Ireo Fiangonana Kristianina an’Andriamanitra

 

 

[143B]

 

 

 

Ny Fanavahana misy ao amin’ny Lalàna [096]

 (Édition 3.0 19950318-19990614-20080128)

 

 

 

Ity fampianarana ity dia manazava ny fiavahana eo amin’ny lalàna mikasika ny fitsipi-pitondrantena sy ny lalàna mikasika ny sorona. Ity fiavahana ity dia maneho ny ampahany iray amin’ny fototry ny lalàna ho an’ireo andraikitra sahanina voasoratra ao amin’ny Genesisy. Ity fampianarana ity dia manadihady ny fisehoan’ireo Lalàn’Andriamanitra mihitatra kokoa. Ireo fanavahana miavaka nataon’ireo Protestants dia nosoratana toy ny Lahatsoratra mikasika ny Fanekem-pinoana avy amin’ny Fifanarahana Helvétique Faharoa amin’ireo Sivy ambi-telopolon’ireo Mpanoritra ao amn’ny Fiangonana Anglikanina tamin’ny taona 1571 sy ireo lahatsoratra hafa manan-danja amin’ny Fanavaozana hatramin’ireo Lahatsoratra amin’ny Fanekem-Fivavahana ny Metodista tamin’ny taona 1784. Ireo fanambaràna ireo dia manan-danja ho an’ny tena.

 

 

Christian Churches of God

PO Box 369,  WODEN  ACT 2606,  AUSTRALIA

 

adresy mailaka : secretary@ccg.org

 

Zon’ny mpanoratra (Copyright © 1995, 1999, 2008 Wade Cox)

(Tr. 2015, 2016)

 

Azo adika sy zaraina maimaimpoana ity fampianarana ity raha atao manontolo izany fa tsy misy anesorana na ovàna akory. Tsy maintsy ampidirina ao koa ny anarana sy adiresin’ny mpanao boky ary ny fanambarana momba ny zon’ny mpanoratra. Tsy azo itakiana vola ny olona mandray ny boky nadika. Azo atao ihany ny mindrana ampaha-tsoratra fohifohy ho an’ny amin’ny gazety na asa soratra fitsikerana raha tsy manohintohina ny zon’ny mpanoratra izany.

 

Ity fampianarana ity dia azo raisina eo amin’ny pejin’ny World Wide Web :
http://www.logon.org/ et http://malagasy.ccg.org/

 

 Ny Fanavahana ao amin’ny Lalàna [096]  

 

Ny sasantsasan’amin’ny ireo Kristianina anketriny dia sahy milaza fa nofoanana ny Lalàna, noho ny famakian-diso ireo Epistily nosoratan’i Paoly ao amin’ny Testamenta Vaovao. Izany fanambarana izany dia diso. Izany hevitra izany dia avy amin’ny tsy fahafantarana ny izay efa esorina tamin’ny alalan’ny sorona nataon’i Kristy, ary avy amin’ny tsy fahalalana tsara izay nofantsihana teo amin’ny stauros, ny tsato-kazo na hazo fijaliana ao amin’ny Kolosiana 2:14. Nofoanan’i Kristy ny sora-tanana (amin’ny teny Grika: cheirographon) ao amin’ireo didy izay niampanga antsika (na namely antsika ; jereo ny Baiboly isan’andalana Marshall, RSV). Izany dia nofoanana ary nofantsihina teo amin’ny stauros.

 

Inona ary io sora-tanana io ? Inona no nofoanana  noho ny soron’i Kristy ?

 

Izany dia azo antoka mihintsy fa tsy ny Lalàn’Andriamanitra izany. Ny fanavahana nataon’ireo Apôstoly dia mampiseho fa ireo Didy nataon’Andriamanitra dia zava-dehibe tena ilaina (jereo ny tableau etsy ambany). Ny cheirographon dia lazam-bidy ny trosa. Araka ny fampiasana amin’ny teny Grika dogmasin, ity sora-tanana ity dia drafitra mikasika ny fitsipika manorina ny Lalànan’y Mosesy (Efesiana 2:15). Ny fifandraisana eo amin’Andriamanitra sy ny Lalànany dia tena manan-danja.


  

Andriamanitra dia

 

 

 

Ny Làlanany dia

 

 

Mahitsy (marina)

(Ezra 9:15)

 

Mahitsy (marina)

(Sal. 119:172)

 

Tanteraka

(Mat. 5:48)

 

Tanteraka

(Sal. 19:7)

 

Masina

(Lev. 19:2)

 

Masina

(Rom. 7:12)

 

Tsara

(Sal. 34:8)

 

Tsara

(Rom. 7:12)

 

Marina

(Deot. 32:4)

 

Marina

(Sal. 119:142)

 

 

Tsy miova Andriamanitra. Toy izany koa, i Kristy dia tsy miova omaly, anio ary mandrakizay (Hebreo 13:8) satria manana ny fahafenoan’ny fomba maha andriamanitra izy (Kolosiana 1:19 ; 2:9). Ny Lalàna dia manana io toetra an’Andriamanitra tsy miova io, satria ny Lalàna avy amin’ny toetran’Andriamanitra ary izany lalàna izany dia voasoratra ao am-pon’ireo olom-boafidy. Ny Lalàna dia mahitsy, marina ary tsara (Neh. 9:13). Voafora ny fon’ireo olom-boafidy satria mandray anjara amin’ny fomban’Andriamanitra izy ireo (1Petera 1:4) ary miezaka ireo hanana ny fahafenoan’ (amin’ny teny Grika: pleroma) Andriamanitra (Efesiana 3:19), toy ny nataon’i Kristy. Ny hafa rehetra dia nasaina hitandrina ireo Lalàn’Andriamanitra. Ary voasazy izy ireo noho ny tsy niovany (jereo ny Baiboly KJV) ; raha lazaina amin’ny fiteny hafa izany dia, satria tsy nitandrina ny lalàna izy ireo (jereo ny Baiboly RSV ; Salamo 55:19). Sambatra ireo izay mandeha araka ny Lalàn’i Jehovah (Salamo 119:1). Ny Lalàna dia tanteraka ao amintsika izay mandeha araka ny fanahy (Romana 8:4). Tsy izay mpandre ny Lalàna no marina, fa ireo izay mankatò ny Lalàna (Romana 2:13).

 

Ny fankatoavana ny Didin’Andriamanitra dia zava-dehibe tena ilaina ho amin’ny fitiavana sy ny fahalalana an’Andriamanitra (1Jaona 2:3-4 ; 3:22 ; 5:3) sy Kristy (Jaona 14:15,21) ary amin’ny fifandraisana sy hitahirizana ny Fanahy Masina (Jaona 14:21 ; 1Jaona 3:24 ; Asa. 5:32) ary ny fitahian’Andriamanitra (Apokalypsy 22:14). Izay mampianatra ny fandikan-dalàna na mamahana ny Didin’Andriamanitra dia nomen’i Kristy tsiny (Matio 5:19).

 

Matio 5:19 Koa na iza na iza handika ny anankiray aminny didy madinika indrindra sy hampianatra ny olona hanao toy izany,dia ho kely indrindra ao amin ny Fanjakanny lanitra;fa na iza na iza hanatanteraka ny didy sy hampianatra ny olona toy izany,dia izy no ho lehibe ao aminny Fanjakanny lanitra!

 

Ny zavatra izay tokon’ ho takatra dia misy vondron-dalàna ankoatsy roa ao amin’ireo lahatsoratran’i Paoly ireo, misy boky fahatelo izay very nandritry ny taon-jato lasa. Izany booky izany dia nantsoiny hoe ergon nomou (amin’ny teny Grika) ka nadika izany teny Grika izany [ao amin’ny epistilyn’i Paoly ireo amin’ny Malagasy] ho Asan’ny Lalàna. Izy ity, raha ny marina, dia fitambarana lahatsoratra iray hafa, izay very nandritra ny roa arivo taona lasa izay. Hita niaraka tamin’ireo Manuscrits de la Mer Morte (Tahirin-tsoratrinny Ranomasina Maty) izany lahatsoratra izany ary nohazavaina ao amin’ny fampianarana Ireo Lahatsoratra mitahiry ny Asan’ ny Lalàna – na MMT [104].

