Amakanisa Ga Ruhanga Agekikristayo
[A1]
EBIRI
KUGAMBWA AHA
NYIKIRIZA
EY’EKIKRISTAYO
Kanu ekatabu tikali kokuguza
Kabusa mukwegesa abantu
ISBN 0 646 20506
4
Copyright
©
1994,1995,1996,1997, 2001, 2007
PO
Box 369, WODEN ACT 2606, AUSTRALIA
Ekitabu
cyokubanza Kikaturuka August 1994
Ekitabu kyokubiri
kikaturuka February 1995
Ekitabu kyo
kusatu kikaturuka June 1996
Ekitabu kyokuna
kikaturuka March 1997
EBIRIMU
EKICWEKA 1: OBWA RUHANGA
1.1
Ruhanga Taata
1.2
Yesu Omwana
wa Ruhanga
1.3
Omwoyo
Orikwera
1.4
Obumwe
rwagati ya Kristo, Omwoyo orikwera nomuntu
1.5
Obumwe rwagati ya Kristo, sitaane na Ruhanga
1.5.1
Kristo
nkomwana wa Ruhanga
1.5.2
Enyegyesso za
AntiKristo
1.5.3
Eizina
nobushoboorozi bwa Ruhanga
EKICWEKA
2: PURAANI YO KUCUNGURWA
2.1
Okugwa
komuntu
2.2
Okucungurwa
komuntu
2.3
Baibuli
amazima gari kuruga omu iguru
2.4
Okweteisa no
kuhindurwa
2.5
Okubatizibwa
EKICWEKA
3: ENYEGYESA ZOBUVUNANIZIBWA BWOMUNTU
3.1
Eshaara no
kuramya
3.1.1
Ruhanga niwe
Oshemereire kuhebwa eshaara no kumuramya.
3.1.2
Ou tushemereire
kuramya
3.1.3
Ou
tushemereire kushaba
3.1.4
Eshaara
zomuntu omwe nainga bingi nibashabira abandi
3.2
Obumwe ahagati yo kucungurwa nebiragyiro
3.2.1
Ruhanga niwe rukiri rwaitu
3.2.2
Okucungurwa ahabwa embabazi
3.2.3
Ekyi turi kushabwa ebiragiro
3.2.3.1
Ahabwenki abakristayo nibakurata ebiragiro
3.2.3.2
Abakristayo nka hekalu ya Ruhanga
3.2.4
Ebiragiro ikumi
3.2.5
Ebindi biragiro biri kwebananemitwarize
yabantu
3.2.5.1
Ebiragiro byebyokurya
3.2.5.2
Sabato
3.2.5.3
Emboneko Zemyezi
3.2.5.4
Ebihumuro byomwaka
3.2.5.5
Obushwere
3.2.6
Oburebereezi bwebyempiha
3.2.6.1
Ahari Ruhanga
3.2.6.2
Ahabandi
3.2.7 Orugamba nokuteera akaruru
3.2.7.1
Orugamba
3.2.72
Okuteera akaruru
EKICWEKA 4: ENYEGYESA
EZIKATIREINE NA MASIYA
4.1
Kristo akaba
ariho okuruga ina
4.2
Okubambwa no
kuzooka
4.3
Okugaruka kwa
Kristo
4.4
Kristo
okutegyeka emyaka rukumi
EKICWEKA
5: EKIZIBU KYEKIBI
5.1
Okubaho
kwekibi ahabwa okugoma kwa baishenkuru itwe
5.2
Enyegyesa
eziri kurebana nebiri kwija kubaho
5.3
Embeera
yabafu
5.4
Okuzooka
kwabafire
5.5
Okubonerezibwa
kwababi.
EKICWEKA
6: EKANISA
6.1
Ekanisa noha
nainga nenki?
6.2
Emikorere
yekanisa
6.3
Ebigyendrerwa
byekanisa
6.4
Okwezibwa
EKICWEKA
7: OBUKAMA BWA RUHANGA
7.1
Okuteekaho obukama bwa Ruhanga
7.1.1
Obukama bwomwoyo
7.1.2
Kristo Okutegyeka emyaka rukumi
7.1.2.1
Okugaruka kwa Masiya
7.1.2.2
Okuteeranizibwa kwa Israili
7.1.2.3
Orunaku rwa Mukama
7.1.3
Obukama bwa Ruhanga obwebiro byoona
7.1.3.1
Okwija kwa Ruhanga
7.1.3.2
Ensi erisya na yerusalemu ensya
7.1.3.3
Muheru yomuntu
ENTANDIKIRO
Okumara emyaka rukumi na rushanju obukristayo bukaba bugyendera aha hyikiriza y’ekiguriki neya neonyikiriza y’ekiguriki neya neo-platonism. Enyegyesa ya Baibuli eri kushoboorora obumwe bwa Ruhanga n’okushuururwa k’obutumwa bwa Ruhanga aha muntu okuri omu ndagano zoona kukahinduka kwashwekwa ahabw’okurwanira obutegyeki omu nsi eyabaire n’emanywa.
Ekyarugiremu n’kizire kumanywa nk’ebiragiro
ebyatairweho enkiko za Nicaea (325 N.K), Laodicea (366 N.K) Constantinople (381
N.K) na chalcedon (451 N.K). Ebiragiro ebi bikahindura oku Ruhanga yabaire
namanywa byareetaho obushatu. Orukiiko rwa Laodicea rukihaho Sabato rwareetamu
enyikiriza y’ekipagani ezirimu nko kuramya aha sande n’ebiro bikuru by’okwezi
kw’ekumi n’ebiro eby’eizooba na Pasika y’ekipagani. Ekindi ekyahindwirwe
n’emishrorongo ya Baibuli n’ebiragiro. Ebiragiro ebyeheirwe Musa bakabireeba
nk’ebitakiine amakuru n’emishororongo y’endagano ensya yaahindurwa ngu egyendane
n’enyegyesa z’ekipagani.
Ekyokureeberaho, ebiragiro by’ebyokurya bikihwaho
ahabw’okushoboorora kubi ebyakozirwe 10 n’eendijo mishororongo. Ekyarugiremu
amagara ekyabaire aha bitwehinguririze bikaija kureebeka ahanyima y’emyaka
enkumi ebiri. Okukyendera kw’ebyokurya kukareetwa no kurya ebyokurya biri
kuzibirwa ebiragiro bya Baibuli.
Okuhwa amaani kw’eitaka kukareebeka ahanyima y’eitaka
okuhwa amaani ahabw’obutakuratira ebiragiro bya Yubile na Sabato eziri
kureebana n’eitaka ahakuba ziine akakwate na kalenda eri kugyendera aha myezi
y’emyaka ikumi na mwenda. Okuteekaho
kalenda eri kugyendera ah’eizooba ekaba entambu y’amaani omu kuhwerekyereza
embera z’obwire nk’oku Ruhanga yaaziteireho ahabw’ obuteeka.
Obukristayo bwa hati tihaine ahu burikubuganira n’obukristayo
obw’okubanza. Okutandika kw’obusiiramu n’entaro ezaakuratireho ez’okurwanisa
obusiiramu zikareetwa enyegyesa z’ebishuba ez’eki kristayo ezateirweho omuri
Bulaaya na Asia eya Buremgyerwe eizoba ahabw’enyikiriza ey’ekigriki n’aba Ruhanga omwe omuri bashatu n’okugyezaho kujwanzya
Ruhanga n’ebindi bintu.
Eky’okugamba ngu Ruhanga n’omwe omuri bashatu tikyiri
kukora ekyarugiremo omu myaka egyi yoona rukumi na rushanju ni haihi ensi yoona
okucwekyerera ahabw’enyegyesa ey’ebishuba n’okuhiganisibwa ok’w’abantu abari
kugyezaho okukuratira ebiragiro ebya Baibuli.
Ekigyendererwa ky’aka katabo n’okushoboorora omu
muringo oguri kwetegyerezibwa obutumwa
bwa Baibuli n’ekanisa y’endagano ensya ahansi ya Yesu Kristo n’entumwa. Tikiri ekyo kutangaza ngu akatabo aka nikaza
kushenya ebishuba ebiri omu Baibuli ebyahandikirwe abantu. Ebihandikirwe nibiza kubugana n’ebiri omuri
Baibuli nk’oku emishororongo eri. Omu muringo ogu n’oza kushanga akatabo aka
nikashoborora kurungyi. Ahu kiri
kubaasika ebiri kugambwaho bikoreirwe orukarara okwentantara okuhayo amakuru
agataine bwa mushinja. Emishororongo
emwe ey’omu Baibuli n’ebigingirire.
Ekyokureberaho (1Yoh 5:7, 1Tim 3:16, 1Abakor 15:28, Okush 3:14) n’endijo
yoona ekahindurwa ekigyendererwa kiri okubuuzabuza ngu emishororongo egyo
ereebeke nk’eri kuhagira obushatu. Masiya ku arigaruka aryagaruraho ebiragiro
ebi yahaire Musa ahari Sinai. Buri
mukristayo aine obujunanizibwa obw’okuteeka omu nkora okuramya okuri kugambwaho
omuri Baibuli. Omukristayo ashemereire kutooreza amagara aga Yesu n’ebiragiro
ebi yaateireho akabaho nk’omuntu Atari Ruhanga. Ekigyendererwa eky’omurimo ogu n’okushoboorora ebiragiro omu
muringo oguri kwetegyerezibwa nibwo ebishuba ebyamara emyaka rukumi na rushanju
binagwe aha rubaju reero amazima gataahe omu magara g’abantu ti nshonga ebi
bakozire omu biro eby’enyima omurimo gwaitu n’ogwo kwetera abantu okweteisa
n’okugaruka busya omu magara gaabo.
1.1 Ruhanga Taata
Oine obushoborozi oburi kukyirayo omu nsi yoona ni Ruhanga. Ni rukiraboona, Omuhangi, niwe oyemeerizeho iguru, ensi nebirimu byona (okut 1.1; Neh 9:6; Zab 124:8, Isa 40:26,28; 44:24 ebyak 14:15; 17:24-25; Okush 14: 7). Niwe weak otari kubaasa kufa (1 Tim 6:16). Ni Ruhanga waitu, Taata kandi ni Ruhanga na ishe wa Yesu Kristo (Yoh 20:17). Ni Ruhanga Kub 24:16; Ebiragiro 32:8, Mark 5:7 kandi niwe Ruhanga omwe wamazima.
1.2 Yesu
Omwana wa Ruhanga Yesu
niwe mujugaijo webihangwa byoona (abakol 1:15) niwe ntandikiro (arche
yebihangwa bya Ruhanga (okush 3:14).
Niwe mwana nyamunegyere owa Ruhanga (monogene) (Mat. 3:17; Yoh 1:18, 1
Yoh 4: 9). Owabakyirwe ahabwa omwoyo ori kwera akazaarwa Bikiraarwa bikira
mariya Lk1: 26-35. Ni Kristo nainga masiya (Math 16:16, Yoha 1:41) akatumwa
Ruhanga kutubeera omujuni kandi omucunguzi Math 14: 33, Yoh 8:32, Abef 1:7, Tit
2:14). Naayetwa omwana wa Rukiraboona
(Mk 5:7). Akooreka kunomwana wa Ruhanga
obu yazooka okuruga omubafu (Abar 1:4). Akahebwa ekyitebe kyobukama kya Daudi
okutegyeka enju ya yakobo ebiro nebiro, kandi engoma ye terigyira muheru (Lk 1:
32).
1.3 Omwoyo Orikwera
Omwoyo ori kwera (Ebyak 2:4) nigo maani ga Ruhanga aga Kristo yaaroaganise koherereza abatorainwe (Yoh 16:7). Tari muntu okwihaho n’amaani ga Ruhanga nigwo muringo oguri kutubaasisa kubagana ebyeiguru (2Pet 1:4), twijwire omoyo ori kwera (Ebyak 9:17, abef 5:18) tukahinduka tweena abaana ba Ruhanga (Yub 38:7, Abar 8:14, 1Yoh 3:1-2) kandi abaragwa hamwe na Kristo (Abar 8:17, Abagal 3:29, Tit 3:7, Abah 1:14, 6:17, 11:9, Yak 2: 5, 1Pet 3:7). Ruhanga naaguheereza ori kugushaba weena (Lk 11;9-13) kandi ori kwoorobera ebiragiro bye, kandi ni gutuura omuri abo abari kuhikyiriza ebiragiro bya Ruhanga (1Yoh 3:24; Ebyak 5:32). Mwoyo ori kwera nigwo guri kwooreka abairu ba Ruhanga amazima goona (Yoh 14:16, 17, 26). Omwoyo ori kwera nigwo gureeta amaani go kuhamya (Ebyak 1:8). Nigugaba ebiconco nkoku bihandikyirwe (1Abakor 12:7-11) kandi gwine ebijuma (Abagal 5:22–23) kandi tigugabwa omu kyipimo (Yoh 3: 34, Abar 12:6). Nigwo muringo ogu Ruhanga ari kwemaririra (Abakor 15:28, Abef 4:6).
1.4 Obumwe ahagati yomwoyo ori kwera na
Kristo nabantu
Omwoyo ori kwera nigutaandika kukora omuntu
atakabatizibwe Omoyo niguhisya omuntu ahari Ruhanga guri kurabira Omuri Kristo
(Abah 7:25).
Ebijuma byokubanza byomwoyo nibihebwa
Omuntu aha dubatizibwa (Abar 8:23).
Ekyi nikyoreka ngu omuntu tari kwetwa omwana wa Ruhanga kuhisya obu ari
kucungurwa omubiri.
Nahabwekyo nituzaarwa obwa kabiri tugumizamu nitukura omu mwoyo duri kurabira omuri Kristo okuhisya ou turi kutaaha omu Kitiinisa kya Ruhanga. Mwoyo ori kwera nomwoyo wamazima (Yoh 4:6, 5:6) kandi ku turi kugamba amazima omuri byoonatukurira omuri Kristo omwebembezi waitu omuri byoona (Abef 4:15), Mwoyo Ori kwera nomwoyo wa Ruhanga (Abar 8:14) kandi nomwoyo wo kwikiriza (2 Abakor 4:13) Oguri kusherura byoona kandi oguri kumanya byoona (1 Abakor 2:10-11, 12:3ff.).
Nahabwekyo omwoyo ori kwera ti Ruhanga
oyetongwire omuri ba Ruhanga bashatu okwihaho nigwo muringo ogu turi
kuhindukamu elohim (Zek 12:8). Omwoyo nigwo guhisya ahari Ruhanga
ebiteekateko byaitu nokubaho kwaitu.
Tuhamira omuri Yesu Kristo nkomushuganisa waitu kandi elohim wa rwagati nainga Theos (Zab
45: 6-7; Zek 12:8, Abah 1:8-9). Nigubaasisa Kristo kutuyamba, kutwegyesa no
kutugwisa gye kandi gutubaasisa kukora omu maani ga Ruhanga. Omwoyo niguha buri omwe ebi Ruhanga ari
kumwetengaho bireteera omubiri ebirungi (1 Abakor 12:7-11).
Omwoyo nigubaasa kurazibwa (1 Abates 5:19)
ahabwo kugunagirira nainga omuntu ku arikuba aine obusaasi (Abef 4:30)
nahabwekyo harimu amagoba no kufeerwa nkomuntu.
Ekyijuma kyomwoyo ori kwera ni rukundo
nkoku kyiri omu (Abag 5:22). Ku turaabe
tutari kukundana omwoyo guri kwera niguba gutatutimu.
Omwoyo nigwo muringo ogu turi kuramizamu
Ruhanga (Abafil 3:3). Nahabwekyo
tigushemereire kuramizibwa nka Ruhanga kandi tiguri kwingana Ruhanga Taata.
Nigwo guri kureetera Kristo kugyira amaani. Kristo ni tataitwe webiro byoona (Isa 9:6) nkoku hariho ba taata
baingi omu iguru nensi (Abef 3:15).
Agamaka goona nigeteererwa Ruhanga Taata nikyo tweena turi kufukamira tukamuramya (Abef 3:14-15). Kristo niwe mujugaijo webyahangirwe. Ebintu byoona omu iguru no mu nsi bikahangwa ahabwe, ebiri kureebeka nebitareebeka nobu byakuba ebitebe byobugabe, obukama, obutegyeki, nobushoboorozi, ebintu byoona bikahangwa omuri we kandi ahabwe. Ari omu maisho gebintu byoona kandi ebintu byoona biriho ahabwe (Abakol 1:16-17) kwonka ni Ruhanga owamutaireho kandi owayenzire ngu ebihangwa byoona bibeho omuri Kristo. Nahabwekyo, Kristo ti Ruhanga omu muringo nkogu Ruhanga Taata ari Ruhanga kandi we wenka otari kubaasa kufa (1 Tim 6:16) otuuraho ebiro byoona.
