buk mar Daniel Nyasaye iluongo ni,’ Nyasach polo nya din'gwen' (chapta 2:18 19.37.44). Ruodh polo nyadichiel (chapta 4:37) gi nyadichiel Ruodh polo (5:23) edierogo mane Nyasaye jatelo mok oyangore Noketo chikelwet jopiny heathen nyaka ne ogwedho achiel, Yesu Kristo mondo otel kaka wuod Dhano ma ogwedhi.

 

Daniel nyiso wach kor e saa jo gentiles. Wachni nigi mbaka auchiel kod lek an'gwen mafwenyore. En e tich mokwongo manyiso kaka gik moko netimore e Israel gi Judagi gikogi to kendo nyaka biro mar janabimadonjo gi hoch kaka chapta 12 wacho, Motin'go chier mokwongo nyaka mar ariyo.

 

Jomakwedo wach kor osetemo kwedo ber mar korno nikech osetamogi winjo tiende kata gik maosetimore kuom nyadibirioyo kata higni 2520 ma Babylon gi saa jo gentiles koriwo dhao mar Carchemish nyaka e higni 80 mar 88masich Jakobo. (Lwar mar Egypt: koro mar bad Farao motor (No. 036) kod Lwar mar Egypt mar ariyo: lwenje mogik (No. 036_2)). Higni piero adek mogik mar teko ondiek ochakre e higa mar 197 nyaka 2027 ma biro miyo pinje bedo ka neon matek eka bang’e Messiah (cf. Higni piero adek mogik:temo matek mogik (No. 219) koro mag jonabi omako kuonde madongo e sigana ma ji mang’eny maoko yier ok nyal winjo.

 

Daniel ne en achiel kuom jo Jews mane Nebuchadnezzar oketo e od tuechJerusalem e higa mar 605bc, kaluwore gi dhao mar Carchemish (Lwar mar Jerusalem ne jo Babylon (No. 250B). Pim Daniel 1:2-2 gi Ruodhi mar ariyo 24:1 gi weche mag ndalo 36:6-7. Bullinger wacho,’kaluwore gi kor mar isaya kuom Ruoth hezekia nochopo kare kaka ne owachi higni 100 kapok saa Daniel. Kor newacho ni nyikwa Ruoth Juda nobedjotij Ruoth Babylon (Daniel 1:3 kod Isaya 39:5-7) Daniel ne en achiel kuom nyikwa od Ruoth mar Jewish mane oketi mondo Oti e doho mar Babylon kane osepuonje. Ne en ekin d higni 15 kata 20 e od twech.

 

Daniel gi osiepene adek, Hananiah, Mishael gi Azariah, ne gin moko kuom jok mane opogore e alwora margi. Ndiko auchiel mokwongo wacha kaka gin, negin Joma n’gwon ahinya kendo Luwo Chike.

 

Elwet Nebuchadnezzar, Daniel netiyo maber kendo nokete Ruodh Ruodhi e piny Babylon mangima. (Daniel 2:48) Ban'g tho Nebuchadnezzar Wawinjo kendo Daniel e saa Belshazzar kende. Belshazzar ne en wuod Nabonida kendo notiyo e onge mar wuon mare kaka jalup Ruoth eseche mane Daniel osebed n'gama duon’g moti.

 

Ban'g loyo jo Babylon kotigi Darius ma ja Mede, Daniel noyier kaka achiel kuom Adek mag jotend piny epinje mag Medes gi Persian. (Daniel 6:2-3). Ranyisi mar tarik en higa mar adek e tend cyrus mar Persia, Daniel 10:1 e higa mar 536/35BC. Bullinger yie ni Daniel nyaka ne bed ja higni 85 nyaka 90 kane ondiko buge mogik.

 

Daniel ne en ranyisi mar Ezekiel mane odhi e twech Babylon 597 kapok Kristo obiro (higni aboro kapok Daniel) Ezekiel wacho ne Daniel nyadidek ebuge (Ezekiel 14:14, Ezekiel 14:20, Ezekiel 28:3) tije e Lwar mar Egypt ne en dongo tij Daniel.

 

Bullinger wacho e buge ni Daniel non'geyo ndiko mag Jeremia ma tije nosechakore higni man'geny Kapok jo Babylon ochako monjo Jerusalem. Sama Daniel ne puonjore gi buk mar Jeremia otieko ni higni 70 mar twech mane owachi nebiro rumo machiegni. Daniel 9:2

 

Yesu kawuoyo owacho kuom kuero maketho kethruok e kanisa kaka jaote Daniel nowacho, (mathayo 24:15 kod Daniel 11:31, Daniel 12:11) Ruoth wuoyo kuom, Daniel 7:13 e buk mar mathayo 24:30, 26:64 bende.

