Christian Churches of God

[F044vii]

 

 

Misala Eteni ya 7 :

Molongo ya ntango ya Mangomba ya Nzambe

 

(Ébongiseli 5.020010620-20021118-20081111-20100629-20191116-20220223)

 

 

 

Lisolo ya ntango ya kala mpe ya ntango ya lelo ya minyoko ya Batosi ya Sabata kobanda na mobu 27 T.B.

 

 

 

 

Christian Churches of God

PO Box 369, WODEN ACT 2606, AUSTRALIA

 

Courriel : secretary@ccg.org

 

 

(Copyright © 2001, 2002, 2008, 2010, 2019, 2022 Christian Churches of God ; éd. Wade Cox ; sous-éditeurs Scott Rambo et al)

(Tr. 2023)

 

Mokanda oyo ekoki na bonsomi nyonso kosalama kopi mpe kokabolama soki esalemi na mobimba na yango, kozanga ete bábongola yango to bálongola makambo kati na yango. Tyá mpe nkombo, adresi, na liyebisi ya lotomo ya mokomi. Mosolo moko te ekoki kosɛngama epai ya bato oyo bakozwa bakopi oyo bakaboli. Maloba mikuse ekoki kozwama na kati mpe kotiama na ba artikle to ba zulunalo ya botendi kozanga ete babuka lotomo ya mokomi.

 

Mokanda oyo ezwami na nkasa ya World Wide Web :
http://logon.org/ et http://ccg.org/

 


Misala Eteni ya 7 : Molongo ya ntango ya Mangomba ya Nzambe [F044vii]

 

 

27 TB

Minyoko ya Liboso ya Ligomba

Yoane Mobatisi, moto oyo Nzambe atindaki (Yoane 1:6), momemi-nsango oyo azali kobongisa nzela (Mal. 3:1).

28 TB

Yoane Mobatisi akatami motó - Klisto abandi mosala na ye.

30 TB

Klisto, Mwana-Mpate ya Nzambe, oyo atosaka Sabata abakami na ekulusu na Elekeli (mokolo ya mercredi, 5 ya sanza ya Aprili).

Lisekwa ya Yesu ya Nazarete, na suka ya mokolo ya Sabata (samedi 8 aprili/dimanche 9 aprili). Na nsima, na mokolo ya yambo ya pɔsɔ, (mokolo ya lomingo 9 Aprili, na ngonga ya 9:00 ya ntɔngɔ), amati likoló lokola Libonza ya Liboke oyo Baningisa, mbuma ya liboso kati na bambuma ya liboso. Tala mokanda : Libonza ya Liboke oyo Baningisa (No. 106b).

30-31 TB

Bayekoli batindami na bikolo ndenge na ndenge mpo na kofandisa mangomba.

Elobami ete Yozefe moto ya Arimatea, elongo na Aristobule, nde bamemaki kondima na Grande-Bretagne. Yuda Timoté amemaki yango na Inde, Marko amemaki yango na Alexandrie, Yoane na Efese, Petelo amemaki yango na Antiokia mpe na Parthie elongo na bato mosusu oyo bakendaki mpe na bikólo mosusu oyo etángami na [Mokanda ya]  Misala (tala mokanda Ebandeli ya Eklezia na Grande-Bretagne (No. 266) mpe lisusu Bofandisi ya Eklezia na bokambi ya bayekoli Ntuku nsambo (No. 122D)). Makomi oyo (No. 122D) ezali kolobela diocèse mpe liwa ya bakambi ya yambo ya eklezia.

30-70 TB

Eklezia ya Yelusaleme ezali konyokwama na mawa te na maboko ya Bayuda. Tala mokanda Elembo ya Yona mpe Lisolo ya botongi lisusu ya Tempelo (No. 013).

34 TB

Babɛti Etienne mabanga tii akufi. Bandimi bapalangani na Yudea mpe na Samaria.

Soudan. Baklisto ya liboso; nsango malamu ememami na Nubie (Meroc) na mokube ya Ethiopie oyo abatisamaki na Filipe.

Mosala [ya Nzambe] yango epalanganaki epai ya Basamalia na nzela ya Filipe; minyoko ya sika.

42 TB

Mosakoli Marko akomi na Alexandrie, abandisi oyo ekokoma na sima, Eklezia Copte.

Fenisia Chypre, Antiokia: “Bato Mingi bandimaki mpe bazongaki epai ya Nkolo (Misala 11:21).

44 TB

Minyoko na Yelusaleme nà boyangeli ya Mokonzi Erode Agripa I; Yakobo, ndeko ya Yoane, abomami, bokangami ya Petelo na boloko pe kokima na ye.

50 TB

Babengani Bayuda mpe baklisto na Loma.

Baklisto ya Asulia basali Eklezia ya Ɛsti (oyo na nsima ekómaki Lingomba [oyo babengi] Nestorien).

54 TB

Minyoko ya Liboso ya baklisto kowuta na bokonzi ya Loma na bokambi ya Amperɛrɛ Néron,

58 TB

Bakangi Paulo na Yelusaleme.

60 TB

Batindi Paulo na Loma mpo na kosambisa ye.

61 TB

Paulo na Loma na bokengeli ya basoda; nsango malamu esakolami na mboka-mokonzi ya ampire,

Paulo akomi ete: “Nsango Malamu oyo ekómi epai na bino ezali kopalangana na mokili mobimba” (Bakolose 1:6, Yelusaleme) ; Nsango Malamu, oyo boyoki, esakolami na libota mobimba ya bato (Bakolose 1:23; na Greke “na bikelamu nyonso na nse ya lola). Grande-Bretagne (oyo na nsima ekómaki Royaume-Uni). Baklisto ya liboso oyo bafandaki kuna (basoda ya Loma, bato ya mombongo); ebandeli ya Eklezia ya ba Celtes.

63-64 TB

Nsuka ya baposo 62 ya bambula ya Danyele 9:25.

Martiru ya Yakobo, ndeko ya Klisto, Mokambi ya liboso ya [Eklezia ya] Yelusaleme.

Martiru ya ntoma Marko na Baucalisi  pene ya Alexandrie.

Minyoko kowata na Néron ebandi; Paulo ná Petelo bakufi bamartiru.

Mɔtɔ Monene ya Loma; bankóto ya baklisto batumbami to babomami na amperɛrɛ Néron.

66 TB

Mobulu mpe kobomama ya Bayuda na Ezipito: bato 50 000 bakufi na Alexandrie, 60 000 na bisika mosusu. Vespasien elongo na basoda 60 000 akitisaki botomboki ya Bayuda; azwi lisusu Galilée.

70 TB

Nsuka ya Baposo Ntuku Sambo ya bambula mpe kobebisama ya Tempelo. Kobebisama ya Yelusaleme na Tito elongo na ba légions  [ya basoda] 4; Bato 600 000 babomamaki na Yudea, Bayuda 10 000 babakamaki na ekulusu, Bayuda 90 000 [bamemami] na Loma lokola baombo; Bayuda bapalanganaki na mikili mosusu. Baklisto bayokaki makebisi ya Masiya na ebandeli mpe bakimaki na Pella nà bokambi ya Simeona mpo na kokima mampinga ya Loma (Talá World Christian Encyclopedia (pp. 23-32), A Comparative Survey of Churches and Religions in the Modern World, Oxford University Press, 1982.)

71 TB

Colisée ya Rome etongami – oyo ekomisi martyru ya baklisto lisano.

72 TB

Baklisto oyo bakimaki Yelusaleme na mobu 70 T.B., bazali sikawa kozonga na Yelusaleme. Basili kosala ba-eklezia ya boklisto na Palestine mobimba, na Syrie mpe na Mésopotamie, kasi bakomaki na matata na ba-eklezia ya boklisto ya ba grec na oyo etali kotosa mibeko to Torah. Eklezia ya Katolike ya mikolo na biso ekanisaka ete ezali bongo mpo Petelo ná Paulo batyaki ebongiseli moko ekeseni mpo na Bagreke, kasi ezalaki bongo te. Ezali mpe na ntina koloba ete titre "pápa" ezwamaki epai ya bakambi na ba episkopo minene lokola Alexandrie, Yelusaleme mpe Antiokia na ekeke ya misato, kasi ata moke te epai ya bantoma.

81 TB

Minyoko ya mibale kowuta na bokonzi ya Baloma, na bokambi ya Domitien.

98 TB

Minyoko ya misato kowuta na ampire, na bokambi ya Trajan.

111 TB

115 TB

Losambo ya mokolo ya Lomingo ekoti na eklezia ya Loma.

Martiru ya Ignace, Episkopo ya Antiokia.

120 TB

Lingomba ya ba vaudois esalemaki na mabwaku ya Piemonte nsima ya mobembo ya Polycarpe, moyekoli ya Ntoma Yoane, longwa na Smirne. Kobanda ntango wana, bakomaki kotangisa, kolongwa na tata koleka epai ya mwana, mateya oyo bazwaki epai ya bantoma, na ndakisa kotusa Ba Sabata, Ba Sanza ya Sika, mpe Bafɛti. Tala mikanda : Bokabolami monene ya Mangomba oyo ebatelaka Sabata (No. 122) ; Basanza ya sika ya Yisalaele (No. 132) mpe Mosala ya Mobeko ya Minei na Lisolo ya Mangomba ya Nzambe oyo ebatelaka Sabata (No. 170).

Liyebisi: Ba Vaudois bazalaki ba Unitariens Subordinationnistes oyo bazalaki kobatela sabata kala yambo Valdo ayebena – engenbene Dugger nà Dodd, A History of the True Religion, (3e éd. Jérusalem, 1972, p. 224ff.).

132 TB

Botomboki ya mibale ya Bayuda na bokambi ya Bar Kokhba; kobebisama ya mibale ya Yelusaleme na Baloma na mobu 134; Bayuda pene na nyonso ya Palestine bakufi to bakimi.

154 TB

Anicet akɔtisi fɛti ya Easter/Paques ya Bapakano na Lingomba ya Loma. Polycarpe, moyekoli ya Yoane azali kotɛmɛla ye. Polycarpe azali kokamba Lingomba ya Esti na Smyrne mpe azali koloba na nkombo ya ba Quartodecimans nyonso.

Justin Martyr akomi Apologie na ye ya liboso epai ya Amperɛrɛ ya Loma na nkombo ya Lingomba ya Loma. Alimbolaki ete Klisto azalaki Anzelu Monene ya TK (Testama ya kala) oyo apesaki Moize Mibeko. Na nkombo ya Eklezia ya Loma, Justin akomaki (Dial. LXXX) ete soki bakutanaki na bato oyo bamibengi bakristu mpe baoyo, [balobaka ete] ntango bakokufa, bakokende na lola, basengeli kondima bango te mpo bazalaki bakristu te. Ezalaki komekama ya moklisto ya solo. Ezalaki shibboleth na Eklezia. Bato oyo bazalaki koloba ete ntango bakokufa bakokende na lola bazalaki ba Gnostiques, bato ya lokuta.

156 TB

Liwa ya episkɔpɔ ya Smirne Polycarpe na moto likolo ya bakonyi.

161 TB

Minyoko ya minei kowuta na bokonzi ya Loma, na bokambi ya Marcus Aurelius.

180 TB

Théophile ya Antiokia alobeli mpo na mbala ya liboso trias oyo na nsima ebongolamaki na ndenge ya mabé Trinité (na Lingala Bosato), mpe ebandeli ya liteya ya bozoba ya Binitaire emonani mpo na mbala ya liboso na lisolo ya eklezia (tala Teoloji ya  Bonzambe ya Ntango ya Liboso  (No. 127)).

Tala pe Bobebisi ya Teoloji ya Bonzambe ya Liboso na ba  Binitaires mpe ba Trinitaires (No. 127B)).

192 TB

Episkɔpɔ Victor ya Loma akɔtisi na makasi Easter/Pâques na esika ya Elekeli to Pasika, mpe Matata ya Quartodeciman ekaboli eklezia. Polycrate, moyekoli ya Polycarpe, azali kotɛmɛla etuluku ya Loma oyo epɛngwaki. Irénée, episkɔpɔ ya Lyon, ameki kokota likambo yango kasi ezalaki mpamba. Tala mokanda : Matata ya Quartodeciman (No. 277).

193 TB

Minyoko ya mitano kowuta na bokonzi ya Loma, na bokambi ya Septime Sévère.

195 TB

Irénée atalisi mpe alimboli liteya oyo ebongi ya bomoko, na oyo etali Lolenge ya kozala ya Nzambe na buku Kotelemela mapengwi. Alobi ete ntina ya baponami ezali ya kokoma elohim to theoi (na maloba mosusu banzambe, tala Zek. 12:8) engebene na makomi ya Biblia (Tala mokanda Baponami bazali Ba-Elohim (No. 001)).

200 TB

Botosi ya sabata epalangani mingi mpe emonani ete ebundisamaki uta na Loma. Bazalaki kokumisa Sabata na Ezipito, ndenge emonisami na buku Oxyrhynchus Papyrus (pene na mobu 200-250 T.B.).

Origène apesaki mpe toli ete bátosa Sabata.

Ndenge moko mpe, constitution ya Bantoma Basantu (Ante-Nicene Fathers, Vol. 7, lok. 413; pene na ekeke ya misato) elobi boye: Bokotosa Sabata, mpo na Ye oyo atika mosala na Ye ya bozalisi, kasi atika te mosala na Ye ya botambwisi: ezali bopemi mpo na komanyola mibeko, te mpo na kofanda mpamba.

Minyoko ya mabe mpe ya nsɔmɔ oyo basalaki baklisto Copte na Ezipito mpe bankóto ya bato bakufaki  bamartiru.

Tertullien alobi ete Lingomba ya Angleterre esilaki kosalema banda kala na ntango wana.

220 TB

Mikakatano ya Modalisme emonani na masolo oyo esalemaki kati na ba pápa ya Loma na ya Alexandrie. Bamekaki kotia bokesanisi kati na Trias ya Tata, Klisto mpe Molimo Mosantu. Awa, bopusi ya Modalisme ya Attis emonani mpo na mbala ya liboso na lingomba ya boklisto ya Loma, Klisto atombolami na molongo ya Nzambe na ebongiseli moko modale. Tala Mokanda Teoloji  ya Bonzambe ya Ntango ya liboso  (No. 127).

Sabata na Inde

220 TB

Bobandi ya botosi ya Sabata na Inde ebimisaki botiani ntembe na Lingomba ya Bouddha na mobu 220 T.B. Engebene Lloyd (The Creed of Half Japan, lok. 23), bokonzi ya Kushan na Nɔrdi ya Inde, ebengisaki likita ya banganga-nzambe ya Lingomba ya Bouddha na Vaisalia mpo na kosala ete basango ya Lingomba ya Bouddha bátosa Sabata pɔsɔ na pɔsɔ. Basusu basepelaki mingi na makomi ya Testama ya Kala na boye ete bakomaki kotosa Sabata.

235 TB

Minyoko ya motoba kowuta na bokonzi ya Loma, na bokambi ya Maximinus.

249 TB

Minyoko ya Sambo kowuta na bokonzi ya Loma, na nse ya mokambi ya basoda Decius; Leta ezalaki komeka na ngonga nyonso koboma boklisto.

253 TB

Minyoko ya mwambe kowuta na bokonzi ya Loma, na bokambi ya Valerian..

270 TB

Minyoko ya libwa kowuta na bokonzi ya Loma, na bokambi ya Aurelien.

300 TB

Na ekeke ya 4, banganga-nzambe bapakano ya nzambe Attis, bamilelaki koloba ete bakambi ya boklisto na Loma bayibaki mateya na bango nyonso.

303 TB

Minyoko ya Ntuku moko mpe ya nsuka kowuta na bokonzi ya Loma, na bokambi ya Dioclétien; etinda ya kobebisa bandako nyonso ya eklezia mpe makomi. Bakristo soki 500 000 babomamaki na molende, na boumeli ya bambula 10.

Sabata na Espagne

305 TB

Na kanɔ́ 26 ya Likita ya Elvira (soki 305), emonani ete Lingomba ya Espagne ebatelaki Sabata. Loma ekotisaki momesano ya kokila bilei na mokolo ya Sabata mpo na kotelemela botosi ya sabata. Pápa Sylvester (314-335) azalaki moto ya liboso oyo apesaki motindo na mangomba ete bakila bilei na mokolo ya Sabata, mpe Pápa Innocent (402-417) akómisaki yango mobeko na mangomba oyo ezalaki kotosa ye.

Innocentius apesaki motindo ete Sabata to mokolo ya Samedi, esengeli ntango nyonso ezala mokolo ya kokila bilei (Peter Heylyn, History of the Sabbath, Part 2, Ch. 2, Londres, 1636, lok. 44).

314 TB

Mobeko ya Tolerance ya Milan, Amperɛrɛ Constantin alukaki kosalela boklisto mpo na makambo ya politiki, mpe na ebandeli apesaki mabɔkɔ na etuluku ya Baloma, oyo ekómaki kondima mateya ya Athanase mpe, na nsima, oyo ya Bakapadosien. Mateya ya Eklezia ekotaki mobulungano likolo ya mangomba ya bagnostique, na bopusi ya  losambo ya mabombami. Constantin asungaki etuluku ya ba-Athanasien na likanisi oyo ya libunga ete, lokola bazalaki ebele mingi na Loma, bango nde bazalaki bongo lingomba ya monene, kasi liyebisi ya Arius na Synode ya Alexandrie oyo etondaki na bato meke, ememaki nsukansuka na etumba na moninga na ye amperɛrɛ, Licinius, mpe [ememaki] na Mikakatano ya mibu 322-323 T.B

Pápa Sylvester (314-335) azalaki moto ya liboso oyo apesaki mitindo na mangomba ete bákila bilei na mokolo ya Sabata.

Loma emeki kotelemela botosi ya Sabata.

318 TB

Likita ya Ba Desposynis: Na mobu 318, Constantin apesaki mitindo ete bokutani esalema kati na episkɔpɔ ya Loma mpe ba desposyni ; baepiskopo oyo bazalaki ya libota ya Yesu Klisto.

Ba desposynis (oyo elimboli mpenzampenza na Greke ‘Kozala baoyo ya Nkolo’, mpamba te bazalaki bandeko ya makila ya Yesu Klisto) basengaki Sylvestre, oyo azalaki sikawa na lisungi ya Baloma, ete atika kondima bokonzi ya bagrec oyo bazalaki baepiskɔpɔ ya baklisto ya Yelusaleme, Antiokia, Efese, na Alexandrie, mpe atya ba-desposynis bazala baepiskɔpɔ na esika na bango. Lisusu, basɛngaki ete momeseno ya kotinda mbongo na Yelusaleme, oyo Ezalaki mama ya Mangomba, ezongisama. Momesano yango eyebani na pɛtɛɛ nyonso lokola ebongiseli ya kopesa moko na zomi kati na moko na zomi (dîme de la dîme), oyo ezalaki kosalema kati na eklezia kino ntango Amperɛrɛ Hadrien apekisaki yango na mobu 135 T.B. Bandeko ya makila ya Klisto wana basɛngaki ete bázongisa Mibeko, oyo esangisi Sabata mpe ebongiseli ya Mikolo ya bule, Bafɛti mpe ba Sanza ya Sika ya Biblia. Sylvestre aboyaki bosenga na bango mpe alobaki ete kobanda wana mama ya mangomba ekómi na Loma mpe asɛngaki na makasi ete bándima baepiskɔpɔ oyo bazalaki Bagreke bákamba bango.