 

I Paoly dia nampianatra fa tsinontsinona ny famorana sy ny tsy famorana, fa ny fitandremana ireo Didin’Andriamanitra no tena izy (1Kor. 7:19). Ary tsy mety ho toherin’i Paoly izany avy eo toy izay hita ao amin’ny Kolosiana na Galatiana (ohatra, Galatiana 3:10). Noho izany dia miresaka vondron-dalàna roa samy hafa i Paoly.

 

Ny lalàna izay nahatanterany’i Kristy tao Kalvary dia endri-dalàna ho ny iray izay tsy novaina, fa notanterahina. Ny fanavahana ampiasana matetika dia ny mikasika ny Lalàna (Fitsipi) pitondrantena sy ny Lalàna Fisoronana. Ny Lalàna (Fitsipika) momba pitondrantena dia manorina’ireo Didy Folo. Ilay nantsoina hoe Lalàna Fisoronana dia nantsoina hoe Lalànan’i Mosesy. Hasehona isika amin’ity fampianarana ity fa ny fiavahana natao ny olona mikasika’ny Lalàna dia tsy mety. Ny Lahatsoratra momba amin’ireo Asan’ny Lalàna dia maneho hevi-dehibe iray noho ny fahadisoana izay manapotika ny hevitry ny olona mpandika lalàna ao amin’ny Kristianisma ankehitriny. Ny fampitahana manaraka eto dia maneho ny fiavahana mazava kokoa. 

 

Ny Didy Folo (ny Décalogue) dia

 

Ny Lalàna mikasika ny Sorona na Fisoronana dia

1. Nomen’Andriamanitra tamin’ny alalan’ny Anjely tao Sinay (Eks. 20: 1,22 ; Deot. 4:12;13 ; 5:22) ;

1. Notononin’i YHVH ; nosoratan’i Mosesy (Eks. 24:3,4,12) ;  nomena ankoatr’ny Didy (Eks. 24:12) ;

2. Nosoratan’i Yahovah (Eks. 31:18 ; 32:16)  ;

2. Nosoratany Mosesy (Eks. 24:4 ; Deot. 31:9) ;

3. Voasoratra tamin’ny takela-bato (Eks. 24:12 ; 31:18)  ;

3. Nosoratana ao anaty Boky iray  (Eks. 24:4,7 ; Deot. 31:24) ;

4. Nomen’i Yahovah an’i Mosesy (Eks. 31:18)

4. Nomen’i Mosesy an’ireo Levita (Deot. 31:25,26) ;

5. Napetraky Mosesy ao anatin’ny Fiara (Deot. 10:5) ;

5. Napetrak’ireo Levita eo akaikin’ny Fiara (Deot. 31:26) mba ho vavolombelona hiampanga  an’Israely.

Ny Didy Folo (ny Décalogue) dia

Ny Lalàna Fisoronana dia

6. Maneho ireo Fitsipi-pitondrantena (Eks. 20:3-17) ;

7. Manambara ny fahotana (Rom. 7:7) ;

8. Maneho fa ny fandika ny lalàna dia fahotana (1Jaona 3:4) ary ny fahafatesana no tambin’ny ota (Rom. 6:23).

9. Isika dia tokony hitandrina ny lalàna rehetra (Jakoba 2:10) ;

 isika dia tsy tokony hamaha (na handika) ny kely indrindra amin’ireo [didy] ny Lalàna (Mat. 5:19)

10. Satria ity lalàna ity dia hitsarana antsika (Jakoba 2:12) ;

11. Ny Kristianina izay mitandrina ity lalàna ity dia ho tahiana amin’ny zavatra ataony (Jakoba 1:25) ;

12. Ity no lalàna tanteraka lalànan’ny fahafahana (Jakoba 1:25 ; cf. Jakoba 2:12) satria ny lalàna dia tanteraka (Sal. 19:7) ;

13. Ity lalàna ity dia naorina araka alalan’ny finoana an’i Kristy (Rom. 3:31) ; tsy nofoanana ity lalàna ity (Mat. 5:17) ;

14. Kristy dia nanalehibe ny lalàna ary ny nahatonga azy ho hajaina (Isaia 42:21) ;

15. Isika mahalala fa ny lalàna dia didy ara-panahy (Rom. 7:14 cf. andininy 7). 

 

6. Maneho fomba atao manditra ny fizotra ny fomba fisoronana (araka ny fampiasana izany ao amin’ny Eksodosy, Levitikosy, Nomery, Deotoronomia) ;

7. Manoratra ireo sorona atao noho ny ota (jereo Levitikosy) ;

8. Ny tsy fanaovana azy (na raha mandikana azy) dia tsy fahotana satria noravana (Efe. 2:15) ; ary avy amin’izay ny teny hoe, fa raha tsy misy lalàna, dia tsy misy fandikan-dalàna (Rom. 4:15).

9. Ireo Apostoly dia tsy nanome didy toy izany (fampianarana na hafatra ; diesteilametha) ho lalàna hitandrina (Asa. 15:24) ;

10. Tsy tokony ho tsaraina isika amin’ny fitandremana azy (Kol. 2:16) ;

11. Isika dia tsy hamarinina araka ny lalàna, fa araka ny finoana ;

12. Ny fahafahana dia avy amin’ny finoana, fa tsy avy amin’ny fanamarinan’ny lalàna (Gal. 5:1,3).

13. Kristy dia nanafoana ny fizarazarana noho ny lalàna (Efe. 2:15) ; namafa ny trosa (Kol. 2:14) ; ary ny rafitry ny lalàna (Gal. 3:19) ;

14. Kristy dia namafa ilay sora-tanan’ny didy izay niampanga (namely) antsika (Kol. 2:14) ;

15. Ity lalàna ity dia didy momba ara nofo (Heb. 7:16). Andriamanitra dia namela an’Israely hanana ireo lalàna izay tsy hahavelona azy noho ny fahalotoany (Ezek. 20:25). Ity lalàna ity dia tsy nahatanteraka ny mpivavaka ny amin’ny fieritreretana.

 

 

 

 

 

Ny rafitra mikasika ny lalàna fisoronanan noho ara nofo sy ireo famamtarana fizika mikasika izany dia tsy maintsy naverimberina isan-taona hatramin’ny nandoavan’i Kristy izany inadray mandeha hanafahana ny otantsika.

 

Ny lalàna fisoronana dia nesorina tanteraka mba hahafahantsika manandratra ny fifandraisantsika amin’Andriamanitra ho amin’ny toerana ara-panahy tanteraka. Amin’ny alalan’i Kristy sy amin’ny fanomezam-pahasoavana ny Fanahy Masina irery ihany no hatanterahan’izany, satria isika dia sorona velona araka ny rafi-pitiavana amin’ny fanomezantsika ny fiainantsika ho an’ny hafa.

 

Ny Didy Folo (Ny Decalogue) dia manazava ireo Didy Lehibe roa indrindra, izay no iankinan’ny Lalàna rehetra sy ireo Mpaminany (ampitahao ireo fampianarana Ny Didy Lehibe Voalohany [252] sy Ny Didy Lehibe Faharoa [257]).

 

Noho izany, dia misy fiavahana ao amin’ny Lalàna ary ity fanavahana ity dia maneho mazava tsara ny lalàna ara Fitsipi-pitondrantena. Ny fitondran-tena lalàn 'Andriamanitra dia ara-panahy tahaka an'i Kristy maha tanteraka, tafatoetra tsara voninahitra ka nanandratra amin' ny finoana, ary manome fahafahana.