Abakristayo omu nsi egyi nibeetwa kukora
omurimo nokwehayo. Baingi nibeetwa
kwonka abakye nibo batorainwe (Mat 20:16, 22:14). Abakristayo nibo batorainwe nkoku Kristo yatorainwe Ruhanga (Lk.
23:35). Abatorainwe bakatoranwa Kristo
(Yoh 6:70, 15:16, 19) obwe ari kunagyirwa Ruhanga (1 Pet 2:4).
Omu kuyamba ekanisa, abatorainwe aribo
kanisa nainga ecclesia, nibahebwa okumanya ebyekyama ebya Ruhanga. Omwoyo ori kwera nigwo muhanda ogwabaheirwe
okumanya ebyekyama nobukama bwa Ruhanga (Mk 4:11). Ahakuba obwengye bwa Ruhanga nibugambwaho omu kyama (1 Abakor
2:7) nibushoboororwa abairu ba Ruhanga (1 Abakor 2:7, 15:51). Ahakuba okwenda
Kwa Ruhanga nikushoboororwaho nkekyama (Abef 1:9) ekyyi Ruhanga yaheire abairu
be omu kworekwa. Okwongyeraho, ekyama kyiri omubureeberezi bwa Kristo okurabira
omu batorainwe.
Ku muraabe mwahuriire oku naakwatsibwe
embabazi za Ruhanga ezi nahairwe ahabwanyu, oku naamamanyisiibwe enaama egyo
omu kushukururirwa omu bigambo bikye, naimwe, ku muraabishome, nimwija
kwetegyereza oku naamanyire enaama ya Kristo, etaramanyirwe Bantu ira ryona,
nk’oku hati eshuururirwe entumwa ze ezirikwera na baanabi omu mwoyo; oku
abanyamahanga nabo bari abahunguzi hamwe naitwe, n’engingo zomubiri gumwe
naitwe kandi bakwataniise naitwe omu byaraganiisibwe omuri Kristo Yesu
ahabw’engiri.
1.5 Obumwe
Ahagati Ya Kristo, Sitaane Na Ruhanga
Hariho ebintu bingi omu Baibuli
ebirikweetwa Elohim nainga Theos biri kumanyisa ba Ruhanga, Kristo ni omwe ahari
bamwe abo mu ndagaano enkuru abari kwetwa Elohim (Zek 12:8). Kristo naagambwaho omu ndagaano ensya
nkenyonyoozi yo mu kasheshe obu arigaruka omu nsi egyi aryabagana ekitinisa eki
nabo yaatoraine (Okush 2:28, 22:16).
Ruhanga naagambwaho omu Baibuli kuba ni
Ruhanga kandi Ishe wa Kristo (Abar 15:6, 2Abakor 1:3, 11:31, Abef 1:3, 17,
Abakol 1:3, Abaheb 1:1, 1 Pet 1:3, 2 Yoh 3, Okush 1:1, 6, 15:3), Kristo aine
amagara, amaani nobushoboorozi ahabwa ekiragiro kya Ruhanga Taata. Obushoboorozi bwa Yesu buri ahansi yobwa
Ruhanga niwe Ishe (Mat. 21:31, 26:39, Mk 14: 36, Yoh 3:16, 4: 34). Ruhanga akakwatsa Kristo abatorainwe kandi
Ruhanga naakyira Kristo (Yoh 14:28) kandi naakyira boona (Yoh 10:29). Nahabwekyo Ruhanga akohereza Omwana we
nyamunegyere ngu tubeho okurabira omuri we (1 Yoh 4:9). Ruhanga niwe ori kuheisa Yesu ekitinisa (Yoh
8:54) ahakuba Ruhanga naakyira Kristo (Yoh 14:28).
Ruhanga norukyiri (Sur) niwe neshozi oruri
kukyira ezindi, niwe eibare eri Yoshua yaasharisize abaisraili (Yoshua 5:2,
ebiragiro 32:4). Ruhanga norukyiri rwa
Israili, orukyiri rwokucungurwa kwabo
(ebiri 32:15) orukyiri orwabebembeire (ebir 32:18, 28-31). Islam 2:2 nihatwooreka ngu Ruhanga norukyiri
rwaitu orukyiri rwebiro nebiro (Isa 26:4).
Omuri orukyiri oru nimu ezindi zaarugire nkoku abaijukuru ba Aburaham
Bari omu kwikiriza (Isa 51:1-2). Masiya
akaihwa omurukyiri oru (Dan 2:34, 45) ngu ategyeke amahanga goona. Ruhanga norukyiri oru omusingi gwombekirweho
kandi nirwo Kristo aryayombekaho ekanisa ye (Mat 16:18) kandi nawe nirwo
ayegamire. Masiya niwe eibaare rya
hekalu ya Ruhanga Obwe abatorainwe nibo Naos nainga ahari kwera munonga,
baijwire omwoyo orikwera.
Amabaare ga hekalu nigaihwa omu rukyiri ari
rwe Ruhanga, nkoku na Kristo orukyiri rwomwoyo (1 Abakor 10: 4) nawe yaanigiremu
eibaare eriri kuteeza entsibo n’orukiri oruri kugwisa (Abar 9:33). Kristo naayombeka ekaniisa ngu Ruhanga
ayemaririre (Abef 4:6) Ruhanga akaha Kristo obushoboorozi bwoona (Pauta Kai en
Pasin) (Abakol 3:11). Akateeka ebintu
byoona ahansi yebigyere bye (1 Abakor 15:27) yaamuha kuba omutwe gwebintu
byoona byekanisa niyo mubiri gwe (Abef 1:22-23). Ruhanga obu yataire ebintu byoona ahansi ya Kristo, nikyeyo reka
ku niwe yataire ebintu byoona ahansi yebigyere bya Kristo (1 Abakor 15:27).
Kristo obu ariheza kusingura ebintu byoona
aryaba ari ahansi yobushoboorozi bwa Ruhanga owataire ebintu byoona ahansi ya
Kristo asyo Ruhanga ayemaririre (1 Abakor 15:28). Nahabwekyo enyegyesa ziri kwinganisa Ruhanga na Kristo omu
bushatu nizahukama nebyahandikirwe.
Kristo aryashutama aha rubajurwa buryo bwa Ruhanga ahabwa ekiragiro kya
Ruhanga (Abah 1:3,13, 8:1, 10:12, 12:2, 1 Pet 3:22) abagane na Ruhanga ekyitebe
nkoku abatorainwe baryabagana na Kristo ekyitebe kyobugabe (Okush 3:21) ekyo
nekyitebe kya Ruhanga (Zab 45:6-7, Abah 1:8) nainga ngu Ruhanga nekyitebe kyawe
ai Ruhanga.
Ruhanga ori kutuma nakyira otumirwe (Yo
13:16) ahakuba omwiru tari kubaasa kukyira Mukama we (Yoh 15:20).
Kristo akagyezibwa sitaane okwiha obwe
okugyeza kwa sitaane kwatandika.
Sitaane, enyonyozi yomu kasheshe, lusifa nainga Mukama wekyererezi
kyensi egyigyesa wayo akaba ari omwe ahari ba Elohim ababaire bari ahansi ya
Ruhanga Taata.
Kristo niwe nyonyozi eyabaire neija kuruga
omuba yakobo (Kubara 24:17). Nahabwekyo kyikarangwa omu bitabo bya Musa ngu
emwe ahanyonyoozi eziri kugambwaho obu ensi yahangwa omubitabo bya Musa ngu
emwe ahanyonyoozi eziri kugambwaho obu ensi yahangwa (Yub 38:7), omwe ahari ba
elohim, aryaba omuntu ori kuruga omuba Yakobo kandi ahari Daudi (okush 22:16).
Ogu Elohim ou turi kumanya nka Yesu Kristo akaba atakabaire enyonyoozi yomu kasheshe yensi egyi. Ekitinisa ekyi kyikaba kyainwe sitaane (Isa 14:12, Ezek 28:2-10). Kristo akaba yaasigyirwe amajuta nka Elohim wa Israili (Zab 45:7 ) kandi yateebwa ahaiguru ya bagyenzi be. Kwonka, Kristo akaba atakabaire enyonyoozi yo mu kasheshe kandi taribayo okuhisya obu arigaruka. Obwa kabiri ekyo kitinisa aryakibagana nabatorainwe abaine enyonyoozi yomu kasheshe omu mitima yaabo (2 Pet 1:19). Abatorainwe bakaraganisibwa amani aga omu okushururwa 2:28.
Sitaane, enyonyoozi yomu Kashshe akarwanisa
Ruhanga Rukiraboona nkoku turi kugambirwa omuri (Isa 14:12). Akagyezaho kunyegyesa ekyitebekye ngu
akyiteke ahaiguru yenyonyoozi za Ruhanga nainga akakiiko ka Elohim. Akakiiko aka niko kaba Elohim nainga
baruhanga abari kugambwaho omuri (Zab 82:1).
Tituri kuremwa kugamba ahari Irenoeus, Omwegi wa Polycarp, omwegi wa
yohana owagyizire ngu zaburi 82:1 neegamba ahari ba. Theoi nainga baruhanga harimu
nabatorainwe (Against Heresies, Bk 3, Ch 6, ANF, Vol. 1, p. 419).
Ruhanga aine abana baingi (Yub 1:6, 2:1, 38:7 Zab 86:8-10, 95:3, 96:4, 135:5) abari kugambwaho nka Bene Elyon nainga abana ba Rukiraboona. Abatorainwe omu Bantu nabo nibakwatanisa nabo omu iguru okwetwa abana ba Ruhanga (Abar 8:14). Nahabwekyo Kristo nabatorainwe nkabanaba Ruhanga ni bamwe na Ruhanga ahabwa Omoyo ori kwera, ogwarangyirwe okwiha ensi nehangwa. Kristo akeihaho ekitinisa kye yaahinduka omuntu. We nabatorainwe boona baketwa abana ahabwa amani gomwoyo ori kwera obu yazooka omu bafu (Abar 1:4).
Omu byakozirwe 7:35-39 ni malaika
owagambire na Musa ahari Sinai kandi ogwe Malaika akaba ari Yesu. Omu bagalatia 4:14 Paulo nayeshushanisa na
malaika wa Ruhanga nka Yesu we wenka.
Naitwe turyaba nka ba malaika (Mat 22:30)
nkekiragiro (Lk 20:36), tube abahunguzi na Kristo (Abar 8:17, abagal 3:29, Tit
3:7, Abah 1:14, 6:17, 11:9 Yak 2:5, 1 Pet 3:7). Endagono eya Ira negamba ahari malaika wa YHWH nka Yehova na
Elohim (okur 3:2, 4-6) ahu Ruhanga na Elohim ari ba Malaika (Zek 12:8).
Zaburi 89:6 nihoreka ku hariho orukiiko
rwabahikyirire (quedosim nainga qadoshim, kyiri kukozesibwa naha Bantu) rurimu
abomunda habaheru. Oru nirumanywa
nkorukiiko orwomwiguru ruri kushara emishango.
1.1.1
Kristo nkomwana wa Ruhanga
Sitaane
akagyezaho kugyeza Kristo omu mihanda mirugyi.
Omu kubanza sitaane akagamba ku Kristo nomwana wa Ruhanga (Mat 4:3, 4:6,
Lk 4:3). Ba daimoni nabo bakagamba ku
nomwana Ruhanga (Mat 8:29, Lk 4:41, Mk 3:11).
Sitaane akenda ngu Yesu ayoreke ku nomwana wa Ruhanga naakora ebyo
kutangaza ngu ahakuba Ruhanga aryaragyira ba Malaika be bamukume (Zab
91:11-12). Sitaane akaihaho ekyo kugamba ngu “omu mihanda yawe yoona”
yayongyeraho ngu “Obwire bwoona”, sitaane akenda ngu atware amagara ga Kristo.
Kristo tarashoboraire sitaane nainga emizimu ku ari Ruhanga omu mwanya go kuba omwana wa Ruhanga. Omu mazima tihariho diamoni nomwe owayesire Kristo Ruhanga Rukiraboona okuhisya ahanyima yokufa kwa Kristo nibwo hatandika enyegyesa eri kugyira ngu Kristo ni Ruhanga nkoku Ruhanga ari Ruhanga nahabwekyo ahanyima ya rufu nge hatandika ekisshuba ekyi Kristo yabaire Atari kubaasa kwikiriza akyiri omu magara aga. Omu kugyezibwa kwe ekyigyendererwa kyikaba kyiri ngu ajemere Ruhanga kyirugemu okuhenda ebyahandikirwe. Sitaane akagyezaho kubeihabeha Kristo ngu amuramye. Akaragaanisa Yesu kumuha obukama bwensi yoona ku arafukame akamuramya. Kristo tarahakaine ku Atari omugabe okwihaho akamugarukamu ati.
Kikahandikwa ngu: Oramye Mukama Ruhanga wawe kandi we wenka abe niwe wakorera.
Kristo taragaambire sitaane ngu aramye
Kristo okwihaho akamuta omu biragiro.
Kristo omu murimo gwe tihariho nahamwe ahu yaayeyesire Ruhanga. Akagambaku nomwana wa Ruhanga. Egyi niyo nshonga eyalumire baamusharira
omushango.
Nkoku kyiri kugambwa omuri (Matayo 27:43)
Akesiga Ruhanga. Reka Ruhanga amujune ku araabe naamukunda ahakuba akagyira ati
Ndi omwana wa Ruhanga.
Aha niho Yesu yaagambire neiraka rihango ati.
Ruhanga wanjye, Ruhanga wangye nenki
ekyakunsigyisaho?
Kristo akaba
Atari kwereeba nka Ruhanga. Nekishobo
kugyira ngu akashaba ou yabaire nainganisa nawe obushoboorozi.
1.5.2 Enyegyesa ya Antikristo
Enyegyesa ya anti Kristo eri omuri (1 Yohana 4:1-2). Orunyiriri orwa kare orwa 1 Yoh 4:1-2 niruruga omu kitabo kya iraneus, eshura 16:8 (ANF, Vol. 1, orup p. 443).
Aha niho tumanyira omwoyo gwa Ruhanga buri
mwoyo gwona ogugamba ku Kristo yaizire omu mubiri guba niguruga ahari Ruhanga
kandi omwoyo gwona ogutagamba Yesu gutyo guba gutari gwa Ruhanga baitu.
Socrates, Omuhandiki webyafaayo naagamba
(Vii, 32, Orup 381) ngu orunyiriri oru rukabuzabuzibwa ababaire nibenda
kwahukanisa Yesu kuba omuntu nobwa Ruhanga bwe.
Kristo nkomwaa tiwe Ruhanga omwe wamazima
(Yoh 17:3).
Omuri Luka 22:70 boona bakamubuuza “ori
omwana wa Ruhanga?
Yaabagarukamu ati “oku mwakigamba nikwo
kyiri.”
Akamanywa nkomwana wa Ruhanga
Matayo 27:54 ahu bagizire ngu omu mazima
ogu nomwana wa Ruhanga.
Mako 1:1 nihagamba engiri ya Yesu Kristo
Omwana wa Ruhanga
Luka 1:35 nihagamba ngu omwana orizaarwa aryeterwa Omwana wa Ruhanga.
Okumanya ngu Yesu nomwana wa Ruhanga nokushuururwa kuruga ahari Ruhanga.
Simooni Petero yaagarukamu ati: Ori Kristo,
Omwana wa Ruhanga Ohuriire. Yesu yaamugarukamu ati; Oine omugisha Simooni mwene
Yona, ohakuba omubiri neshagama tibyo byakushuururira ebyo kureka Tata ori
omuiguru. (Mat 16:16-17).
Matayo 11: 27 naho nihagyira hati:
Ebintu byona nkabiheebwa Tata, kandi
tihariho omanya ishe kureka omwana we nomuntu weena ou omwana aikiriza
kumushuururira.
Nahabwekyo Ruhanga Tata naashuururira
abantu ebintu abiha Kristo nawe abashuururira Tata.
1.1.2
Eizina n’ekitiniisa kya Ruhanga
Tihariho kubanganisa ku Ruhanga nonwe kandi
aine obushoboorozi Enfumu 30:4-5 nihoreka eizina rya Ruhanga kandi ku aine
omwana.
N’oha owatembire omu iguru, akagaruka,
akashuuma?
N’oha owaazingiriirwe omaizi omu mwenda?
N’oha owataireho enshonda zoona ez’ensi
Eizina rye n’oha, n’eryo mutabani niriiha
ku oraabe noogamanya?
Buri kigambo kya Ruhanga kihamibwa ku kiri
eky’amazima, niwe ngabo y’abamuhungiraho.
Otagira eki waayongyera aha bigambo bye
atakaakuhana okashangwa ori omubeihi.
Baibuli neeyeshoborora kandi eizina rya
Ruhanga nirishobooroka tiritimu Tata nomwana okwihaho aine omwana.