Yango ezalaki masolo ya nsuka oyo eyebani ya mangomba oyo ebatelaka Sabata na ɛsti, oyo ekambamaki na bayekoli oyo bazalaki bakitani ya bandeko ya makila ya Masiya.

Episkɔpɔ, to pápa (bakambi nyonso ya baepiskɔpɔ minene bazalaki kobengama pápa na ebandeli, ntango liloba yango ekɔtisamaki uta na mangomba (sectes)), na mayele mabe mpe na lisungi ya Loma apesaki mitindo ete báboma bango, mpe etinda ya koboma bango ekweyelaki libota mpenza ya Klisto kobanda mobu 318. Tala mokanda : Ngɔndɔ Mariam mpe Libota ya Yesu Klisto (No. 232).

322 TB

Liyebisi ya Arius na Synode ya Alexandrie oyo etondaki na bato mɛkɛ, oyo bato balobelaki mingi, nsukansuka ememaki etumba na Licinius, moninga Amperɛrɛ ya Constantin, mpe mikakatano ya mibu 322-323 T.B.

325 TB

Babengisi Likita ya Nicée mpe ekutani. Ba kanɔ́ ya likita ya Nicée ebungaki. Na sima emonanaki ete ezalaki kaka 20 oyo ebandaki kokotisa bozoba lokola : mibeko ya ndako mpo na bakonzi ya mangomba oyo babikaka na basi, elingi koloba bonzemba ; minyoko na nzela ya komonisa pasi ba Unitarien (babengami na lokuta ba Arien) mpe ba oyo basungaki Licinius; Bofandisi ya ebongiseli ya diocèse, mpe bokonzi na yango likoló na banganga-nzambe, mpe kopesa nzela bakonzi ya mangomba kodefisa mbongo mpo na kofutisa yango na matabisi ; mpe bokotisi ya mabondeli ya ngonga nyonso ya kotelema na losambo ya mokolo ya lomingo mpe na ntango ya "Eleko ya Pasika". Oyo babengaka eleko ya Pasika ezalaki solo bokotisi mpe bobongisi (harmonisation) na makasi ya Easter/Paques ndenge ezalaki kosalema na Ouesti banda Loma na ebongiseli ya Attis mpe ba grec na Esti na nse ya ebongiseli ya Adonis mpe na Ezypito na nse ya ebongiseli ya Osiris/Isis. (Fɛti yango ezwaki esika ya Elekeli (pasika) oyo ya Biblia). Credo oyo etongami lisusu uta na Constantinople yango moko, ebandisi likanisi ya Binitarisme oyo esengelaki mpo na bokeli ya Bosato mpe ekotisi bozoba oyo elobi ete Klisto azalaki " mwana se moko ya Tata ", mpe yango elongoli bongo elaka ya baponami lokola bana babotami na Nzambe. Athanase alobi (na Ad Afros) ete ezalaki na baepiskɔpɔ 318 oyo bazalaki wana. Mbala mingi, bazalaki kobenga Arius na Likita yango, oyo mbala mosusu ebandaki na mokolo ya 20 Mai ya mobu 325 T.B. na bokambi ya Hosius, moathanasia ya Cordue. Constantin asanganaki elongo na likita yango mokolo ya 14 juin. Mpo na kokoma na boyokani, Constantin amemaki etuluku moko ya basoda ya Loma mpe akangaki motango moko ya baepiskɔpɔ mpe abenganaki Arius, Théonas ya Marmarica mpe Secundus ya Ptolémée na Illyrique. Na nsima, batumbaki mikanda ya Arius mpe bapesaki bango misato etumbu [anathème]. Baoyo batikalaki bandimaki elembo ya Kredo, na mokolo ya 19 Juin. Likita yango esukaki le 25 août nà ‘feti’ oyo Constantin alengelaki, na feti yango ba episkopo bazwaki makabo.

Sanza misato nsima ya Likita yango, Eusèbe ya Nicomédie mpe Théognius ya Nicée, oyo batindamaki na makasi kotya sinyatire na Kredo, bakimaki na mboka mopaya, pamba te bayaki koboya yango na nsima, batikaki mpe Théodote ya Laodicée, oyo mpe atyaki sinyatire na kotindikama mpe sima aboyaki yango,  kasi ayaki kowangana bango na esika ya kosangana na bango.

Minyoko ebandisami na kotiyaka  bitumbu ya ntubela likolo ya Ba Unitariens (oyo babengaka na libunga ba Ariens) mpe na baye basungaki Licinius.

328 TB

Constantin, lokola ayaki kososola ete ba-athanasien bazalaki te lingomba oyo ezali na bato mingi mpe ete bazalaki liziba ya bokabwani mpe ya bonyokoli na Ampire, azongisi lisusu bakambi mitano ya [Lingomba ya] Unitaire (Elobami ete yango esalemaki na botindiki ya Constance, mwasi oyo Licinius atikaki. Kasi, ekoki kozala ete azalaki bobele moto moko ya [Ligomba ya] Unitaire oyo ayebanaki mingi, ya etuluku ya Eusèbe to ya Arius). Likambo ezalaki ete, ebongiseli ya boklisto ya Unitaire ezalaki kolanda mibeko ya Biblia mpe ezalaki komitungisa te mpo na koyangela bikólo. Ekólo moko na moko ezalaki ya kokabwana mpe ezalaki nà bokambi ya bakonzi na yango, mpe ebongiseli ya losambo ya ekólo yango ezalaki kati na bango nà Nzambe. Ekólo oyo etosaki Nzambe epambolamaki. Ampire ezalaki komitungisa mingi mpo na koyangela mokili mobimba, mpe bato oyo babongwanaki kati na lingomba na Loma bazalaki mpe na makanisi wana. Na yango, bakutanaki na ebongiseli oyo ezalaki koluka bokonzi likoló na mokili [mobimba] mpe oyo ekokaki te kondima batɛmɛla modɛlɛ yango. Yango wana, ebongiseli ya Lingomba ya Loma ekotisaki ebongiseli ya bapakano ya losambo ya moi mpe ya Ba-Ariens kati na boklisto, na boye ete moto moko te oyo andimaka Biblia akoki kolanda bibongiseli yango mibale.

Sabata na Perse

335 TB

Mangomba ya Perse oyo ezalaki kobatela Sabata, enyokwamaki bambula ntuku minei na bokonzi ya Shapur II, kobanda 335 kino 375,  mingimingi, mpo na botisi ya Sabata.

Bazali kotyola moi-nzambe na biso. Boni, Ezalaki Zoroaster te, mobandisi mosantu ya bindimeli na biso ya bonzambe, oyo eleki mibu nkóto, abandisaki mokolo ya lomingo mpo na kokumisa moi mpe alongolaki Sabata ya Testama ya Kala? Nzokande baklisto wana bazali na milulu ya lingomba na mokolo ya samedi (O'Leary The Syriac Church and Fathers, pp. 83-84, requoted Truth Triumphant p. 170).

Monyoko yango emonanaki na Mpótó na Likita ya Laodikia (pene na mobu 366). Hefele alobi boye:

Kano 16 – Tika ete Baevanzile elongo na Makomi misusu etangama na mokolo ya Sabata (tala lisusu Ba kano 49 na 51, Bacchiocchi, fn. 15, lok. 217).

Kanɔ́ 29 – Baklisto basengeli te komikomisa neti bayuda na kopemaka na mokolo ya Sabata, kasi basengeli kosala mosala na mokolo wana, mpe kokumisa mokolo ya Nkolo esika na yango, na kopemaka, soki likoki ezali, lokola bakristu. Kasi, soki moto moko azwami na kulukaka komikomisa neti Moyuda, tiká ete alakelama mabe na Klisto (Mansi, II, nk. 569-570, talá mpe Hefele Councils, Vol. 2, b. 6)

337 TB

Amperɛrɛ Constantin abatisamaki [neti] Unitarien na mbeto na ye ya liwa na Eusèbe.

339 TB

Minyoko makasi ya baklisto na Perse, tii na mobu 379; minyoko ya mabe kasi ya ngonga nyonso te kowuta na bakonzi ya Sassanide tii ntango Islam elongaki na mobu 640.

345 TB

Minyoko oyo ezali na ɛsti ya Syrie mpe na Perse etindi ba nestorien 400 elongo na episkɔpɔ moko báfanda na Malabar, na Inde.

351 TB

Ba Goths Unitariens babimisi Biblia na lokota ya Ba Goths.

Bayuda Babongoli Manáka

358 TB

Babongoli Manáka ya Bayuda uta modele ya eleko ya Tempelo na nzela ya ebongiseli moko boye ya kotanga bambula, mpe Rabbin Hillel II atiaki ba ndelo na yango pene na mobu 358 T.B. (Ezalaki kowuta  na ba données ya ba rabis ya Babilone pene na mobu 344 T.B.). Babateli Sabata ya Valdense, mpe na nsima babateli Sabata ya Transylvanie, balandaki manáka ya Bayuda te, kasi bazalaki kotosa boyokani ya astronomi ya Sanza ya Sika. Tala mokanda: Manáka ya Nzambe (No. 156) mpe maloba ya ebandeli ya Cox mpo na R. Samuel Kohn, Ba sabbatarien na Transylvanie (No. A_B2), [1894], CCG Publishing, 1998.

380 TB

Ba Montaniste, na ekeke ya mibale, babandaki losambo ya kosambela Molimo Mosantu, mpo ete bazalaki kozela ete Molimo Mosantu eya mpe ezwa esika ya bana mibali mpe esakola nsango malamu ya kokoka mingi koleka. Likanisi oyo eboyamaki, kasi ememaki na Likita ya minei ya Loma na mobu 380, epai wapi Pápa Damase akweisaki moto nyonso oyo aboyaki ete esengeli kosambela Molimo Mosantu ndenge moko Tata mpe Mwana (ibid., lok. 711). Na yango, na mobu oyo elandaki (381), na Likita ya Constantinople, Babakisaki Molimo Mosantu na Bonzambe mpo epesa Bosato, atako mbala mosusu elongaki mpenza te ndenge ba cappadocien balingaki ezala. Yango ezali bokeseni monene oyo elandi kati na Mangomba ya Nzambe mpe Lingomba ya Bosato.

381 TB

Likita ya Constantinople ebimisi liteya ya bosato mpe ndimbola ete Molimo Mosantu, azali eteni ya misato ya Bonzambe, na kotombolaka mpe kolendisaka lipengwi ya Binitaire oyo ewutaki na Likita ya Nicée. Kasi, etɛlɛmɛlo mobimba ya mateya ezwamaki te kino Likita ya Chalcédoine na mobu 451 T.B. Na Likita yango, ba semi-Ariens ntuku misato na motoba mpe ba Macédoniens to Pneumatomachi babimaki. Nsima ya kobima na bango, Likita etikalaki kaka na baepiskɔpɔ 150. Na yango, ezalaki te komonisa eteni monene ya boklisto ya ntango wana.

Ambro[i]se ya Milan azwi bokonzi ya Lingomba ya Loma,  elongo na Théodose.

Koswana ya ba Athanasiens/ba Ariens ememaki minyoko ya bololo mpenza.

Mateya oyo balobaka ete ezali ya Arius, elingi koloba [mateya oyo elobi ete] Klisto nde akelaki Molimo Mosantu, emonani te/ ezwami te na moko ya makomi ya Arius to ya lingomba [na ye].

Talá mokanda: Socianisme, Arianisme mpe Unitarisme (No. 185)).

Amperɛrɛ ata moko te oyo azalaki kondima Bosato afandaki na kiti ya bokonzi kino na mobu 381, ntango Bosoto esalemaki na Constantinople na libateli ya Théodose. Bango nyonso bazalaki ba unitaires tii na mobu 381, longola kaka mopɛngwi Julien.

Bondimi oyo ya Unitarien etongami likolo ya teoloji oyo emonisami na Nzembo 45:6-7 mpe Baebre 1:8-9. Ba-apologistes ya liboso, na ndakisa Irénée ya Lyon, basimbaki yango na ekeke ya 2. Teoloji yango, ba Goths, ba Vandals, ba Alains, ba Suevis, ba Heruli, ba Bretons, ba Lombards, ba Allemands, mpe mabota nionso ya Nordi bandimaki yango. Talá mokanda: Bozali ya Liboso ya Yesu Klisto (No. 243) mpo na credo ya ba Goths). Yango eutaki na mateya ya ba théologiens mpe bayekoli ya bantoma oyo basilaki kozala  bikeke mingi yambo Likita ya Nicée [esalema] na mobu 325 T.B., epai wapi mingi kati na baepiskɔpɔ yango bazalaki wana. Lipengwi ya Binitarisme ebotamaki na Likita yango.

Na mobu 381, Bosato esakolamaki na Constantinople uta na teoloji ya ba cappadociens Basil, Grégoire ya Nysse mpe Grégoire ya Nazianze. Bobebisi ya kondima na Bagreke mpe baloma ekomaki komonana. Bandimi ya Bosato babengaka na ndenge ya mabe mpe na bozangi bosembo credo yango Arianisme, mpo na kopesa likanisi ete mateya na bango (bato ya bosato) ezali ya kala mpe ete malongi yango eutaki na Arius na ekeke ya 4. Bato ya Bosato babengaki  mateya ya Unitarien subordinationniste na kolanda nkombo ya Arius (Arianisme) na nsima ya Eusèbe ya Nicomédie (Eusebianisme) mpe ya baepiskɔpɔ mosusu oyo bazalaki na mbula mingi koleka Arius (oyo asanganaki kutu te na Likita ya Nicée, babengisaki ye bobele mpo na ba conseils ya logique). Bato ya Bosato balobi na ntina na Ba-Ariens ete bateyaka ete Molimo ekelami na mwana, nzokande, na bosolo,  yango ezali liteya ya Filioque  oyo ebimaki uta na Likita ya Toledo, kowuta na Bakatolike bango moko na ekeke ya motoba. Ata Bagreke baboyaki likanisi yango. Bato oyo babengaka likanisi yango Arienne, bazali kosala na nko na bozangi bosembo to bazali kososola malamu mpenza te mpo na koyeba makambo oyo bazali koloba.

382 TB

Na mobu 382, ​​Théodose I azongisaki ba Visigoths na ampire kasi bazalaki kaka ba Unitariens. Balobaka ete ezalaki bakonzi, mingimingi ya Valens, nde babongolaki mabota ya nɔrdi na Lingomba ya Unitarisme kasi na Lingomba ya Bosato te. Ba Goths, ba Vandals, ba Alans, ba Suevi, ba Heruli, bango nyonso bazalaki ba Unitariens, ndenge moko mpe na mabota ya ba Teutons, mpe motango ya baepiskɔpɔ oyo bautaki na mabota ya ba Unitariens bazalaki na Nicée. Ba Hermundures allemands batikalaki ba Unitarien tii na ekeke ya 8. Ndenge moko mpe, baepiskɔpɔ ya Celte ya Grande-Bretagne bazalaki ba Unitariens oyo bazalaki kotosa Sabata.

385 TB

Bobengami ya motango moko ya bato ya Sabata uta na Grande-Bretagne mpo na kokende na Irlande nsima ya kobomama ya Priscillien.

Ba-Celtes bazali kotosa Sabata

Henry Charles Lea, mokomi monene na ntina ya ba Inquisitions ya ba pápa, na ebandeli ya minyoko oyo esangisi ekateli ya etumbu ya liwa oyo mibeko ensengaki mpo na lipɛngwi, alobi ete, na ntango ya kobomama ya Priscillien mpe bato na ye motoba na mobu 385 T.B., "basusu babenganaki bango na esanga moko ya mobulu oyo Ezalaki mosika koleka Grande-Bretagne". (A History of the Inquisition of the Middle Ages, vol.1, New York: Harper & Brothers 1887, lok.213.) Esanga wana ya nsɔmɔ ezalaki nini? Mbala mosusu ekoki mpenza kozala Irlande. Grande-Bretagne na Irlande na ntango wana ezalaki bisika oyo bazalaki kotinda bato oyo babengani pe ezalaki bisika ya koteka baombo. Soki, ya solo, "bapengwi" mingi ya sembo babenganamaki na Irlande na boumeli ya bikeke mingi, yango ekokaki  se komema bongwana monene na esanga yango, ekomaki esika monene ya pole na ntango ya Patrick (na ekeke ya 5), ​​Colomba (521-597), mpe Colomban (pene na 540-615 ), na ntango molili ya boyangeli ya mabe ya pápa ezalaki kosala na kontina yango. Bamisionele (Bateyi Nsango malamu) balongwaki na Irlande mpo na kokende na Suisse, Bohême mpe kyiv. Irlande ezalaki moko ya bitúká oyo ezalaki mpasi mingi mpo na Loma akonza yango, mpe yango elimboli milende oyo esalemaki na boumeli ya bambula koleka 1200 mpo na kokweisa mpenza esanga yango ya Irlande. (Ezwami na buku Cherith Chronicle, Aprili-Yuni 1998, nk. 46-47.)

Lingomba ya Celte, oyo ezwaki esika na Irlande, Écosse mpe Grande-Bretagne, ezalaki [kosalela] Makomi ya lokota ya Syriaque (Byzantine) nà esika ya [libongoli] ya Vulgate ya Latin ya Loma. Lingomba ya Celte, elongo na Ba vaudois mpe ampire ya Ɛsti, batosaki Sabata ya mokolo ya nsambo. Ntango Mokonzi-mwasi Margaret akimaki na Écosse elongo na tata na ye Edward Etheling, oyo azalaki prétendant ya kiti ya bokonzi ya Angleterre, akomaleki "bandeko (cousins) ​​na ye ya Angleterre mpo na kotalisa ndenge azalaki kokamwa  mimeseno ya losambo ya bato ya Écosse. Kati na makambo oyo bato ya Écosse basalaka, ezalaki na likambo oyo ete “basalaka mosala mokolo ya lomingo, kasi bazalaki kopema mokolo ya Samedi lokola sabata”. Akomelaki moto mosusu ete: “bameseni mpe kozanga kokumisa mikolo ya Nkolo (mikolo ya lomingo); mpe boye bakobaka lokola mikolo misusu nyonso, kosala misala nyonso ya mabele”

“Botosi ya Sabata ya mokolo ya Samedi na bato mingi ya Écosse etambolaki elongo na boboyi na bango ya bokonzi ya Pápa na oyo etali makambo ya elimo’. Atako Mokonzi Nectan asalaki milende mingi, bikeke mingi esili koleka, boklisto ya Écosse ezalaki kaka ya lolenge ya ‘Columban’ to ya 'ba celte', kasi ya ba  'Loma' te.

"Lisolo ya Écosse oyo ebetami, oyo eyebani mingi -- Scotland: A Concise History ya P. Hume Brown (Langsyne) -- elobi ete na ntango Margaret azwaki bokonzi, 'bato bazalaki kosala mosala mokolo ya lomingo mpe bazalaki kobatela mokolo ya Samedi lokola mokolo ya Sabata’”. Peter Berresford Ellis, na buku Celtic Heritage (Constable, 1992), lokasa 45, akomi boye: “Ntango Loma ekomaki kotya likebi kati na Lingomba ya ba Celtes pene na nsuka ya ekeke ya 6 T.B., bokeseni ezalaki mingi kati na bango... Sabata ya ba Celtes ezalaki kotosama na mokolo ya Samedi”. Komentere ya Ellis elobeli Lingomba ya ba Celtes na Pays de Galles, Irlande, Cornwall na Gaule, bakisa mpe Écosse. Emonani ete lingomba ya Baloma ekɔtaki na Écosse kasi ezalaki na makasi moko te na nɔrdi ya Forth.