 

Ity lalàna ity dia nosoratan’ny ratsan-tànan’Andriamanitra ary nantsoina hoe Lalàn’Andriana (na didy ambony indrindra) (Eksodosy 31:18 ; Jakoba 2:8). Ity lalàna ity, izay nasandratr’i Kristy amin’ny kendriny, dia mitsara antsika. Noho izany, ny fitsiriritana dia sahala amin’ny fijangajangana. Ny lalàna rehetra dia lehibe tokoa, ary tsy misy ambanina, amin’ny fiantraikany amin’ny olo-marina. Ireo mpaminany dia nanazava ity ‘lalàna moraly’ ity izay natambatra ao amin’ireo Didy Lehibe indrindra sy ireo Didy Folo izay manazava izany. Noho izany, ny fiantsoina hoe ‘lalàna fisorononana’ dia, raha tena izy, dia notsinjaraina ho amin’ny ‘lalàna mikasika ny fisoronana’ sy ny famelabelarana législatif izay manazava ny ‘lalàna moraly’. Ny tsy fahazahoana ny fanavahana misy eo amin’ny lalàna no fototry ny hadisoan’ny Kristianisma ankehitriny, izay tena hoe antinomiana (mpanohi-dalàna) sy Gnostique. Ny Kristianisma dia manana fahadisoana amin’ny filan’izy ireo hanafoana ny Lalàn’Andriamanitra noho ny tsy fahazahoana ny lahatsoratra nosoratan’i Paoly ao amin’ireo epistiliny sy ireo zavatra ny lazainy tahaka ny Ergon Nomou na amin’ny teny Malagasy, izany nadika ao amin’ny Baiboly Malagasy: Asan’ny Lalàna. Amin’ny fanaovan’izy ireo izany famintinana izany sy ny fandravonana ireo lafin’ny rehetra amin’ilay antsoina hoe ‘lalàna ara-pisoronana’ ao amin’ny Pentateuque, dia nanao izay nahafaly an’ireo fokon’ireo jentilisa izy ireo ary nampiditra ireo fomba fanao mikasika ny fivavahana amin’ny Masoandro sy ireo Mistery. Ny Sabata novaina ho Alahady ary ny fomba fanao Paskan’ny jentilisa nandimby ny Paska arakan’ny Baiboly.

 

Ny fitandremana ireo Didin’Andriamanitra sy ny Finoana (na filazana) an’i Jesosy Kristy dia zava-dehibe ilaina indrindra mba handovainan’ny hazon’aina, toy izay hitantsika ao amin’ny Apokalypsy 14:12 sy 22:14. Ny lalàna avy amin’ny didy, izay hita ao amin’ireo fitsipika (Efesiana 2:15 ; Kolosiana 2:14) dia aloky ny zava-tsoa ho amin’ny ho avy (Hebreo 10:1) ary nofoanana izany noho ny fahalemeny sy ny tsi-fanasoavany (Hebreo 7:18 ; 10:3). Nomena ity didy ity noho ny fandikan-dalàna hisy, ary voalazan’ireo anjely tamin’ny mpanalalana iray (Galatiana 3:19). Noho izany dia tojo ny fomba fanao amin’ny andro fanavotana (expiation) isika mifanaraka amin’ny lalàna ara-pisoronana izay tena nilaina noho ny tsy fahafahantsika ny manohy ny fitandremana ny rafitry ny Lalàna sy ny tiany hatao. Noho izany antony izany, ny famorana olon-dehibe iray vita batisa dia toy ny mariky ara-batana miaraka amin’ny firenena iray izay voafora ara-panahy ary izay nanova ireo fetra amin’ny maha firenena ara-batana nisy azy. Noho izany dia tsy misy dikany ny famorana olon-dehibe, fa ireo lafiny ara-panahin’ilay olona no izy. (cf. amin’ny fampianarana Ny Fidiovana sy ny Famorana [251]).

 

Ny angano (mythe) milaza matetika fa hoe ny Lalàna dia naorina tao Sinay. Ny lalàn’Andriamanitra ara-moraly (fitondran-tena) dia tsy naorina tao Sinay. Efa nisy nanomboka tamin’ny famoronana izy, ary avy amin’ny fomban’Andriamanitra. Ny ota dia efa nisy talohan’ny nanomezana ny Lalàna an’i Mosesy (Romana 5:13). Noho izany, ireo votoatin’ny Lalàna dia efa fantatra nanomboka tamin’i Adama, satria tsy nisaina ny fahotana teo amin’ny tsy fisian’ny lalàna. Teo amin’ny nahabeazan’ny ota noho ny Lalàna, taorian’ny fanomezana azy teo Sinay, dia nihoaran’ny  fahasoavana (Romana 5:15-21). Ny ota dia manohitra an’Andriamanitra araka ny Fombany (Salamo 51:4).

 

I Satàna dia nanota tamin’ny fihodinany nanohitra an’Andriamanitra sy tamin’ny nandaingany tamin’i Eva, mifanohitra amin’ny sitrapon’Andriamanitra izany, ka noho izany dia nangalatra ny satro-boninahitry Adama sy Eva izy ary ny fanompoana ho an’Andriamanitra. Satàna dia nandika ny Didy Voalohany, faha-Dimy, faha-Enina, faha-Valo, faha-Sivy ary faha-Folo (Genesisy 3:1-4 ; Isaia 14:13-14 ; Ezekiela 28:2-10). Avy eo, Satàna dia nametraka ireo sarin-javatra naneho ireo demony ary nanao izany ho zavatra ivavahana ka nolotoiny ny anaran’Andriamanitra, ka nandika ny Didy faha Roa sy ny Didy faha Telo izy noho izany.

 

Tamin’ny fotoan’andron’i Kristy (tety an-tany), dia fantatra fa i Satàna sy ireo demony nandao ny anjara-fanapahany, nananan’izy ireo taloha tamin’ny nanaovan’izy ireo firaisana ara-nofo tamin’ireo zanakavavin’ny olombelona, ka noho izany dia nandika ny Didy faha Fito izy ireo (Genesisy 6:4 ; 1Kor. 11:10 ; Joda 6 ; jereo ny voasoratra ao amin’ny Baiboly New English Bible (Baiboly Vaovao Anglisy) izay manazava tsara ny fehezantenin’i Joda 6 ; jereo koa ireo MMM (Tahirin-tsoratrinny Ranomasina Maty) ny Genesisy Apocryphe(soratra miafina) sy Henoka 1). Tamin’ny alalan’ireo fombam-pivavahan-diso, dia nanohitra ny Didy faha Efatra i Satàna sy ireo demony. Noho izany, ny Lalàna dia fifandraisana ara-bakiteny eo amin’ireo zavaboahary tsy ara-batana sy koa ireo zavaboahary fizika. Ny Lalàna dia fifandraisana ara-panahy, na dia nofo aza ny olombelona, izay namidy hoandevon’ny ota (Romana 7:7,14), tahaka izany koa ireo demony izay tapaka ny fifandraisany amin’Andriamanitra. Ny olona niova (convertie) dia finaritra manaja ny Lalàn’Andriamanitra ao anatiny (Salamo 119:1 sy ny andininy manaraka ; Romana 7:22). Ireo olona nibebaka dia tsy ao amin’ny nofo, fa ao amin’ny Fanahy, tahaka ny Zanak’Andriamanitra (Romana 8:9-17).

 

Ny olombelona dia nanota tamin’ny fandikana ny Didy Voalohany, faha Roa, faha Valo ary faha Folo tao amin’ny Saha Edena (Genesisy 3:17) (ampitahao koa amin’ireto fampianarana ireto Ny Fampianarana mikasika ny Fiandohan’ny Ota Fizarana 1 : Ny Saha Edena [246] sy Ny Fampianarana mikasika ny Fiandohan’ny Ota Fizarana  2 : ireo Taranak’i Adama [248]).

 

Kaina dia nanota ary nandika ny Didy faha Enina sy ny faha Folo rehefa nanomo an’i Abela rahalahiny izy (Genesisy 4:7-8). Kaina sy Abela dia maneho an’i Kristy sy Satàna ao amin’ny Maro (any an-danitra). Nankasitrahan’Andriamanitra ny fanatitr’i Abela ; izay  maneho ny sorona nataon’i Kristy fa tsy nankasitraka ny sorona avy amin’ny vokatry ny tany nataon’i Kaina. Ireo famantarana dia ara-panahy (ampitahao amin’ny fampianarana Ny Végétarisme (tsy mihinan-kena) sy ny Baiboly [183]).

 

Ireo Nefilima dia nanota noho ny vono (olona) sy ny herisetra nataon’izy ireo talohan’ny Safo-drano ary notsarain’Andriamanitra izy ireo ka naringany (Genesisy 6:4-5, 11-13).