Kandi endagano
ensya neshoboorora ku Tata ariwe Oshemereire okuramibwa. Yesu akagambira omusamariakazi omuri Yohana
4:21 ngu obwire buryahika obu abantu batariramiza Tata aharushozi rwabo
(Samaria) nainga Yerusalemu. Naakigamba butunu omuri yohana 4:23.
Kwonka obunaku nibwija kandi bwahikire, obu
abaramya abamazima bararamizemu Ishe boona omu mwoyo n’omu mazima, ahakuba Ishe
boona asherura abari nkabo kumuramya.
Aha Kristo
naayoreka ku Oshemereire kuramibwa ni Ruhanga tiwe. Nekintu kyokurogota kugyira ngu omuntu aramye Yesu owahanikirwe
nkoku kiri omuri Yoh 3:14 omwana womuntu owahaanikirwe nkoku Musa yaahanikre
enjokaomu ihamba. Ekyigyendererwa kyo
kubambwa kikaba kiri ngu omuntu atungye amagara agatahwaho, baitu ti kugyira
ngu Kristo aramibwa nkoku ab’ebishuba bari kugamba. Omuri ogu muringo, niho ab’ebishuba bari kugambira ang
abakristayo nibaramya omubiri gwa Kristo neshagama ye omuri Ukaristiya.
Yesu ni Ruhanga we ndagano yakare konka nine Kanisa hakuba Ruhanga Yesu kiristo ni endagano nsha. Urusengero rwa Jerusalemu rwarinzu nyuyaruhanga (Ezra 4:24,5:2,15,16,17:3,5,7,8,16,17 Akaba are Ruhanga wa bisirayeri (Ezra 5:1:7:15). Ruhanga ni uwamanyi mwuguru (Ezekeri 6;12) Ruhanga akerekebwa mukanisa ye (Ezra 6:10) aho ibara rye ryorekwa nkamanyi (Ezra6:12).Yatekatekire okombeka ekanisa (ezra6:14) abamagezi mangi bagendera ahankora yeye (Ezra 6:18,7:24) azikorera ebyeye (Ezra 7:18) Ebiragiro nebya Ruhanga owamanyi mwiguru (Ezra 7:12,14) habwo kuba ebyo biragiro bya ruhanga byegesa kumanya kubatamanyire (Ezra 7:25) Emisango eroho kubwebiragiro bya Ruhanga (Ezra 7:26).ogu ni Dada umanyirwe nka Ruhanga habwokuba niwe Ruhanga orikusembayo kubaba uwamanyi ni Dada Mesiya habwokuba abana bose ni Ruhanga.
EKICWEKA 2
PURAANI YO KUCUNGURWA
2.1
Okugwa k’omuntu
Omuntu akahangwa omu kyeshusha kya Ruhanga (Okut 1:26-27). Adamu na Hawa bakakyenwa ahabwa obutahurira ekiragiro kya Ruhanga (Okut 3:16-19). Ekyarugire omu kugoma kwabo, ekibi na rufu bikahika ahabantu (Abakor 15:22, Abar 5:12).
2.2
Okucungurwa kw’omuntu
Ruhanga tari kwenda ngu omuntu weena acwekyerere (2 Pet 3:9). Okugyira ngo omuntu weena ayetantare ekiheneso ky’ekibi, nikyo rufu, Ruhanga akataho Puraani yo kucungurwa erimu rufu no kuzooka komwana we Yesu Kristo (Yoh 3:16). Egyi Puraani ekaba eri ngu Kristo abe omuganuro gwabagwejgyeire (1 Abakor 15:20). Egyi Puraani yo kucungurwa neyeyoreka omu biro bikuru by’omwaka ebiri omu Baibuli (Abalevi 23).
2.3
Baibuli amazima g’omwoyo gwa Ruhanga.
Kristo akagyira ati: Omuntu tatungwa byokurya byonka kureka n’ekigambo kyona ekiruga omu kanwa ka Ruhanga (Mat 4:4, Lk 4:4). Baibuli neemanywa nk’ebyahandikirwe ebiri kwera (Dan 10:21) kandi ekigyendererwa kyayo nokucungurwa kw’omuntu no kworeka amani ga Ruhanga (Okur 9:16, Abar 9:17). Omuhanda ogwo kucungurwa ni Yesu Kristo (Abar 10:11). Owaarangyirwe omu byahandikirwe bya Musa na baanabi (Lk 24:27). Obunabi nebyahandikirwe (Mat 26:56, Abar 1:2). Ebyahandikirwe byona, ebihandikisiibwe omwoyo gwa Ruhanga biine omugasho gwo kwegyesa omuntu no kumuhana n’okumuhaura n’okumutendeka omu by’okuhikirira ngu omuntu wa Ruhanga abone kuba ohikire buzima oine byona ebishemereire omurimo gwona omurungi (2 Tim 3:16).
Ebyahandikirwe omu bwire bwa Kristo nentumwa bikaba biri eby’endagano ya ira (Mat 21:42, Mk 12:10, ebyak 17:2). Endagano ya ira niyo eri kugombwaho ku ni omwoyo gwa Ruhanga 2 Timo 3:16. Endagano ensya neyongyera aha ndagano ya ira kwonka terikuza omu mwanya gwayo.
Endagano ya ira ekahandikwa omu biro ebya
kare hati tugyire obwesigye (Abar 15:4). Enshobi niziruga ahabwa obutamanya
ebyahandikirwe (Mat 22:29, Mk 12:24). Aba beroa
bakaba nibashoma ebyahandikirwe buri zooba nibashwijuma ebigambo ebyo ku biradenikwobiri. Ebyo bikabaretera okugambwaho ku babaire
bari barungyi. Ekishushani kyona kya
Baibuli, ekiragiro aha kiragiro, omushororongo aha mushororongo (Isa 28:10). Ebyahandikirwe nibyoreka ku Yesu ariwe
Masiya nainga Kristo (Ebyok 18:28). Ni
Kristo, ari kurabira omu mwoyo ori kwera ori kwigura emitima yabato nai niwe ari kutandikira aha ntumwa
kugira ngu ebihandikirwe bibone kwetegyerezibwa (Lk 24:45).
Ebyahandikirwe by’endagano ya ira nibiteekwa kuhikirizibwa Mat 26:54, 56, Mk 12:10, 14:49) Kandi ebyohandikirwe tibibaasa kwihwaho (Yoh 10:35). Ebyahandikirwe byona nibigwisa ahari Yesu nainga biryagwisa ahari Yesu aha kwija kwe okwa kabiri (okush 1:7, 12:10, 17:14, 19:11-21) obwo aine obushoboorozi nekitinisa (Mat 24:30).
2.4 Okweteisa n’kuhindurwa
Abantu ngu bagyire amagara agatahwaho,
Ruhanga naayenda ngu beteise. Ku bari
kuba bateteise baryahwerekyerera (Lk 13: 3,5).
Kristo akatumwa okwetera abantu okwetieisa
(Lk 11:32). Kristo akatandika emirimo
ye ahanyima y’okukwatwa kwa Yohana omubatiza (Mat 4:12). Okukwatwa kwa Yohana kukabaho ahanyima ya
Pasika ya 28N.K. (Yoh 3:22 -24, 4:12) niyo Pasika eyakuratire okutandika
kw’omurimo gwe Yohana omu mwaka gwa ekumi neetanoogwa Tiberio (Lk 3:11). Okwiha obwe, Yesu akantandika kwegyesa
naagamba ati mweteise ahakuba obukama bwo muiguru buri haihi (Mat 4:17) Yesu
akaragira ebeegi be okuburira engiri yo kweteisa yabaha obushoboorozi
ahabadaimoni n’emyoyo emibi (Mk 6:7, 12, Lk 10:1, 17-20).
Okweteisa kukegyesibwa ku nigwo muhanda gwo
kumara ekibi (Ebyak 8:22) ngu ebiro byo kugarukabusya biruge ahari Mukama asyo
ayohereze Kristo owatorainwe ahabweitu (Ebyak 3:19-20). Ruhanga akahuzya ebiro by’obutamanya kwonka
ahanyima ya Kristo naayeta abantu boona kweteisa ahakuba akataho orunaku rwo
kucwera abantu emanja (Ebyak 17:30)
omuri ogwo muringo ahabanyamahanga (Ebyak 15:3).
Okuruga aha kweteisa okuhika aha
kugarukyira Ruhanga omusiisi ori kweteisa ashemereire akore ebikorwa ebiri
kureebana no kweteisa (Ebyak 26:20).
Ekanisa ya Efeso eketerwa okweteisa no kugaruka ahari ekyo ekyi yabaire egwire bakakora emirimo yabo eyabandize (Okush 2:5). Nikwo nekanisa ya Pergamos (Okush 2:16 neya suatira (okush 2:21-22) ei baamunagire n’abashambane be ahakitabo. N’ab’ekanisa ya saadi bakeetwa ngu beteise kyitari ekyo Kristo naija okubagwaha nk’omushuma (Okush 3:3). Abu Kristo akunda abateisa kandi abahana (nk’ekanisa ya Laodikea) (Okush 3:19). Okweteisa nikugumizamu omu makanisa gona gu Ruhanga kandi ni kureeba buri omwe (Yak 5:19-20)
2.4
Okubatizibwa
Obushoboorozi bwona bukahebwa Kristo obu
yazooka (Mat 28:18). Akaragiira abeegi
be okuhindura abantu omu mahanga gona nibababatiza omu izina rya Tata, Omwana
n’omwoyo ori kwera (Mat 28:19) Bari kubegyesa ebi Kristo yaabaragiire. Ngu oryaguma nabo kuhisya muheru gw’ensi
(Mat 28:20).
Okweteisa nikuteekwa kushendekyeziwa omwoyo
ori kwera ngu omuntu abone kuhebwa ekiconco ky’omwoyo ori kwera (Ebyak
2:38). Tobaasa kuhebwa omwoyo ori kwera
okwihaho wayeteisa okazaarwa omurundi ogwa kabiri. Ku ori kuba otazairwe obwa kabiri toritaha obukama bwa Ruhanga
(Yoh 3:3, 5). Okweteisa nikugyendana
n’okubatizibwa n’okutunga omwoyo ori kwera.
Nahabwekyo okubatiza obana tikuri kugyendana n’enyegyesa ya
Baibuli. Ebiri kwetagwa omu kweteisa
bikahamibwa Yohana omubatiza owarangire oku Yesu aribatiza n’omwoyo ori kwera
(Mk 1:4, 8). Yohana akagamba ku Yesu
aribatiza n’omwoyo ori kwera n’omuriro, aha batari kweteisa (Lk 3:16, 17). Omwoyo ori kwera niguhebwa omuutu okuruga
owa Ruhanga. Omuntu okuari kugushaba
akateebwaho emikono migumutahamu.
Omwoyo ori kwera nigutandika okukorera omu muntu atakabatizibwe. Omwoyo niguhisya abatorainwe ahari Ruhanga
okurabira omuri Kristo (Abah 7:25).
Ebijuma by’okubanza by’omwoyo nibihebwa omuntu aha kubatizibwa (Abar 8:
23). Ekiri kworeka ngu omuntu tari
kwetwa omwana okuhisya obu omubiri guei kucungurwa. Nahebwekyo nituzaarwa obwa kabiri tugumizamu kukurira omu mwoyo
omuri Yesu Kristo okuhisya obu turi kuhika omu kitinisa kya Ruhanga.
Okutebwaho omwoyo ahakubatizibwa n’amaizi g’emigyera yo kucungurwa eyaaraganisibwe Ruhanga okurabira omuri baanabi be (Isa 12:3). Aga maizi g’omwoyo ori kwera nigo Ruhanga yaaraganise Yakobo (Isaya 44:13). Mukama Ruhanga niwe shuro y’amaizi g’amagara (Yes 2:13, 17:13, na Zek 14:8). Ogu nigwo mugyera gw’amaizi ag’amagara. (Okush 22:1). Yesu ari kugamba aha mwoyo (Yoh 7:39) akagamba ngu omuri we niho amaizi garuga (Yoh 4:10-14, 7:38 na Isa 21:3, 55:1, 58:11, Ezek 47:1). Israili ekogyibwa amaizi g’omwoyo Ezekiel 36:25 nigo maizi g’amagara nainga omwoyo orikwera. Abatorainwe nibahebwa agamaizi bataine ekiguzi ekyi bahaireyo. (Okush 22:17).
EKICWEKA
3
ENYEGYESA
ZOBUVUNANIZIBWA BWOMUNTU
3.1
Eshaara n’okuramya
3.1.1
Ruhanga niwe
oshemereire kushabwa no kuramibwa
3.1.1.1 Oshemereire
kuramibwa
Omwanya gwamani n’akamanyiso k’abatorainwe
no kwikiriza ku Ruhanga ari omwe kandi Kristo ari ahansi ye. Tihaine ondijo Elohim ou turi kuramya
okwihaho Ruhanga wenka (Ebir 30:17-18).
Ruhanga akataho ekiragiro kyo kubanza.
Ninye Mukama Ruhanga owakwihire omu nsi ya
Misiri omu nju y’obuhuku. Otarigira
baaruhanga abandi nyowe ndiho
(Okur 20:2).
Tushemereire okukunda Ruhanga nokumukorera
n’emitima yaitu yona n’amagara gaitu nikwo tubone enjura yo kweza emisiri yaitu
n’amatungo gaitu gabone obunyasi (Ekyebir 11:13-15). Kwonka twine endagano ensya ahu Ruhanga ari kuhandika ebiragiro
bye omu mitima yaitu. Ni Ruhanga waitu
turi abairu be, nitumuramya kandi tuhikiriza ebiragiro bye (Abah 8:10-13).
Tushemereire
kuramya omu maisho ga Mukama Ruhanga waitu (ekyebir 26:10, 1 Sam 1:3, 15, 25). Ogu niwe Ruhanga Tata omwe owamazima.
Okutunga amagara agatahwaho tushemereire kumumanya n’omwana we Yesu Kristo (Yoh
17:3). Tuhimbise eizina rye kandi tumuramye tujwaire ebyo kuhikiirira (Zab
29:2; 96:9). Ensi yona nemuramya kandi
eyeshongora eizina rye (Zab 66:4). Obu
ni obunabi oburije kuhikiirira.
Amahanga gona agu yahangire garyamusimbira amaju nigatetema (Zab 96:9)
omu maisho ge nigahimbisa eizina rye ahaduba niwe Ruhanga wenka (Zab 86: 9-10)
Ruhanga omuhangi waitu. Ni Ruhanga
waitu turi entaama ze (Zab 95:6-7). Ni
ori kwera (Zab 99:5, 9). Okumanya ou turi kuramya nikyorekwa
obumanyiso. Obwo bumanyiso nibwo:
1. Sabato (Okur 20:8, 10, 11), Ekyebir 5:12. Sabato
n’akamanyiso rwagati yaitu na Ruhanga ori kutweza (Okur 31:12-14).
2. Pasika – Pasika
n’akamanyiso omu (Okur 13:9, 16). Pasika n’emigaati etatumbisibwe n’akamanyiso
k’ebirangiro bya Ruhanga (Ebyebir 6:10) nkoku endagan ensya eri kubigamba,
okucungurwa okiri kuhika ahari abo boona abari muri Kristo (Abar 9:6,
11:25-26).
Obumanyiso obu bw’ebiragiro, Sabato na Pasika ekigyendererwa kyabyo nokukuma omuntu ngu abaramya ebishushani (Ekyebir 11:6). Obumanyiso obu bubiri n’akamanyiso k’aha kiganja n’obuso bw’abatorainwe Ruhanga kandi hamwe n’omwoyo ori kwera nibyo biritandikirwaho okuta akamanyiso aha buso bwabantu. 144,000 bo mubiro by’aha muheru okushuur 7:3. Nibigwisa omu bindi biro ebiri kwera.
Kristo akagira ati, oramye Mukama Ruhanga wawe kandi we wenka abe niwe wakorera (Mat. 4:10, Lk 4:8). Nahabwekyo omurimo n’okuramya ni kimwe omu Baibuli.
Okuramya Ruhanga okurabira omu biragiro
by’abantu no kumuramiza busha (Mat 15:8-9) ahakuba Tata nayenda ngu abantu
bamuramye omu mwoyo no mu mazima (Yoh 4:21-24). Ahakuba naitwe abashazirwe aba’amazima itwe abari kuramya Ruhanga
omu mwoyo n’ekitinisa ekiri omuri Kristo Yesu (Abafil 3:3). Orukiiko rw’abakuru boona atairemu na Yesu
nibaramya Ruhanga owahangire byoona kandiou byabaireho ahabwa okukunda kwe
(Okush 4:10). Ahabwa ekiragiro kya
Kristo, omubiragiro (Okur 20:3) m’ahabwa okushuururirwa nituramya Ruhanga
(Okush 22:9).