"Yango epesaki Mokonzi-mwasi Margaret etumba na ye ya croisade (mpe nzela na ye ya kokómisama mosantu): ‘Margaret asalaki nyonso oyo akokaki mpo na kotinda bakonzi ya mangomba ya Écosse básala mpe bándima mpenza oyo Lingomba ya Loma ezalaki kotinda’. Yango esɛngaki kofandisa mokolo ya lomingo, mpe kosala ete bato bátosa yango. Lolenge oyo ya kosala, mwana na ye, Mokonzi David I, akobaki kosalela yango. Atako bongo, na eleko pene ya bobandi ya Mbongwana (réforme) ezalaki naino na masanga mingi na bangomba ya Écosse oyo ezalaki kokoba kotosa Sabata ya mokolo ya nsambo, nà bokeseni na ‘Dimanche ya Pápa’.

"Mikanda mibale oyo ebimisamaki na 1963 – mpo na kokanisa bokoti ya Colomba na Iona na mobu 563 – elobelaki 'bokeseni ya ba Celtes' mpe esangisi kati na yango botosi ya Sabata ya mokolo ya nsambo. Dr. W. D. Simpson abimisaki The Historical St. Columba na Edimbourg It. [Wapi] Azali kondima ete Colomba mpe baninga na ye babatelaki ‘mokolo ya Sabata’, mpe soki ntembe, abakisi na maloba na nse ya lokasa ‘Samedi, bien-sûr’.... F. W. Fawcett apesamelamaki etinda na Episkopo ya Nkolo ya Derry mpe Raphoe, ya kokoma [mokanda na ye] Colomba--Pèlerin mpo na Klisto. Buku na ye ebimaki na Londonderry mpe enyatamaki (imprimé) na Derry Standard na ntina ya bokundoli ya Irlande ya mission ya Colomba. Fawcett akomi makeseni mwambe ya bato ya Celte. Kati na yango ezali na likambo oyo ete Ba-Celte bazalaki na banganga-nzambe oyo babalaki [basi], mpe babatelaki mokolo ya nsambo lokola Sabata." -- David Marshall, The Celtic Connection. England: Stanborough Press, 1994, pp.29, 30.

"Ntina oyo Pápa Grégoire I amonaki ete Lingomba ya ba Celtes ezali likama monene mpe ntina na nini ye ná bakitani na ye basalaki makasi mpo na kobebisa ‘mimeseno ya Irlande’ oyo ezalaki kokesanisa bango na basusu, emonani sikoyo mpenza.

"A. O. mpe M. O. Anderson, na Maloba ya ebandeli ya [Mokanda na bango]  Adomnan’s Life of Columba (Thomas Nelson 1961), babimisi polele, kaka te momeseno ya Colomba ya [kotosa] Sabata ya mokolo ya nsambo, kasi mpe ‘ebongisami’ mokemoke ya bamaniskri na bankola ya bakopiste ya Loma, mpo na koluka kopesa likanisi ete ba Celtes basantu bazalaki kotalela mokolo ya lomingo ete ezali esantu.

"Ndenge Adomnan aselelaki [liloba] sabbatum mpo na samedi, mokolo ya nsambo ya poso, ezali elembo ya polele uta na 'monoko ya Columba' ete 'Sabata ezalaki mokolo ya lomingo te'. Mokolo ya Lomingo, mokolo ya yambo ya poso ezali ‘mokolo ya Nkolo’. Ezaleli ya Adomnan na oyo etali mokolo ya lomingo ezali na ntina, mpamba te akomaki na ntango oyo ntembe ezalaki mpo na koyeba soki esengeli kozwa molulu ya Sabata ya Biblia  kolekisa yango ‘na Mokolo ya Nkolo’ ya baklisto. (A.O. mpe M.O. Anderson (eds) Adomnan’s Life of Columba (Thomas Nelson's Medieval Texts, 1961), Nkasa 25-26.)

"Testama ya Kala esɛngaki kotosa Sabata na mokolo ya nsambo mpe, engebene babimisi ya mikanda ya Adomnan, lokola Testama ya Sika elongolaki esika moko te mobeko ya minei, baklisto nyonso ya liboso batosaki mokolo ya nsambo. Bilembeteli oyo bapesi emonisi ete mobulungano ya solo ezaliki te kati na Mokolo ya lomingo mpe "Sabata" kino liboso ya ebandeli ya ekeke ya motoba, mpe na nsima na mikanda oyo ezangà pole ya Césarius ya Arles (ibid., lokasa 26.)

""Na Angleterre, motuna na ntina na mokolo ya lomingo ekokaki kozala kati na 'mituna misusu ya lingomba'. oyo elobelamaki na Synode ya Whitby na mobu 664’,  nde boye Ba Andersons batiaki mayele, na kobakisa dati ya Easter/Pâques oyo ekokaki te kosala bokabwani ya boye. Botosi ya pɔsɔ na pɔsɔ, kasi kaka te ya mbula na mbula, ekabolaki Bacelte na Baloma. Kasi Baloma bazalaki na mosala ya kokoma lisolo ya Eklezia mpe kokopié makomi ya batata ya Eklezia. Soki bazwaki mitindo ya kobakisa to kolongola maloba te na Buku mpe, mingimingi, basalaki mosala ya lisosoli, bobangi wana ezalaki te ntango basalaki kopi ya makomi ya batata ya Eklezia. Na boumeli ya bikeke, makomi ya ba celtes basantu , ata mpe Patrick, ‘ebongolamaki’ mpo na kopesa likanisi ete basantu bazalaki kobatela mokolo ya lomingo esantu, nzokande na bavɛrsɛ ya liboso ya bamaniskri na bango, Emonani polele ete bazalaki kotosa Sabata ya mokolo ya nsambo (ibid., nkasa 26-28).

Mouvement ya Baloma oyo ezalaki  na mokano ya kolongola Sabata ya ba Celte pe kotia mokolo ya lomingo ‘esukaki na kobimisa ‘Mokanda ya Yesu’ (apocryphe) to ‘Mokanda ya Mokolo ya Nkolo’, oyo balobaka ete ezwamaki na autel ya Petelo na Loma mpe oyo, engebene mikanda ya kala, ememamaki na Irlande na pèlerin moko (pene na mobu 886). Na ntina na likambo yango, mibeko esalemaki, oyo ezalaki kopesa bitumbu makasi na baye bazalaki kotosa te na mokolo ya lomingo mibeko misusu oyo ewutaki na bipekiseli ya Bayuda mpo na Sabata. Elembeteli moko ya lisitwale ezali te,  oyo emonisi ete Ninian, to Patrick, to Colomba, to moko ya bato ya ntango na bango na Irlande, abatelaki mokolo ya lomingo lokola Sabata’. (ibid., lok. 28).

"Sabata ya mokolo ya nsambo, oyo epesamaki na Mibeko ya minei kati na Mibeko Zomi, etosamaki na Yesu mpe esika moko te na Makomi masantu bosantu na yango ekitisami to etindami na mokolo mosusu....

"version moko ya kala ya The Rule of Columba ekomami na in Columba—Pilgrim for Christ na [ecclésiastique] F.W. Fawcett, MA. (ecclésiastique moko) ya Lingomba ya Irlande. Azwaki mokumba kowuta na Episkopo ya Derry mpe Raphoe ya kobimisa buku na ntina ya ba feti na 1963 mpo na kokundola kolongwa ya Colomba mpo na kokende na Iona AD 563".--Marshall, The Celtic Connection, 46.

Lilako ya mitano ya Lingomba ya ba Celte oyo etangami na buku The Rule of Columba elobi "Mokolo ya nsambo ezali kotosama lokola Sabata".

392 TB

Théodose le grand (392-395) asangisaki lisusu empire, kasi Honorius ná Arcade oyo bazwaki esika na ye, bakabolaki yango lisusu na mobu 395.

396 TB

Ba Visigoths, nà bokambi ya Alaric, bakɔtaki na Grèce. Na kotosaka mibeko ya biblia bapanzaki bikeko ya bapakano mpe uta kuna batalelami lokola bapunzaki Athènes mpe na nsima ba Balkans na mobu 398. Na mobu 401 bakɔtaki na Italie, bakobaki tii na mobu 403.

400 TB

Socrate Moto ya mayele na makambo ya kala alobi boye :

Ya solo, atako pene na Mangomba nyonso na mokili mobimba etosaki mabombami masantu [oyo Bakatolike batalelaka lokola Ukaristya to oyo babengaka Elambo ya Nkolo] na mokolo ya Sabata ya pɔsɔ nyonso, nzokande baklisto ya Alexandrie mpe ya Loma, mpo na tradition moko ya kala, baboyi kosala yango (Socrate, Histoire ecclesiastique, Bk 5, Mokapo 22, lok. 289).

Sabata na Afrika

Augustin ya Hipponne, mobateli ya molende ya mokolo ya lomingo, atatolaki ete Sabata ebatelamaki na eteni monene ya mokili mobimba ya boklisto (Nicene and Post-Nicene Fathers (NPNF), First Series, Vol. 1, pp. 353-354) mpe amilelaki ete na mangomba mibale voisine na Afrika, moko ezalaki kotosa Sabata ya mokolo ya nsambo, kasi mosusu ezalaki kokila bilei na mokolo wana (Peter Heylyn, op. cit., lok. 416).

Talá mokanda : Bokabolami monene ya mangomba oyo ebatelaka Sabata (No. 122)

Mingimingi, mangomba ezalaki kobatela Sabata banda kala.

Bakristo ya kala bazalaki na bokebi mingi na oyo etali kokumisa mokolo ya samedi, to mokolo ya nsambo... Ezali polele ete mangomba nyonso ya Esti, mpe eteni monene ya mokili, ezalaki kotosa/kobatela Sabata lokola feti... Athanase ayebisi biso mpe ete bazalaki kosala mayangani ya losambo na mokolo ya Sabata, ezali te mpo bazalaki na Lingomba ya Bayuda, kasi mpo na kosambela Yesu, Nkolo ya Sabata, Epiphanius alobi ndenge moko (Antiquities of the Christian Church, Vol. II, Bk. Xx, Ch. 3, Sec 1, 66. 1137, 1136). Athanase azalaki mopengwi moko Binitaire yango wana komantere : " kosambela Yesu ".

Sabata na Chine

Na ndambo ya nsuka ya ekeke ya 4, na mobu 370, Museus, episkɔpɔ ya Lingomba ya Abyssinia oyo azalaki kotosa Sabata, akendaki kotala Chine. Ambro[i]se ya Milan alobaki ete Museus atambolaki pene na bisika nyonso na mokili ya Seres’ (Chine) (Ambrose, De Moribus, Brachman-orium Opera Omnia, 1132, oyo ezwami na Migne, Patriologia Latina, Vol. 17, nk 1131-1132) na mokolo ya 1131. Mingana alobi ete Museus moto ya Abbysinie asalaki mobembo na Arabie, Perse, Inde mpe Chine na mobu 370 T.B. (tala mpe maloba na nse ya lokasa 27 ya Truth Triumphant, lok. 308).

Mangomba ya Sabata esalemaki na Perse mpe na bassin ya Tigre-Efrate. Bazalaki kobatela Sabata mpe bazalaki kofuta moko na zomi na Mangomba na bango (Realencyclopæie fur Protestantishe und Kirche, art. ‘Nestoriner’; talá mpe Yule Buku ya Ser Marco Polo, Vol. 2, lok. 409).

Baklisto ya Saint Thomas ya Inde batikala kozala ata mokolo moko na boyokani na Loma.

Bazalaki babateli ya Sabata, kaka lokola baoyo babukaki boyokani na Loma nsima ya Likita ya Chalcédoine, elingi koloba ba-Abyssinien, Ba-Jacobite, Ba-Maronite, mpe Ba-Arménien na Bakurde, oyo bazalaki kotosa mibeko etali bilei mpe baboyaki [liteya ya] boyamboli masumu mpe purgatoire (Schaff-Herzog The New Encyclopoedia of Religious Knowledge, art. ‘Nestorians’ et ‘Nestorianer’).

402 TB

Pápa Innocent (402-417) atiaki mobeko likolo nà Mangomba oyo ezalaki kotosa ye na kokómisáká mokolo ya Sabata mokolo ya kokila bilei.

“Innocentius apesaki mitindo ete mokolo ya Samedi to Sabata ezala ntango nyonso mokolo ya kokila bilei” (Peter Heylyn History of the Sabbath, Eteni 2, Mokapo 2, Londres, 1636, lok. 44)

406 TB

Gunderic akomi mokonzi ya ba Vandales

Bokonzi ya Bourgogne ya Worms esalemaki.

Mabota wana ya Teuton bazalaki bango nyonso ba Unitariens.

409 TB

Ba Vandales bazalaki ba Unitaires mpe boye ba iconoclastes mpe bazalaki kotyola ba icones mpe bikeko ya ebongiseli oyo ekolaki mobimba na yango uta Loma mpe lisusu [bazalaki] kotyola adoption syncrétique ya milulu mpe bikeko ya bapagano ya liboso. Yambo, babebisaki yango  na Gaule na 409-411, sima na boyei na bango na Espagne, na Afrique mpe lisusu na Loma. Bazalaki kotalela bango lokola bapakano ya mobulu, yango wana liloba vandalisme,  kasi mpo na koloba solo, bazalaki bato oyo bazalaki kotyola bikeko mpe bazalaki kotyola losambo ya bikeko ya bato oyo bazalaki kosala syncrétisme. Bazalaki koluka kobebisa Loma mpo na oyo bazalaki komona lokola losambo ya bikeko, kasi bakitisaki motema na bosenga ya Léon na mokolo ya 2 Yuni 455.

Dr. Peter Heylyn (History of the Sabbath, Londres 1636, Part 2, par. 5, nk. 73-74) amonisi ete Milan ezalaki kotosa Sabata banda kala engebene mimeseno ya bato ya Ɛsti.

416 TB

Ba Vandales bazwaki Espagne, mpe Espagne ezalaki Unitaire. Ba Visigoths balongaki bokonzi ya ba Vandales na Espagne na mobu 416. Na yango, bitúká nyonso ya Nɔrdi mpe ya Wɛsti ezalaki Unitaire. Balobaka ete Italie ezalaki trinitaire, kasi mbala mingi ezalaki kotosa ba-Unitaire. Na mobu 418, Ba-Francs bafandaki na bisika mosusu ya Gaule. Kaka na mbula yango, Théodore I akómaki mokonzi ya Ba visigoths. Na mobu 425, bato wana oyo bazalaki kobengama bato ya mobulu, oyo bazalaki mpenza ba Unitaire, bafandaki, mingimingi, na bitúká ya Loma. Ba Vandales bazalaki na sudi ya Espagne, ba Huns bazalaki na Pannonia, ba Ostrogoths (mpe na nsima ba Heruli) bazalaki na Dalmatie, mpe ba Visigoths mpe ba Suevi bazalaki na nɔrdi ya Portugal mpe na Espagne. Ba Huns ya Mpoto batikalaki kuna na Pannonia tii 470, ntango balongwaki na Mpoto.

417 TB

Milan, (engebene lisitwale ezalaki kotosa sabata) etikaki kozala esika ya kosilisa matata ntango Pápa Zosimos akómisaki Patrocoles, episkɔpɔ ya Arles, sango ya paroisse to motindami na ye nà Gaule.

425 TB

Na mobu 425, Valentinien III akómaki Amperɛrɛ ya Loma ya westi na litambwisi ya mama na ye Galla Placidia. Na mbula wana, Gaiseric (428-477) akómaki mokonzi ya ba Vandales.

Na 429 ba Pictes na ba Écossais babenganamaki na sud ya Angleterre na ba Angles, ba Saxons na ba Jutes. (Ba-Écossais bakɔtaki na Écosse te kino mobu 501 T.B.) Na mobu 457, na etumba ya Crayford, ba Jutes oyo bazalaki kotambwisama na Hengest balongaki bato ya Grande-Bretagne mpe bazwaki Kent, epai wapi bafandi kino lelo. Na mobu 429, Aetius, ministre-mokonzi ya Valentinien III, akómaki mokonzi virtuel ya ampire ya Loma ya westi (429-454). Kaka na mbula yango, Geiseric abandisaki bokonzi ya ba Vandales ya Afrique du Nord. Na mobu 443 azwaki bokonzi ya nsuka ya Baloma na Afrika, mpe Afrika ya Nɔrdi ekómaki lisusu na nse ya boyangeli ya Ba-Unitaire.

433 TB

Attila (akufaki na mobu 453) akómaki mokonzi ya ba Huns. Na mobu 436, basoda ya nsuka ya Loma bakendaki na Grande-Bretagne. Kaka na mbula yango, ba Huns babebisaki bokonzi ya ba Bourguignons ya Worms. Ba Bourguignons bazalaki na kati ya bopusi monene wana na Mpoto oyo esalemaki na ba Anglo-Saxons mpe ba Lombards mpe mabota mosusu oyo emonani lokola ezali ya ebele ya bato ya Parti.

443 TB

Ba Allemands Alemans (Suisse allemande) basili kofanda na Alsace.

Na mobu 453, Attila ya ba Huns akufi mpe Théodore II (453-466) akómaki mokonzi ya ba Visigoths, kino ntango abomamaki na ndeko na ye Eric (466-484), oyo azwaki esika na ye. Likambo yango elandisamaki na kopunzama ya Loma na mobu 455 na ba Vandales. Likambo ezali ete ba Vandales bazalaki ba Unitaires, bapanzaki bikeko ya bapakano oyo epesamaki bankombo soi disant ya boklisto, batalelaki yango ete ezali bonsomo mpe ete ezali  kobuka mobeko ya mibale. Liloba Vandalisme euti na likambo oyo. Bobebisi oyo ezalaki mpenza lolenge ya kosalela bonkonzi ya Biblia na kobebisaka bikeko ya bapakano.

451 TB

Ezalaki bobele na Likita ya Chalcédoine nde bayokanaki mpo na etɛlɛmɛlo mobimba ya mateya, na kotalelaka Molimo Mosantu ete ezali eteni moko ya motuya moko kati na Bonzambe. Mosala mpe mokumba ya bana ya Nzambe, lokola milimo bamemi-nsango mpe bakambi, ekitisamaki na boye ete bozali na bango ekomisamaki mpamba mpe liloba anzelu ezalaki lisusu te fonction descriptive ya mwana moko ya Nzambe kati na mwango ya Nzambe. [Anzelu] Akómaki ekelamu moko na lolenge na ye moko, akómaki na bozali moko ya nse ya kokesana na fonction oyo bakanisaki ete Masiya mpe baponami bazalaki na yango. Likanisi yango epesamaki mpo na kotombola Christologie mpe kolongola Klisto na bozalisi na nivo nyonso, na boyokani na mateya ya Bosato. Likanisi oyo ezalaki te likanisi ya Lingomba ya liboso mpe liloba anzelu ezalaki kotalelama bobele lokola fontion (mosala to mokumba) ya bana ya Nzambe.

471 TB

Théodorique le Grand akómaki mokonzi ya ba Ostrogoths kobanda mobu 471-526.