 

Enoka dia tonga ao amin’ny fitsaharan’Andriamanitra noho ny fahamarinany, maneho ny drafitry ny fitsaharana amin’ny Sabata izy amin’izany (Genesisy 5:22-24) (cf. koa ny fampianarana Ireo Vavolombelona [135]) ho an’ireo izay mitady fanazavana bebe kokoa mikasika an’i Enoka). Ny famoronana (an’izao rehetra izao) dia vavolombelona iray mikasika ny Sabata sy ireo Andro Masina (Genesisy 1:1 ka hatramin’ny 2:3). Ireo Vanim-potoan’ny fijinjana, dia maneho ny Drafitra nataon’Andriamanitra nanomboka ny famoronana ny tany dy ny lanitra.

 

I Hama na angamba i Kanana dia nandika ny Didy faha Dimy tamin’ny fanalambaraka nataony tamin’i Noa (Genesisy 9:20-27). Ny famelabelaran-kevitry ny boky Soncino dia maneho fa misy fizaran-kevitra eo amin’ireo mpitondra fivavahana jiosy raha i Hama sa i Kanana no diso ary raha toa ka ny fahadisoana nataony dia mikasika ny fomosirana (fanesorana ny filahiana) na fihetsika ratsy toy izany (Soncino : Rashi, Sforno).

 

I Farao dia nanota tamin’ny nijangajangany tamin’i Saraha ary nandika ny Didy faha Fito izy, na dia tsy nahalala ny hafetsena nataon’i Abrahama aza izy, Abrahama izay nanota koa tamin’ny fanaovany vavolombelona mandainga, ka nandika ny Didy faha Sivy. Nandika ny Didy faha Fito i Abrahama satria nandefa ny vadiny ho andevon’i Farao izay nikasa hanao firaisana tamin’ny vadiny (Genesisy 12:15-20). Ny taranany taty aoriana dia voasazy tamin’ny alalan’ny fanandevozana tany Egypta nandritra ny efa-jato taona (Genesisy 15:13). Noho izany, fitsipika roa no napetraka eto. Voalohany, ny tsy fahalalana ireo Didin’Andriamanitra dia tsy fialan-tsiny velively. Ny Faharoa, ireo olom-boafidy dia tompon’andraikitra raha toa ka izy ireo no mahatonga ireo firenena ho solafaka na raha tsy afaka amin’ny fananarana an’ireo firenena ireo olom-boafidy (Ezekiela 33:1-6).

 

Abimeleka koa dia napetraka tamin’ny fihetsika fandikana ny Lalàna noho ny hafetsena nataon’i Abrahama. Tamin’ity indray mandeha ity, dia niaro Andriamanitra (nanavotra an’Israely), satria Abimeleka dia tsy mbola nanatona an’i Saraha. Kanefa, dia nolazaina nialoha taminy fa ho faty izy, satria naka vadin’olon-kafa (Genesisy 20:3-4).

 

Na i Farao na i Abimeleka dia samy nahalala fa nandika ny Lalàn’Andriamanitra Avo Indrindra izy ireo. Noho izany, ny fanomezana ny Lalàna ho an’Israely tao Sinay dia ny mba hanamafisana ny Lalàn’Andriamanitra (Lalàna moraly [fitsipika-pitndratena]) sy nanome ireo fitsipika fanampiny ho amin’ny fintantana an’Israely ary hanondro an’i Kristy.

 

Abrahama dia nampian’Andriamanitra tamin’ny ady nifanoherany tamin’ireo firenen-kafa, taorian’ny fanafihana ireo tanàna teo amin’ny tany lemaka satria nandika ny Didy faha Enina sy faha Valo ireo tanàna ireo, na dia nanohitra ireo tanànan’ny Sodoma sy Gomora aza ny fihetsik’ ireo firenena niady taminy, Sodoma sy Gomora tanàna izay teo ambanin’ny fampitandremana amin’ny fandravana azy (Genesisy 14:11-24). Noho izany dia tsy mizaha tavan’olona Andriamanitra (Deotoronomia 1:17 ; 16:19 ; 2Samoela 14:14 ; 2 Tantara 19:7 ; Ohabolana 24:23 ; 28:21 ; Romana 2:11 ; Efesiana 6:9 ; Kolosiana 3:25 ; Jakoba 2:1) ; (ampitahao Ny Fizahana Tavan’olona [221]).

 

Joba dia tsy te-hanota sy tsy te-handika ny Didy faha Telo amin’ny fanozonana an’Andriamanitra ary, avy eo, ho faty (Joba 1:22 ; 2:9-10). Fantatra fa i Joba dia niaina talohan’ny fanomezana ny Lalàna tao Sinay. Vokatr’izay, ny toro-hevitra mikasika ny ota (Joba 2:10) dia nialoha ny fanomezana ny lalàna tao Sinay.

 

Esao dia nanala-baraka ny rainy tamin’ny nivarotany ny zo maha lahimatoa azy tamin’i Jakoba izay nandrombaka izany (Genesisy 25:31-34), ka nandika ny Didy faha Dimy izy noho izany. Ka ny Didy faha Dimy dia didy voalohany miaraka amin’ny fampanan-tenana, noho izany ny sazy azo dia ny fahaverezan’ny zo’ny maha lahimatoa. Noho izany Andriamanitra dia niaro an’i Jakoba mba hitazonana ity fitsipika ity, na dia nandika ny Didy faha Folo aza i Jakoba sy handika ny Didy faha Sivy koa.

 

Mosesy dia natao ho elohim (andriamanitra) ho an’i Farao (Eksodosy 4:16 ; 7:1) satria nandika ireo Didy i Egypta.

 

Ireo izay nanota tsy misy lalàna dia ireo izay tsy nanana ny fitambarana ankapoben’ireo Lalàna. Ny ota dia nisy talohan’ny fahatongavana tao Sinay, ary raha tsy misy ny Lalàna, dia maty ny ota (Romana 7:8). Paoly milaza fa ny tsy fahalalana dia manome fahafahana, araka ny fanambarany fa fahiny izy dia velona tsy nanan-dalàna, nefa tonga indray ny didy, ka velona indray ny ota ary i paoly kosa dia maty (Romana 7:9). Mazava fa, ny Lalàna rehetra dia manan-kery rehefa nanoratra ity lahatsoratra ity i Paoly. Satria, tsy nisy lalàna nofoanana tamin’izany fotoana izany. Ny Fifanekena Vaovao dia mbola tsy nanolo ny Fifanekena Taloha rehefa nosoratana ny ankamaroan’ny boky ao amin’ny Testamenta Vaovao.

 

Hebreo 8:13 milaza hoe : Matoa milaza Fanekempihavanana Vaovao Andriamanitra, dia nambarany ho efa tranainy ilay voalohany; fa izay efa tranainy sy mihatonta dia madiva  ho velona.

 

Izany dia madiva ho levona na ho levona ato ho ato. Ny lalana mankany amin’ny fitoerana tena masina indrindra dia mbola tsy nivoha.

 

Hebreo 9:8 Ahariharinny Fanahy Masina amin izany fa mbola tsy naseho ny lalana mankany amin ny Toeramasina Indrindra,raha mbola ao koa ilay tranolay voalohany.

 

Ny lalana dia mety hisokatra noho ny fandravana ny Tempoly ny taona 70 AK (Andro Kristianina) sy ny fielezan’ny Joda. Izany dia endriky feno maneho ny Mariky Jona sy ny faminaniana mikasika ireo ‘fito-polo herin’andro taona’ voalaza ao amin’ny Daniela 9:25 (izahao ny fampianarana Ny Mariky Jona sy ny Tantara mikasika ny Fanorenana ny Tempoly [013]), izay mikasika ny fitsaharan’ny Fifanekena Taloha sy ny fiandohan’ny Fifanekena Vaovao. Ny Fifanekena Vaovao noho izany dia mikasika ny lalàna ara-pisoronana izay afaka esorina miaraka tamin’ny faharavan’ny Tempoly. Ny Fifanekena Vaovao no fandravana ireo dify mikasika ny sorona natao, fa tsy ny fandravana ny Lalàna velively.