3.1.1.2
Ou Tushemereire Kuramya
Abantu nibashaba Ruhanga (Zab 39:12, 54:2) ori kuhirira. Ekyi ori kushaba kyona n’okiheebwa waba oine okwikiriza (Mat 21:22). Kristo akaba ekyo kureeberaho aha Bantu boona omu kushaba Ruhanga we kandi ishe (Lk 6:12). Ekyo kureeberaho omu kushaba kyiri omu shaara ya Mukama waitu eri kworeka oku tushemereire kushaba nk’oku Yesu yaatwegyeise (Lk 11:2-4).
Ekigyendererwa ky’abatorainwe n’okushaba nainga omurimo gw’ekigambo (Ebyak 6:4). Abakuru bakahebwa omurimo gwo kwakira Okushaba Kw’abahikirire (Okush 5:8).
3.1.1.2 Okushaba
kw’omuntu omwe nainga bingi nibashabira abandi.
Okushabira hamwe n’ekyo kureeberaho ekyi
twasigyirwe entumwa (Ebyak 1:14). Ekyi
nikikorwa ekanisa yoona (Ebyak 12:5).
Okushaba tikuri okw’ekanisa yonka: ni okwabo abaine omuzimbwe kwonka
ataketegyereize oburungi bwa Ruhanga ahakuba Kristo niwe ebiragiro biri
kugambaho ku niwe ahaisa omuntu wean
ori kwikiriza kuhikiirira (Abar 10:1-4).
Okushaba nikuyamba. Emigisha eri kugabwa omu kugarukamu okushaba neegarukwamu (2 Abakor 1:11). Okushaba nikuteekwa kuba omu mwoyo (Abef 6:18). Ni kuteekwa kuba kweine kugumisiriza (Abakol 4:2-4). Ekyi nikyo kiri kuyamba okwemerera aha mazima n’okuhikiirira (Abef 6:14).
Okushaba kw’omuntu ohikiriire kwine amaani
maingi. Okushaba okwine okwikiriza
nikutamba endwara kandi kuretera ebibi okusaasirwa. Nikyo turi okwaturirana ebibi byaitu turi kushabirana ngu
tukakyizibwa (Yak 5:15-16).
3.2
Obumwe ahagati yo kucungurwa n’ebiragiro
3.2.1
Ruhanga niwe rukiiri rwaitu
Ruhanga niwe Rukiiri rwaitu, amaani gaitu no kucungurwa, niwe twesherekamu (Zab 18:1-2). Nitumwesiga kandi tituri kumutiina (Isa 12:2). Obwengye bw’ebyo kucungurwa n’omurimo ogwa Kristo naabanabi (Lk 1:77). Obwengye obu nibuhika aha kanisa ahu abahikirire bari abakumi b’ebihama bya Ruhanga (1 Abakor 4:1). Okucungurwa nikuruga omu bayudaaya (Yoh 4:22), kwonka okurabira omuri Kristo kukahika ahari abo abari kuramya Ruhanga omu mwoyo nomu mazima (Yoh 4:23-34). Tihariho erindi zina ahansi y’eiguru eryahaibwe abantu eri turi kubaasa kujunirwamu (Ebyak 4:12). Nahabwekyo okujunwa kukareetwa engiri, nigo mani ga Ruhanga agari kuheereza oine okwikiriza weena okujunwa okuruga aha muyudaaya okuhisya aha munyamahanga. Omu ngiri, okuhikirira kwa Ruhanga nikweyoreka omu kwikiriza ahabwa okwikiriza nikwo ogwo ahikirire ahabwa okwikiriza aryabaho (Abar 1:14-17). Ruhanga taarahangire omuntu kwija kugwerwaho ekiniga baitu ngu abone kucungurwa okurabira omuri Yesu Kristo (1 Abates 5:9).
Okumanya Ruhanga kurugamu okushaasha omu muringo gwa Ruhanga kureetera omuntu kweteisa (2 Abakor 7:10). Nahabwekyo engiri n’ekigambo ky’amazima, engiri eri kurugamu kuhebwa akamanyiso komwoyo ori kwera (Abef 1:13). Okucungurwa nikuruga omu byahandiikirwe ebiri kwera. Ebyahandikirwe omwoyo gwa Ruhanga nibyoreka ori kweteisa omuhanda gwo kwikiriza okurabira omuri Yesu Kristo (2 Tim 3:15-16). Nobuyabaire ari omwana akeega kuba omwoorobi ahabwa ebi yaarabiremu. Ku yaaherize kuhikirizibwa akahinduka obukomooko bwokujunwa okutehwaho ahari boona abamworobera (Abah 5:8-9).
Akahebwayo ahabwa ebibi kandi aryagaruka ogundi murundi ti habwa ebibi kureka okujuna abariba baamutegyereize (Abah 9:28). Okucungurwa kukaba okwa boona kukahika ahabakirire boona (Yuda 3). Nahabwekyo tihariho okushuururirwa okwahairwe Yesu Ruhanga akakugisya ahari Yohana. Ebiri kwetengwa ngu omutu acungurwe byona biri omu Baibuli. Okucungurwa, n’amani n’ekitinisa n’ebya Ruhanga akabyoreka abairu be okurabira omuri Kristo kandi tibirihinduka (Okush 22:18-19).
Okutebwaho akabonero abahikirire kurabira
omu mwoyo ori kwera kwemereire aha kiragiro kya Ruhanga nkoku kiri omu Baibuli
omu ndagano eya ira nikutandikira aha kushuuhuurwa kwebiragiro.
Kristo akaha ebiragiro ahari Sinai nka
Malaika w’endagano, Malaika wa Yahweh.
Akagira ati:
Eiguru n’ensi okuhisya obu birihwaho
ebiragiro tibirihwaho nobu yaakuba enyuguta emwe nari akatonyezi kamwe okuhisya
obu byona birihikiirizibwa. Omuntu wean
orihenda ekiragiro kimwe ahari ebi nobu kyokuba kyiri kyikye okukira ebindi
byona, akakyegyesa abantu atyo, aryayetwa muto omu Bukama bwom’wiguru; kwonka
oribikwaata, akabyegyesa ogwo aryayetwa mukuru omu Bukama bw’omwiguru (Mat
5:18-19)
Nahabwekyo Kristo taarihireho
ebiragiro. Akaba naahikiriza ebiragiro
kandi akaragiira abantu kubikurata.
Ebiragiro nabaanabi bikahisya obwire bwa Yohana. Okuruga ahari Yohana amakuru marungi
g’obukama bwa Ruhanga gakatandika kubuurirwa buri omwe yaabutahamu n’amaani (Lk
16:6).
Nikirahuka eiguru n’ensi okuhwaho okukira
akatoonyezi kamwe k’omu Biragiro okwihwaho (Lk 16:16-17).
Ebiragiro bikahebwa okurabira muri Musa kwonka tibirakuratiirwe (Yoh 7:19). Abari kushisha batari kurabira omu biragiro baryacwekyerera ahansi y’ebiragiro (Abar 2:12) ahakuba ekibi n’okuhenda ebiragiro (1 Yoh 3:4). Okusharwa nokw’ aha mutima kandi okuhikyiriza ebiragiro nikwingana okusharwa ori kuhikiiriza ebiragiro aba ashazirwe aha mutima, kandi ogwo oshazirwe Atari kuhikiiriza ebiragiro naashusha omupagani. Ni abayudaya abo abari kukuratira ebiragiro nibo bayudaya b’aha mutima. Kwonka abo abari kweyeta abayudaya batari bo barycwerwa orubanja (okush 3:9). Kandi baryainamira abahikirire.
Mbwenu ebiragiro nibyera n’ekiragiro ni
kyera, kihikire kandi ni kirungi (Abar 7:12.
Nahabwekyo ekiragiro tikyo kyiri kureeta rufu kwonka n’ekibi ekiri
kukorera omu muntu (Abar 7:13).
Ebiragiro neby’omwoyo nkwonka owobuzaarwa bw’obuntu akagurwa kutegyekwa ekibi (Abar 7:14). Omuntu ohindukyire by’amazima naayesimira ekiragiro kya Ruhanga ekiri omuriwe (Zab 119:1, Abar 7:22). Ahakuba omuri Kristo nimwo ebiragiro biri kuhikiirira (Abar 10:4). Okwebeemberwa omwoyo omuntu aba atakitegyekwa ebiragiro (Abagal 5:18). Ti kugyira ngu eki nikiihaho ebiragiro kwonka nikitureetera okukuuma ebiragiro omu mitima yaitu nitukora ebirungi (Abah 8:10-13). Ekiragiro kya Ruhanga nikihikiirira ahabwa okwikiriza ti mirimo (Abar 9:32). Okworoobera ebiragiro nikwo kureetera omwoyo ori kwera kuguma omuri abo bari kuhikiriza ebiragiro bya Ruhanga (1Yoh 3:24, Ebyak 5:32). Nahabwekyo tikiri kubaasika kuba omukristayo okakunda Ruhanga na Kristo otari kuhikiiriza ebiragiro. Ekyi kyirimu nokweza ekiro kya Sabato nk’ekiragiro kya kana.
3.2.2
Okucungurwa embabazi
Embabazi za Ruhanga zikaija ahabw’
okucungurwa kw’abantu boona, zaatwegyesa kureka emicwe mibi y’ensi, no kuba
abantu b’emitima eteebekaine, turi abahikiirire, twine obwesigye bwo kwija
kureeba ekitinisa kya Ruhanga n’omucunguzi waitu Yesu Kristo (Tit 2:11) (Reeba
Marshall’s RSV Interlinear English – Greek New Testament). Kristo niwe kureebeka kwekitinisa kya
Ruhanga n’amaani omujuni waitu (Tit 2:10).
Embabazi zikareetwa ebi Yesu yaakozire.
Ekanisa neeyebemberwa amaani ga Ruhanga
okurabira omu kwikiriza ku hariho okucungurwa okuri kwija kweyoreka omu biro
by’emperu (1 Pet 1:5). Ekiri kuruga omu
kwikiriza n’okucungurwa k’omwoyo.
Baanabi baakaranga okucungurwa kwonka tibaramanyire obwire nari Masiya
nk’omuntu obu baaranga okubonabonesibwa kwe n’ekitinisa ekyakukuratire (1 Pet
1:9-10).
Ekibi kikaija omu nsi omuri Adamu
kyagumizamu kuruga ahari Adam kuhisya ahari Musa. Ekyarugiremu ni rufu (Abar 5:12). Ekibi kikaba kiriho Musa atakaheirwe ebiragiro ( Abar 5:13. Nahabwekyo ekyarugire omu biragiro kikaba
nikimanya kutandikira ahari Adam ahakuba ekibi tikiri kumanywa ahatari
biragiro. Embabazi zikabaho ahabwa
okucungurwa kw’omuntu kurunga omu kibi n’ebiragiro. Ahu ekibi kyakizireho kukanya embabazi zikakiraho kukanya munonga
(Abar 5:15-21). Okwooroba kw’omuntu
omwe kukareetera abantu baingi kuhikira ahabwa embabazi zaategyekyesa
okuhikiirira okuhisya omu magara agatahwaho ga Yesu Kristo (/abar
5:20-21).
Nahabwekyo tihariho okusingwa orubanja
ahari abo abari muri Kristo (Abar 8:1) . Ebiragiro nibihikirira omuri itwe
abari kukuratira eby’omwoyo (Abar 8:4).
Abakuratira eby’omwoyo bakurata eb’omwoyo
(Abar 8:5). Omutima ogukuratira
ebyomubiri nigwangana na Ruhanga.
Tuguri kwoorobera ebiragiro bya Ruhanga
(Abar 8:7). Nahabwekyo, omubiri
hari omutima ogutahindukire nigumanywa ahabw’okujeemera ebiragiro bya Ruhanga.
Omwoyo gw’ogwe owazoire Kristo omu bafu gutaaha omu mukristayo ahabw’omwoye we otuura omuri we (Abar 8:11). Boona abari kweebemberwa omwoyo wa Ruhanga (Abar 8:14) eki nikiija ahabw’embabazi za Ruanga. Ebiragiro bikarabira omuri Musa embabazi n’amazima byarabira omuri Yesu Kristo (Yoh 1:17). Nitugamba Abba nari Tata ahakuba tukahinduka abaana ba Ruhanga (Abar 8:15) nkoku byahairwe na mwene Tata Yesu Kristo.
Ebiragiro byo byonka tibireeta
okuhikiirira. Omuntu ahikiirira
ahabw’okwikiriza Yesu (Abagal 2:16).
Baine amagara ahabw’okwikiriza omwana wa Ruhanga (Abagal 2:20). Tukafa aha biragiro ngu tubone kuba
abahurire ahari Ruhanga (Abagal 2:19).
Tituri kuhindura busha embabazi za Ruhanga ahakuba kuri okwihaho
orubanja kuheebwa ahabw’okuhikiiriza ebiragiro (Abagal 2:21). Nitwoorobera ebiragiro ahakuba
nitweebemberwa omwoyo ekiragiro nikiruga omu kukwatanisa na Ruhanga omu buteeka
bwe (2 Pet 1:4) nko ku Kristo ari.
Tituracungwirwe ebiragiro okwihaho n’embabazi za Yesu Kristo (Ebyak 5:11). Ekibi tikyikine obushoboorozi ahari abatorianwe ahakuba tibakitegekwa ebiragiro kwonka embabazi kandi n’abahuuku ba Ruhanga (Abar 6:14, 15). Tituri kushisha ahabw’okuhenda ebiragiro ahakuba turi abairu ba Ruhanga kandi abahikirire batari b’ekibi abari kworobera enyegyesa ei bahairwe tufeerire omu byo kushisha kwetu, tukaba abahurire omuri Kristo ahabwembabazize (Abef 2:5). Tukazooka nawe twashutama nawe omu myanya ey’omu iguru ngu Ruhanga omu busingye oburiija ayorekye obutungyi bw’embabazi ze obutari kugyerwa omu brungi ebi yaatukoreire omuri Yesu Kristo (Abef 2:6-7). Ahakuba tukajunwa ahabw’embabazi omu kwikiriza. Ekyi n’ekiconco kya Ruhanga ekitararugire omu mirimo ngu hatagira owayehimbisa (Abef 2:9). Nahabwekyo nitworobera ebiragiro okurabira omu mwoyo wa Ruhanga ahabw’embabazi.
3.2.1
Ekyi turi kushabwa ebiragiro
Nitushabwa kukuratira ebiragiro ahakuba
tibiri kubaasa krugaho nainga kuhinduka (Mat 5:18, Lk 16:18). Tibirakuratiirwe kurungyi abayudaya abo
mubusingye bwa Kristo (Yoh 7:19) bakabihindura ahabwa emigyenzo (Mat 15:2-3, 6
Mk 7:3, 5, 8-9, 13) abeebembezi b’abayudaya bakaba babihindwiremu omutwaro
oguri kuremeera, baagyeza Ruhanga (Ebyak 15:10).
Nahabwekyo, nitushabwa okworobera ebiragiro
bya Ruhanga ahakuba biriho kandi tibirirugaho omu busingye bwona bw’omuntu.
3.2.1.1 Ahabwenki
abakristayo nibakuratira ebiragiro
Abakristayo nibajunwa ahabwa embabazi ti
biragiro. Ahabwenki nibikiriza kandi
bakakuratira ebiragiro? Enshonga:
Ebiragiro bya Ruhanga nibiruga omu
burungyi bwobuteeka bwe Ebiragiro bya Ruhanga nibiruga omu buteeka bwa Ruhanga
nahabwekyo biryagumaho ahakuba Ruhanga tahinduka kandi niwe murungyi ori
kukirayo oburungyi bwoona. Omuri Mako 10:18 Kristo naagamba: “Onyeteraki Murungyi?” Omurungyi n’omwe ni Ruhanga nari ngu
nomburiza ki aha kirungyi? Omurungi
n’omwe ku oraabe nooyenda kutaaha omu magara okuratire ebiragiro” (Mat
19:17). Oburungyi bwa Ruhanga
butureetera kweteisa (Abar 2:4).
Obuteeka bwa Ruhanga n’oburungyi obutahinduka abo mu iguru baine
obuteeka bumwe nawe, nahabwekyo ni bamwe omu buteeka n’omu burungyi.
Omu
muringo nigwo gumwe, Kristo n’omwe, nyomwebazyo, erizooba ebiro byoona
(aioonas) (Abah 13:8). Abatorainwe ku
bari kugyira obuteeka bw’eiguru (2 Pet 1:4) batunga obunyamurwa bw’eiguru obwa
melikizedeki obutari kutwaarwa ondijo (aparabaton) nari obutarihinduka ebiro byona (aioona) (Abah
7:24). Kristo aine obushoboorozi bwo
kujuna abari kwehisya Ruhanga okumurabiramu (Abah 7:25). Kwonka tiwe oshemereire kuramibwa kandi tiwe
Ruhanga ori kuragiira ebi ari kwenda.