 

Sama Daniel ok oluongi e buk mar jo Hibrania 11 e achiel kuom thuondi mag yie piny, (jo Hibrania 11:33) Yie ema ne omiyo giumo dho sibuoche, kendo ginego gero mar mach, bende gitony e lweny. Kata obedo ni ne gin joma nyap, to yie nomiyo gibedo joma rateke, kendo gidoko joma ger e lweny, mi giriembo jolweny mane oa e pinje mamoko.

 

Kitap Daniel osebedo ragen'g e yore man'geny mar jok makwedo wach ote, Bullinger wacho nia ji mathoth nyaka joma ok osomo osetemo mondo okwed weche gi to ranyisi madegigol otamogi. Adieri mantie en ni item kwed ote mar Daniel nikech korne gi mar Isaya chalre Daniel 11:1-35. “To koro adwaro nyisi gima biro timore adier. “Ruodhi adek moko biro bet e piny Persia, to bang’gi ruoth mar ang’wen nowuogi, ma nobed gi mwandu mang’eny moloyogi. Bang’e ka mwandune osemiyo oguro lochne motegno, to nothuw ogendini duto gi ruodhi Gris. Daniel 11:4 To ka lochne osegurore, pinye nopogre tieng’ ang’wen, kendo yawuote gi nyikwaye ok nobed ruodhi bang’e. Jomoko nono ema nokaw lochne gi thwon, to ok ginibed gi teko marom gi mane en go.....magi duto mio ji kwedo kor ni nikech giwacho ni gigi onge kaka ne ginyalo koro kaok mana ni nondik bugni tok gigi otimore.

 

Bullinger be sechemoko nokaw pache gi miriambo mar loko bug Daniel 9:25 mane owach ni en e janabi Daniel 9:25.Koro winji, mondo ing’e tiend gik ma abiro wachoni. Chakre chieng’ ma ogolie chik ni Jerusalem onego ochak oger, higni piero ang’wen gochiko nokadhi, eka jatelo mowir nobi. Bang’e Jerusalem nobed ka oseger, molosie yore kendo ochiel gi ohinga motegno, mi nodag higni mia ang’wen gi piero adek gang’wen. Kindeno nobed kinde mar thagruok, jatelo ni ne en Jeremia maok Daniel. (cf. Ranyisi mar Jona gi sigand chier e hekalu (No. 013))

 

Joma nigi yie kuom Daniel to aseyie wach marni nokoro gigi adieri kendo kaka gitimore nyaka duok Kristo mar ariyo. Kaluwore gi singo mane jaote Amos osingo, (Amos 3:7) “Adier, onge gima Ruoth Nyasaye timo ka ok onyiso jotichne ma jonabi.’

 

Thuon wach e ndiko

Achiel kuom joote mak mana ndiko mare, maen mar adek kendo mogik, Kae okete e kind Esta gi Ezra.Thoth mar bugni nondik e dho jo aramic nikech mano ema ne en dho jo Persia E muma mar Jo Hibrania, buk mar Daniel ok en gi Babylon. Kor mar Daniel nyiso giko mar gigi nyaka gero hekalu manyien e chapta mar 9,kendo  kethne e chapta mar 11 Mae e Gima omiyo okete e kind Ezra gi Esta.

 

Bugni nigi chaptas 12 manyiso pinje malamo nyiseche nono either jo Babylon.

 

Chapta 1: twech kendo chier mar Nebuchadnezzar

 

Chapta 2: nyiso pinje manotin'go:

  1. jo Babylon
  2. jo Medo-Persia
  3. jo Greek gi pogruok margi kuom Asia,

Greece gi Egypt.

  1. pinje mag Roman
  2. pinje mowal mag Roman
  3. piny mar Lee gi tiende apart
  4. Saa resruok mar piny gi Janabi kada kidi maok nyal pogi gi lwet dhano (Daniel 2:44-45).

 

Chapta 3: chiero kendo lamo nyiseche manono.ma ne dhitimore mondo wuod Nyasaye otem e twech mondo orese kendo tem e bur sibuoche.

 

Chapta 4: wuoyo kuom jok mane oyier e ewan'g jotelo Kendo nochungi mondo giyie gi Nyasaye achiel mar adiera. Kae waneno kor mar yien min'gado nyadibirio to kendo tiende chako Loth kendo, nyadibirio mar yien ni nyiso higni abirio mag Loch Nebuchadnezzar kata higni 2520 (see pinyka e chapta 4). Egiko mar loch mar dhano gi tara achiel nyadi biryo man ogere hekalu (cf. Dhuolo maber mar Jubilee (No. 300) bang loch manyaka chieng (cf. Dala molos maber mar nyasaye (No. 180)).