 

Ireo lafiny mamelabelatra kokoa ireo Lalàn’Andriamanitra

 

Diso ny filazana fa ny Didy Folo no didy tokana amin’ny Lalàn’Andriamanitra, mitondra ny anarana hoe lalàna moraly, izay nisy talohan’ny Sinay.

 

Ny Didy Folo no lakile lohahevitra ny Lalàna ao amin’ireo Didy Roa Lehibe ary ny Didy Folo dia nohazavaina kokoa tamin’ny alalan’ny Lalàna sy ireo Mpaminany.

 

Ireo lalàna mikasika ny sakafo (ny zavatra noharian’Andriamanitra azo hanina) dia efa nisy talohan’ny Safo-drano. Noa dia nahalala ny fiavahana nisy teo amin’ireo sokajim-biby madio sy maloto izay nomen’Andriamanitra azy tamin’ny fomba fanavahana ireo izay hiditra tao amin’ny Sambo fiara (Genesisy 7:2-3). Vokatr’izany, ireo fepetra noraisina mikasika ny lalànan’ny sakafo dia efa natao tany am-pamoronana. Ireo fiavahana dia efa natao hatrany aloha ary narahin’i Adama ka hatramin’i Abela (jereo ny fanazavana etsy ambony). Ny filazana fa hoe ireo lalàna mikasika ny sakafo dia notandreman’ireo izay manaraka ny finoana jiosy dia maneho tsy fahafantarana feno ny fototr’izany ara-siantifika sy mikasika ny tontolo iainan’ireo lalànan’ny sakafo sy ny toerana misy ireo biby ao amin’ny famoronana lanitra sy ny tany (izahao ny fampianarana Ireo Lalàna mikasika ny Sakafo [015]).

 

Toy izany koa, diso ny filazana fa hoe ireo lalàna mikasika ny ampahafolon-karena dia mifatotra amin’ireo lalàm-pisoronana nomena tao Sinay koa. Abrahama dia nanome ny ampahafolo an’i Melkizedeka mpanjakan’ny Salema efa-jato taona talohan’ny nanomezana ny Lalàna tao Sinay (Genesisy 14:18-20) (cf. ny fampianarana Ny Fanesorana ny Ampahafolon-karena [161]).

 

Noho izany dia misy fitohizana ny fisehoan’ny Lalàna izay mihoatra ny faritra manokana mifehy ny Didy Folo (Décalogue) sy izay manarona ireo lafim-piainana mifehy ny fiainan’Israely an-davan’andro sy ny tontolo rehetra izao. Amin’ny faran’ny andro dia hametraka ny drafitra mondialy ny Mesia ary, toy izany koa, dia hanorina indray ireo Sabata, sy ireo Voaloham-bolana izy (Isaia 66:20) ary ireo Fety (Zakaria 14:16-19 ; jereo koa Ezekiela 45:1 sy ny andininy manaraka ary ny toko faha 46 rehetra). Noho izany ny voalaza ao amin’ny Levitikosy 23 dia mbola manan-kery ary ireo firenena rehetra dia ho voatery ny hitandrina ny Lalàna.

 

Kristy no tsy miova omaly sy anio ary mandrakizay (Hebreo 13:8) ; noho izany, dia tsy hanova ireo fepetra mikasika ireo Andro Masina izy izay hapetrany ho tandreman’ireo olona eto an-tany. Mitovy amin’izany koa, ireo firenena rehetra dia tsy maintsy hitandrina ireo Sabatan’ny tany ary ny tany dia hahanana ny fitsaharany noho ny tsy fahombiazan’ny olona nitandrina ireo lalàna fizika mikasika izany. Ny fifandraisana eo amin’ny Lalàna sy ny vokatr’izany dia haorina indray.

 

Misy fiavahana mazava koa eo amin’ireo Lalàn’Andriamanitra sy ny lalàna izay noravan’i Kristy. Izany dia ny lalàna mikasika ny lalàna fisoronana irery ihany miaraka amin’ireo fomba tsy maintsy atao miaraka aminy. Ireo didy mikasika ny sorona dia tsy mamafa ireo Sabata izay an’isan’ny Didy Folo. Ireo didy ireo dia notononina izay tsy maintsy natao nandritra ireo andro Sabata nandritra ny fotoana nisian’ny Tempoly, tahaka ny filazana ny fihavian’i Mesia sy ho amin’ny fametrahana ny rafitra vaovao izay nohazavain’ireny lalàna ireny. Noho izany, ireo Sabata dia tsy nesorina niaraka tamin’ny fahafatesan’i Mesia. Ireo Sabata dia misy dikany lehibe kokoa miaraka amin’ny fanorenana ny Fiangonana ary ireo Sabata dia misy fanazavana mikasika ny ho avy. Ny fomba fivavahana amin’ny andro alahady dia fomba fanaon’ny jentilisa sy ireo fomba fanaon’ireo mpivavaka amin’ny masoandro ary tsy misy ifandraisan’ny amin’ny finoana Kristianina velively (cf. koa ny fampianarana Ireo Fiandohan’ny Noely sy Ireo Paska (jentilisa) [235]).

 

Ny fahazahoana ny fiavahana eo amin’ny Lalàna ny Didy Folo sy ny lalàna ara-pisoronana dia tena tranainy ary misy heviny manokana. Ireo Mpanavao finoana dia nanome ny antsi-pirihany amin’izany fiavahana izany. Hita fa maro ny listra manambara izany fiavahana izany ao amin’ny Fanambaran’ny mpino Adventista mitandrina ny Andro Fahafito, Questions on Doctrine (Fanontaniana mikasika ny Fampianarana), Review and Herald Publishing, 1957, (p. 131 sy ny manaraka eo). Ireto avy izany fanambarana izany :

 

Ny konfesion Helvétique Faharoa (1566), ny Fiangonana Nohavaozina any Zurich sy ny iray amin’ireo marika tandrefana ilay tena mendrika ny finoana ((Philip Schaff, The Creeds of Christendom (Les Credo de la Chrétienté), Vol. 1, pp. 391, 394, 395), ny toko faha 12, "Mikasika ny Lalàn’Andriamanitra," taorian’ny fanondroana ny fiavahana eo amin’ireo lalàna « moraly » sy « ara-pisoronana », dia milaza mikasika ireo lalàna moraly, « Mino izahay fa ny sitrapon’Andriamanitra rehetra sy ireo didy rehetra ilaina ho eo amin’ity lafim-piainana ity dia nomena tanteraka ato amin’ity lalàna ity » (tsy hoe hamarinana amin’ny alalan’ny lalàna isika, fa isika kosa dia mitodika amin’i Kristy amin’ny finoana). Ireo karazany sy ireo endrika maneho ny lalàna fisoronana dia natsahatra. « Nitsahatra ny aloka rehefa tonga ny vatana, » nefa ny lalàna moraly dia tsy tokony havela na hariana ary ny fampianarana rehetra manohitra ny lalàna dia nohelohina (voir Schaff, Vol. 3, pp. 854-856 (emphase ajoutée)).

 

 Lahatsoratra  Sivy ambitelopolo ny Finoan’ny Fiangonana Anglikanina (1571). Ny artikla faha VII manambara fa "ny lalàn’Andriamanitra nomen’i Mosesy" mikasika "ireo lanona sy ireo fihetsika atao » dia tsy voatery, "tsy misy olona Kristianina nafahana amin’ny fitandremana ireo didy, izay natsoina hoe lalàna moraly. " (Schaff, vol. 3, p. 491, 492).

 

Ny Famerenan’ny amerikanina ny fijerena ireo Sivy ambitelopo lahatsoratra ny Fiangonana Episkôpaly Protestanta (1801) dia mitovy amin’ilay hitantsika teo aloha. (Jereo ny bokin’i Schaff, vol. 3, p. 816).

 

 Ireo lahatsoratra irlandé mikasika ny Fivavahana (1615), izay nosoratan’i Eveka Usher, taorian’ny fanambarana fa ny lalàna ara-pisoronana dia nofoanana, dia milaza hoe : "Tsy misy olona Kristianina nafahana amin’ny fitandremana ireo Didy izay nantsoina hoe lalàna Moraly. " (Jereo ny bokin’i Schaff, vol. 3, p. 526, 541.)