Baamperɛrɛ ya Loma ya Ɛsti na eleko yango ezalaki Théodose II (akufaki na mobu 450), Marcian 450-457), Léon I (457-474). Na mobu 457, Childeric I (457-481) akómaki mokonzi ya Ba Francs saliens. Na mobu 460, ba Francs bazwaki Cologne. Kaka na mbula yango, ba Vandales babebisaki bamasuwa ya Loma na Cartagena.

Bitumba kati na Mpoto mobimba ezalaki mingi mingi mpo na kotala kabila nini esengeli kolongolama na bisika oyo mabelé ebotaka mbuma mingi na Mpoto. Atako bazalaki Ba-Unitaires, bazalaki mpe na boyangeli ya bato ya lokoso mpe baoyo bazalaki komipesa te, mpe yango esalaki ete bákwea.

Baamperɛrɛ ya nsuka ya Loma ya westi na eleko wana ya mobu 461 ezalaki Severus (461-465); Athemius (na mobu 467); Olybrius (na mobu 473); Glycérius (na mobu 474); Jules Népos (na mobu 475); mpe Romulus Augustulus (na mobu 476). Bokonzi ya westi esukaka mpo na bolɛmbu ya bakambi na yango. Odoacre  moto ya Allemagne (433-493) akangaki mpe abomaki Orestes na Placentia sima abomaki mwana na ye Romulus Augustule mpe amisakolaki mokonzi ya Italie.

Na yango, bokonzi ya Loma ya Wɛsti ekómaki na nsuka, Lingomba ya Katolike efandisamaki te mpe politiki ya polele mpo na mpoto ezalaki te.

474 TB

Bolongoli ya mangomba ya mikili ya Ɛsti

Na mobu 474, Zéno akómaki Amperɛrɛ ya Loma ya Ɛsti (474-491). Biteyelo ya Bosato ekolaki mingi mpenza na Ampire ya Ɛsti banda ntango wana, elongo na modele Néoplatonicien oyo Proclus atyaki, akomaki mokambi ya académie platonicienne na Athènes na 476. Ebongiseli ya Bosato endimamaki (officialiser) na Likita ya Chalcédoine na mobu 451. Ba Divisions Coptes ya Ezipito ezwami na tango yango. Na mobu 483, Félix III (-492) azwaki esika ya Pápa Simplicius. Na mobu 484, kolongolama na ye na Patriarche Acacius ya Constantinople ememaki bokabwani ya liboso kati na mangomba ya Bosato ya Wɛsti mpe ya Ɛsti (484-519).

476 TB

Mokonzi Geiseric ya ba Vandales atɛkaki Sicile ya Ɛsti epai ya Mokonzi Théodore ya ba Visigoths. Ba Unitariens, na nse ya bokonzi ya Huneric, mokonzi ya ba Vandales, bakomaki kosala meko mpo na kobundisa Bakatolike, epai wapi bazalaki ndakisa mpo na tolérance na bango kino sikawa, longola se na oyo etali losambo ya bikeko. Matata kati na ba Unitaires/Trinitaires ekotisaki minyoko. Mingimingi, etuluku ya bato ya Bosato to ya Lingomba ya Katolike/ya Ɔrtɔdɔkse ezalaki na bolɛmbu mpe bato ya Unitaire bazalaki na bokonzi mingi. Situation oyo ebongwanaki na soutien ya ba Francs saliens.

481 TB

Botomboki ya Vahan Mamikonian esalemaki kobanda 481 kino 484 mpe elonga wana epesaki bonsomi ya losambo mpe ya politiki mpo na Arménie. Emonani mpe ete bonsomi yango nde esalaki ete lingomba oyo ebatelaka Sabata efandisama na ba pauliciens na bangomba ya Taurus. Ba pauliciens bazalaki naino na Ɛsti na ekeke ya XIX. Etuluku yango ezalaki naino kosala na ekeke ya XX. Bakitani na bango, oyo bazalaki bamilio to koleka, babomamaki na etúká ya Arménie nsima ya Etumba ya Liboso ya mokili mobimba. Mbala mosusu ezalaki na milio moko to milio mibale ya bato ya Sabata oyo babomamaki nsima ya bopekisi ya Islam Bektashi nsima ya 1927. Processus wana ya koboma ekobaki tii na kobomama ya Bayuda na Mpoto mpe tii na 1953 mpe nsima ya liwa ya Staline.

Childeric I akufaki mpe mwana na ye Clovis (akufaki na 511) azwaki esika na ye,  akomaki mobandisi ya nguya ya Bokonzi oyo babengi Merovingien. Na mobu 484, Huneric mokonzi ya ba Vandales azwaki esika ya mwana ya ndeko na ye Gunthamund (akufaki na mobu 496). Na mobu 486, Clovis alongaki Syagrio, guvɛrnɛrɛ ya nsuka ya Loma na Gaule. Loma ezalaki lisusu na nguya te na Gaule.

487 TB

Ezalaki mpe na ntango wana (487-493) nde ba Ostrogoths Unitariens bakomaki kolonga Italie. Theodoric alongaki Odoacre ya Allemagne na ebale ya Isonzo mpe lisusu pene na Vérone (489).

489 TB

Na mobu 489, Amperɛrɛ ya Ɛsti, Zéno, abebisaki eteyelo ya boklisto ya Nestorienne na Edessa mpe atongaki Lingomba ya Santu Syméon Stylites zingazinga ya likonzí na yango. Na mobu 491, Lingomba ya Arménie ekataki boyokani na Byzance mpe Loma, mpe na mobu 498, ba nestoriens bakómaki kofanda na Nisibis na Perse. Lingomba oyo elongwaki na Yelusaleme mpe ekendaki na Arménie ezalaki ya Bosato ya diphisyte te mpe ezalaki kotosa Sabata. Ezalaki mpe ebombelo, na Edessa, ya makomi ya Araméen mpe libongoli ya Biblia ya Peshitta, kino ekangamaki. Sabata epalanganaki kino na Chine  na [bato ya] Lingomba ya liboso uta na Esti. (Tala mokanda : Bokabolami monene ya mangomba oyo ebatelaka Sabata (No. 122)).

492 TB

Bapápa ya eleko wana, kobanda na liwa ya Félix III, ezalaki Gélasius (492-496); mpe Anastase II (na mobu 498) mpe Symmachus (na mobu 514). Gelasius akotisaki Missal Gelasian, Buku ya mabondeli, banzembo mpe malako mpo na kosala Misa.

493 TB

Odoacre amipesaki na maboko ya ba Ostrogoths mpe abomamaki na Theodoric oyo na sima asalaki Bokonzi ya ba Ostrogoth ya Italie mpe abalaki ndeko mwasi ya Clovis. Ba Ostrogoths bazwaki Malte kobanda mobu 494-534. Na mobu 500, Thrasamund abalaki ndeko mwasi ya Théodoric mpe apesaki Sicile ya Wɛsti lokola mosolo ya libala.

498 TB

Ba Nestoriens bafandi na Nisibis na Perse

499 TB

Na mobu 499 synode ya Loma ebimisaki mobeko mpo na maponami ya pápa, mpe na mobu 500, ekɔtisamaki na ba offices ya bato oyo bandimaka Bosato mpo na mbala ya liboso na lingomba ya boklisto.

500 TB

Ba Marcomanni ya Allemagne oyo bazalaki na Bohême bakamataki Bavière, mpe ntango balongwaki, Ba Tchèque bayaki kofanda na Bohême.

510 TB

Provence, eteni ya sudi-ɛsti ya France, etikalaki na mabɔkɔ ya ba Ostrogoths ya Italie tii na mobu 563. Makambo yango ezali komonisa mpo na nini ba Sabbatati bazalaki bisika nyonso na sudi mobimba ya France, na nɔrdi ya Espagne mpe na Espagne. Lingomba ya boklisto ezalaki kotosa Sabata tii na ekeke ya mitano, mpe na ntango ya Jérôme (pene na mobu 420 ) moklisto oyo amipesaki mingi na makambo ya Nzambe azalaki kosala mosala ya momeseno na mokolo ya lomingo Bokabolami monene ya mangomba oyo ebatelaka sabata (No. 122), lok. 2).

511 TB

Na mobu 511, Clovis, mokonzi ya Ba-Franc, akufaki mpe bokonzi na ye ekabolamaki na bana na ye minei ya mibali, Théodore I (akufaki na mobu 534); Clodomire (akufaki na mobu 524); Childebert I (akufaki na mobu 558) mpe Clotaire (akufaki na mobu 561) mpe basalaki batribinale na Soissons, na Paris, na Metz, mpe na Orléans. Ezalaki mpe na tango wana nde couvent ya Saint Césaire esalemaki na Arles. Monachisme esengelaki mpe kosala mosala mpo na bopalangani ya Bosato.

523 TB

Na mobu 523, Mokonzi Thrasamund ya ba Vandales akufaki mpe Hilderic (na mobu 530) azwaki esika na ye. Na mobu 524, Sigismund abomamaki na Clodomir, mwana ya Clovis I. Ba Ostrogoths batongaki esika oyo babengaka Baptiste Arian, oyo eyebani lelo na nkombo Baptiste ya Santa Maria na Cosmedin, Ravenna na mobu 525. Kasi, na mobu 526 Théodorique le Grand akufaki mpe akundamaki na Ravenna. Mwana na ye ya mwasi Amalaswintha akomaki mokambi ya Italie (na 534)

Bobomami ya baklisto-Arabe na Najran mpe na Himyar (Arabe) na mokonzi moko Arabo-juif.

527 TB

Na 527 Justinien I akomaki Amperɛrɛ ya Byzance (tii na 565) mpe molongo moko ya mbongwana mpe fluctuations ekosalema mpo na ba Goths mpe ba Vandals mpe na boye mpo na lingomba ya Unitaire na eleko kino na 590. Likambo oyo ete ba francs bakómaki bato ya Bosato, ezali bobaluki ya ntina mingi na lisitwale ya Mpoto, mpamba te likambo yango esalisaki mpo na kofandisa Lingomba ya Katolike na Mpoto. Soki ba francs bazalaka te, eloko moko te elingaki esalema. Tokomona ete lingomba yango ezali sikawa se kokoba kokende liboso kino na bosakoli ya Ampire Mosantu ya Loma na mobu 590 T.B. Bokonzi yango esengelaki koumela kaka bambula 1260 tii ntango ekotalelama na 1850 mpe pápa akangama na bolɔkɔ banda 1870.

 

Bitumba ya nsuka kino na bomati ya Islam mpe Bokonzi Mosantu ya Loma

529 TB

Na 529, Justinien akangaki eteyelo ya filozofi ya Bagreke oyo eumelaki mbula nkóto na Athènes. Balobaka ete likambo yango esalemaki mpo na kotɛmɛla Lingomba ya Bapakano, kasi yango etindaki na makasi syncrétisation ya Néo-Platonisme mpe etindaki mpenza balakisi bákende na Perse mpe na Syrie epai wapi, kobanda na mbula oyo elandaki, na nse ya bokonzi ya Chosroes I (531-579), Perse ekómaki nà ba nivo ya likolo ya éruditions. Na yango, centre ya érudition to ya boyekoli esengelaki kokende na esika oyo esengelaki kokóma mokili ya Bamizilma, ntango esalemaki na ekeke oyo elandaki en reaction ya bokoli ya bosato ya Constantinople.

532 TB

Na mobu 532, ba Francs bakweyisaki bokonzi ya Bourgogne, oyo ezalaki kokonza bituka mosusu ya France, ya Suisse mpe ya Autriche. Kutu, Général Belisarius asungaki kiti ya bokonzi ya Justinien na kosukisaka botomboki ya Nika na Constantinople. Bazongisaki ye mbulo moko liboso (année precédente), nsima ya kolongola ye na mosala, sima Baperse kolonga ye. Na nsima, batongi lisusu Constantinople. Na mobu 533, Belisarius akweisaki bokonzi ya ba Vandales mpe akómisaki Afrika ya Nɔrdi etúká ya Byzance. Na mobu 534, Toledo ekómaki mboka-mokonzi ya bokonzi ya ba Visigoths Unitaires ya Espagne (tii na mobu 711). Na mobu 535, Belisarius azwaki bokonzi ya Italie ya ba Ostrogoths mpe atikalaki kuna tii na mobu 540. Likambo yango epesaki nzela ete Provence elongwa na bokonzi ya ba Ostrogoths mpe ekóma na bokonzi ya Ba-Franc, mpe Naples ekómaki eteni ya bokonzi ya Byzance.

539 TB

Kobanda na mobu 539 tii 562, bokonzi ya Byzance ezalaki kobunda na Perse. Etumba yango epesaki Totila ya ba Ostrogoths likoki ya kosilisa boyangeli ya Byzance na Italie na mobu 540 mpe ete akóma mokonzi na mobu 541 ntango noko na ye Hildebad akufaki (na mobu 552). Na mobu 546, Totila akoti na Loma (abimaki kuna na mobu 547). Na mbula wana, Adouin le Lombard abandisaki bokonzi ya sika ya Lombard mpe akómisaki bokonzi na ye koleka Rivière ya Lobiko.

543 TB

Na mobu 543, mikanda ya Origène ekweisamaki (condamner) na mobeko ya Justinien. Atako Origène azalaki na bizaleli quasi-gnostique, makomi mpe Hexapla na ye ezalaki pe na motuya. Likambo yango ezali na ntina ya bolendisi ya mateya ya Bosato oyo ezali kotɛmɛla Sabata na Ɛsti. Mokonzi mwasi Theodora akufaki na mobu 548.

550 TB

Na 550 Totila azuaki lisusu Loma mpe ba Unitariens bazongaki na boyangeli. Kaka na mbula yango, kokende na wɛsti ya Ba-Avar ya Turquie ebandaki mpe mabota ya Baslave bakómaki kofanda na Mecklenburg.

Bato ya Pologne bafandaki na Galicie ya Wɛsti, mpe bato ya Ukraine bafandaki na Galicie ya Ɛsti. Kaka na mbula yango, bato ya Pays de Galles bakómaki mpenza baklisto na nzela ya Davidi mpe botosi ya Sabata ezwaki misisa na Pays de Galles, epai wapi ekolongolama na mobimba na yango bobele na ekeke ya 11. Bakambi ya mangomba oyo babalá bazwamaki kuna tii na ekeke ya 12. Ezali mpe kobanda mbula oyo nde ezwami Columban, misionɛrɛ ya Irlande na France mpe na Italie (550-615). Bakomaki kosalela bangonga na bandakonzambe na France mpo na mbala ya liboso banda mbula wana, mpe yango ezalaki komonisa bopusi ya syncrétisme ya Bosato na Ba-Franc.

551 TB

Na mobu 551, ba byzantins balongaki marine ya ba Ostrogoths. Mokonzi Totila ya ba Ostrogoths abomamaki na mbula oyo elandaki na ba Byzatins nà bokambi ya mokube Narses (circa. 478-circa. 573) na etumba ya Taginae. Na 553, Narses asangisaki Naples mpe Loma na ba Byzantins mpe aponamaki Exarque ya Italie, na ndenge wana akomaki mokonzi ya likolo ya ba soda mpe ya ba civile. Na mbula wana, kiti ya bokonzi ya Archevêque Maximien etiamaki pe na Ravenna.

558 TB

Na 558, Clotaire I, mwana ya Clovis, asangisaki bokonzi ya ba Francs, yango ewumelaki tii na 561 tango ekabolamaki lisusu na bokambi ya bana na ye ya mibali,Charibert, Gontran, Sigebert na Chilpéric.

563 TB

Na mobu 563, misionɛrɛ celte Colomba, motosi ya Sabata,  akómaki kofanda na Esanga ya Iona mpe abandaki kobongola ba Pictes.

565 TB

Justinien I akufaki na mobu 565 mpe mwana ya ndeko na ye Justin II (akufaki na mobu 578) azwaki esika na ye. Na nsima, ba Lombard babenganaki ba byzantins longwa na nɔrdi ya Italie tii na sudi, kasi batikaki bango na Ravenna. Audoin azwaki esika ya mwana na ye Alboin oyo, na lisalisi ya ba Avars, abebisaki royaume gothique ya ba Gépides na [ngambo ya] Vistule inferieur, mpe na mobu 568, abandisaki bokonzi ya ba Lombards na Italie ya nɔrdi mpe ya katikati.

567 TB

Na mobu 567, Mokonzi Leovigild ya ba Visigoths (tii na mobu 586) abenganaki ba Byzantins na wɛsti ya Espagne mpe alongaki Espagne mobimba na mobu 585. Bokonzi ya Ba-Franc ekabolamaki mpe na biteni mibale: Austrasie, oyo esangisi Lorraine, Belgique, libongo ya lobɔkɔ ya mobali ya Rhin na Neustrie (France), mpe Bourgogne.

570 TB

Na mobu 570, mosakoli Qasim ibn Abdullah ibn Abdul Muttalib ya Quresh abotamaki na Becca/Petra (abengami na lokuta Muhammad), mobandisi ya Islam. Na 572, etumba kati na Perse na ba Byzantins ebandaki lisusu mpe ekobaki na bokonzi ya Chosroes II sima ya bozui na ye ya bokonzi na 590 tee na 628, mpe Islam esalemaki na 632. Na 632, bokabolami ya politiki esalemaki, oyo elingaki komema suka suka na Etumba ya Misato ya mokili mobimba.

573 TB

Na 573, bana ya Clotaire, Chilpéric na Sigebert bakotaki etumba.

589 TB

Likita ya Toledo esalemi. Molimo esakolami ete ezali extension ya Tata mpe ya Mwana (Filioque: Katolike ya Loma). Na bongo, bato ya Bosato bandimeli liteya oyo eyokani te na Makomami, ete Mwana azali génération ya Tata, kasi ezalaki na ntango ata moko te oyo Mwana azalaki te. Ezali mpe bongo mpo na Molimo Mosantu.

Likita yango epekisaki pe Bayuda basomba baombo oyo bazalaki baklisto mpe ebimisaki mobeko ete Moyuda nyonso oyo akata moombo ngenga na kotalela Ebandeli 17:12 mpe oyo elandi, asengeli kobungisa ye.

Ba Visigoths Unitariens na Espagne bayambi catholicisme, oyo esakolamaki lokola lingomba ya Leta na Toledo.

 

590-1850: Mibu 1260 ya Eklezia kati na esobe

590 TB

Na mobu 590, Agilulf (akufaki na mobu 615) azwaki esika ya Authari Mokonzi ya ba Lombards mpe Pápa Grégoire I, oyo babengi le Grand, azwaki esika ya Pápa Pélagie II, Asakolaki Bokonzi Mosantu ya Loma. Na boye, unitarisme enyokwamiki na ebongiseli oyo babengaka mingi Katolike ya Loma to Triune/Trinitaire.

591 TB

Na mobu 591, Columban (abotamaki na mobu 543) akómaki na Grande-Bretagne uta na Irlande.

597 TB

Grégoire atindaki Augustin lokola misionɛrɛ na Angleterre na mobu 597, oyo abatisaki Ethelbert na Kent mpe abandaki ebongiseli ya Katolike na Grande-Bretagne.

Eklezia ekomaki konyokwama mpe yango esukaki mpenza libándá ya ampire ya Loma. Na boye, ezalaki na bokambi ya Lingomba ya Ɔrtɔdɔkse te kino na kobongwana mokemoke ya Ba-Unitaires to oyo babengaka “ Ba- Ariens”, yango eumelaki tii na ekeke ya mwambe mpe banda ntango Ampire Mosantu ya Loma esalemaki na mobu 590. Minyoko ya kondima eumelaki na boumeli ya eleko ya ntango oyo esangisi nguya mpe bokonzi ya Ampire Mosantu ya Loma kobanda 590 kino 1850 : Bokabolami monene ya mangomba oyo ebatelaka Sabata (No. 122).