 

Chapta 5: kadho kendo wuoyo kuom Belshazzar ma wuod jatelo mogik mar Jo Babylon Neo, (Ezra 1:7-11). Ezra 1:7 To bende gik lemo mag Od Ruoth Nyasaye mane Nebukadnezar oyudo osegolo Jerusalem, mi oketo e od nyisechene, koro Kuros ruodh Persia nogolo, Ezra 1:8 moketo e lwet Mithredath jakeno, mane okwanogi ni Sheshbazar jaduong’ mar piny Juda. Mae nomiyo Nyasaye okelo nigi kum manebedo kaka ranyisi ne ji mamoko mane ni Babylon nikech kum Nenitie to kendo e giko, Neok oyud ngat maler manenyalo rito kendo Noor janabi Yesu mondo oresgi.

 

Chapta 6: owuoyo kuom lokruok mokwongo mar medes gi persia,sama manetimore ne en kaka otegu manelamo nyiseche manono mopogore gi mane oket mondo olam kendo negiketo Kum ne ng'at mane ok luw chik.chike mag Medes gi Persian neok nyal Loki. Daniel ne Yudore e otegoni nikech nolemo nyadidek e oodiochien'g. (matindo1 3) kaluwore gi resruok mar Daniel e bur sibuoche, joma nedwa nego Daniel gi joge nomaki mi owiti ebur sibuor motho kaka ne gidwaro ne Daniel. Eyor temgi, duon'g mar Nyasaye mar adieri nonenore ayanga kendo Daniel bende noyangi e saa loch mar Darius mar Mede kod Cyrus mar Persia.

 

Chapta 7: chakore e higa mokwongo mar Belshazzar ma wuod Nabonida. Daniel nomi lek kuom lee an'gwen, mar an'gwen ne nigi tunge apar kendo nokelo dhaw gi jo Nyasaye kendo temo negogi to wuod dhano nosebedie e ndalogo. Ma emane okelo giko e pinyejego kendo biro mar Nyasaye mar adierigi janabi kod jotich Nyasaye kendo kelo giko mar wachni.( matindo 27-28)

 

Chapta 8: wuoyo kuom lek mar Daniel mane omiye e higa mar 24 e calenda mar Nyasaye Calendar mar Nyasaye (No. 156). Ma ne en kalo mar telo kowuok kuom jo Medo- persia nyarombo nyaka in diel- jo Greece. Ne en kor ni ema ne onyis Alexandra kanodhi Jerusalem kendo kono ema ne otimone  Nyasaye misango e kanisa kar Jayalo.kor ne wacho ni nidhi nege kasto tunge an'gwen ne gin jotelo mane dhibiro ban'ge.kor rumo kawacho ni ngato ibiro mi telo gi jotich Nyasaye kendo obiro Tiyo Ataro gi janabi mabiro kelo piny Ruodh Nyasaye mar adier. En kod piny ruodhe ibiro wit oko

 

Chapta 9: ondike e higa mokwongo mar tend Darius mar mede would Ahasuerus tiendeni xerxes. Jomoko wacho ni Ruodhni ne ok obedie. Lek gi noket kamoro achiel kendo opang maber  mondo onyis kaka kor nowacho.chapta ni wacho gimomiyo Juda gi Israel nopogore kuonde kuonde, ne en nikech neok ginyal Luwo Chike Nyasaye kendo luoro jotich Nyasaye. Kendo mano nodong kamano nyaka lweny mogik norumo.Nyasaye koro chiwo winjo kuom jumbe 70 mar gero kendo ketho hekalu.josomo maok oyie gi koro ok nyal yie ni adieri mar wachni. Adieri en ni jopuonj mag miriambogi yudo kum kuom weyo rito chike Nyasaye kaka ne Musa owacho to gi kaka jonabi nowacho edho n'gat mane obedo Yesu kristo.

 

Chapta 10: wuoyo e higa mar Adek mar Cyrus. E higani Daniel nomi lek tee e ndalogo nyaka e ndalo giko mar biro Janabi. (Daniel 12:13)

 

Chapta 11: odhi nyime kowuoyo kuom okenge mar kor nyaka odiochienge mogik (11:40-45) okenge Manie 10 gi 11wuoyo kuom Ruodhi mane dhao kendo kelo Lwar mar Hekalu.

 

Chapta 12: wuoyo kuom lweny mogik gi ji makia Nyasaye kendo ketho pinje mamoko. Wuoyo kuom warruok mar jo Nyasaye kokalo kuom Janabi kendo chier. Fweny 20 wuoyo kuom wachni .Ndikoni ne olor nyaka odiechienge mogik kaka owachi ebook mar Jeremiah 4;15-27.

 

Biblos

New Oxford Annotated Bible RSV [Oxford gi New York]

Ethelbert W Bullinger; pach jandiko kuom Daniel.

Ford, Desmond. Nyaka karango, O Nyasacha? Chakrouk mar book mar Daniel iuniverse.kindle Edition.

 

q