Ebiragiro
bya Ruhanga nibikuratwa ahabw’okwikiriza ti ahabw’emirimo (Abar 9:32). Twine
endagano ensya ahu Mukama ari kuhandiika ebiragiro bye omu mitima yaitu. Ni Ruhanga waitu turi abairu be, ni
tumuramya turi kuhikiriza ebiragiro bye omu buteeka bwaitu (Abah 8:10-13). Nahabwekyo obumanyiso bw’aheru ni busha
okukuratira ebiragiro bya Ruhanga omu mitima yaitu nikwo kuri kutuhindura
abashazirwe (1 Abakor 7:19) nk’abakristayo n’abisraili ey’omwoyo. Nibo abo abari kukwatsa ekijoka ekiniga
ahabw’okukuratira ebiragiro bya Ruhanga.
Abari kukuratira ebiragiro nibareebekyera omu kuhiganisibwa (Okush
12:17). Abo nibo abari kwera baine
okworobera ebiragiro bya Ruhanga (Okush 14:12).
3.2.3.2 Abakristayo
hekaru ya Ruhanga
Abarikwera ni hekaru nari endaaro ya Ruhanga kandi Omwoyo wa Ruhanga atuura
omuri bo. Omuntu ku arisheenya hekaru
ya Ruhanga Ruhanga aryamucwekyereza.
Ahakuba hekaru ya Ruhanga ni year kandi niyo itwe (1 Aakor
3:16-17). N’ahabwekyo abakristayo
bashemereire kukuma emibiri yabo ahabwa okwakiramu omwoyo wa Ruhanga. Ahakuba Ruhanga akagyira ngu aryatura
omritwe, agyende omuri itwe kandi abe Ruhanga waitu. Tushemereire kuba abari kwera.
Ruhanga ni Tata turi abana be (2 Abakor 6;16-18) omu ndagano ya ira
Abalev 26:12, Ezek 37:27, Isa 52:11, 2 Sam 7:14)
Nahabwekyo, omukristayo tashemereire
kukwatanisa nabatari kwikiriza (2 Abakor 6:14). Bashemereire kweyozyaho oburofa bwona obw’ahamubiri n’obwomu
mwoyo (2 Aakor 7:1) nibahikiriza okwera omu kutiina Ruhanga. Nikyo batorainwe ngu beezibwe omwoyo no lwikiriza
amazima (2 Abates 2:14). Amazima
nigagyendana n’okutebekana kandi n’akamanyiso k’abatorainwe. Eki nikyoreka ku ebiragiro bya Baibuli
byaine amakuru n’ekyigyendererwa.
Okupima hekaru ya Ruhanga nikugyendana n’ebiragiro ebi (Okush 11:1).
3.2.4 Ebiragiro Ikumi
Ekanisa neekuratira ebiragiro ikumi nk’oku
biri (Kur 20:1-17) na (ekyebir
5:6-21).
Ekiragiro ky’okubanza ni:
Ninye Mukama Ruhanga wawe, owakwihire omu
nsi ya Misiri, omu nju y’obuhuuku, otarigira baaruhanga abandi nyowe
ndiho.
Ruhanga Tata ni Ruhanga omwe owamazima (Yoh
17:3) tihariho ondijo ou bari kwingana.
Tikyiri kwikirizibwa kuramya nainga kushaba ondijo nobu yaakuba Yesu
Kristo.
Ekiragiro kya kabiri:
Otaryekorera ekishushani kyona ekibaizire,
nobu kyakuba ekishushani ky’ekintu kyona ekiri ahaiguru omu iguru, nari ekiri
omu nsi ahansi; nari ekiri mu maizi okuzimu.
Otaribiinamira, otari biheereza, ahakuba nyowe Mukama Ruhanga wawe ndi
Ruhanga ow’eihato, ntuura abaana eby’okushisha bya baishebo abari kuunyanga,
okuhisya ab’obusingye bwa kashatu n’obwa kana kwonka abaana babari
kunkundabaakorobera ebiragiro byangye mbagiriria embabazi okuhisya obusingye
enkumi n’ekumi.
Nahabwekyo tikiri kwikirizibwa kukora
ekishushani kyona ekyo kukozesa omu by’edini.
Omusharaba tiguri kwikirizibwa kukozesibwa nk’akamanyiso omu
kanisa. Ebiragiro byo byonka ni bimwe
aha muhanda gw’edini kandi biinemo omwanya gw’amaani.
Ekyiragiro kya Kashatu.
Otarizaanisa eizina rya Mukama Ruhanga wawe
ahakuba Ruhanga tarimubarank’otaine rubanja ori kuzaanisa eizina ry e.
Eizina rya Ruhanga ryeine obushoboorozi
nahabwekyo eki kiragiro tikiri kugamba kurizaanisa kwonka nikireebana no
kukozesa kubi obushoboorozi bw’ekanisa nabo boona abari kweha kukuratira
ebiragiro bya Ruhanga okurabira omuri Yesu Kristo.
Ekiragiro kya kana:
Ijuka kweza ekiro kya Sabaato; omu biro
Mukaaga ogume okore obe nimwo waakorera emirimo yaawe yoona; kwonka ekirokya
Mushanju niyo Sabaato ahari Mukama Ruhanga wawe otarikoreraho murimo gwona, iwe
nari mutabani wawe nari muhara wawe, nari omuhuuku wawe, nari amatungo gawe,
nari omunyamahanga ori omu ka yawe.
Ahabw’okuba omu biro mukaga nimwo Mukama yaahangire eiguru n’ensi;
enyanja n’ebirimu byona, akahumura aha kiro kya mushanju, nikyo Mukama
yaaherire Omugisha ekiro kya mushaju akadyeza.
Sabaato y’ekiro kya Mushanju n’ekiragiro omu kwikiriza. Tihaine omukristayo ori kuheereza Ruhanga akaremwa kuheereza Sabato ekitinisa, eri kumanwa ahari Kalenda nk’ekiro kya mushanju. Okutaho ekindi kiro kyokuramizamu kitari ekya mushanju takuri kuhenda ekiragiro ekyi kwonka, n’akamanyiso kuramya ebishushani ahakuba nikihakanisa ekiragiro kya Ruhanga. Nekikorwa ky’oburogo (1Sam 15:23). Kyaine akakwate n’ekya kabiri ekiri kuzibira kuramya ebishushani.
Ebiragiro bina by’okubanza nibyoreka obumwe bw’omuntu na Ruhanga kandi byona biri omu kiragiro kimwe kikuru ekiri kugira ngu “Okunde Mukama Ruhanga n’omutiima gwawe gwona, n’amagara gwe goona, n’bwengye bwawe bwona (n’amaani gawe goona Mk 12:30). Ekyi nikyo kiragiro kyo kubanza kandi ekikuru (Mat 22:37-38).
Okuba omwe na Ruhanga nikuruga omu
kuhikiiriza ebiragiro ebi n’okwerinda ekikorwa dyona ekiri kubaasa kubihenda.
Ekiragiro kya kabiri ekikuru:
Okunde mutaahi
wawe nkoku ori kwekunda. Tihariho
ekiragiro ekei kukira ebi (Mat 22:39, Mk 12:31).
Ekiragiro kya kabiri ekikuru ekiri omuri
mukaaga omu biri kuherurukayo omuri ikumi nikireebana n’abantu.
Ekiragiro ekya kataano
ni
Otiine sho na nyoko, obone kumara ebiro bingi omu nsi ei Mukama wawe ari
kukuha.
Obumwe omu ka nigo mabaare ago kwombekyesa aha Bantu boona kandi nibworeka eshemereire kuba emitwarize y’edini.
Ekiragiro kya Mukaaga
Abakristayo baine ekiragiro ky’amaani
ky’obutagirira bataahi babo ekiniga.
Okubiika ekiniga n’okukora dubi mutaahi we aryaagibwaho orubanja, kandi
orimujuma aryaba ashemereire kutwarwa omuishengyero kandi orimugira ati “ori
ekifeera” aryanagwa omuri Gehemna nari omu kituuro (Mat 5:22)
Ekiragiro kya Mushanju.
Abakristayo nibazibirwa kwetenga omuntu otari ow’obushwere bwawe (Mat 5:28).
Ekiragiro kya Munaana
Okwiba n’okugwisa kubi mutaahi wawe kandi
nokushisha obumwe bwawe na Ruhanga.
Ekiragiro kya Mwenda
Okuhikirira n’okucwa emanja ez’amazima
nibagambwa kimwe omu Ruebrania.
Nahebwekyo omukristayo tari kubaasa kuhikirira Atari kucwa emanja
z’mazima. Okubyamira amazima ahabw’abajurizi
b’ebishuba tibiri kugyendana n’okujunwa kw’omukristayo.
Ekiragiro eky’ikumi
Otaryetenga enju ya mutaahi wawe,
otaryetenga muka mutaahi wawe nobu yaakuba omuhuuku we nari omuzaana we, nari
emte ye nari endogoya ye n’obu kyakuba ekintu kyona kya mutaahi wawe.
Okwetenga n’omuringo gumwe oguri kuteeka
ebintu by ensi egi nobushambani ahaiguru y’obumwe bwaitu na Ruhanga. Ni nk’okuramya ebishushani ni kutureetera
kwetenga ebintu ebiri kutuhendesa ebindi biragiro. Ebiragiro byona nibyetoorora n’ahabwekyo okwetenga nikutuhendesa
ebiragiro kandi ku ori kwitaho kyimwe aba waita byona. Tihariho ekirungi ky’ekibi. Ekibi n’okuhenda ekiragiro Kristo
akashoboorora okumanyagye ebiragiro omuri Matayo 5:21-48 ari kushoboorora
okuruga 20:13 ekyebiragiro 5:17, 16:18 na Luka 12:57-59.
Abazaire n’abo kwegyesa abaana babo
ebiragiro eiro byona. Bishemereire kuba
akamanyiso aha kiganja n’aha buso (omubiteekateeko no mu bikorwa) bakabiteka
aha bikondo by’enyigyi z’amaju gaabo (Ekyebir 7:7-9).
3.2.5 Ebindi biragiro by’emitwarize y’abantu
3.2.5.1 Ebiragiro
by’ebyo kurya
Ebiragiro by’ebyokurya nibishangwa omu
Balevi (11:1-47 n’ekyebiragiro 14:4-21.
Byemereire aha kuretera omubiri amagara marungyi n’okureeta amaani
ag’omubiri. Ekiragiro no kugyira ngu
tube abari kwera kandi omubiri gushangwe guhikire kwakyira omwoyo ori
kwera. Ebiragiro by’ebyokurya baine
akakwate n’bya sayansi. Okurya eshagama
nikizibirwa Ekyebiragiro 12:6 n’ebishaju Abaleevi 3:7. Ekirikwefeisa nari ekitsirwe enyamaishwa
(Ezek 44:31). Okuzibirwa kurya ekijuma
nibishangwa omu baleevi 19:23-26.
Ebiragiro ebi byine akakwate n’omwoyo.
3.2.5.2 Sabaato
Ekiro kya Mushanju n’ekyo kwezibwa (okur
20:8-11, Ekyebir 5:12-15).
Ekinekiragiro kya Ruhanga kandi kimwe ahari ikumi. Ebiri ebiragiro by’ebiro byona aha Bantu
boona Sabaato neyera. Ori kuhenda
Saabato aitwe kandi aihwe omu Bantu (Okur 31:14-15) n’endagano y’ebiro byona
ahagati ya Ruhanga n’abantu ba Israili ngu bamwikirize nk’omuhangi (Okur
31:15-16). Abakristayo boona ni Israil
y’omwoyo kandi abanyamahanga boona bakataaha omu ihanga rya Israil. Nahabwekyo, Sabaato n’akamanyiso ahagati ya
Ruhanga n’abantu be ak’ebiro byona.
Ekiheneso kyo kuhenda Sabaato ni rufu harim n’okufeerwa omwoy orikwera
omuntu akategyereza okuzooka okwa kabiri (Okush 20:5). Sabaato n’amashemererwa kandi eshemreire
kuteebwamu ekitinisa nk’ekiro kya Mukama ekiri kwera. Ti runaku rwo kukoreramu
busha okwihaho n’okuteerana okuri kwea (Isa 58:13-14). Tihariho omurimo ogushemereire kukorwaho
nari omutwaaro gwo kwekora (Yer 17:21-22).
Mukama waitu akaba ayeza Sabaato omu magara ge Mk 6:2. Entumwa zikaba zeza Sabato (n’ebiro ebiri kwera) naitwe tushemereire kugyeza. Mukama aryataho ekindi kiragiro kya Sabaatim ijybibeja jw’aneezu b’ ebiro ebiri kwera omu gavumenti ya Masiya, afubire amahanga agataribihikiiriza (Isa 66:22-23, Zek 14:16-19).
3.2.5.3
Okuboneka Kw’ameezi
Ekiragiro nikyiragira okukuza okuboneka kw’ameezi (Okub 10:10, 28:11-15, 1 Obus 23:31, 2 Obus 2:4, 8:13, 31:3). Obushuubuzi tiburi kwikirizibwa omu bwire obu nk’aha Sabato (Amos 8:5). Israil ekaba ejaguza okuboneka kw’ameezi Isa 1:13-14, Ezra 3:5, Neh 10:33, zab 81:3, Hos 2:11) n’ekanisa omu myaka eyakuratireho. Ekainisa ekaba eijuka okuboneka kw’ameezi na Sabaato n’ebiro bikuru (Abakol 2:16). Okuboneka k’ameezi kuryagumizamu kukuzibwa ahansi ya Masiya nka Sabaati (Isa 66:23, Ezek 45:17, 46:1,3,6)
3.2.5.4
Ebiro Bikuru
Ebiro Bikuru by’omwaka nibishangwa omu
Abaleevi 23:1-4 n’ekyebiragiro 16:1-16).
Ebiro ebi nibyoreka Puraani y’okujunwa ya Mukama. Ebiro ebyo n’ebi:
-
Pasika
n’emigati etalimu ekitumbisa
-
Pentekoste
-
Orunaku
rw’embongano
-
Obugyenyi
bwensiisira
-
Ekiro ky’aha
muheru
Ebi n’ekiragiro kandi n’obumanyiso ahagati
ya Ruhanga n’abantu be. Ekiro kikuru
nikitwazibwa nka Sabaato.
3.2.5.5
Obushwere
Obushwere n’ekintu ekiri kwera nibugyeranisibwa obumwe bwa Kristo n’ekanisa ahansi ya Ruhanga (Okush 19:7,9). Enfumu egi ekashobororwa omuri Matayo 22:2-14. Nibugyeranisibwa obwa Kristo (Mat 25:10) bwaine emigisha y’omwoyo. Okuruga omu bwire obu hari baho okugarukana kw’abantu tiharibaho obushwere. Obushwere bukateebwaho ahabwa omuntu tiburateerirweho abo omu iguru (Mat 22:30). Nahabwekyo abantu ku baryazooka tibarishwera nari ngu bashwerwe (Mat 12:25). Aho niho barihinduka ab’ogundi murembe ahanyima yo kuzooka. Baryaba bari nka baamalaika kandi abaana ba Ruhanga.(Lk 20:34-36).
Nahabwekyo obushwere bukateebwaho
ahabw’abantu kandi tiburigaruka kubaho obu ekicweka ky’aha muheru kyo kuhangwa
k Omuntu kiryaba kihweirer. Okwiha aha
kuhangwa kwa Adamu, obushwere bukateebwaho ngu omuntu asigeho Ishe na nyina
agume n’omukazi we babe omubiri gumwe (Okut 2:24).
Omukazi n’omukazi ahabw’endagano kandi
Mukama naayenda ngu azaare abaana bari kutiina Ruhanga. Mukama nayanga kusheenda ahakuba n’obubisha
(Mat 2:16). Okusheenda kukikirizibwa
Musa kwonka abakristayo tibari kwikirizibwa kushenda bagyenzi babo okwihaho
ahakibi ky’obushambani (Mat 5:31-32). Ekyi Ruhanga yaateranise hatarigira
owakitaanisa (Mat 19:3-12) Omwe omuribo
ku arikuba Atari mwikiriza akikiriza kuguma n’omwikiriza obushwere bugumeho
(1Abakor 7:10-16)
3.2.6
Okukozesa Empiiha
3.2.6.1 Ahari
Ruhanga
Okukozesa empiiha omubya Ruhanga
nitubishanga omukyebiragiro 12:5-19.