 

Ny Fieken’ ny Finoan’ny Westminster (1647), taorian’ny nanehoana ny fiavahana eo amin’ny lalàna ara-pisoronana sy ny lalàna moraly ary ny fanafoanana ny voalohany (izany hoe ny lalàna ara-pisoronana) ary ny faharetan’ny lalàna faharoa (moraly), manambara eo amin’ny toko faha 19 hoe : "Ny lalàna moraly dia ilaina ho an’ny rehetra mandrakizay", tsy hoe entina hanamarinana, fa toy ny fitsipika ankapoben’ny fiainana, mba hanekena ny fahefana nomen’i Kristy. Ity lalàna ity dia mitohy hatrany toy ny "lalàn’ny fahamarinana tanteraka iray." Ary milaza koa izy ho fanampin’izany hoe, "Kristy, ao amin’ny filazantsara, dia tsy namafa izany mihitsy, fa nohamafisiny ny tsy maintsy hanaovana izany. " (Jereo Schaff, vol. 3, pp. 640-644.)

 

Ny Fanambarana tao Savoie nataon’ireo Fikambanan’ireo Fiangonana (1658). Tsy misy fiovana eo amin’ny toko faha 19, "Mikasika ny Lalàn’Andriamanitra", araka ny Faneken’ny Westminster. (Jereo ny bokin’i Schaff, vol. 3, p. 718).

 Ny Faneken’ny fiangonana Batista ny taona 1688 (Filadelfia), mifototra amin’ny Fanekena natao tany Londre ny taona 1677, dia tsy niova amin’ny Fanekan’ny Westminster, ao amin’ny toko faha 19, " Mikasika ny Lalàn’Andriamanitra". Izany dia manadihady ny fiavahana eo amin’ny lalàna moraly sy ny ara-pisoronana ary milaza fa tsy misy Kristianina nafahana amin’ny lalàna moraly. (Jereo Schaff, vol. 3, p. 738).

 

 Ireo Lahatsoratra Metodista mikasika ny Fivavahana (1784). Ireo lahatsoratra dimy amby roapolo, nosoratan’i John Wesley ho an’ireo mpino Metodista amerikanina, dia fanafohezana (sic) ireo Artikla Sivy ambin’ny telopolo ny Fiangonana Anglikanina ary milaza fa : " Na dia nomena tamin’ny alalan’i Mosesy aza ireo Lalàn’Andriamanitra, mikasika ireo lanonana sy ireo fomba atao amin’ny fisoronana, dia tsy voatery ny hanao izany ireo Kristianina, ary ireo fitsipika civils avy amin’izany, raha ilaina, dia tsy tokony ho raisina any amin’ny Commonwealth izay misy, kanefa, na izany aza, dia tsy misy Kristianina nafahana amin’ny fitandremana ireo didy izay nantsoina hoe lalàna moraly". (Jereo ny bokin’i Schaff, vol. 3, pp. 807, 808).

 

Ireo mpino Advantista mitandrina ny Andro Fahafito dia manohana, amin’ny fianteherana amin’izany hevitra izany, fa hoe :

 

Ny petraka (na ny hevitra) tohan’ireo mpino Advantista mitandrina ny Andro Fahafito, ary ny fijeren’izy ireo mikasika ny Didy Folo sy ny fanavahan’izy ireo ny lalàna moraly sy ny fisoronana, dia tohanana tanteraka araka ireo lalàna (credo) fototra, ireo artikla ny finoana sy ireo katesisma mikasika ny Protestantisma ara-tantara. Ny toro-hevitra hoe ny Didy Folo dia nofoanana taorian’ny fahafatesan’i Kristy dia hevitra niseho vao haingana. Mazava ho azy, fa ireo ray namorona ny finoana Protestanta dia tsy nampianatra izany, satria izany dia mifanohitra tanteraka amin’ny finoan’izy ireo (ASJ, Questions On Doctrine (Fanontaniana ny amin’ireo Foto-pampianarana), pp. 131-134).

 

Na dia eo aza ny fiekena miaraka amin’ireo ray mpamorona ny finoana Protestanta dia tokony ho hadihadihana hatrany miaraka amin’ny fandinihana tsara izany, satria izy ireo dia ao amin’ny fahadisoana tanteraka amin’ny tsy fialan’izy ireo mihoatra ny filazan’i Augustin sy Hippone ao amin’ny Fanovam-pinoan’izy ireo. Noho izany, ireo mpanavao finoana dia tsy afaka ny hanorina ireo fampianarana voalohan’ny Fiangonana.

 

Tsy tonga tamin’ny fametrahana ny fototra tena izy tami’ny fomba fivavahana araka ny Alimakan’Andriamanitra izy ireo (cf. ny fampianarana Ny Alimanakan’Andriamanitra [156]) ary avy eo izy ireo dia tsy tonga tamin’ny fametrahana ny fifandraisana marina ny Lalàn’Andriamanitra sy ny Fiavahana eo amin’ny Lalàna.

 

Ny fahadisoana manokana izay nataon’izy ireo dia mikasika ny tsy fahaizan’izy ireo manova ny fahadisoana mikasika ny Trinite (finoana andriamanitra telo izay iray) izay nampidirina tao amin’ny Konsilin’ny Constantinople (381 AK) sy tany Chalcédoine (451 AK). Ny fanovam-pinoana noho izany dia tsy tody (tamin’ny fanovana tena marina) ary noho izany dia nosakanana tamin’ny alalan’ny fanambarana masina (divin) sy araka ny fanampiana avy any ambony (divin) izy ireo tsy hametraka ireo Andro Masina.

 

Ireo Andro Masina sy ireo Sabata dia notoherin’izy ireo tsotra izao. Izany dia fampanantenana izay nataon’Andriamanitra tamin’ny alalan’ireo mpaminany. Andriamanitra dia nilaza tamin’ny alalan’ny mpaminany Amosa ary Andriamanitra dia nampitaha an’Israely amin’ny Andro Farany tahaka ny harona feno voankazo masaka fahavaratra (Amosa 8:1 sy ny andininy manaraka).

 

Ny sazy amin’ny fandavana noho ny tsy fanajana an’Andriamanitra dia nanjary tonga fisaona ireo andro Sabata sy ireo Fety (izay tokony ho andro firavoravoana). Izany dia narahin’ny mosary (na faniriana) ny handre ny tenin’i Yahovah (Jevovah) (Amosa 8:11-14). Noho ny tsy fahaizana mahalala ny fomba (na toetra) n’ilay Hany Andriamanitra Marina (Jaona 17:3 ; 1Jaona 5:20), dia voasazy ireo olona (Hosea 8:5-9). Na ireo demony aza dia mahalala fa Andriamanitra dia iray ihany ary mangovitra izy ireo (Jakoba 2:19). Ny zava-dehibe amin’ny Lalàn’Andriamanitra dia nosoratana ho an’Israely satria noheverin’izy ireo ho zava-baovao izany noho ny fandikan’izy ireo ny Didy Voalohany sy fitomboan’ny fahotan’izy ireo tamin’ny fanaganan’ny alitara (Hosea 8:11-12 ; jereo ny Baiboly isan'andalana ary koa ny fampianarana Ny Lalàna sy ny Didy Voalohany [253]). 

 

Ny fanohizana ireo Fety sy ireo sorona, izay voasoratra ao amin’ny Deotoronomia 12:8-14, dia nofoanana, toy izany koa ny fanakambanana ny sorona sy ny Sabata isan-kerinandro. Tsy afaka ampifandraisina ny Alimanaka Masina sy ireo Fety ary ny lalàna fisoronana raha tsy ampiharina ny toro-hevitra mitovy amin’izany amin’ireo lafin’ny lalàna hafa rehetra. Ny rafitry ny governemantan’Andriamanitra rehetra dia nafahana tamin’ireo rafim-pisoronana, tafiditra amin’izany ireo toro-hevitra mikasika ny Andro Masina. Ny Paska koa dia nampidirina talohan’ny nanomezana ny Lalàna tao Sinay. Ny fizotry ny fampidirana ireo olom-boafidy ao amin’ny finoana Kristianina dia miankina amin’ireo fizotry ny Andro masina ny fototra iorenany ary izany, dia hatramin’ny Fitsanganana Faharoa na Fitsanganana Ankapobeny. Ireo andro masina ireo dia tsy afaka ho fafana alohan’ny Andro Lehibe Farany. Ny Fety tsirairay dia maneho endrika iray amin’ireo Drafitr’Andriamanitra izay tsy mitsahatra mitombo. Araka ny famaritana ny toro-hevitra mikasika ny fijinjana, ireo fety dia manankery hatrany ary tsy mitsahatra mitombo (cf. ny fampianarana Ny Fifandraisan’ireo Fetin’Andriamanitra amin’ny Famoronana [227]).