 

Na boumeli ya bambula 1260 kobanda 590 kino 1850, Lingomba ya Katolike ya Loma etongaki teoloji na yango na makanisi ya lokuta oyo etongamaki likoló ya filozofi ya Bagreke mpe bibongiseli ya losambo ya bapakano. Bosaleli na bango ya manáka ya bapakano esalaki ete Lingomba ya Bosato ezala na matata nà mabota mpe bato nyonso oyo batángaki, to bayekolaki Biblia mpe Mibeko ya Nzambe. Na yango, mpo na kobatela bokonzi, yango ekɔtisaki bibongiseli ya minyoko na ekólo mpe na mikili mingi, yango ebomaki bamilio ya bato ya kimya mpe oyo batosaka mibeko na kontina mobimba ya Mpoto mpe ya Asie Mineure (mpe na nsima na Amerika). Bokoti na yango na Moyen-Orient na tango ya ba croisades epelisaki nkada ya Islam kino epolarisé koleka katikati ya mokili. Na ekeke ya 20, etumba yango ekobaki kobundisa bato ya kimya ya Mpoto mpe oyo batosaka mibeko, na kobomaka bato mingi mpe kobomaka na molende Bayuda mpe baklisto oyo bazalaki kotosa Sabata na Mpoto. Likambo oyo elobelami na bozindo na site: http://holocaustrevealed.org/french/.

 

 

 

 

Sabata na Grande-Bretagne

597 TB

Lingomba ya Katolike esalemaki na Grande-Bretagne te tii ntango Augustin ya Canterbury abongolaki bato ya Angleterre. Mokonzi Ethelbert ya Kent abongwanaki na Lingomba ya Katolike na Pantekote ya mobu 597 (engebene buku Butler Lives of the Saints, ed. Walsh, concise edn., lok. 158) mpe bato mingi (pene na 10.000) bazwaki batisimo na fɛti ya bapakano, Noele ya mobu 597, na katikati ya eleko ya malili. Kino na ntango wana, baklisto ya Grande-Bretagne bazalaki mingimingi, soki nyonso te, bato oyo bazalaki kotosa Sabata, oyo bazaliki ba subordinationniste, oyo bazalaki kotosa mibeko ya bilei mpe Mikolo ya Bule. Loma ekonzaki bango te kino Synode ya Whitby na mobu 664 na Abbey ya Hilda, epai wapi bakonzamaki  na kotindikama.

Colomba ya Iona abatelaki Sabata mpe asakolaki liwa na ye na mokolo ya Sabata ya samedi 9 juin 597 (Butler Lives of the Saints, Vol. 1, art. ‘St. Columba’, lok. 762). Butler alobi na maloba na ye na nse ya lokasa ete momeseno ya kobenga Mokolo ya Nkolo Sabata ebandaki te kino mbula nkóto na nsima (Adamnan Life of Columba, Dublin, 1857, lok. 230. Yango elobelamaki mpe na W. T. Skene na mokanda na ye Adamnan’s Life of St. Columba, 1874, lok. 96). (Tala mokanda : Bokabolami monene ya mangomba oyo ebatelaka Sabata (No. 122).)

600 TB

Grégoire abandisaki programɛ ya kobongola Bayuda na kimya. Boye, abimisaki babuku ya bililingi mpo na ezwa esika ya Biblia ya bato oyo bayebi kotánga te. Biblia Gothique ebandaki soki na mobu 351. Bakitisaki motuya ya Biblia, nsukansuka Loma elongolaki yango epa bato nyonso kino nsima ya bopanzani ya Bokonzi Mosantu ya Loma na 1850.

603 TB

Ba Lombards bazali kobongwana na Lingomba ya Katolike ya Loma. Boklisto ya Bosato ekɔtaki o kati ya bato ya Russie na nsuka ya ekeke ya 10, uta na ebongiseli greke Ɔrtɔdɔkse ya Constantinople. Ekoki kozala ete yango ezalaki mpenza ekateli moko na ntina ya politiki, soki totaleli likambo oyo ete Bakhazar, na sudi mpe o kati ya Ukraine nà Mpoto, bazalaki bango nyonso Ba-Unitaires oyo bazalaki kotosa Sabata, ezala Bayuda to baklisto. Ezali mpe bongo mpo na bato ya Bulgarie, oyo bakómaki nzela moko na ba Huns na ekeke ya 10. Ezali mpe bongo mpo na ba Pauliciens oyo bafandaki na Thrace na nse ya bokonzi ya Constantin Capronyme na ekeke ya 13, mpe na nsima na boyangeli ya John Tsimiskes na ekeke ya zomi (tala mokanda Bokabolami monene ya mangomba oyo ebatelaka Sabata (No. 122).)

609 TB

Panthéon ya Loma ebulisamaki lokola Lingomba ya S. Maria Rotunda.

610 TB

Profeta Qasim, elongo na Likita ya Muhammad, abandi kosakola na Arabie.

Tala mokanda  Klisto mpe Coran (No. 163) mpe Komantere na ntina na  Coran Q001, Q001B mpe Q001D.

613 TB

622 TB

Hegira ya Yambo na bokambi ya Jafir na Aksom, na Abyssinie.

Hegire. Bokimi ya Profeta na Eklezia longwa Becca kokende na Medina.

741-775 TB

Constantin Capronyme, Amperɛrɛ Unitaire ya Ɛsti, abengisi ba Pauliciens báfanda na Thrace.

745 TB

Likita ya Liftinae na Belgique na mobu 745, na eteni na yango ya misato, ekebisi [etelemeli] na ntina ya botosi ya Sabata mpe  elobeli Likita ya Laodicée (pene na mobu 366).

Sabata na Azia

781 TB

Ezalela ya Sabata na Azia ezalaki libosoliboso ya Bosato te kino ntango ba Jésuites babandaki mosala na bango ya misionɛrɛ. Ba-Nestoriens mpe bamisionele ya Afrika (tala mokanda: Bokabolami monene ya mangomba oyo ebatelaka Saba (No. 122)) balandaki Eklezia ya liboso na Perse, na Inde mpe na nsima na Chine. Botosi Sabata ya ba Unitaires ezalaki likama monene mpo na Bouddhisme mpe Bouddhisme epekisaki yango. Mangomba oyo ezalaki kobatela Sabata na Azia ezalaki mpe, mingi mingi, bato ya Bosato te. Batosaki mibeko ya bilei mpe baboyaki pe boyamboli masumu mpe purgatoire. Bokabolami ya mangomba yango elandaki mingimingi makita ya Constantinople mpe ya Chalcédoine.

 

Ba Chinois bayebaki banda kala ebongiseli ya boklisto mpe, ndenge moko na bisika mosusu, Sabata ezalaki elembo ya litteralisme ya Biblia. Na mobu 781 yango esi fandisamaki malamu (tala mokanda Bokabolami monene ya mangomba oyo ebatelaka Saba (No. 122)).

Na mobu 781, bakomaki na libanga Monument ya Chine oyo eyebani mingi mpo na komonisa lisolo ya bokoli ya boklisto na Chine na ntango wana. Makomi yango ya maloba 763 ezwamaki pene na engumba ya Changan na mobu 1625 mpe balobaka sikawa ete ezali na Zamba ya Bitanda na Changan. Eteni moko oyo euti na bitanda yango elobi boye:

Na mokolo ya nsambo topesaka bambeka, nsima ya kopɛtola mitema na biso, mpe kozwa bolimbisi ya masumu na biso. Lingomba oyo, ya kokoka mpe ya malamu mpenza, ezali mpasi mpo na kopesa yango nkombo, kasi ezali kongɛngisa molili na malako na yango ya pole (M. l'Abbe Hue Christianity in China, Vol. I, Ch. 2, pp. 48-49).

Ba Jacobites bayebanaki lokola babateli ya Sabata na mobu 1625, na Inde (Pilgrimmes, Pt. 2, p. 1269).

Lingomba ya Abyssinie ezalaki se kotosa Sabata, mpe na Éthiopie, ba Jésuites balukaki kotinda bato ya Abyssinie bándima Lingomba ya Katolike ya Loma. Motindami ya bato ya Abyssinie na tribinale ya Lisbonne, awanganaki ete bazalaki kotosa Sabata na komekola Bayuda,  kasi na kotosa Klisto mpe Bantoma (Geddes Church History of Ethiopia, pp. 87-88). Ba Jésuites bapusaki Mokonzi Zadenghel ete andima kotosa bokonzi ya Papà na 1604, mpe apekisa milulu ya losambo na [mokolo] ya Sabata na kotiaka makeneli ya bitumbu ya makasi (Geddes, ibid., p. 311 mpe lisusu Gibbons, Decline and Fall of the Roman Empire, Ch. 47).

Sabata na Italie

 

791 TB

Emonani ete Ambroise ya Milan azalaki kotosa Sabata na Milan mpe mokolo ya lomingo na Loma, yango wana ebandeli ya elobeli to lisese ntango bozali na Loma, bosala lokola Loma (Heylyn, op. cit., 1612). Heylyn amonisi ete Lingomba ya Milan uta na ekeke ya minei ezalaki esika ya botosi ya Sabata na Mpótó (ibid., eteni 2, para 5, nk. 73-74). Yango wana, ezali likambo ya kokamwa te ete ba Sabbatati bazalaki na eteyelo na bango kuna, ndenge ba vallenses bamonisaki yango ntango Pierre Valdo asanganaki na bango. Sabata ezalaki kotosama na Italie uta bankama ya bambula mpe Likita ya Friaul (pene na mobu 791) na kanɔ́ 13, etelemelaki botosi na yango na baloni. "Tozali kopesa mitindo na bakristu banso ete babatela Mokolo ya Nkolo, te mpo na kokumisa Sabata ya kala, kasi mpo na butu wana ya bule ya mokolo ya yambo ya poso oyo babengi Mokolo ya Nkolo. Na Kolobakà na ntina na Sabata wana oyo Bayuda batosaka, mokolo ya suka ya poso mpe oyo basali bilanga na biso batosaka...." (Mansi, 13, 851).

800 TB

Emonani ete ba Huns bakendaki kofanda na bisika ya matiti to na ba steppes, mpe bakómaki baninga ya Bakhazar, mpe batikalaki kuna tii ntango bazwaki lisusu Pannonie nsima ya mobu 800, na lisungi ya ba Khazar oyo bakomaki sikawa Bayuda. Tokoki te kotia pembeni likambo oyo ete, ekoki kozala ete ba sabbatariens ya Transylvanie bayaki mpenza elongo na etuluku ya ba Huns ya Khazaria na Levedia mpe bazalaki na kati ya lingomba ya esti oyo efandisamaki banda ebandeli nà ba ntoma na empire ya Parthie mobimba (tala Grun, The Timetable of History, 3rd ed., Touchstone, 1991, p. 30) (tala mpe maloba ya ebandeli ya Cox na R. Samuel Kohn, Ba Sabbatariens na Transylvanie (No. A_B2), [1894], CCG Publishing, 1998).

800-900 TB

Ba pauliciens balongamaki  na ntango ya bokambi bwa Chrysocheir na Tephrike kasi bazongisamaki na nse ya bokonzi ya Smbat nà Arménie nà Thondrak mpe na bongo, bapesaki bango nkombo ya Thondrakiens. Mwa ndambo babengami Athingani na Phrygie mpe Timote ya Constantinople (Boyambi ya bapɛngwi) abengaki bango ba Melchizedekites mpe lisusu ba selikiens.

Nicephore (802-811) asalelaki ba pauliciens mpo na kobatela ndelo ya bokonzi na ngambo ya ɛsti.

Baamperɛrɛ Mikaele mpe Léon V banyokolaki na motema mawa te ba pauliciens, kasi bango bazalaki mpenza bato ya bitumba mpe babongisamaki malamu na boye ete bakokaki te kotindama na makasi bákɔta nà Lingomba ya Ɔrtɔdɔkse. Theodora (842-857) anyokolaki bango makasi koleka.

Ba Athingani bazalaki ná boyokani makasi ná Amperɛrɛ Michael II (821-829).

970 TB

Bozongisi ya mibale ya ba pauliciens oyo bazalaki ba Sabbatariens  nà Thrace esalemi na nse ya bokonzi ya John Tsimiskes.

1012 TB

Minyoko ya “bapɛngwi” ebandi na Allemagne.

1064 TB

Sabata ekomaki [ntina ya] boswani ya bololo na ntango ya bokabwani ya 1064 kati nà Lingomba ya Wɛsti na ya Ɛsti.

1095 TB

Bapekisi baklisto bákɔta na Yelusaleme.

1096 TB

Croisade ya liboso na bokambi ya Pápa Urban II.

1123 TB

Likita ya liboso ya Lateran na Loma epekisi banganga-nzambe bábala. Banzemba bazwi bokonzi likoló na Lingomba ya Loma, oyo ebebaki na lobango, na oyo etali bizaleli malamu.

1139 TB

Malachi O’Mongoir, Archevêque ya County Armagh (atikaki mosala yango na 1138) akei kotala Pápa Innocent na Loma mpe asengi ba palliums mpo na ba episkopo ya County Armagh mpe Cashel. Bapesaki ye etelemelo ya mokambi mpo na Irlande. Akomi molongo ya ba Papàs tii na tango ya suka ya Lingomba ya Loma. Azongi na nzela ya Clairvaux na botambwisi ya Bernard. Kuna, bapesi ye ba sango mitano na bokambi ya Christian, moto ya Irlande, mpe azongaki na Irlande mpe abandisaki Abbay ya Melliffont na 1142.

1147 TB

Croisade ya mibale.

1159 TB

Pápa Adrian IV (Nicholas Brekespear) moto ya Angleterre ya kobotama, na ntango ya mobembo na ye na Beneventum, andimisami na Jean ya Salisbury ete apesa Irlande na Angleterre na boyangeli ya Henri II. Mokano ya solosolo ezali ya kosilisa ba Quartodecimans oyo bazali se kokoba na Irlande uta na Cashel. Kaka banganga-nzambe ya County Armagh nde Loma endimi. Uta ntango wana, Irlande ekómaki na mobulu ya kokamwa. Ba Pápa, na boumeli ya bikeke minei, balobaki ete bazali na bokonzi likoló na Irlande na kotala Likabo ya Adrian. Bopesi ya oyo ezalaki Hibernia na Angleterre, esalemaki na moboko ete Lingomba ya Katolike ya Loma efandisamaki na Constatin:

"Na bosenga na ngai apesaki Hibernia na Henri II , Mokonzi ya lokumu ya Angleterre, mpo na ezala ya ye mpe bakitani na ye, ndenge emonisami na mokanda na ye [oyo ezali] tii lelo. Mpamba te, bisanga nyonso ya lotomo ya kala, engebene bopesi ya Constantin, elobelami ete ezali ya Lingomba ya Loma, oyo ye abandisaki.”

1160 TB

Pierre Valdo akomi mokambi ya ba Vaudois na Lyon. Bato ya istware oyo bandimaka Bosato balobaka na libunga nyonso ete ba vaudois babandaki elongo na Pierre Valdo, [ezali] mpo na koluka kokitisa bindimeli mpe mateya na bango; nzokande, azalaki bobele kolanda lisoló molai ya baklisto Unitariens Subordinationniste, oyo ebandaki uta mbongwana na bango na nzela ya Polycarpe mpe baepiskɔpɔ na ye ya Smirne na mobu 120 T.B. Momeseno ya kolakisa mosapi bakambi ya mangomba na boumeli ya ntango lokola bato oyo babandisakà mangomba ya pembeni ezali mayele mabe oyo bato ya Bosato basalelaká mingi mpe oyo ezali na mokano ya [koluka] kozipa bokobi ya lingomba.

1179 TB

Ba Barbes Vaudois batunami mituna na Basango ya Angleterre yambo Likita ya misato ya lateran, mpe bakweisamaki na Likita [yango]. Ebongiseli ya ebandeli ya Sabata ya Ba-Vaudois ekweisamaki ete ezali lipɛngwi.

Likita ya misato ya Lateran. Ba Vaudois bakweyisami mpe Inquisition esalemi sima ya Makita oyo elandaki. Bobandi ya Ba Croisades Albigeoises. Kobanda ntango wana, Motángo monene ya Batosi ya Sabata bakabami mpo batumbama likolo ya bakonyi. Banda na Mbongwana, Baprotesta ya Bosato bazalaki mpe kosangana na bonyokoli ya lingomba.

1180 TB

Ba Vaudois (batelemelì ya Bosoto tii na Mbongwana) bakweisamaki elongo mpe na nse ya bobengami Arianisme na mobu 1180 na mokanda ya Bernard de Fontcaude (Adversus Vallenses et Arianos). Tala mokanda Mosala ya Mobeko ya Minei na Lisolo ya Mangomba ya Nzambe oyo ebatelaka Sabata (No. 170).

1184 TB

Etumbu ya bolongolami na Likita ya Vérone ebimisaki na Lyon basungi ya Valdo oyo batikalaki mpe ebenganaki bango na Provence, na Dauphine mpe na mabwaku ya Piemont, Lombardie, mpe bamosusu kutu na Allemagne. Bakómaki mingi mpenza na boye ete Innocent II atindaki ba légats na ye ya malamu koleka mpo na kosilisa (koboma) bango na mobu 1198, 1201 mpe 1203.

1189 TB

Croisade ya misato.

1190 TB

Likita ya Gênes epesi mitindo ete ba vaudois bakabama ya konkangama na minyɔlɔlɔ mpo na kotumba bango. Bernard de Fontcaude akomi Liber Contra Vallenses.

1190-2 TB

Ba Sabbatariens banyokolami na Angleterre mpe ba Publiani to Pauliani batumbami na Oxford.

1192 TB

Episkɔpɔ Otto ya Toul apesaki mitindo ete bámema ba vaudois nyonso ya konkangama na minyɔlɔlɔ na tribinale ya Episkopo.

1202 TB

Croisade ya minei.

1206 TB

Genghis Khan azali koyangela likolo ya Ba-Mongole.

1208 TB

Croisade alibigeoise ebandi, ewumeli tii na 1244 mpe ememaki bonyokoli ezanga mawa, na etinda ya pápa, Ba alibigeois 20 000 babomamaki na ntina ete bazali bapɛngwi.

1210 TB

Amperɛrɛ Otho apesaki mitindo na Episkɔpɔ-mokonzi ya Turin ete abengana ba voudois na diocèse na ye, mpe na mobu 1220, Mibeko ya Pignerol epekisaki bafandi [ya kuna] bábomba bango. Mwa ndambo bakimaki na Picardie, mpe Philippe Auguste alandaki bango tii na Flandres. Mwa ndambo bayaki na Mayance mpe na Bingen, epai wapi 50 batumbamaki na 1232 (Adeney, ibid.). (Talá mokanda Bokabolami monene ya mangomba oyo ebatelaka Sabata (No. 122).

1212 TB

Croisade ya bana : bana mike kati na bana 50.000 ya France mpe ya Allemagne bazongi. Mingi bakufaki to bakómaki baombo na Afrika ya Nɔrdi.

1221 TB

Croisade ya mitano.

1228 TB

Croisade ya motoba.

1229 TB

Inquisition ya Toulouse, na France, epekisaki moto nyonso (laïque) átánga Biblia.