Nobuvunanizibwa ahari buri mukristayo kuhagyira ebikorwa
by’ekanisa. Ekiragiro eki nikruga aha
biconco bya Ruhanga ebyabaire nibihebwa abanyamurwa n’abaleevi obu Israil
yaahika omu ihanga ryabo (Ekyebir 12:9-14) nibikyira ebya hekaru. Omushoro gwa hekaru gukaba gubaho ahakiro
ky’empongano. Gukaba gushoroozibwa nk’oku kyiri omuri Nehemia 10:32. Omurimo ogu nigugumizamu omu kuteebwaho
kw’obukama bwa Masiya bw’emyaka rukumi (Mal 3:1-6). Omuri Malaki 3:7, Ruhanga naaragira eihanga kumugarukyira ngu
nawe abagarukire. Ekyi nikireetwa omurimo gwa Ruhanga no kugutekamu empiha (Mal
3:7). Obutahayo ebiconco nibigyeranisibwa n’okwiba Ruhanga (Mal 3:8-10).
Okuhayo ebiconco ku biri kukorwa boona
nibireetera omurimo bwa Ruhanga kugyenda omu maisho na Ruhanga aha omugisha
embibo eyomu itaka.
Obuvunanizibwa bw’ekanisa ahari Ruhanga
bukiriho okuruga aha ntumwa (2 Abakor 12:13-18). Ahakuba Kristo akatuma abakuru babiri kandi bakaba nibateekwa
kurebererwa abantu abu babaire nibakorera (Lk 10:1-12). Abo abaine omurimo omuri hekaru kandi bari
kubuurira engiri bashemereire kurebererwa engiri (1 Abakor 9:13-14). N’obujunanizibwa bw’ekanisa kureberera abo
abari kuburira engiri ebiro byona (1 Tim 5:17-18) Reba (Ekyebir 24:14-15).
Ebiconco
nibyikirizibwa Ruhanga ku biri kuba bitarugyire omu magaba g’oburyarya nari
bitahongyeirwe abandi baaruhanga (1 Abakor 10:27). Ebiconco nibihebwa ekanisa ngu ebaase kuyamba abagirimu abatari
kwebaasa (1 Tim 5:9-10, 16).
Ebiconco nibishoroozibwa omu
byanga bitwarwa aha mbuga nkuru nkoku biri omu (Kubara 18:26) na Nehemia 10:
37-39). Ekiragiro aha muganuro
nikishaba kugushashura (Okur 22:29).
Omuganuro gushemereire kureetwa owa Ruhanga aha kutandika kw’obugyenyi
na munonga obw’amasharura nari obw’engando (Okur 23:19). Emijigaijo ekeerezibwa Ruhanga (Okub 18:15-18).
3.2.6.2 Aha
bandi
Otari kuhwera abanyabuzaare nari eka ye
taine kwikiriza kandi ni mubi okukira otari kwikiriza (1 Tim 5:8).
Omukristayo tashemereire okunyaga ebihembo
by’omukozi (ekyebir 24:15).
Bashemereire kushashura empiiha ezi bari kubangibwa kandi omu mwaka gwa
Sabaato bakadaasira abu bari kubanja (Ekyebir 15:1-3, Neh 10:31).
Ebiconco nibiragirwa omu byahandikirwe
bingi. Ekiconco kya kabiri tikiri
kuribwa omu ka kwonka ahantu ahu Mukama yaatoraine (Ekyebir 12:17-19).
Omu mwaka gwa kashatu gwa Sabaato ebiconco
ebiri kuhebwayo n’ebyo kuyamba abooro (ekebir 14:28, 26:12). Emyaka y’ekiconco kya kashatu ni 1994-95,
2001-2002, 2008-2009, 2015-2016, 2022-2023, 2030-2031 n’ogwa kashatu
ogw’ebiconco omu myaka 50 nari obwire bw’emyaka rukumi. Ekyi nikirugirira aha myaka ya yubile 27-28
na 77-78 ebiri omuri Ezekiel 1:1.
Omushoro ogu nigubaasa kushoroozibwa kurugirira ebiragiro by’ekanisa omu
bicweka ebiine obugwagye buri kumara.
Omu mwaka gwa Sabaato tihariho kuhinga eitaka nikwo abooro barye
emizabibu n’ebindi bijuma ngu n’enyamaisha zibone ekyo kurya (Okur 23:10-11). Emyaka ya Sabaato ni 1998-99, 2005-2006, 2012-2013,
2019-2020, 2026-2027, 2027-2028.
Ori kuhwera omworo naba yaaguriza Mukama
kandi aryamushashura (Enf 19:17) kandi taryetenga (Enf 28:27) agyira eitungo
omu iguru (Mk 10:21). Ruhanga naakuha
obutungyi ngu obukozese emirimo emirungyi kutari kuhwera kwonka abahikiriire
batari kwebasa kwonka no kugyira obufura bwo kusiimisa Ruhanga (2 Abakor
9:6-12).
3.2.7
Orutaro n’okuteera akaruuru
3.2.7.1 Orutaro
Abahikiriire n’abanyamurwa ba Rukiraboona. Tikihikire omukristayo kwihaho amagara ga mutaahi we (Okur 20:13, Mat 5:38-48, Lk 6:27-36) kuri abairu ba Kristo babaire ab’ensi egyi bakaba nibaza kurwana ngu batakwatwa abategyeki ab’ensi egyi. (Yoh 18:36). N’obu batuura omu nsi tibari kurwana orutaro rw’ensi egyi (2Abakor 10:3). Ebikwato ebiri kukozesibwa abatorainwe byine obushoboorozi bwo kushenya ebigo (Abakor 10:4). Nahabwekyo abakristayo bashemereire kuha obuhagizi govumenti z’amahanga gabo kandi bakashabira amahanga gabo okugubwa gye ngu Ruhanga abarindise amani ge.
3.2.7.2 Okuteera akaruuru
Abakristayo bashereire kukuratira ebiragiro
by’amahanga gabo gaba gatari
kuhakanisa ebiri omuri Baibuli. Ahu
ekiragiro kiri kwetagisa kuteera akaruuru, abakristayo bashemereire kuteera
akaruuru kabakatari kurabanamu n’ebiri omuri Baibuli. Okutoorana abebembezi nibiruga omukyebir 1:9-14 n’obunabi
bw’ebiro by’emperu omuri Hosea 1:11.
Okwejwanzya omu by’obutegyeki narwo n’orutaro.
EKICWEKA 4
4.1 Kristo
akaba ariho okuruga ina
Okubaho kwa Kristo okuruga kare Kristo akaba ariho
okuruga kare nk’ekihangwa ky’omwoyo. Akaba
ariho aha ntandikiro y’ebihangwa (Yoh 1:1) niwe mijugaijo w’ebyahangirwe
(Abakol 1:15) niwe ntandikiro y’okuhanga kwa Ruhanga (Okush 3:14). Omu ndagano ya ira naagambwaho nka malaika
wa Yahweh, Malaika w’endagano. Niwe
Malaika oweihire Israili omu Misri akabaambusya enyanja eri kutukura. Niwe Malaika owabaire na Musa ahari Sinai
(Ebyak 7:35-38). Niwe El Bethel nari El
Ruhanga nari Omunyamurwa w’enju ya Ruhanga (Okut 28:17, 21-22, 31, 11-13, Abah
3:1). Kristo niwe Malaika wa Ha Elohim
(okut 31:11-13). Akatooranwa kuba
Elohim na Elohim (Zab 45:6-7) niwe
4.2
Okubambwa n’okuzooka
Kristo akatumwa omu nsi okujuna omuntu no
kwihaho ebibi eby’abari omu nsi (Mat 1:21, 9:6, Mk 3:28) nk’omwana w’entama
(okush 5:6-8). Akaitwa aha kuhangwa
kw’ensi ahabw’okwenda kwa Ruhanga (Okush 13: 8).
Abantu abatari kwikiriza ku Kristo ni
Masiya baryafeera omu bibi byabo (Yoh 8:24).
Kristo akafa ahabw’ebibi byaitu yaazikwa
yaazooka aha kiro kya kashatu nk’oku ebyahandikirwe biri (1 Abakor 15:3-4),
yaayeyoreka beene tata bari kuhingura Magana atano (1 Abakor 15:5-6). Kristo akazooka orunaku orwa sande
(orw’okubanza omu Sande) rutakahikire (Yoh 20:1) reeba na Mk 16:9-10 ngu ku
yaaherize kuzooka). Nagambwa kuba
yamazire enaku ishatu n’ebiro bishatu omu nda y’ensi nk’akamanyiso ka Yona (Mat
12:39-40, Lk 24:6-8).
Kristo akabambwa (Mat 27:32-50, Mk
15:24-27, Lk 23:33-46, Yoh 19:23-30)
nk’aha shaha ya kashatu 9:00 zomu kasheshe (Mk 15:25) okuhisya shaha
mwenda 3:00 z’omwebazyo (Mk 15:33) 14 Nisan.
Tihariho ekyiri kworeka ngu akabambwa aha muti nari omusharaba gwa
T. Oku kyiri omusharaba ti kamanyiso
ko kwikiriza ahakuba egyo n’emigyenzo etari ey’ekikristayo.
Kristo akabambwa yazooka (Mk 16:6). Aha kuzooka kwe akatemba owaishe na Tata,
Ruhanga we na Ruhanga waitu (Yoh 20:11-18).
Ashutami aha rubaju rwa buryo bwa Ruhanga naategyeka baamalaika
n’ab’obushoboorozi (1 Pet 3:22).
Kristo akaha ekanisa obushooborozi bwo
kusaasira ebibi no kubigumya okurabira omu ntumwa (Yoh 20:22-23)
4.3
Okugaruka kwa Kristo
Kristo akabanza kwija nk’ekitambo eyo
kwihaho ebibi. Taraizire nk’omugabe
masiya eki kikareetera abayudaya b’obwe bwire obutamwetegyereza. Bo bakaba bategyereize omugabe ori kutenga
orugamba Mat. 27:11, 29, 37, Lk 23:2-3, 37-38, Yoh 19:14-16). Kwonka akikirizibwa bamwe okurabira omu
mwoyo ori kwera nk’omugabe wa Israili (Yoh 1:49, 12:13-15) yaahikiriza obunabi
(Zek 9:9).
Yesu aryagaruka omu kitinisa ashendekyezibwe engabo ez’omu iguru (Mat. 25:31) nk’omugabe Masiya (Okush 17:14). Okwija kwe kuryareebwa buri omwe nk’omurabyo gw’omu bicu (Mat 24:27). Aryategyekyesa amaani n’abahikirire abanzooka (Okush 20:4).
Aryacwekyereza omugomi (2 Abates 2:8)
akuratseho obutegyekyi bw’ensi. Omugomi ogwo aryahebwa obushoboorozi
ahabw’amaani ga sitaane kandi aryakora obumanyiso n’ebyo kutangaaza (2 Abates
2:9). Obugomi obu buryaija ahari hekaru
ya Ruhanga ahakuba bakanga amazima no kujunwa.
Nahabwekyo Ruhanga aryabooherereza obugobya bwo kubahabya ahakuba
bakanga amazima (2 Abates 2:10-12).
Mukama aryacwekyereza obugomi orwoya rwo mu kanwa ke n’okurebeka kwe.
4.4
Kristo Okutegyeka emyaka rukumi
Kristo aryataho obukama bwe omu nsi egyi n’ategyeka hamwe n’abahikirire abarizooka kumara emyaka rukumi (Okush 20:3-4). Sitaane aryakomwa emyaka rukumi ari omukiina kitine bugarukyiro omu mwanya ogurimu baamalaika abagwire (2 Pet 2:4). Abahikirire, abaitsirwe ahabw’okuhamya Yesu n’ekigambo kya Ruhanga, abo abatararamize enyamaishwa n’ekishushani kyayo nari ngu bateebwe akamanyiso kayo aha kiganja n’aha buso, baryazooka bategyekane nawe emyaka rukumi (Okush 20:4). Oku nikwo kuzooka kw’okubanza (Okush 20:5). Abasigaire omu bafu tibarizooka okuhisya muheru gw’emyaka rukumi (Okush 20:5). Oku nikwo okuzooka kwa kabiri kandi okwa boona.
Omuri egyi myaka rukumi, Kristo aryataho
obukama buri kugyendera aha biragiro bya Baibuli ebi yaateireho ahari
Sinai. Ekyi kiryabaho obu aryayemerera
aha (kyibungo Zeituni Zek 14:4,6).
Amahanga garyarwanisa Yerushalemu kwonka garyacwekyerezibwa (Zek 14:12).
Buri omwe orihanoka aryaguma buri mwaka naza kuramya Mukama w’amahe kandi
ajaguze obugyenyi bw’engando (Zek 14:16). Saabato, okuboneka kw’ameezi n’ebiro
bikuru biryaba ekragiro kandi ebiragiro biryaruga Yerusalemu. Amahanga
agataritweka entumwa Yerussalemu aha bugyenyi bw’engando tigaribona enjura omu
bwire bwayo (Zek 14:16-19).
Ahanyima y’emyaka rukumi, sitaane aryakomororwa ngu ahabise amahanga goona ag’omu nsi (Okush 20:7-8). Baryateerana kurwana kwonka baryacwekyerezibwa omuriro (Okush 20:9) obwe sitaane aryacwekyerera. Haryabaho okuzooka kwa boona ahanyima habeho orubanja (Okush 20:13-15).
EKIZIBU KY’EKIBI
5.1
Okubaho kw’ekibi ahabw’obugomi bwa sitaane
Sitaane akabingwa omu iguru ahabw’ekibi kyo
kugoma arikwenda ngu aingane nari akyire Ruhanga Tata ekibi kyiri kwingana
kuramya ebishushani (nari oburogo (1 Sam 15:23). Sitaane akenda ngu aingane na Ruhanga Tata. Kristo we tarenzire kweinganisa na Ruhanga
akaba amworobera omuri byona (Yoh 4:34).
Ogwo nobu araabe yabaire ari omu muringo
gwa Ruhanga taratekatekire okwingana na Ruhanga ku kyiri ekintu ekyi
ashemereire kugumya, kureka akeikiriza kweihaho ekitinisa yaikiriza kuhinduka
nk’omuhuuku yaazarwa omu muringo gw’abantu ku yaarebirwe ari omu muringo gw’
omuntu, yaayecureza, yaayoroba okuhika aha kufa kandi okufa okw’aha
musharaba. Nikyo Ruhanga yaamukurize
munonga akamuha eizina eriri kukira agandi goona (Abafil 2:6)
Nahabwekyo Ruhanga akakuza Kristo
ahabw’okumworobera ahakuba tarenzire kweinganisa nawe nari kuhamba Ruhanga
nk’oku owa kashatu omuri ba Elohim yayenzire kukora omuri Luka 10:18 Kristo
naagamba ngu akareeba sitaane nagwa naaruga omu iguru nk’omurabyo. Sitaane akashuma na kimwe kya kashatu kya
baamalaika nari enyonyozi ez’omuiguru (Okush 12:4). Aba baamalaika bakabingwa na sitaane bagwa omu nsi (okush 12:9). Okucwekyerera oku nikugyeranisibwa n’okuri
omu kushururwa 8:10 ahu malaika wa kashatu ari kworeka okugwa kw’enyonyozi
eyacwekyerize kimwe kya kashatu ky’ebihangwa.
Sitaane akagwa ahabwa okugoma.
Obugomi bukareetera kimwe kya kashatu ky’ihema ery’omu iguru kyarugaho
ensi yaarogota ahari Ruhanga n’ihe marye nabo abatuura omu iguru (Okush
13:6). Nahabwekyo Ruhanga naatura omu
ihema ery’omu iguru n’abatorainwe nibo butaaho bwa Ruhanga obw’omu nsi.
5.2
Enyegyesa eziri kureebana n’okusharamu kwa
Ruhanga
Ni Ruhanga okurabira omuri Kristo ahabw’omwoyo orikwera ori kwigura emitima y’abatorainwe okutandikira aha ntumwa ngu ebyahandikira aha ntumwa ngu ebyahandikirwe bimanywe (Lk 24:45). Kristo akaba agamba omunfumu ngu abataratorainwe batabimanya. Nikwo bahinduke bajunwe batakacwerirwe orubanja. Ruhanga n’ow’embabazi tayenda ngu hagire owacwekyerera ahabw’okwenda kwe nayeeta buri omwe nk’oku ekigyendererwa kye kiri. Ahakuba abu yamanyire ira kushushanisibwa n’omwana we ngu abone kuba omujugaijo omu beishe emwe baingi. Abu yaashoroire batakabaireho nibo yaayetsire, nabu yaayetsire nibo yaihireho orubanja, nibo yahaire ekitinisa mbwenu tugambeki? Ruhanga ku araabe ari aha rubaju rwaitu oritubaasa n’oha? (Abar 8:28-31).
5.3
Embera y’abafu
Embera y’abafu n’okuceceka (Zab 115:17)
n’mwirima (Zab 143:3). Tihariho amagara
agari kutuuraho. Rufu n’ehika ah’abantu
boona. (omub 9:3). Abafu tihaine ekibari kumanya (Omub 9:5).