 

Ny Lalàna dia tandindon’ (na aloky) ny zava-tsoa ho avy (Hebreo 10:1). Ny aloky ny tenanao dia maneho ny fisianao; tsy manaisotra ny fisianao. Ity aloka ity dia mifandray tokoa amin’ireo sorona (Hebreo 10:1-10) fa tsy amin’ireo Fety. Ireo Fiangonana Katolika sy Protestanta mahafantatra hatrany fa ireo Fety voalohany dia tokony ho tandremana. Nafangaron’izy ireo ny Paska araka Soratra masina amin’ny Paska foto-pinoana jentilisa ary diso ny fanisan’izy ireo ny Pentekôsta aorian’ireo Paska fanaon’ny jentilisa ; kanefa, izy ireo dia tsy miresaka ny antony ilana ho tandremana ireo fety ireo. Noho ny fahazoan-diso ananan’izy ireo mikasika ny fampianarana ny Fanjakan’Andriamanitra sy ny fandavana ny fanorenana ny zavatra rehetra eto amin’ny tany ity ao amin’ny Arivo Taona (Millenium) ary ny Fitsanganana Faharoa, dia tsy azon’izy ireo ny mikasika ireo Fety aoriana [Fetin’ny tabernakely  ohatra].

 

Ny sakafo izay atao ny alin’ny 14 Nisan, izay tonga Sakafon’ny Tompo, dia nampiarahina amin’ny fetin’ny Paska ary tandremana any ivelan’ny tanàna fonenana izany, izay nodidiana araka ny Deotoronomia 16:6-7 (ampitahao amin’izany ireto fampianarana ireto Ny Paska [098], Ireo Fifandirana Quartodécimanes [277] ary Ny Voalohambolana sy ny Taom-baovao [213]). Noho izany ny fitambaran’ny fotoana efatra amby roapolo ora ny 14 Nisan sy ny hariva ny 15 Nisan, dia manome 36 ora, izay notandremana tany ivelan’ireo tanànan’Isarely, toy ny Fety iray. Ny Sakafon’ny Tompo dia naorin’i Kristy sy notandremany. Izy io dia mialoha ny Paska, izay atao ny alin’ny 14 Nisan. Ny sorona ny Paska izay atao amin’ny telo ora ariva, ary I Kristy izany sorona izany, dia natanterana amin’ny 14 Nisan ary ny sakafon’ny Pasaka dia natanterana amin’ny 15 Nisan. Ireo alina roa ireo dia tokony ho tandremana any ivelan’ny tanàna fonenana. Ny Sakafon’ny Tompo noho izany dia fotoana iray atao isan-taona mifandray amin’ny Paska sy ny fihinanana Mofo tsy misy Masirasira.

 

Ny Baiboly milaza fa ireo fahadisoana eo amin’ny fitandremana ireo Fety ireo dia noho nataon’ireo olona an’isan’ny Vatan’i Kristy izay nandao ny marina mba hahazo tamby (na karama) amin’ny fahadisoany tahaka ny nataon’i Balama ary efa ringana tamin’ny fikomiana nataony toy ny naharingana an’i Kôrà (Joda 11-12). Izany hoe, izy ireo dia mampianatra ny hafa mba hahazoany karama ary nimbain’izy ireo ny Fety sy ny fahazahoana ny Lalàna ary ny Teny Vavolom-belona. Tsy misy fiposahan’ny fahazavan’ny maraina ao amin’izy ireo (Isaia 8:20) na ny taratry ny maraina (Baiboly Diem). Indroa maty ary voafongotra izy ireo. Ireo olona ireo, dia tsy mba manana ny Fanahy Masina, ka mahatonga ireo fisarahana amin’ny Andro Farany (Joda 19). Ny fikomian’i Kôrà noho izany dia fisehoan-javatra mitohy eo amin’ny fanoherana ny tenin’Andriamanitra (ampitahao amin’ny fampianarana Ireo Nikôlaita [202]).

 

Kristy dia mahay manakana ireo olom-boafidy mba tsy ho solafaka ary ny hampijoro azy ireo eo anoloan’Andriamanitra, Mpamonjy antsika (Joda 24-25) ; Jereo ny Baiboly Isan’andalana RSV an’i Marshall). Na izany aza, tsy maintsy misy ny fitokoana (fisarahana) eo amin’ny Vatan’i Kristy mba hahafahana maneho hoe iza no manana ny marina sy ny fankasitrahan’Andriamanitra (jereo 1Kor. 11:19). Ny filazana fa ny fehezan-teny ao amin’ny Galatianina 3:10 hoe manaisotra ireo Fety, dia maneho ny tsy fahalalana fa talohan’ny nanomezana ny lalàna tao Sinay eo amin’ny famoronana izao rehetra izao sy ireo Sabata. Ny famerenana amin’ny laonina indray ireo Fety ireo ka voasazy amin’ny alalan’ny mosary izay rehetra tsy mitandrina izany dia fepetra iray tsy maintsy ilaina ao amin’ny fiatombohan’ny Arivo taona (Zakaria 14:16-19). Kristy dia tsy miova hevitra amin’izany. Hamelombelona izy ireo Fety satria izy dia mitaky ny fitandremana ireo Fety.

 

Ireo Fiangonan’Andriamanitra, tafiditra amin’izany i Kristy sy ny Fiangonan’ireo Apôstôly (Matio 26:17-20 ; Lioka 2:41,42 ; 22:15 ; Jaona 2:13,23 ; 5:1 ; 7:10 ; 10:22 ; Asa. 18:21 ; 20:6,16 ; 24:11,17) dia nitandrina ireo Fety nandritra ny roa arivo taona, afa-tsy ny Fiangonana nandritra ny taon-jato faha sivy ambin’ny folo. Ireo singan’[olona] ao amin’ny Fiangonana mitandrina ny Sabata any Eoropa, izay nitsahatra ny fitandremana ireo Didy sy izay latsaka tao amin’ny fihemorana, dia tsy nankalaza intsony ireo Fety (jereo ireto fampianarana ireto Ny Andraikitry ny Didy Faha Efatra ao amin’ny Tantaran’ireo Fiangonan’Andriamanitra Mitandrina ny Sabata [170] ary koa Ny Lalàn’Andriamanitra [L1] sy ny Fizarazana (série) eo amin’ny Lalàna (Nos. 252-263)).

 

Tahaka an’i Kristy sy ireo Apôstôly hafa ary ireo Loholona (Presbyteri amin teny Grika), Paoly dia nitandrina ireo fety, toy izay hitantsika ao amin’ny Asan’ny Apôstôly. Tsy nonafoana ny fitandremana izan izy, ary koa, tsy afaka ny hanao izany izy. Ny Tempoly dia nofidina ho toy ny Tempoly fanateran-tsorona (2Tantara 7:12), taorian’ny fitoeran’ny Tabernakely tao Hebrona sy Silo. Kanefa, ireo Fety dia tsy niankina (nifandray) tamin’ny Tempoly. Ny Tompo dia nifidy an’i Ziona mba ho Fonenany (Salamo 132:13-14), nefa izany safidy izany dia nihantona nandritra ny fieren’ny Fiangonana tany anefitra ka hatramin’ny fiverenan’i Mesia indray. Izany fierena any anefitra izany dia efa naseho tamin’ny fieren’Israely nandritry ny efa-polo taona tany anefitra teo ambany aloky ny rahona sy ny andry afo (amptahao amin’izany koa ny fampianarana Ireo Soritra Lehibe mikasika ny Fandaharana ny Andro (Chronologie de l’Âge) [272]). Izany dia fampafahantarana manoka fa Kristy dia hampahafantatra an’ireo olom-boafidy ny fomba fivavahana.