Likita ya Toulouse ebimisaki ba Kano mpo na kotelemela batosi ya Sabata.

Kanɔ́ 3 - Bakolo ya bituluku ndenge na ndenge bakoluka na molende na ba villas, bandako pe ba zamba, pe bakobebisa bisika oyo bapengwi babombanaka.

Kanɔ́ 14 - Bandimi (ba laïc) bapesameli nzela te ya kozala na mikanda ya Testama ya Kala to ya Sika (Hefele 5, 931.962) (Hefele 5, 931.962).

 

Ba Inquisitions Ebandi

1231 TB

Pápa Grégoire IX asali Inquisition mpo na koluka kotelemela bato oyo bango babengaka “bapɛngwi”

Toyebi, na nzela ya matatoli ya ba Inquisitions, nini ezalaki mateya ya Eklezia na matambe mikeseni ya bokabolami na yango.

Ba croisades Albigeoises

Ba Croisades Albigeoises ya ekeke ya 13 esangisi bituluku oyo na ntembe te bazalaki batosi ya Sabata. Tala mokanda  Bokabolami Monene ya Mangomba oyo Ebatelaka Sabata (No 122). Mposa ya Lingomba ya Katolike ya Loma ya kobomba/kozipa likambo oyo ememi na maloba ya kokamwa na oyo etali dérivé linguistique ya kombo Sabbatati. Kasi, toyebi mpe ete bazalaki unitairiens.

Loma na ekeke ya 13 esalaki Croisade Albigeoise na mobimba na yango mpo na kobundisa ba éléments wana mibale. Ba Albigeois bazalaki na libateli na Sudi ya France, na nse ya bokambi ya Raymond, Comte ya Toulouse. Ba Vallenses to Sabbatati bazalaki mingi koleka mpe bapalanganaki mingi, mpe bakómaki tii na Espagne. Tokoki kotonga lisusu mateya ya ba Vallenses uta etuluku ya ba Sabbatati ya Espagne, na nzela ya minyoko makasi oyo bakutanaki na yango.

1237 TB

Pápa Grégoire IX atindi mokanda moko epai ya Episkɔpɔ-mokonzi ya Tarragona, mpe yango esali ete bátumba ba vaudois zomi na mitano, oyo Lingomba ya Loma elobaki ete bazali bapɛngwi; Mokonzi Ferdinand ye moko azaliki kobwaka nkoni na mɔtɔ. Na boumeli ya ntango, ba vaudois wana ya Espagne basili kobomama.

1249 TB

Croisade ya nsambo oyo ekambamaki na mokonzi Louis IX ya France.

1270 TB

Croisade ya mwambe

1310 TB

Ba Sabbatariens ya Bohême bazalaki ndambo moko kati na minei ya bato ya Bohême. Bazalaki mpe mingi na Autriche, na Lombardie, na Bohême, na nɔrdi ya Allemagne, na Thuringe, na Brabdenburg mpe na Moravie.

1315 TB

Ba Unitairiens ya Autriche bakufi ba martyru mpe Inquisiteur ya Krems afundi bitukà 36, atumbi ba martyru 130. Batumbaki na Vienne episkɔpɔ ya Neumeister lokola moko ya bapɛngwi. Elobami ete alobaki ete ezwamaki ba vaudois soko 80 000 na Duché ya Autriche.

1348 TB

Ba Flagellants (ba fanatiques ya mangomba oyo bazalaki na momesano ya komibeta fimbu) bafundi bayuda (pona bokono ya Peste noir) pe batumbi bayuda na bigumba ebele ya Mpoto. Banda ntango wana na Mpoto, Ba Sabbatariens bakweisami lokola Bayuda na bituluku nyonso oyo endimaka bosato.

1349 TB

Minyoko ya Bayuda ebandi na Allemagne.

1351 TB

1347-1351 T.B., bato ya mpoto 75 millio bakufi na [bokono] ya peste noire (pelɔzi ya Bubonic?)

1415 TB

Jan Hus, mobongoli ya Bohême, atumbami likolo ya konyi mpo na lipɛngwi.

Minyoko kowuta na Lingomba ya Ɔrtɔdɔkse likolo na batosi ya Sabata mpe bato mosusu

1441-1905 TB

Lingomba ya Ɔrtɔdɔkse na Russie mpe na bitúká oyo ezalaki pembenipembeni na yango, ezalaki konyokola na mawa te baye batikaki yango, mpe emekaki koboma batosi nyonso ya Sabata oyo bazalaki na bisika oyo ezalaki kokamba (tala lien oyo ezali likoló mpo na kotala na ndenge ya malamu lisolo ya Bamonastɛrɛ oyo ezalaki Babolɔkɔ, Bakangamí oyo bakangamì kuna, Batelemelì na makambo ya magomba mpe ba sectaires, Bato ya politiki mpe bato mabe, Intolérance ya empire ya Russie mpe etumba mpo na boyangeli ya Ɔrtɔdɔksi), buku ya Daniel H. Shubin.

Eleko oyo elobelami ebandi na 1441 nà bokomi ya Isidore, Métropolitain ya Moscou, na Bamonastɛrɛ ya Chudov (Bikamwa) na Moscou mpo na bonkangamì bwa ye kuna. Eklezia Ɔrtɔdɔkse ya Russie esalelaki Bamonastɛrɛ ya Russie mpo na kokanga batelemelì na makambo ya mangomba, mpe ba sectaires, bato ya politiki mpe bato mabe.

Kobanda ntango wana kino mobeko ya Tsar Nicolas II na ntina ya tolérance ya Mangomba (misusu) na 1905 T.B., ntango bakangamì ya suka babimisamaki na Monastɛrɛ Spasso-Evfimiev ya Suzdal, baklisto mingi oyo babatelaka Sabata balekisaki mikolo ya nsuka ya bomoi na bango na kati na bandako ya babolɔkɔ yango ya basango. Basi mingi baklisto oyo bazalaki kotosa Sabata bakangamaki mpe na ba couvents ya Lingomba ya Ɔrtɔdɔkse.

Sabata na Mpoto ya Nɔrdi

1436 TB

Lingomba ya Sabata enyokolamaki na Norvège uta ntango ya Likita ya Lingomba na Bergen, na mokolo ya 22 Augusto 1435, mpe likita linene na Oslo na 1436. Bato na bisika ndenge na ndenge ya bokonzi basi bakomaki kotosa mokolo ya Sabata mpe Episkɔpɔ-mokonzi azalaki kopekisa yango na ntina ete :

Epekisami mpenza - ekomami kati na mobeko ya Eklezia - mpo na moto nyonso, kotosa to koyamba mikolo ya bule, longola se oyo pápa, episkopo-mokonzi, to baepiskɔpɔ baponi (R. Keyser, The History of the Norwegian Church under Catholicism, Vol II, Oslo, 1858, p. 488).

Awa pe, tomoni mokolo ya bopemi oyo moto apeseli etinda kozwa/ezwi esika ya mokolo ya bopemi oyo Nzambe epeseli etinda

Lisusu, na Likita ya Katolike ya etuka ya Bergen na mobu 1435, elobamaki ete :

Bayebisi biso ete bato mosusu na biteni ndenge na ndenge ya etuka ya bokonzi bayambi mpe bazali kotosa molulu ya samedi.

Epekisami mpenza - na kati ya makomi esantu ya Eklezia - [mpo na] bato banso mpenza, kotosa mikolo misusu longola se oyo Pápa mosantu, episkopo monene, to baepiskopo basili kotiya. Na nsima, Esengeli ata moke te kopesa nzela mpo na botosi ya mokolo ya Samedi, longola se soki makomi esantu ya lingomba etindi bongo. Yango wana tozali kopesa toli na baninga nyonso ya Nzambe, na Norvège mobimba, oyo balingi kotosa Eklezia mosantu, ete bamibanzabanza te mpo na mabe oyo, ya botosi ya mokolo ya samedi, mpe topekisi basusu, na makeneli ya bitumbu makasi oyo ekowuta na Eklezia, ete babatela te mokolo ya samedi Mosantu (Dip. Norveg, 7, 397).

Likita ya Lingomba oyo esalemaki na Oslo na mobu 1436 elobaki boye :

Epekisami, na nse ya etumbu moko wana, kosantisa samedi na koboyaka kosala mosala.

(History of the Norwegian Church etc., p. 401).

1458 TB

Frederic Reiser, nsima ya bambula 25 oyo alekisaki epai ba Vaudois ya Bohême mpe ya Autriche, asilaki kotumbama na Strassburg.

Boye, Ezali na bituluku ata minei oyo epalangani na bikolo soki mwambe, oyo misusu kati na yango esanganaki na Baprotesta. Ezalaki na ba Subordinationnistes, to ba Unitariens, na Autriche na ekeke ya 13 mpe (talá mobu 1315 T.B. oyo ezali likoló) Inquisiteur ya Krems afundaki bitúká 36 na mobu 1315, mpe atumbaki bamartyr 130.

Inquisition ya Espagne

1478 TB

Pápa Sixtus IV abandisi Inquisition, oyo ekobaki kino ntango ya bolongoli na yango na nzela ya mobeko (decret) na mobu 1834 T.B.

1488 TB

Baklisto Vaudois oyo bazalaki kofanda na bangomba ya Alpes cauttiennes na ya Dauphiné babomami. Ba Vaudois koleka 3 000, bakisa mpe bato nyonso ya Val Loyse, bakufi nsima ya komibomba na libulu moko mpo na kokima bopusani ya mapinga. Mibali ya Nkolo ya La Palu batyaki mɔtɔ na bitunga minene ya nkoni, mpe boye, bakataki mpema bafandi ya ngomba yango na kati ya libulu. Bakutaki kuna bana mike 400 oyo bakufaki mpo na bosangi kopema na mbeto na bango  to na mabɔkɔ ya bamama na bango oyo bazalaki [pe] ya kokufa.

Sabata na Moscou

1503 TB

Likita, Moscou, 1503: "Bafundami (batosi ya Sabata) babengamaki; bandimaki polele kondima ya sika (sic), mpe balobaki bolamu na ntina na yango. Bato ya lokumu mingi kati na bango..., bakatelamaki etumbu ya liwa, mpe batumbamaki na miso ya bato nyonso na kati ya ba cages, na Moscou, le 17 décembre 1503-" H. Sternberfi, Geschichte der Juden.

1507 TB

Eklezia ebandi koteka bolimbisi (ba indulgences) mpo na kotonga Basilika ya santu Petelo, na Loma.

1517 TB

Balobaka ete Martin Luther abandisaki "Mbongwana" na Mpoto.

1519 TB

Edit ya Bondimi epesami na Valencia na Andres de Palacio, Inquisiteur ya Valencia, mpe ebimisamaki na Roth. Emonani na kolanda Edit oyo ete, ezalaki na molongo monene ya makambo mpe bindimandima (superstitions) oyo etangamaki, oyo etalisaki bituluku misato ya batu. Ya liboso esangisi baklisto oyo bazalaki koyamba ezaleli ya komisala Bayuda. Etuluku ya mibale esangisi Bayuda bango moko mpe etuluku ya misato esangisi na Bamizilma. Emonani polele,  engenbene Edit yango ete mateya yango ekɔtaki kati na Lingomba ya Katolike ya Loma, mpamba te, maloba oyo elobamaka na ntango ya Ukaristya etalelami na siki siki lokola elembo ya lipɛngwi oyo balobaka ete ezali na Edit. Ndenge moko mpe, Ekulusu, to Elembo ya Ekulusu, ezalaki [kosalelama] te o kati ya ba Sabbatati. Emonani na kotala Edit yango ete etuluku yango eboyaki [liteya ya] ame mpe mateya ya Lola mpe Lifelo. Bazalaki kobatela Sabata kobanda kolala ya moi na mokolo ya motoba  (vendredi) tii na kolala ya moi na mokolo ya nsambo (samedi), bazalaki kosala mosala ata moko te na mokolo ya Sabata. Bazalaki kotosa feti ya Mampa ezanga levire mpe Elekeli na matiti ya bololo. Bazalaki kokila bilei na Mokolo ya Mbɔndi (Roth, nk. 77 mpe oyo elandi).

Bindemeli minene nyonso mpe makambo Bayuda bazalaki kotosa ekɔtisamaki na molongo oyo ezalaki na edit yango, na boye ete batyaki bibongiseli yango esika moko, mpe yango esalaki ete ezala mpasi mpo na koyeba bokeseni ya sikisiki kati na bango. Bazalaki kotosa mibeko ya bilei mpe bazalaki mpe kokunda bakufi na bango na kolanda momeseno ya Bayuda . Eteni monene ya Edit yango esangisi bindimandima oyo balobaka ete ezali ya mangomba (sectes) (na ndakisa, lok. 78). Boboyaki  losambo ya kosambela Maria mpe yango etiamaki esika moko na boboyi ya bayuda ya Masiya.

Liteya ya Transubstantiation eboyamaki, ndenge moko mpe liteya ya lolenge ya Katolike ya Omnipresence, oyo ezalaki Animisme platonicien (lok. 78). Emonanaki ete banganga-nzambe bazalaki  kati na likambo yango mpe bayebaki bango uta na bobulisami. Baklisto bamonanaki lokola Bayuda na kotosaka mibeko na ntina na bilamba (lok. 79). Bazalaki kokutana na mangomba ya bandako mpe bazalaki kotánga Bablia na monɔkɔ ya mboka. Biloko ya bapɛngwi ezalaki kobotolama, mpe na ntembe te, yango esalaki ete Ba-Inquisiteur bázala na molende.

Ba Marranos to baklisto ya Sika bakokaki te kondimama lokola batatoli na ntango ya bosambisi.  Koboya kobimisa bankombo ya batatoli ebandaki na ekeke ya 13,  balobaka ete ezali mpo na kobatela bato ya bolɛmbu liboso ya  bato ya nguya, kasi likambo yango ekómaki momeseno mpe moto moko te akokaki kozwa bankombo ya bato oyo bafundi ye. (Roth amonisi na ntina ete ata tii na 1836 na Angleterre, bato ya mabe oyo bafundamaki bakokaki te kozala na balobeli to komona bakopi ya makambo oyo balobaki mpo na kofunda bango). Eleko wana ezalaki nsomo mpe Inquisition ezalaki ya nsomo koleka kati na yango.

Ba satattati  ya Mpoto ya Ɛsti

Toyebi malamu mpenza nini ezalaki mateya ya mangomba ya Hongrie mpe ya Transylvanie kobanda na ekeke ya 15 tii na ekeke ya 19. Mokanda oyo ebatelamaki na Docteur Samuel Kohn, Rabi monene ya Budapest, na Hongrie, kati na buku DIE SABBATHARIER IN SIEBENBURGEN Ihre Geschicte, Literatur, und Dogmatik, Budapest, Verlag von Singer & Wolfer, 1894, Leipzig, Verlag von Franz Wagner. Makambo yango etangami kati na mokanda Bokabolami monene ya Mangomba oyo ebatelaka Sabata (No 122) na nkasa 22 mpe oyo elandi). Ebongiseli mobimba etangami na buku oyo ebongolami uta na Allemand: Ba Sabbatariens na Transylvanie, na Samuel Kohn, éd. W. Cox, CCG Publishing, USA 1998 (tala Ba Sabbatariens na Transylvanie (No A_B2).

Na ntembe te, Toyebi ete etuluku oyo ya Vallenses to Sabbatati ezalaki Unitarien, mpo Frances David to Davidis akufaki na boloko na 1579. Kohn alobi ete bazongisaki boklisto ya ebandeli mpe oyo ya solo (Kohn, lok. 8). Na 1579, lingomba ya Unitaire ekabwanaki na biteni ya basambeli ya mokolo ya lomingo mpe basambeli ya Sabata. Etuluku ya Sabata oyo ezalaki na nse ya bokambi ya Eossi ezalaki sembo mingi na bosolo.

Bazalaki kosala batisimo ya mikóló. Bazalaki kobatela Basabata mpe Mikolo ya Bule bakisa mpe Pasika, Mampa ezanga levire, Pantekote, Mokolo ya Mbɔndi, Feti ya Bahema mpe Mokolo Monene ya Nsuka mpe, oyo eleki na ntina, Ba Sanza ya Sika. feti ya Bakelelo etangami te esika na yango moko kati ya buku ya banzembo mpe emonani ete bazalaki kokumisa yango nà banzembo ya Sanza ya Sika.

Mateya na bango esangisi Bambula Nkóto na bonzonto, oyo na ebandeli na yango Klisto akozonga mpe akosangisa lisusu Yuda na Yisalaele.

Bazalaki kosalela Manaka ya Nzambe oyo etongamaki na kolanda ba Sanza ya Sika.

Bazalaki koteya masekwa mibale, moko mpo na bomoi ya seko na bozongi ya Klisto mpe mosusu mpo na bosambisami na nsuka ya Mbambula Nkóto.

Bazalaki koteya lobiko na nzela ya ngolu kasi esengeli ntango nyonso kobatela mibeko.

Bazalaki koloba ete Nzambe abengaka bato mpe mokili mobimba ezali ekufa miso.

Liteya na bango na ntina na Klisto ezalaki mpenza Unitarien subordinationniste.

(Tala mokanda Bokabolami monene ya Mangomba oyo ebatelaka Sabata (No 122), lok. 22 mpe oyo elandi).

Boye, tokoki komona ete Lingomba ya Sabata ya ebandeli ezalaki Unitarien mpe ezalaki kotosa mibeko ya Testama ya Kala. Sabata ezalaki se likambo moko kati ya ebongiseli na bango ya bindimeli, oyo ezalaki komonisa losambo ya Ye oyo azali Nzambe Moko ya Solo. Banyokolamaki na Mpoto ya esti mpo na unitarisme na bango koleka mpo na botosi na bango ya Sabata (Francis Davidis aponaki kotikala na boloko, wapi akufaki, na esika ya kobebisa kondima na ye ya Unitaire, atako Socinus ye moko Unitarien, amekaki kondimisa ye ete ameka kobongola unarisme na ye oyo ezalaki makasi mpo na abikisa bomoi na ye). Baboyelaki bango kozala na lokumu ya kobengama Lingomba, nzokande ata Bayuda bapesamaki lokumu yango. Baboyelaki bango bákɔta na ndako ya bamasini ya konyata mikanda mpe na bongo, bazalaki kokoma mateya na bango na mabɔkɔ, na lolenge ya lettre-chaîne. Inquisition ezalaki na mawa te na bopekisi ya ebongiseli yango, mpe na mikili ya Mpótó likambo ya botosi ya Sabata ekokaki mpo na koboma bango.

1544 TB

Likita ya Lingomba na Oslo epesi lisusu likebisi ya mobu 1436.

Epekisami, na nse ya etumbu moko wana, kosantisa samedi na koboyaka kosala mosala (History of Nowegian Church etc., p. 401).

Basusu kati na bino, na bokeseni na likebisi, bazali kotosa mokolo ya samedi. Esengeli bazwa etumbu makasi. Moto nyonso oyo akozwama azali kotosa samedi akofuta amende ya ba marks zomi (History of King Christian the Third, Niels Krag na S Stephanius).

Emonani mpenza ete botosi ya Sabata ezwaki misisa na Norvège na boumeli ya bambula soki moke nkama moko.