Bamwe omubafire kare tibaine okuzooka (Isa
26:14).
Abafire omu bahikirire nibagambwa ku bagwejegyire
(Mat 9:24, Yoh 11:11, 1 Abakor 11:30, 15:6, 18, 51, 1 Abates 4:13-15, 2 Pet
3:4).
5.4
Okuzooka kw’abafire
Ruhanga aryakora ekyo kutangaza aha
bafire. Abafire baryazooka bamuhimbise
(Zab 88:10). Embabazi ze ziryagambirwa
okuzimu (Zab 88:11) obu abafu baryazooka.
Yobu akaba namanya ku omucunguzi we ariho Yob 19:25 kandi ku aha muheru
aryayemerera omu nsi. Yobu ku yaaherize
kucwekyerera akamanya ngu omubiri gwe guryareeba Ruhanga aryaba amuri aha
rubaju kandi amaisho ge gonka garyamwereebera (Yobu 19:25-27).
Kristo akazoora
abafire ngu tumanye ku ni Masiya (Mat 11:4-5).
Lazaro niwe
kyokureberaho ky’ago mani (Yoh 11:11).
Ekiteekateko eki ky’okuzoorwa Masiya kikaba nikimanywa ob’obushooborozi
b’obwe bwire (Mat 14:2).
Kikaba nikimanya ngu twena titurigwejegyera kwonka turyahindurwa aha nzamba y’aha muheru (1 Abakor 15:51). Nahabwekyo ab’eishe emwe baryagwejegyera kwonka omu biro by’aha muheru Masiya aryaija ashange bamwe omubahikirire bakihurire. Boona baryajwekwa emibiri etari kufa (1 Abakor 15:44). Abagwejegyeire baryazoorwa. Abariba bariho tibaribandiza abariba bagwejegyeire (1 Abates 4:13-15). Mukama aryashuma omu iguru agambe munonga n’eiraka rya Maraika mukuru n’enzamba ya Ruhanga kandi abafeerire omuri Kristo nibo baribanza kuzooka naitwe abariba bahurire turyatwarwa nabo kubugana Mukama waitu omu bicu tutyo tugume na Mukama ebiro byona (1 Abates 4:16-17).
Ahanyima y’okuzooka obutegyekyi bw’abahikirire bw’emyaka rukumi buryatandika. Abahikirire baryategyeka amahanga n’enkoni y’ekyoma (okush 2:26-27).
Omu kuzooka tiharibaho obushwere (Mat
22:30). Abahikirire baryazooka bari
emyoyo. Kristo akatufeera ngu ku
turizooka tube nawe (1 Abatesi 5:10).
N’ekyomugasho kumanya ngu abahikirire nibo
baribanza kuzooka. Abahikirire
n’obutagwera rubaju omu kucwa emanja byona nibyetwa Zedek omu ruheburayo. Nahabwekyo okuhindura okucwa emanja ezitari
kugwera orubajo nibyiha abatorainwe omu kuzooka kwo kubanza.
5.5
Ekiheneso Ky’ababi
Omuntu nazaarwa aine obugabe
bw’okwegyesibwa omuhanda oguhikirire.
Ruhanga tari kwenda ngu hagyire owacwekyerera nayenda ngu boona beteise
(2Peter 3:9).
Ruhanga kwayegarurira omwisyo abaine
omubiri boona bacwekyerera bagaruka omu mucuucu (Yob 34:15) nahabwekyo amagara
tigabaho.
Abantu boona abariba batozookire aha kuzooka kwo kubanza, nikwo kurungyi (Abah 11:35) baryazooka aha kuzooka kwa kabiri ahanyima y’emyaka rukumi ey’okutegyekwa kwa Masiya. Obu n’obwire bwo kucweramu emanja oburimara emyaka eri kuhingura igana (Isa 65:20. Okuzooka kw’orubanja (Yoh 5:29) kuryaba kuri okw’okugorora n’okwegyesa abantu ngu betekatekyere kutunga amagara agatahwaho. Ekigambo okucwa orubanja (Kriseos) kyine amakuru “kusharamu”.
Amakuru okugorora nikuruga omu biteekateko
no kusharamu ebiri kureebana n’ebikorwa.
Harimu ekiteekateko kyo kuha ekiheneso.
Kwonka, abantu baingi abataratungire obwire bwo kumanya Ruhanga
tibabaasa kufubirwaahabw’ekyo. Ababi
baryayegyesibwa ekiri kumara. Kubariba
bateteisize omu bwire bw’emyaka igana erikuratira okuzooka okwa kabiri, baryafa
emibiri yabo ecwekyerezibwe omuriro gwa gehena. (Mat 5:22, 29, 30, 10:28, 18:9,
23:15, 33, Mk 9:43,45,47, Lk 12:5, Yak 3:6).
Hariho ebigambo bishatu omu ndagano ensya ebiri kugamba gehena. Ebyo ni SGD 86 hades na SHD Sheol, kiri kumanyisa ekiina nari ekituro omu bari kuzika abafu. Ebindi bigambo ni SGD 1067 Gehena kiri kuruga omu ruheburayo kugamba oruhanga rwa Hinomu. Ekyi kikaba kiri ekiina ahu babaire banaga ebisingwe n’enyamaishwa ezifire aheru ya Yerusalemu bakabyosya. Nahabwekyo Kristo akakikozesa omu nfumu kumanyisa kunaga omubiri n’amagara (Mat 10:28) ahanyima y’orubanja. Ekya kashatu ni SGD 5020 tartoros nigwo mwanya ogukomirwemu baamaraika abagomire.
Ekiheneso Ky’ebiro byona (kolasin) ekiri
kugambwaho omuri matayo 25:46 nikihakanisa amagara agatahwaho. Ni rufu.
Ekiheneso timoria ekiri omubaheburayo 10:29 nikirugirira aha kworeka ku
hatariho omushango. 2 Abakorinso 2:6 ni hakozesa ekigambo epitimia nikiruga omu
kigambo ekitinisa. Nahabwekyo ekiheneso
nikiha ekitinisa aha muntu.
Nahabwekyo tihariho omwanya ogu abafire
baryabonabonesibwamu. Abahikirire
abarizooka okubanza baryayetwa okukora omurimo gwo kwegyesa omu myaka rukumi ngu baadaimoni basharirwe
emanja zebi bakozire ensi nayo ebone ekyo kureberaho. Abo tibarifa omu muringo ogu bari kucwerecwa mu emanja. Nibagambwa ku bagwejegyeire. Abandi ab’omu nsi abatari abatorainwe tibari
kucwerwa emanja. Abasigaire bo mu nsi
baryazoorwa bagororwe aha kuzooka kwa kabiri (Okush 20:12-13). Tihariho okundi kuzooka nari ekiheneso
okwihaho okuzooka kwa kabiri kandi okwa boona.
Abaryeteisa baryahebwa amagara agatahwaho hamwe n’abo abahikiriire
b’okuzooka okw’okubanza kwonka
abataryeteisa baryafa emibiri yabo eyookibwe. Ahanyima, rufu n’ekituro biryaihwaho (Okush 20:14). Abanyabibi abariba bariho obu Masiya ari
garuka baryaitwa (Mal 4:3) bategyereze okuzooka kwa kabiri.
Okuzooka kwa kabiri n’ekiheneso ekyahairwe Yuda ahabw’okwanga Kristo. Nibo baana b’obukama abanagirwe aheru omu mwirima (Mat 8:12). Bakateekatekyerwa okuzooka kwa kabiri omu mwanya gwo kubagana obuteeka bwa Ruhanga (2 Pet 1:4) n’okuzooka kwo kubanza. Okwihaho ngu bakahebwa omwanya nk’oruganda omu batorainwe (Okush 7:5) Yuda taaratorainwe omubo kuzooka okwo kubanza. Abaingi bakeitwa abakye baatoranwa (Mat 22:13-14). Abari aha rubaju rwa Kristo kwonka bari kubonabonesa abotorainwe nari abataine omuzimbwe (Mat 25:30) baryazooka aha kuzooka kwa kabiri (Mat 24:51, 25:30) abaingi baryabingwa aheeru (Lk 13:26-28) kandi omubarizooka okubanza harimu abariba ab’enyima (Lk 13:30).
EKANISA
6.1
Ekanisa n’oha nari n’enki?
Kristo akagamba ngu aryayombeka ekanisa ye aha rukiri n’amarembo g’okuzimu tigarigibaasa (mat 16:18). Ruhanga niwe rukiri oru ekanisa eyombekirweho. Ekanisa erimu abantu baingi. Teri kyombeko nari ekizimbe kyona. Ekanisa ya Ruhanga niyo eizina eri buri kanisa eri kwetwa (1 Abakor 1:2, 2 Abakor 1:1, na 1 Abakor 11: 22) obwe eri kumanyisa ekanisa ya Korinso). Zoona hamwe nizetwa ekanisa ya Ruhanga (Ebyak 20:28, Abagal 1:13, 1 Tim 3:5) n’amakanisa ga Ruhanga ( 1 Abakor 11:16, 1 Abates 2:14, 2 Abates 1:4) 1 Abakorinso 14:33 nihagamba aha kanisa ey’abahikrire, obwe eri kumanyisa abagirimu. Amakanisa gakaba gari omu byanga bingi kandi buri emwe ekaba neyemaririra.
Abantu nibetwa Ruhanga abakwatsa Kristo (Yo 17:11-12, Abah 2:13, 9:15). Mukama nayongyera omubaro gw’abantu abari kuza omu kanisa buri zoba abri kujunwa (Ebyak 2:47). Amakanisa gakaba nigamanywa omu byanga ebi gabaire garimu (Abar 16:1, 1 Abakor 1:2, 1 Abates 1:1, 1Pet 5:13) kandi obumwe bukaba buri obujubukye nari eka y’omuntu (Abar 16:5, 23, 1 Abakor 16:19, Abakol 4:13, Fil 1:2). Kristo akahindurwa omutwe gw’ebintu byona ahabw’ekanisa (Abef 1:22) Ruhanga naayoreka amaani ge ag’omu iguru kurabira omu kanisa (Abef 3:10). Kristo niwe mutwe gw’ekanisa nigwo mubiri gwe kandi nemworobera. Kristo akehayo ahabw’ekanisa, nk’oku buri mukama w’eka ashemereire kwehayo ahaw’eka ye (Abef 5:23-26). Ekanisa eshemereire kumurikwa owa Kristo etaine eibara n’obugwakuba omufunya kandi etaine kamogo (Abef 5:27). Kristo naarisa ekanisa (Abef 5: 29). Kristo nk’omutwe gwe kanisa niwe mujugaijo wo’omu bafu oine obushoboorozi. Nahabwekyo, ekanisa, nk’omubiri gwa Kristo eryaba omugore wa Kristo aha kuzooka kw’okubanza obu omukwe aryaija (Mat 25:1-10, Abakol 1:18, 24). Ekanisa erimu ekanisa y’emijigaijo abu amazina gabo gahandikirwe omu iguru (Abah 12:23). Enju ya Ruhanga n’ekanisa ya Ruhanga ohurire, enyomyo y’amazima. Ekanisa ya Ruhanga eyombekirwe ah’amazima (1 Tim 3:15).
6.2
Emitegyekyere y’ekanisa
Ekanisa eshemereire kureba ngu abantu bayo baine obugwagye (1Tim 5:16). Ebi nibirebana na buri kyanga.
Ekanisa n’eyebemberwa abakuru n’abadikoni,
nibatooranwa ab’eishe emwe (Ebyak 1;22, 26, 6:3, 5-6, 15:22, 1 Abakor 16:3, 2
Abokor 8:19, 23) nibashabira kandi izina rya Mukama (Yak 5:14). Omwoyo orikwera nigubahindura abareeberezi
b’entama ez’ekanisa ya Ruhanga (Ebyak 20:28).
Amakaanisa nigemaririra (3 Yoh 1:9-10).
Obwebembezi bw’ekanisa nibukorwa abadikoni n’aba dikonikazi (Abar 16:1)
abari kwetwa kukora omurimo ogu (Abafil 1:1, 1 Tim 3:8-13). Omu kanisa harimu emirimo mingi n’eya
baanabi n’abegyesa(Ebyk 13:1) ebyo kutangaza, kutambira abarwaire, za govument
n’okugamba endimi (1Abakor 12:28).
Enyegyesa z’ekanisa nizikorwa omu ndimi eziri kwetegyerezibwa kandi ziri
kuvuniirwa abariho (1 Abakor 14:4-5).
Amakanisa migahwera abahurizi b’engiri omu
mirimo yabo baba nibakora omu byanga bitarimu ekanisa zabo (Ebyak 14:23, 27,
15:3, 4, 22, 18:22, 20:17, 1 Abakor 4:17).
Kristo akahisya obutumwa bwe aha makanisa na baamaraika ababaire
nibagareeberera ngu kibe eky’okureeberaho aha batorainwe (okush 2:1, 8, 12, 18,
3:1, 7, 14).
Emirimo ey’oku ekanisa eshemereire
kutwazibwa burizooba n’ekorwa abantu ba burijo kibareetera kugyira obwengye
obw’okucwa emanja (1 Abakor 6:4).
6.3
Ebigyendererwa by’ekanisa
Ekigendererwa ky’okubanza ky’ekanisa
n’okujanjaza engiri y’obukama bwa Ruhanga nk oku Kristo yaaragyire (Mat 4:17,
10:7, 11:1, Mk 1:38-39, Mk 3:14, 16:15, Lk 4:43, 9:60).
Ekanisa n’eburira abooro ebigambo birungyi,
kushemba abacwekire emitima, kumanyisa enkwatwa eby’okurekurwa n’ababohirwe
ebyo kwigurirwa ekihome (Isa 61:1) no kuhumura empumi (Lk 4:18) okukiza
abarwaire (Lk 9:2)
Nerangira abantu omwaka gwa Mukama
gw’embabazi (Lk 4:19) no kuhamya ku Kristo niwe waatorainwe Ruhanga kuba omucwi
w’emanja ez’abahurire n’abafire (Ebyak 10:42).
Ekigendererwa ekya kabiri ky’abakuru n’okuriisa amakanisa (Ebyak 20:18) obwe nibegyesa omuri buri kanisa (1Abakor 4:17). Ebiconco ebiri omu 1 Abakorinso 12:28 nibikozesibwa omu kutuungura ekanisa. Ebiconco ebi eby’omwoyo nibikozesibwa ahabw’ omuzimbwe gwokutunguura ekanisa (1 Abakor 14:12). Obwebembezi obw’eka y’omuntu nibumubaasisa okwebembera kurungi ekanisa ya Ruhanga (1Tim 3:5).
6.4
Okwezibwa
Ab’ekanisa abayesirwe omwoyo ori kwera kuba abahikirire (Abar 15:16) nibezibwa (1 Abakor 1:2) Ruhanga Tata kandi barindirwa Kristo (Yuda 1).
Abahikirire nibeezibwa Ruhanga okurabira
omu shagama y’endagano (Abah 10:29) n’omubiri gwa Yesu Kristo (Abah
10:9-10). Abahikirire nibajunwa omu
kubatizibwa (1Abakor 6:11). N’ahabwekyo
omwoyo orikwera n’omwoyo wa Ruhanga kandi omu izina rya Yesu abatorainwe
nibeezibwa bogebwa ekitambo kye bagumizamu omu kwikiriza omuri Ruhanga (Ebya
26:18).
Abatorainwe nibasisirwa ahab’embabazi kandi
baguma kwikiriza nibeezana omu kanisa n’omumaka gabo (1 Abakor 7:14). Nahabwekyo omushaija nari omukazi n’abana
batari kwikiriza nibeezibwa ahavw’abatorainwe.
Abatorainwe nibeezibwa omubiri gwa Kristo baba omubiri gumwe na Kristo
(Abar 12:5, 1 Abakor 12:20-27) nahabwekyo okwezibwa tikugyendera aha bintu
by’abantu baingi.
EKICWEKA 7
7.1
Okwemeka obukama bwa Ruhanga
Okwemeka Obukama bwa Ruhanga kukarangwa ku kuryaihaho obukama bw’ensi ahabw’okwija kwa Masiya omu biro by’aha muheru (Aan 2:44). Obukama bwa Ruhanga bukegyesibwa Kristo owagambire ku buri haihi (Mk 1:14-15). Obukama obu burimu ebicweka bibiri. Ekyo kubanza hariho obukama bw’omwoyo obwa kabiri n’obwa Masiya obu aritegyka emyaka rukumi.