 

Ny Fiangonana, teo ambany fitantanan’ireo Apôstôly, dia nitandrina ireo Fety tany amin’ireo toerana samy hafa, ka i Paoly dia nitady fomba hiverenana tany Jerosalema mba hitandreman’ny ny Fety izay voalaza ao amin’ny Asa. 18:21 ; 19:21 (jereo ny Baiboly KJV ; sy ny Baiboly isan'andalana). Asa. 20:6 maneho fa i Paoly dia nitandrina ny andro fihinana ny Mofo tsy misy masirasira tany Filipo, ka taraiky tany izy. Avy eo izy dia nanao izay hahatongavany tany Jerosalema hankalaza ny Pantekoty (Asa. 20:16). Ireo Jiosy sy ireo Kristianina dia samy nitandrina ireo Fety nandritra ny fieren’izy ireo. Ireo Fety dia nankalazaina talohan’ny fananganana ny Tempoly ary ny Tempoly dia naorina taorian’ny fanomezana ny Fety. Ny sorona irery ihany no tena nilana ny Tempoly. Kanefa, nisy sorona hafa koa natao tany an-toeran-kafa, nandritry ny vanim-potoana nisian’ny Tempoly ary koa taorian’ny fandravana azy, nandritra ny fahababoana babylonianina. Ny Tempoly tany Elefantinina dia nanatanteraka ireo asam-pisoronana rehetra hatramin’ny fanorenana ny Tempoly tany Jerosalema indray nandritry ny nanjakan’i Dariosy II. Ny Tempoly tany Elefantinina dia noravana tamin’ny alalan’ny fanafihana (jereo ny booky Pritchard, The Ancien Near East (Proche-Orient) Afovoany-atsinanana Fahagola), vol. I, pp. 278-282). Ireo taratasy arameanina, ao amin’ny bokin’i Pritchard sy nadikan’i Ginsberg, maneho ireo registry ny fitsipika rahina amin’ny Paska ho an’ireo fanjakana izay voalaza ao amin’ny Ezra (izahao ny fampianarana Ny Famantaran’i Jona sy ny Tantaran’ny Fanorenana ny Tempoly [013]).

 

Ny fandraisana anjara tamin’ny fanorenana ny Tempoly dia voalaza, tahaka izany koa ireo zava-nitranga tamin’ny fandringanana ny Tempoly tany Elefantinina, nandritra ny faha 14 taona nanjakan’i Dariosy II. Ireo Governoran’ny Joda dia nanana koa ny fanaraha-maso ara-politika mikasika ireo sorona natao tany Elefantinina. Ireo lahatsoratra maneho fa ny sorona dia tsy nitsahatra mihintsy nandritry ny fotoana nandravana an’ny Jerosalema sy tamin’ny fanarenana ny Tempoly tany Jerosalema taorian’ny fanorenana azy tany. Natsahatra ny sorona tamin’ny fahatongavan’ny Fanekana Vaovao sy ny fandravana tanteraka ny Tempoly tany Jerosalema, nefa ireo Fety dia nitohy hatrany ny fankalazana azy nandritry ny fielezana. Ny Fiangonana dia nitandrina ireo fety nandritry ny fielezana nandritry ny roa arivo taona.

 

Nisy Tempoly iray hafa koa naorina tany Egypta, tany Leontopolisy, tao Nome any Heleopolisy, naorin’i Mpisoronabe Onias IV. Ity tempoly ity dia nampahafantarin’Andriamanitra tamin’ny alalan’ny mpaminany Isaia (Isaia 19:19). Narindrina izy io araka ny baikon’i Vespasien tamin’ny taona 71 AK (Andro Kristianina), taorian’ny fandringanana ny Tempoly tany Jerosalema, na dia nisy aza ny fitohizan’ny fanateran-tsorona nanomboka ny fanorenana azy teo ho eo amin’ny taona 160 TAK (Talohan’ny Andro Kristianina).

 

Ireo olom-boafidy dia tsaraina araka ny fahafantaran’izy ireo ny ilay Hany Andriamanitra Marina. Ny fahalalana ny Lalàna dia vokatran’ny fahalalana an’Andriamanitra ary izany dia miori-paka ao an-tsaina sy ao am-pon’ilay olona. Ny olana dia tsy ny Sabata na ireo Fety na ny Lalàna. Fa Hany ka  ny fahafantarana fa Andriamanitra Ray no Ilay Andriamanitra Marina (Jaona 17:3 ; 1Jaona 5:20) ary Izy irery ihany no manana ny tsi-fahafatesana (tsy mety maty) (1Tim. 6:16). Raha tsy mifikitra amin’izany fahamarinana izany isika, dia hesorina tsy ho an’isan’ireo olom-boafidy isika ka hotolorana fahadisoan-kevitra sy ny finoana ny lainga (2Tesa. 2:11). Ny Baiboly isanandalanan’i Marshall dia mandika io andininy io tahaka izao fiasan’ny fahadisoana mba hinoan’izy ireo ny lainga. Tsy afaka hifanampy intsony izy ireo. Hesorina tsy ho an’isan’ny olom-boafidy izy ireo ary ny fahalalana azony dia hesorina ao an-tsainy. Tsy afaka intsony ny hahalala izy ireo, na dia te-hahita ny fahadisoana misy aza.

 

Ny fototra iorenan’ny fahalalan’ireo olom-boafidy dia miankina amin’ny fifandraisan’izy ireo amin’ny ilay Hany Andriamanitra Marina sy ny fahalalanan’izy ireo an’Andriamanitra sy Jesosy Kristy Zanany (Jaona 17:13 ; 1Jaona 5:20). Izay mandikana ny Didy Voalohany dia tsy omena Andriamanitra alalana ho afaka hitandrana ireo Fetin’ny Andriamanitra ireo. Tsy ho afaka hitandrina ny fety ireo olona diso (fahadisoan-kevitra) na dia te-hihaona aza ireo Fetin’Andriamanitra ireo izy. Andriamanitra dia hanaka azy ireo. Ho an’ireo izay mitandrina ny Lalàna, ireo Fety dia fampahatsiarovana ilaina amin’ny Drafitr’Andriamanitra. Fanampin’izany, ny fampodiana ny zavatra rehetra izay tsy maintsy hatoan’i Kristy eo ambanin’ny fahefan’i amin’ny hiverinan’ny dia maneho fa ireo Fety dia takiana hatao ary, ireo Fety dia, fitahiana ho an’ireo mpianany.

 

Ny fanesorana ireo Didy Folo ireo izay takian’ny lalàna ary ny fahamaizinan-kevitra azy ireo amin’ny lalàm-pisoronana, antsoina hoe lalàna mikasika ny lanonam-pisoronana, avy amin’ny tsy fahafantarana tokoa ireo fampianaran’i Kristy sy ireo Apôstôly, ka na dia ireo mpanavao finoana Protestanta aza dia tsy latsaka tamin’izany fahadisoan-kevitra izany. Izany dia toetra mampiavaka ny fahalemana aram-panahy, sy ny fahadisoan-kevitra ary ny tsy fahafahan’ny Fiangonana amin’izao Andro Farany izao. Hitantsika izany fahalemena izany ao amin’ireo fampanantenana nomena ireo Fiangonana, ao amin’ny bokin’ny Apokalypsy toko faha 2 sy faha 3, izay milaza fa dia efa maty ny Fiangonana Sardisy ary ny Fiangonana Laodikia dia haloan’ny vavan’i Kristy. Ireo Fiangonana roa ireo dia tsy hiditra any amin’ny Fanjakan’Andriamanitra. Vitsy ny isan’ireo olona ao amin’ny Fiangonana ireo ho amin’izay hatsangana ao amin’ny Fitsanganana Voalohany ny maty.

 

Ny taranak’ilay vehivavy, ny Fiangonana izany, dia ireo izay mitandrina ny Didin’Andriamanitra sy ireo izay mitana ny hafatra (Vavolombelona) sy ny Finoana  nijoroan’i Jesosy Kristy (Apokalypsy 12:17 ; 14:12). Jereo koa ny fampianarana Ny Fitiavana sy ny firafitry ny Lalàna [200].