Lingomba ya Sabata mpe ata bososoli ya Sabata ya mokolo ya nsambo ezwamaki mpe na Norvège banda na ntango ya Mbongwana, engebene bacommantere oyo mapesamaki na banɔti to na mabongoli : na ndakisa tala Documents and Studies Concerning the History of the Lutheran Catechism in the Nordish Churches, Christiania, 1893 ; mpe lisusu Theological Periodicals for the Evangelical Lutheran Church in Norway, Vol. 1, Oslo, p. 184. Botosi ya sabata epalanganaki pe na Suède pe enyokolamaki ntango nyonso.

Molende wana ya kokumisa mokolo ya Samedi ekobaki na boumeli ya ntango molai mpenza: ata makambo mikemike oyo ekokaki kolendisa momeseno ya kokumisa mokolo ya Samedi ezwamelaki etumbu (Évêque Anjou, Svenska Kirkans Historis, (nsima ya) Motet i Upsala).

Momeseno yango epalanganaki tii na Finlande mpe mokonzi Gustave Vasa I ya Suède akomelaki bato ya Finlande.

Eleki mwa ntango toyokaki ete bato mosusu na Finlande bakweyaki na libunga monene mpe bakomaki kotosa mokolo ya nsambo, oyo babengaka mokolo ya Samedi (Bibliothèque ya Leta na Helsingfors, Reichsregister, Vom. J., 1554, le B.B de Teil. feuille 1120, pp. 175-180a).

Kasi, mangomba oyo ebatelaka Sabata ebikaki na Suède kino lelo.

Tokosala sikoyo makasi mpo na kolakisa ete bosantisami ya Sabata ezali na moboko na yango mpe ebandeli na yango kati na mobeko oyo Nzambe ye moko, ntango ya bozalisi, atyaki mpo na mokili mobimba mpe oyo, na yango, epesameli bato nyonso ya ntango nyonso (Evangelisten (mosakoli ya nsango malamu), Stockholm, du 30 mai au 15 août, 1863 : organe ya  Eklezia  Baptiste ya Suéde).

1555 TB

Baprotesta mingi (mpe babateli ya Sabata) batumbami na Angleterre.

 

1562 TB

 

Lelius Socinius azalaki kofanda mingimingi na Zurich, kasi azalaki moboko monene ya etuluku oyo ezalaki kosangana na Cracovie. Akufaki na 1562 mpe bato oyo bazalaki kotelemela bosato bamikutaki uta wana na mikakatano. Na 1570, ba Sociniens bakabwanaki mpe, na bopusi ya John Sigismund, basilaki kofanda na Racow.

1566 TB

Emonani ete Francis Davidis abandisaki Lingomba ya Unitaire na Transylvanie. Kasi, ebongiseli ya Bavaudois esilaki kozwa misisa na Ɛsti banda bankama ya bambula.

1572 TB

Bosasi ya bato, oyo ebengami Saint-Barthélémy : ba Huguenots mingi babomami na France.

1574 TB

Catéchisme ya ba-unitaire ebimisami na Pologne

1579 TB

Na 1579, Faustus ayaki na Pologne elongo na mikanda ya noko na ye ya mobali. Akutaki lingomba yango ya kokabwana mpe na ebandeli, baboyaki akota mpo azalaki koboya kozwa batisimo ya mibale. Na yango, batisimo  na ye ya liboso esengeli ezala na ntango asi akómaki mokóló. Na 1574, ba Sociniens bakabolaki Catéchisme ya ba Unitariens. Lolenge ya kozala mpe bokoki ya Bonzambe elimbolamaki kuna kasi mokanda yango elobeli te bizaleli ya bonzambe, oyo etalelami ete ezali ya kobombama (na Bakatolike). Klisto, bazalaki kozwa ye lokola moto oyo balakaki mpe moyokanisi ya bozalisi. Ezali na ntango wana nde tomoni botiami ya Unitarisme radical to boboyi ya bozali ya liboso ya Klisto.

Faustus Socinius asangisaki bituluku yango na nse ya bokambi na ye kobanda mobu 1579. Babengisaki ye na Siebenburg (to Siebenburgen) mpo na kotɛmɛla etɛlɛmɛlo antitrinitaire ya François David (to Davidis) (1510-1579). David akufaki na Château ya Deva esika akangamaki mpo na makanisi na ye na ntina na lolenge ya kozala ya Klisto. Lingomba na Siebenburg, sima ya liwa ya Francis David, ekambamaki na Andreas Eossi mpe yango ezalaki Eklezia na Mpoto ya esti oyo wapi bandimi na yango bazalaki bakitani ya bavaudois. Toyebi na ntembe te ete bazalaki Ba-Unitarien (mbala mingi Bakatolike babengaka bango Ba-Arien). Bazalaki kobatela Sabata, Mikolo ya bule mpe ba Sanza ya Sika mpe bazalaki Eklezia ya Nzambe ya solo na Mpoto. Bazali oyo tokobenga eleko ya Thyatira (Tala mikanda : Bokabolami monene ya Mangomba oyo ebatelaka Sabata (No 122) mpe Mosala ya Mobeko ya Minei na Lisolo ya Mangomba ya Nzambe oyo ebatelaka Sabata (No 170)).

Davidi aboyaki kondima liteya oyo bato mingi ya Socinanisme bazalaki koteya, ete Klisto atako Nzambe te, esengelaki kosambela ye. Lingomba ya Nzambe na Mpoto etikala kondima ata mokolo moko te ete Klisto azali moto oyo esengeli kobondela to kosambela. Koboya kosambela Klisto ezalaki liteya oyo oyokani mpe oyo ya ntango nyonso ya Eklezia ya Nzambe na boumeli ya bikeke, bakisa mpe Bavaudois oyo lingomba ya Siebenburg ezalaki moko na bango. Davidi akɔtaki bolɔkɔ mpo na liteya yango mpe akufaki na bolɔkɔ. Hugh Pope alobi mpe ete Budnaeus akitisamaki ba grade mpo azalaki na makanisi ndenge moko na Davidi mpe ba excommuniaki ye na 1584. Na bongo, bato mibale oyo, basilaki kobongwana na kondima oyo babengaka Orthodoxie.

Ba Sociniens, na ntango wana, balongolaki catéchisme ya kala mpe batyaki oyo ezalaki na moto ya likambo Catéchisme ya Racow, oyo atako ekomamaki na Faustus Socinius, babimisaki yango bobele na 1605, mbula oyo elandaki kufa na ye. Ebimisamaki mpo na mbala ya liboso na lokota ya Polonais, na nsima na lokota ya Latin na mobu 1609.

Ba Sociniens bafulukaki mingi. Basalaki bainiversite, basalaki ba synodes, mpe bazalaki na ba ndako ya konyata mikanda oyo esungaki bango kobimisa mikanda mingi kati na yango. Mikanda yango esangisamaki na Sandius na titre ya Bibliotheca Antitrinitarianorum. Misala ya Faustus esangisamì na mokanda Bibliotheca Fratrum Polonorum.

Kasi, baboyelaki Lingomba ya Nzambe ya Siebenburg lokumu ya kobengama lingomba mpe lisusu ndako ya konyata mikanda. Eossi akomaki na maboko mokanda na ye mpe basungi  na ye ba kopiaki yango.

1579 TB

Lingomba Unitarien ekabwanaki na biteni mibale nsima ya liwa ya Davidis, batosi ya mokolo ya lomingo na ngámbo moko, mpe batosi ya Sabata ngámbo mosusu. Andreas Eossi ayambaki kondima ya Ba-Unitaire na mobu 1567. Lokola azalaki kondima te ete Ba-Unitarien bazalaki koteya mateya nyonso ya solo ya Biblia, abandaki koyekola Biblia na mozindo. Ateyaki mateya oyo elandi na balandi na ye:

1. Elekeli, Mikolo ya Mampa ezanga levire, Pantekoti, [Bakelelo elongolami na libunga?], Mokolo ya Mbondi, feti ya Bahema, Mokolo Monene ya Nsuka.

Liyebisi : Feti ya bakelelo ezwamaki te na Buku ya banzembo ya Sabata ya Kala lokola fɛti mpenza. Na bankasa 62-67 ya buku ya Kohn (ebimisamaki na 1894), balobaka na ntina na banzembo ete: Buku yango ekomamaki na lokota ya Hongrois na [Andreas] Eossi, Enok Alvinczi, Johannes Bokenyi. Thomas Pankotai & Simon Pechi, mpe basusu. ... Ezalaki na banzembo 102 : 44 mpo na Sabata, 5 mpo na Sanza ya Sika, 11 mpo na Elekeli mpe Mampa oyo ezanga levire, 6 mpo na feti ya Baposo, 6 mpo na Bahema, 3 mpo na Mobu ya Sika, 1 mpo na Mbondi , 26 mpo na makambo ya mokolo na mokolo. Tala mikanda Ba Sabbatariens na Transylvanie (No. A_B2) mpe Ba Sanza ya Sika ya Isalaele (No. 132)

2. Mibeko Zomi.

3. Mibeko ya bokolongono (bopekisi ya kolia makila, ngulu, banyama oyo emikufeli).

4. Millinaire eumelaka mibu 1000, mpe na ebandeli na yango Klisto akozonga mpe akosangisa lisusu Yuda na Yisalaele.

5.  Bosaleli manaka mosantu ya Nzambe.

6. Masekwa mibale ekeseni: moko mpo na kokota na bomoi ya seko na ntango ya bozongi ya Klisto; mosusu mpo na kokota na bosambisi na nsuka ya mibu 1000.

7.  Lobiko na nzela ya ngolu, kasi mibeko esengeli ntango nyonso kobatelama.

8. Ezali Nzambe nde abengaka bato na kati ya bosolo na Ye. Mokili mobimba ezali lolanda.

9. Klisto azalaki mosakoli ya monene koleka, mosantu koleka bato banso, "Nkolo oyo abakamaki na ekulusu", "Mokonzi Monene mpe Mokonzi ya bandimi ya solo, Mwana ya Nzambe oyo alingami mpe mosantu".

Bokoli ya Unitarisme

1600 TB

Na ntango ya Mbongwana, Unitarisme ekomaki kokola, mpe esukaki kaka te na baoyo bazalaki kotosa Sabata. Na maloba mosusu, ba Unitariens nyonso te bazalaki bandimi ya solo ya Mangomba ya Nzambe, kaka ndenge moko babateli nyonso te ya Sabata bazalaki bandimi ya solo.

Liloba Unitarisme ezali liloba ya Lifalanse oyo euti na latin unitarius. Basalelaki yango mpo na mbala ya liboso mpo na kolobela religion moko légalisée  na mobu 1600 (Encyclopedia of Religion and Ethics (ERE), art. ‘Unitarianism’, Vol. 12, lok. 519). Etongami mpenza likoló na likanisi ya bomoko ya Nzambe, na bokeseni na liteya ya orthodoxe ya ezalela na ye ya bosato.

1604 TB

Na Éthiopie, na 1604 T.B., ba Jésuites bapusi Mokonzi Zadenghel atosa bokonzi ya Papà" na kopekisaka bato na ye banso, na makeneli ya bitumbu makasi, batika kotingama na botosi ya samedi." - Geddes’ Church History of Eithiopia, p. 311 et aussi dans Gibbon's Decline and Fall of the Roman Empire, chapitre 47.

1608 TB

Ba Pères Pèlerins, oyo bazalaki ba Sabbatariens Unitariens ya mouvement Browniste, bakimaki minyoko na Angleterre na Amsterdam, na Hollande, na sima na Leiden mpe batikalaki kuna pene Bambula 12 (Tala La Connexion Hollandaise des Pères Pèlerins (No. 268)).

1620 TB

Mayflower ekiti na Plymouth Rock, na Nouvelle-Angleterre. Ba Père Pèlerins bakiti na masuwa. Banyonkwami na ntango ya boyei na nsima ya bato ya Bosato na Amerika. Na boumeli ya bambula ntuku mibale, basengelaki kokima mpe kosala colonie ya sika na Rhode Island. Nsima na yango, Banyokolaki bango kozanga mawa na États-Unis na kolanda mibeko ya Bleus laws.

1618 TB

Etumba ya bambula 30 ebandi na Défenestration ya Prague

Sabata na Angleterre

1618 TB

Na 1618, koswana moko ya mobulu ebimaki o kati ya bato ya teoloji ya Angleterre, [ntina] ya liboso, ya koyeba soki Sabata ya mobeko ya minei ezalaki se na nguya, mpe ya mibale, ntina nini mokolo ya liboso ya pɔsɔ epesamaki nzela ya kotosama lokola Sabata (Haydn’s Dictionary of Dates, art. ‘Sabbatarians’, p. 602). Madame Traske, molakisi moko, akangamaki na 1618 bambula zomi na mitano to zomi na motoba, na Maiden Lane, boloko mpo na baye bazalaki koyokana te na Lingomba ya Angleterre. Aboyaki kotangisa na mokolo ya Sabata mpe azalaki kotangisa kaka mikolo mitano na pɔsɔ.

1628 TB

Atako Angleterre emekaki mbala ebele kokanga ye, Cardinal Richelieu, ministre-mokonzi ya Louis XIII, alongaki forteresse française-Protestante ya La Rochelle, mpe abebisaki nguya ya ba Huguenots.

1633 TB

Lingomba ya Katolike etindi na makasi Galilée aloba ete moi ebalukaka zingazinga ya mabele (World History Encyclopedia Millennium Edition, p. 235).

1638 TB

Na 1638, Bakatolike basɛngaki na molende ete bábengana ba Sociniens.

1642 TB

Etumba moko civil ebandaki o kati ya Mokonzi na Parlement. Uta ntango wana bokabolami ya mangomba emonisaki teoloji ya Unitaire na bato lokola Milton, Isaac Newton mpe basusu. Cromwell akómaki elembo ya baoyo bazalaki kotɛmɛla bokonzi mpe minyoko kowuta na Bakatolike. Na 1645, kozala mondimi ya Sabata to mondimi Unitaire elobelamaki ete ezali mbeba ya liwa.

1647 TB

Charles I atunaki ba Commissaires ya Parlement mpe andimaki ete losambo ya mokolo ya lomingo eutaki na bokonzi ya Lingomba.

Ya solo, tokokuta te kati na Makomi Masantu ete esengeli lisusu te kotosa mokolo ya samedi, to ete ekomi mokolo ya lomingo, esengeli bongo kozala bokonzi ya Eklezia nde elongoli moko mpo na kotya mosusu (R. Cox, Sabbath Laws, p. 333).

Likanisi litalisami awa ezali ete, koboya bokonzi ya pápa esɛngaka mpenza koboya bambongwana nyonso oyo ememami na kolanda bokonzi ya Makita ya Lingomba, na ndakisa losambo ya mokolo ya lomingo. Logique oyo etie Lingomba ya Protesta na esika ya likama. Milton amonisaki logique yango mpe alobaki boye:

"Ekozala mpenza malamu mingi kobatela [mokolo] ya nsambo, engebene etinda ya polele ya Nzambe, koleka kobatela [mokolo] ya liboso na kolanda bokonzi to moboko ya makanisi mpamba ya bato" (Sab. Lit. 2, 46-54).

1648 TB

Boyokani ya Westphalie esukisi Etumba ya Mbula Ntuku Misato.

1661 TB

Ba Unitarien oyo bazalaki kotosa Sabata bakómaki komonana mingi na Angleterre na ekeke ya 17.

Sabata na Amerika

1664 TB

Botosi ya Sabata esalaki ete bato bákende na Amerika. Engebene Jas. Bailey, Stephen Mumford, Mobateli sabata ya yambo ya Amerika autaki na Londres na 1664 (J. Bailey, History of the Seventh Day Baptist General Conference, pp. 237-238). Toyebi ete ezali lokuta, mpamba te ba Pères Pèlerins bazalaki babateli ya Sabata, mpe bongo, bato oyo batongaki ba colonie ya Amerika bazalaki ba Sabbatariens Brownistes. Na 1671, ba Baptiste ya Mokolo ya Sambo bakabwanaki na Lingomba ya Baptiste mpo na kotosa Sabata (voir Bailey, History, pp. 9-10). Kasi, Ba pères pèlerins bautaki na momesano ya kobatela Sabata (tala. Mokanda La Connexion Hollandaise des Pères Pèlerins (No. 264)). Tala pe  Bokabolami monene ya mangomba oyo ebatelaka sabata (No. 122).

1671 TB

Stephen Mumford (to Momford) abongisi (organise) molongo ya Ba baptiste ya Mokolo ya Sambo na Rhode Island.

1686 TB

Na 1686, mobu oyo elandaki Edit (ekateli) ya Nantes, Louis XIV atindaki mokanda epai ya cousin na ye, Victor Amadeus II Duc ya Savoie, kosɛnga ye anyokola ba Vaudois, ndenge azalaki konyokola ba Huguenots, mpamba te bazalaki kobombana na kati ya ba Vaudois. Ntango minyoko ebandaki, Baprotesta ya Suisse ya Basle bakɔtaki likambo yango mpe basɛngaki Bavaudois bakima na Suisse. Batindamì ya Suisse balongaki, na mpasi mingi, kondimisa Bavaudois bándima exil yango. Na mokolo ya 9 Aprili 1686, mokonzi atyaki sinyatili na mobeko moko, oyo epesaki nzela ya kokende exil yango. Kasi, atako bongo, bakangaki bamosusu kati na baoyo bandimaki kokende exil mpe batyaki bango na bolɔkɔ. Ba Vaudois batelemaki nsima ya bobuki mobeko wana. Etumba ebandaki mpe liboso ete mbula esila bato 9 000 babomamaki mpe 12 000 bakangamaki, mingi kati na bango bakufaki na bandako ya bolɔkɔ ya Piemont. Etikalaki soki 200 oyo bakimaki na bangomba mpe basalaki bitumba to guérilla ya makasi mpenza na boye ete nsukansuka balongaki kosikolà bakangamì banso oyo babikaki mpe balongaki bomemami na bango en sécurité na Suisse. Bato 3 000 oyo babikaki babimisamaki na 1687. Babandaki kokatisa bangomba ya Alpes mpo na kokende na Genève (mobembo ya mikolo zomi na mibale na mwayene), mpe mingi bakufaki na neige. Yango esalemaki atako botelemeli ya ba Suisse, mpe bana oyo bakokisi naino bambula zomi na mibale te, bakangamaki mpo na kotangisa (kokolisa)/koteya bango lokola ba Catholiques romains. Bapalanganisaki bango mosika lokola Brabdenburg, Prusse, Württemberg mpe Palatinat, mpo na kopekisa milende na bango ya kozonga.

1716 TB

Amperɛrɛ ya Chine apekisi botangisi ya boklisto.

1738 TB

Babateli ya Sabata bakambami na Comte Zinzendorf na Moravie. Basili kofanda na États-Unis na mobu 1741.

1789 TB

Minyoko ya lingomba ya Sabata ezali kokoba na etuka ya Roumanie, Tchécoslovaquie mpe ya Balkans, mpe Mobeko ya Tolerance ya Joseph II esangisaki te batosi ya Sabata oyo kati na bango bamosusu babungisaki biloko na bango nyonso.

1808 TB

Napoléon alongoli Inquisition na Italie mpe na Espagne.

Roth abeti lisolo ya bofungoli ya Office na Lisbonne yambo ebongwana Ndako ya Opéra. Maloba ya bato oyo bamonaki yango na miso (oyo enyatamaki na Registre annuel ya 1821) emonisi na ntembe te ete bitika ya bato bizwamaki na bandako ya bolɔkɔ, oyo bazalaki kosalela (euti na makomi moko oyo ezalaki na efelo ya bolɔkɔ) tii na 1809, yango esangisaki basango oyo bilamba na bango ezwamaki o kati ya bitikali ya bato mpe bitikali mosusu ya kotandama na ba étages ya bandako ya bolɔkɔ mpe kati ya bilembeteli ya bobomi ya bato, oyo ya kala mpe ya sika, oyo esalemaki kuna (Roth, pp. 84-85).

Bitando ya bambula misato to minei uta [ntango ya] bokangami mpe kino etumbu ezalaki momesano, mpe na cas moko répertorié bambula zomi na minei elekaki. Bazalaki kotumba basi nà zemi likolo ya bakonyi, mpe lolenge bazalaki kosalela bakangamì mabe, to mbala mosusu ndenge bazalaki kosala interaction na bango, etindaki Cardinal Ximenes na 1512 abangisa na makeneli ya liwa mokonzi nyonso oyo bakokanga ye azali kosala ba intringues na bakangamì na ye. Mosolo ya boloko ezalaki kofutama na mofundamì, atako bolai boni. Ndakisa ya ba dépenses oyo esalemaki na boumeli ya mibu minei ya bokangami ya religieuse moko na Sicile, oyo alongolamaki na etumbu mpe abimisamaki na 1703, yango ezalaki naino kofutama na ba héritiers na ye na nsuka ya 1872 (Roth, lok. 87). Na momeseno, bazalaki kobɔtɔla biloko ntango bazalaki kokanga bango.

Inquisition ya suka na ba Etats Pápaux

tala lien : Ba Inquisitions ya États Pápaux (ezwami bobele na anglais)

1823-1846 TB

Inquisition ya Nsuka esalemaki na mibu 1823-1846. Ezalaki na bonene moko te lokola ba Inquisitions ya liboso, kaka mpo ezalaki bobele na ba Etats Pápaux mpe bato bango moko batyaki ndelo na bobomi bato. Nzokande, nsɔmɔ na yango mpe bobangi oyo yango ebimisaki epai na bato esukisaki Bokonzi Mosantu ya Loma.

Ba Inquisitions ya mpoto ebandaki na sudi ya France na ekeke ya 13 mpe esukaki na Etats Pontificaux na 1846. Kati na 1823 mpe 1846, bato 200.000 kaka na ba Etats Pontificaux bazwaki etumbu ya liwa, ya boloko ya bomoi mobimba, ya kokende na boombo to ya konyokwama, mpe bato mosusu 1,5 millions batyamaki na nse ya bokɛngeli (tala Malachie Martin, The Decline and Fall of the Roman Church, p. 254, mpe mokanda Bokabolami monene ya Mangomba oyo ebatelaka Sabata  (No. 122), lok. 29 mpo na ba citations). Roth alobeli bozangi elikya ya bato banda na ebandeli ya ekeke ya 13, na sudi ya France.

1850 TB

Bambula 1260 to ntango moko, ntango mibale, mpe ndambo ya ntango banda Bokonzi Mosantu ya Loma esalemaki na bokambi ya Grégoire I. Nsukansuka, bataleli ba Inquisitions. Ba Révolutions na Mpoto na 1848 esukisaki bokonzi ya mabe. Na nsima bato baponaki mpo na kosangana na République italienne mpe Bokonzi Mosantu ya Loma esukaki.

Botosi Sabata ezalaki kozala se na nguya na ntango ya Botomboki ya Taiping na 1850.

Tala mokanda  Bokabolami monene ya mangomba oyo ebatelaka Sabata (No. 122)

1894 TB

Sultan, Abdul Hamid, abimisaki mpo na mbala ya liboso politiki moko officiel ya Leta  ya koboma ba Arméniens na Empire Ottoman na 1894. Bobomi ya bato esalemaki ntango nyonso na mibu 1894-1896 ntango Abdul abomaki na ndenge ya mabe mpenza bato 300 000 ya Arménie na Etúká mobimba.

 

 Holocauste ya monene ya ekeke ya 20

Tala le lien : Bilembo ya Holocauste (ezwami bobele na angele)

1901 TB

Mobeko ya Likoló ya Australie esakoli bonsomi ya kopona ligomba. "Commonwealth ekosala mobeko moko te mpo na kofandisa lingomba songolo."

1905 TB

Édit ya Tolerance ya Tsar Nicholas esukisi minyoko kowuta na Orthodoxie ya Russie oyo eumelaki bikeke mingi, oyo ebandaki na 1441. Bokabwani oyo ezali se kokoba ezali komema na botomboki, oyo ezali mosika te, mpe ebandi bambula 12 na nsima, na 1917.

1909 TB

Basoda ya guvɛrnema ya Turquie babomi baklisto koleka 20 000 ya Arménie kaka na engumba ya Adana.

1914 TB

Etumba ya Liboso ya mokili mobimba - bitumba ya suka ebandi.

Talá mokanda Kokwea ya Ezipito : Esakweli ya mabɔkɔ ebukana Farao (No. 036).

1915 TB

Litambe oyo elandi ya Bobomi ya ba Arméniens ebandaki na mokolo ya 24 avril 1915 ná bokangami ya bato ebele, mpe na nsuka kobomama ya bakambi ya mangomba, ya politiki mpe bato ya mayele na Constantinople mpe bisika mosusu ya Ampire. Na nsima, na etuka nyonso ya ba arménien, Genocide oyo babongisaki malamu mpenza ezali kosalema: Kokanga bakonzi ya mangomba mpe bato mosusu ya lokumu, bolongoli ya bibundeli mpe basoda Arménien oyo bazalaki kosala na mampinga ya Ottoman, Bokaboli mpe bobomami na miso ya bato nyonso ya bakambi mpe mibali ya ntina, mpe bobengani ya ba arméniens, basi, bana mpe mibange oyo batikali tii na esobe. Bobomi ya bato yango ebandaki na bituka ya bandelo mpe ya libongo ya mbu, mpe epalanganaki na kati ya ekolo kino na bamboka mike oyo ezalaki mosika mingi. Ba armeniens Baklisto koleka milio 1,5 na kosangisa bakambi koleka 4000 bomomamaki na litambe oyo ya bobomi ya bato (Génocide).

1916 TB

 

 

 

 

 

 

Ntango nsambo to bambula 2520 ya ebongiseli ya Babilone kobanda na mobu 605 L.T.B., oyo basakoli Ezekiele (No. 036 et 036_2) mpe Daniel (F027iv na F027xiii) balobelaki ekokisami na kobomama ya bato mingi mpenza. Boyokani mpo na kimya oyo babongisaki kati na Royaume-Uni mpe Allemagne mpo na 1916 etelemisami na bosenga ya Bayuda ya Mpoto oyo bazali kopesa ndanga ete bakozwa lisalisi na Etats-Unis soki bokonzi ya Angleterre ekobi [kobunda na] Etumba ya Liboso ya mokili mobimba mpe soki esakoli Mboka ya Bayuda. Royaume-Uni endimi mpe Australie ezwi lisusu Beersheba mpe Yelusaleme engebene bisakweli ya Habbakuk (F021H) Mpe Aggée (F021J) na Australian Light Horse, Lisakoli ya Balfour ebimi, esakoli Mboka ya Bayuda, mpe Ntango ya Mikakatano ya Yakobo ebandi. Ezali kosalema na biteni mibale ya mibu ntuku minei mpe ekobi kino 1996-7 na nsuka ya Ntango ya Bapakano. Boumeli ya Holocauste ezwui mibu tuku mwambe, kobanda 1941-1945 mpo na Holocauste ya liboso kino 2021-2025 mpo na Holocauste ya Mibale, kobanda na bitumba ya Kelelo ya mitano mpe ya motoba mpe bokonzi ya misapi ya makolo zomi ya Danyele (F027ii).

1917 TB

Révolution ya Russie ebandi. Bato ya Russie ya Lingomba ya Ɔrtɔdɔkse bazali sikawa konyokolama ndenge yambo bazalaki konyokola bato oyo bazalaki na makanisi ekeseni na bango.
Lisakoli ya Balfour: Grande-Bretagne ezali kopesa mabɔkɔ mpo na bokeli ya mboka moko mpo na Bayuda na Palestine.

1920 TB

Jeanne d'Arc ba canonisé ye (asakolami mosantu).

1922 TB

Na mokolo ya 9 Sɛtɛmbɛ 1922, ba Turcs bakɔti na Smyrne mpe, nsima ya koboma ba armeniens na bandako na bango, mampinga ya Ataturk ebalukelaki Bagreke, oyo motángo na bango ekómaki mingi na [bobakisami] ya bato oyo bakimaki bamboka na bango o kati ya Turquie, mpe ekómaki na bato koleka 400 000, mibali, basi mpe bana. Ba Turcs oyo balongi bazali kokota ndako na ndako, kopunzaka, ko violaka mpe kobomaka bato. Nsukansuka, ntango mopɛpɛ ebalukaki na lolenge ya kopepa na mbu, na boye ete kartye moko ya Turquie oyo ezalaki na nsima ya engumba yango ezalaki na likama te, mampinga ya Turquie, na bokambi ya bakonzi na bango, basopaki kérosène na bandako ya secteur Greke mpe arméniens, mpe batiaki moto. Na bongo, bafandi nyonso ya engumba oyo bazalaki naino na bomoi balongolamaki na bisika na bango, babenganamaki mpe bamikutaki katikati ya moto monene na mbu. Libongo ya Smyrne ekomaki esika ya bozangi  elikya, na ndenge moto ezalaki kopusana etindaki bankoto ya bato ba sauter na kotyaka bomoi na bango na likama to bazikisama na mɔ́tɔ.

1924 TB

Bambula 1260 to ntango moko, ntango mibale, mpe ndambo ya ntango banda boyangeli ya Bosato ya bakatolike ebandaki likoló ya bato ya Grande-Bretagne to bato oyo balobaka angele, na Synode ya Whitby.

Holocauste ya ba arméniens esangisi milio moko to koleka, ya bato oyo babomi.

1927 TB

Ba pauliciens bazalaki naino na Ɛsti na ekeke ya 19. Etuluku yango ezalaki naino kosala na ekeke ya 20. Bakitani na bango mpe baklisto ya Arménie, oyo bazalaki milio moko to koleka, babomamaki na 1924 na etúká ya Arménie nsima ya Etumba ya Liboso ya mokili mobimba. Mbala mosusu ezalaki na bato milio moko to milio mibale ya ba sabbatariens oyo babomamaki to oyo “balimwaki” nsima ya bopekisami ya Islam Bektashi nsima ya 1927. Mosala wana ya koboma bato ekobaki tii na kobomama ya Bayuda na Mpoto mpe tii na 1953, mpe liwa ya Staline.

Epekisami ya Ordre ya Bektashi na 1927 tango Turquie ebimisaki mobeko oyo epekisaki Ordre Bektashi ya Islam Soufi. Bato soko milio 5 balimwaki kaka na ntango wana mpe baklisto sabbatariens koleka milio moko bazwami kati na bango.

1932 TB

Minyoko ya Ukraine ebandi na ntango ya Staline mpe bato milio 12 babomami.

Batosi ya Sabata oyo bazalaki na nse ya bokonzi ya Russie, batindami na Sibérie.

Bopesi ya Camp ya liboso na Diaconat Lutherien na Hambourg na décembre 1932 na ba SA. Talá lien: Molongo ya ntango ya Holocauste. (ezwami bobele na angele)

1933 TB

Adolf Hitler aponami Chancelier ya Allemagne. Camp ya liboso ya bakangami ya Leta ya Banazi efungwami na Dachau.

Tala lien : molongo ya ba Camps (ezwami bobele na angele)

1936 TB

Axe Rome-Berlin esalemi nà Hitler na Mussolini.

1938 TB

1939 TB

Kristallnacht (Butu ya Cristal).

Royaume-Uni na Commonwealth britannique basakoli Etumba ya mibale ya mokili mobimba likoló ya Allemagne na Italie, sima likoló ya Japon oyo ezalaki o kati ya Axe.

1941 TB

Attaque ya Pearl Harbor, - Amerika ekoti etumba na Japon mpe Allemagne.

1944-5 TB

Hitler amibomi, Etumba ya Mibale ya mokili mobimba esili.

Tala Chronologie ya Holocauste 1933-1945 : Molongo ya ntango  ya Holocauste.

1947 TB

Bakundoli Barulo ya Mbu Ekufá na mabulu na Qumran, na Yordani.

1953 TB

Joseph Staline akufi.

Ye mpe ebongiseli oyo atyaki ebomaki bato 65 millions na Gulags ya ba soviétiques.

1967 TB

 

2300 mpokwa mpe ntongo ya Danyele mokapo 8 (F027viii) esilaki mpe Yelusaleme esangisami mpe ezongisami na Yuda.

 Mikolo ya nsuka

1978 TB

Yubile ya ntuku minei uta [boyei ya] Masiya mpe Yubile ya 120 uta Adama akweyaki; mpe kobengana  ebandi.

 

Ba Adventistes ya mokolo ya nsambo bakomi officiellement bato ya bosato sima ya bokoti ya bato na nkunku kati na bango mpe kobebisama uta liwa ya Uriah Smith mpe misala kobanda 1931.

1990-2001 TB

Bokobi ya Etumba ya koluka kosilisa ba kerens na Birmanie mpo na soi disant lien na bango nà mabota zomi oyo ebunga ya Isalaele.

Etumba ya koboma ba Kurdes ezali kokoba na kolanda ebongiseli moko .

1994 TB

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1995 TB

Na mokolo ya 7 Aprili 1994, prezida Hutu ya ntango wana, Juvenal Habariymana, akufaki ntango mpɛpɔ na ye ekweaki. Eyebanaki ata moke te nani asalaki likambo yango, kasi bato mingi bakanisaka ete ezalaki mosala ya ba extrémistes Hutu oyo bazalaki kolinga te kokabola bokonzi na FPR (Front patriotique rwandais). Kaka na mokolo yango, na Kigali, basakolaki guvɛrnema ya ba extrémistes hutus, mpe bobomi ya ba Tutsi mpe ba Hutu oyo bazalaki na bokatikati. Atako motango ya sikisiki ekoyebanaká te, ekanisami ete bato soki 800 000 bakufaki na boumeli ya mikolo nkama moko. ONU elongwaki, longola kaka basoda na yango 270. Ba oyo batikalaki bazalaki na mandat te ya kokota na likambo yango ya ba massacres. Bonene mpe lobangu ya likambo yango ememaki na kondima ya makasi ete kobomama yango ebongisamaki mingi mpe na ntina ya politiki, mpe ete liwa ya Mokonzi ya mboka ezalaki se mpo na kondimisa ntina ya kobanda koboma. Bayebisaki ONU basanza mingi liboso ete bobomami monene ya bato ezali kobongisama, kasi esalaki ata likambo moko te, to ezwaki ekateli moko te ya makasi na ntina na conseil yango. Bamisionɛrɛ ya baklisto ya minene bazalaki kondima ete ba Tutsi oyo babomamaki bazalaki mbala mosusu bakitani ya Mabota Zomi oyo ebungaki ya Yisalaele, mpe lisusu bakitani ya Lingomba Copte Unitaire ya Éthiopie, oyo ebandaki na ntango oyo Filipe abongolaki Mokonzi ya Éthiopie pene na mobu 31-34 T.B.

Tala lien : L'Afrique (ezwami bobele na angele)

Lingomba ya Nzambe ya mokili mobimba (Église Universelle de Dieu) esakoli Bosato na yango nsima ya bokɔti ya bato na nkunku (infiltration).

Tala boyekoli  Binitarisme mpe Trinitarisme (No. 076).

1996 TB

Nsuka ya Ntango ya Bapakano. Mibu 2000 to 40 yubile banda mbotama ya Masiya.

Bambula 3000 uta kokota ya David na Yelusaleme.

1997 TB

Lingomba ya Nzambe (ya Mokolo ya Sambo) esakoli ete ezali Binitaire, na nsima Trinitaire na 1999.

(Mouvement ya ba Adventistes ya mokolo ya sambo ezalaki mpe mingi mingi mpe officiellement ya ba Unitariens tii na 1931 na liwa ya Uriah Smith mpe tii na 1978).

Théologie ya Mangomba ya Nzambe elongami na lipengwi ya Binitaire/Dithéisme mpe na lipengwi ya bosato pene na mobimba na yango. Esakweli ya Danyele ekómi pene na kokoka na elonga ya Satana likoló na basantu. Lingomba ya CCG etelemi yango moko na kosimbaka mateya ya ebandeli ya bondimi.

Tala mokanda Bitumba ya ba Unitares/ba Trinitaires (No. 268).

1987-2027

1997-2027

Bomekoli ya Tempelo esakolami.

Mibu Ntuku Misato ya Nsuka. Tala Mokanda  Mibu Ntuku Misato ya Nsuka : Etumba ya Nsuka (No. 219).

1997-2028 TB

Bakonzi, Banganga-Nzambe mpe Basakoli balongolami. Tala mokanda.  Bomekoli ya Tempelo (No. 137).

Tala mpe molongo ya bitumba na série No. 141C, D, E, E_2, F, G, H et i.

 

2028 Ebandeli ya mibu Nkóto

 

Yubile ekweyaka na mibu 24 mpe 74 L.T.B.(liboso ya eleko oyo ezali lelo) mpe na mibu 27 mpe 77 T.B. Yubile oyo ekolanda, Yubile ya ntuku minei uta mosala ya Masiya mpe jubile ya ntuku minei na libwa uta botongi lisusu ya Tempelo mpe bozongisi ya Mibeko na bokambi ya Ezela mpe Nehemia, ekozala na mobu ya bule 2027/8. Mobu 2028 ekozala ebandeli ya Yubile ya Yubile mpe boyangeli ya sika ya mbula nkóto ya Masiya lokola 1/50 (Tala mikanda : Botangi ya Mibeko elongo na Ezela mpe Nehemia  (No. 250) ; Ndimbola ya Emonaneli ya Ezekiele (No. 108) ; Molongo ya ntango ya Bobakami na ekulusu mpe ya Lisekwa (No. 159) ; mpe  Molongo ya ntango ya Eleko(No. 272)).

 

Manáka ya Nzambe etelemi malamu mpenza elongo na mwango na Ye oyo esalemakà engebene na Manáka yango mpo na bankóto ya bambula. Manáka ezali na boyokani mpenza na mibeko na Ye. Na kondimaka bosembolami, tolukaka liboso Bokonzi ya Nzambe mpe bosembo na Ye (Mat. 6:33) mpe lisusu bomoi ya seko na koyeba Ye oyo azali Nzambe Moko ya Solo mpe Klisto oyo atindaki (Yoane 17:3). Ezali mposa ya Christian Churches of God/Mangomba ya Boklisto ya Nzambe ete bato ya Nzambe baya nokinoki na mateya oyo Tata apesa, epai ya Klisto mpo na Eklezia lokola Makomi Mosantu emonisi yango (1Tes. 5:21 ), kolukaka bongo bozongisami ya mobimba.

 

Emonani polele, engenbene makambo tolobeli awa, ete lingomba enyokolamaki mpe ebebisamaki, mpe ete ebongiseli ya boklisto ya monene elangwe makila ya basantu mpe ya bamartiru na boumeli ya bikeke, ndenge esakolamaki na Emoniseli (l'Apocalypse). Tala Komantere na ntina na Emoniseli (No. F066iv) oyo elobeli Ekangelo ya mitano (5e Sceau).

 

q