7.1.1
Obukama Bw’omwoyo
Okuhisya aha Pente kote 31N.K bakye omuri
baanabi n’abebembezi ba Israili bakaba baheirwe omwoyo ori kwera ahabw’eshonga
tihaine erindi hanga okuhisya obu abanyamahanga batahire omu kanisa eryabaire
ryine omwoyo orikwea. Nahabwekyo boona
baryategyereza okuzooka okwa kabiri okuri omu kushururwa 20:4. Omwoyo orikwera akahebwa omuntu ahari rufu
ya Kristo nk’ekicweka ky’okubanza ky’obukama okuruga ahari Pentekote 31 N.K
(Ebyak 2:1-4) ogwabahikireho omu maani (Mk 9:1). Ni gwakirwa omu kworoba n’okwenda kusherura obwengye nk’omwana
muto (Mk 10:15). Omuntu ku ariba
atazairwe obwa kabiri, amaizi n’mwoyo tarireeba obukama bwa Ruhanga (Yoh
3:3-5).
Enaama z’obukama bwa Ruhanga zainwe
abatorainwe n’okumanya akuheebwa omwoyo orikwera nikyo Baibuli yaahandikirwe
omu nfumu (Lk 8:10). Obukama bwa Ruhanga t’okurya n’okunywa kwonka
n’okuhikirira, obusingye n’okushemererwa omu mwoyo orikwera (Abar 14:17). Tibw’ebigambo n’obw’amaani (1 Abakor 4: 20).
Okutaaha omu bukama obu nibishaba
okweteisa. Abasiisi abari kweteisa
baryabandiza abahikirire kubutaaha (Mat 21:31-32). Okwetwa kw’abatorainwe nikukorwa omu kijanjaza amakuru biri
kugyeranisbwa embibo (Mat 13:44-46).
Nikijanjazibwa kyakirwa n’ekihika kyingyi okurabira omu mwoyo (Mat
13:44-46). Nahabwekyo abayesirwe ni
baingi kwonka abatoorainwe ni bakye (Mat 20:16, 22:14). Okweetwa nikubumbatira abatorainwe n’abo
abari kucencurwa hamwe n’abatorainwe aha kwija kwa Masiya nari ahari abo
abafire aha kuzooka (Mat 13:25-30, 36, 38-40, 47-50). Abatorainwe nibo yaashoroire, yaabaihaho orubanja yabaha
ekitinisa (Abar 8:29). Obukama bwa
Ruhanga niburabira omu mwoyo ori kwera, ni nk’akajuma ka sinaapi kari
kuhindukamu omuti muhango nari ekitumbisa ekiri kutumbisa omugaati gwona(Mat
13:31-32) kibaasisa Ruhanga kuba byoona ahari byoona (1 Abakor 15:28) Reba
Marshall’s Inter linear Abef 4:6).
Ekiri kushabwa n’okusherura obukama bwa
Ruhanga n’okuhikirira kwe ebindi okabyongyerwa (Mat 6:33). Omuntu ku ari kuba aine amani ag’okubinga
baadaimoni n’akamanyiso k’obukama bwa Ruhanga (Mat 12:28). Okukora ebi Mukama akunda okurabira omu
mwoyo orikwera nikwo kuguma omu bukama obwo.
Ku butari kukozesibwa kurungyi n’bwihwaho buheebwa abandi abari kwera
ebijuma (Mat 21:31, 43).
Obukama tiburi kwija omuntu naabureeba
okwihaho buri omu muntu (Lk 17:20-21).
Obukama bwa Ruhanga, obumwe obu beeta obukama bw’eiguru tibugabwa
ahabw’omurimo gwa Kristo nka Mukama kwonka ahabw’okukora ebi Ruhanga Tata
akunda (Mat 7:21). Ahabw’okworobera
ekigambo kya Ruhanga omuntu aba mukuru omu bukama bwa Ruhanga. (Mat 18:3-4)
Abataritaaha omuri obwo bukama nibagambwaho omu (1 Abakorinso 6:9-10, Abagalatia 5:21, Abefeso 5:5).
7.1.2
Emyaka Rukumi Y’okutegyeka Kwa Masiya
Obutegyekyi bw’emyaka rukumi bwa Masiya nibugambwaho omu kushrurwa 20:2-7. Egyo myaka rukumi neyetwa Milenium nari chiliad.
7.1.2.1 Okugaruka
Kwa Masiya
Okugarura busya enyegyesa ya Baibuli ahabw’
okugaruka kwa Masiya biri omuri Zekariya 14:4.
Kristo akagamba omu nfumu ngu naaza kugyenda kandi aryagaruka (Lk 19:12)
Masiya aryaija aha rushozi
rw’emizeituni. Aryataho obutegyekyi bwe
n’abatorainwe. Aryayombeka busya hekalu
(Ebyak 15:16). Aryagaruraho ebi Baibuli
eri kwegyesa nka Saabato, okuboneka kw’ameezi, n’ebiro bikuru by’omwaka. Amahanga goona garyashabwa kohereza entumwa
Yerusalemu kyitari ekyo tibari bona enjura omu bwire bwayo (Zej 14L16-19).
Okwija kwe kuryaba kwine ebyo kutangaza,
obumanyiso, amaani n’ekitinisa (Mat 24:27, 30, Okush 1:7) okugaruka kwe
kuryareebwa buri omwe kandi aryaba ashendekyerezibwe obumanyiso bw’omu iguru
biryatengyesibwa, eizooba riryahinduka omwirima n’okwezi tikuryaka (Mat 24:29,
Ebya 2:20). Aryashutama aha rubaju rwa
buryo bw owamaani kandi aryaija omu bicu eby’omu iguru. Ruhanga nikwo ariha Kristo obutegyekyi (Mat
26:64, Mk 14:62, Lk 21:27, Ebyak 1:11).
Kristo aryaija n’eirak rihango rya Maraika
mukuru n’ery’enzamba y’aha muheru (1 Abates 4:16-17, Okush 11:15).
Omwana w’omuntu kw’arizire omu kitinisa
kye, okuhebwa ekitinisa nabahikirire (2 Abates 1:10) n’abaamaraika be,
aryashoroora abantu be akorane nabo (Mat 25:31-46).
Abatorainwe, ab’obukama bwa Ruhanga
abaheirwe omwoyo orikwera ahabw’ okweteisa n’okubatizibwa bakuzire, bari
kukuratira ebiragiro, baryazooka obu Kristo aryaija. Oku nikwo kuzooka kw’okubanza.
Abasigaire omu bafire tibarizooka okwihaho aha nyima y’emyaka rukumi. Oku nikwo kuzooka kwa kabiri (Okush
20:4). Abatorainwe nibo bwesigye
n’eshonga y’okwija kwa Kristo (1 Abates 2:19, Okush 22:20). Abatorainwe nibenda bashangwe emitima yabo
etaine eki eri kugaywa aha kiro ky’okwija kwa Mukama waitu Yesu Kristo
n’abarikwera be boona 1 Abetes 3:13, 1 Abates 5:23). Oku kunda amazima n’ekiragiro ngu omuntu ajunwe (2 Abates
2:10). Mukama aryaita omugomi aha
kugaruka kwe n’omwika ogw’omu kanwa ke(2 Abates 2:8). Ekanisa neeyetwa okuguma n’eereba ahakuba tibari kumanya eizooba
eri Mukama ariziraho (Mk 13:35-37, Okush 3:3-11). Kristo aryaija okucwa emanza ezihikire n’okurwanisa abari leanga
kukuratira ebiragiro bya Ruhanga (Zab 96:13, Okush 19:11). Kristo aryaija akore aha muntu wean nk’oku
ebikorwa bye biri (Okush 22:12).
7.1.2.2 Okuteeranira
Hamwe Kwa Israili
Mukama ku arigaruka, abatorainwe n’abariba bahonlkire omu ba Israili ba hati, abamwe omuribo baryaba abanyamurwa, baryateranizibwa Yerusalemu okuruga omu nshonda ena z’ensi (Isa 11:12, 66:19-21).
7.1.2.3 Orunaku
Rwa Mukama Waitu
Orunaku rwa Mukama rutakaizire haryabaho obugomi (apostasia okuruga omu mazima nari ebiragiro ori kweetwa eizina eryo ahabw’okugwa okuruga omu biragiro by Ruhanga ahabw’enyegyesa ze omu batorainwe aryayorekwa (2 Abates 2:3-8). Nashutama omuri hekaru ya Ruhanga kandi naayetwa Ruhanga. Aryaitwa Masiya aha kwija kwe, Ruhanga aryacwekyereza abari kurwanisa Yerusalemu. Abantu ku bariba nibacwekyerera baryatabuka bagarukanemu (Zek 14:12-13). Ekyi kyiryabaho kiteteekateekirwe (1 Abates 5:2).
Okucwekyerera kuryatabangura ensi. Omwana muntuaryayeshereka omu nshozi
n’enkiri ahakuba Kristo aryaija n’ekiniga tihaine oribaasa kukyemera (Okush
6:15-17, Okush 16:1-20). Omuheru
gw’orunaku rwa Mukama oguribaho ahanyima y’emyaka rukumi nigwo guriba nuheru
y’ensi nk’oku turi kugimanya. Ensi
yoona eryacwekyerezibwa omuriro (2Pet
3:7 -10, 12) gweiheho akamanyiso koona ku yatweirweho omuntu.
Ebiribaho aha runaku rwa Mukama byeine ekigyendererwa kyo kucwera ensi orubanja no kugorora omwana w’omuntu (Yuda 14:16). Abarikora ebibi omu batorainwe baryagarurwa omu nsi ngu babone kujunwa aha kiro kya Mukama obwa nibagororwa aha kuzooka kwo kabiri (1 Abakor 5:5) Nahabwekyo hariho okuzooka emirundi ebiri yonka.
7.1.3 Obukama Bwa Ruhanga Obutarihwaho
Kristo ku ariheza kumaraho obushooborozi bwona n’amani aryakwatsa Ruhanga obushooborozi bwona (1 Abakor 15:24, 28). Obwo Ruhanga aryaija omu nsi areeteho obutegyekyi obw’omu iguru. Ensi yoona eryaijura ekitinisa kye (Isa 6:3), kandi Ruhanga n’omwana w’entama nibo bariba ekyererezi kyaho (Okush 21:23).
7.1.3.1
Ensi Ensya Na Yerusalemu Ensya
Isaya 65:17 nihagamba ngu haryhangwa eiguru
erisya n’ensi ensya. Embibo ya Israili
eryaguma omu maiso ga Ruhanga (Isa 66:22) okuhisya aha muheru gw’emyaka rukumi
obu omubiri gwona guriba gutakiriho. Ruhanga
aryatuura sayuni kandi eryayetwa orurembo oruri kwesigwa. Orurembo orurishuma obu haribaho eiguru
risya n’ensi nsya. Ruhanga aryatuura
n’abantu boona. Ebya kare biryaba
bitakyijukwa (Isa 65:17). Tutegyereize
eiguru risya n’ensi nsya ahu okuhikira kuri nk’oku endagano eri. (2 Pet
3:13). Abaingi omu batorainwe abarihangura baryahinduka enyomyo omuri hekalu ya
Ruhanga (Okush 3:12). N’ekyombeko
ky’omwoyo.
7:1.3.3 Ekiriba Aha Muntu
Abatorainwe baryahebwa okutegyeka ensi emyaka rukumi (Lk 19:17, 19) bari nka baamaraika (Mat 22:30) baahungure ensi bareebe na Ruhanga bari abana ba Ruhanga (Mat 22:30). Ekitinisa eki nikihika aha mahanga goona (Mat 8:11). Oku nikwo kwesiima kwa Ruhanga Tata (Lk 12:32). Ahakuba boona abebemberwa omwoyo beetwa abana ba Ruhanga (Abar 8:14).
Emyaka rukumi ey’okutegyeka kwa Masiya
n’eyo kuteebekanisiza abantu obujunanizibwa bwabo obw’aha muheru n’okwijuzya
obumanyi bwabo ahari Puraani ya Ruhanga ei yateekatekire ensi etakabaireho.
Ekyateebekanisibwe omuntu n’okweteekateka
kukwata omwanya musya n’abomu iguru n’obuhunguzi bwabo obw’okutegyeka ensi (Zab
8:1-9, Dan 2:44-45) n’amahanga agari ahansi y’eiguru ryona Dan 7:27, 12:3).
Omwoyo
oguri omu bushatu
Abahagizi b’obushatu nibahura eby’edini ahakyo
barikweta eby’enfuna by’okucungurwa ebiri
omuri Yesu Kristo kwehindura omuntu lacugna omu kitabo kye RUHANGA
WAITU, OBUSHATU N’AMAGARA AG’OMU KRISTAYO, Harper, San Fransisco, 1991) omu
kugamba aha nyegyesa y’obushatu n’okwahura edini ahaby’enfuna by’okucungurwa
ebiri omuri Kristo kwehindura omuntu, nagira ati aba kapadokia bakatwara
eby’edini omu mwanya ogwabaire nigugyahukanisa n’ebyenfuna. Ekyi kyikareetaho:
Omu burengyerwa-izooba, omu bwire obwakuratire Nicaea,
ab’edini nka Hilary wa Poitiers na Marcellus owa Ancyra bakoreka akakwate
ahagati ya hypostases ez’omu iguru n’ebyenfuna byo kucungurwa. Augustine akareeta ekiteekateko kisya. Ahu yatandikire tihari aha bukama bwa
Ruhanga kwonka we akagyira ngu bashatu nibaingana omu mwanya gwo kusherura
obuteeka oburi omuri Ruhanga nkoku biri omuri Kristo kwehindura omuntu n’omwoyo
okuhinduka Ruhanga, Augustine akasherura oburugo bw’obushatu oku buri kushangwa
omuri buri magara aga buri muntu.
Augustine okwenda kukuratirira amagezi agari omu bumwe bw’obushatu
kikamayisa ngu enyegyesa y’obushatu neija kuguma nesherura enshonga ez’omunda
z’obwa Ruhanga, ezitari kubugana n’ebi turi kumanya ahari Ruhanga okurabira
omuri Yesu Kristo.( Lacugna Orup 44).
Enyegyesa y’ekiratini ekakuraatira Augustine
n’okwahukanisa edini n’eby’enfuna.
Byona bikaija kurgamu eki bari kweeta Neo – Platonism nari eby’enaama.
Ebihandiko
by’amaani omuri Lacugma eby Augustine nibigira ngu obukuru bwa Ruhanga ti
kikuru. Obushatu bukeinganisbwa. Egy ekaba entambu eya kabiri y’ebishuba eri
kugira ngu boona bakaba bariho okuruga kare.
Ekiteekateko ky’amazima n’okweyoreka k’obwa Ruhanga omuri buri omwe
nikwo kugamba emirimo ya Tata ahabw’omwoyo orikwera ogwa murugyireho gukaraba
omuri Yesu Kristo. Oku okurabira omuri
Yesu Kristo kukabaasisa Kristo okureeberera n’okwebembera buri omwe ahabw’okwenda
kwa Ruhanga otuura omuri buri omwe omubatorainwe.
Kristo tiwe waaresire omwoyo orikwera, we akaba ari omureeberezi wagwo. Akaba akorera Ruhanga nk’ okuruga kare kandi akora ebi Ruhanga akunda kwonka akaba Atari Ruhanga. Abahagizi b’obushatu tibarabaasize kwetegyereza eki ku baraabe haine eki babaire nibamanya. La cugna naagamba. Enyegyesa ahaky’okugamba ngu Ruhanga n’omwe (Orup 44.) Eki kikahindurira kimwe omuringo ogu abakristayo babaire nibashabamu bakaba batakishaba Tata weak (Mat 6:6,9) omu izina ry’omwana nk’oku Baibuli eri kuragira (Lk 11:12) kuramya Tata (Yoh 4:23) kwonka bakatandika kushaba Tata,, omwana n’omwoyo ori kwera. Ahandi, abakugu bakareeta enyegyesa yabo y’edini. Kwonka ebi byoona bakabyombeka bari kwehuzya nari duhindura Baibuli oku barikwenda. Nikyo ori kureebera abahagizi b’obushatu batari kwejunisa emishororongo yoona ya Baibuli ei kubugambaho, bakahindura kubi endijo obwe nibehzya endijo ei batari kubaasa kuhindura. Enyegyesa yabo n’egyendera aha bitari kwetegyerezibwa nari eki beeta Phatonism Lacugna naagamba. Aba kapadokia (na Augustine) bakarenga eki ebyahandikirwe biri kugamba ahaby’efuna tibamanya obuzaare oburi ahagati ya Ruhanga n’omwana n’omwoyo orikwera aha rurengo rw’obwaruhanga.
Ruhanga omwe akaba ariho omu bicweka bishatu. Tureebire (cox: abatorainwe nka Elohim)
ekigambo Ousia na hypostases nibimanyisa ekintu kimwe. Okushumya omwoyo orikwera omukitinisa
ky’obwaruhanga nikyoreka ngu abatorainwe tibari kubaasa kwingawa na Ruhanga omu
buteeka nk’oku Kristo ari. Eki
nikyahukana n’ebyahandikirwe. Abatorainwe nibabagana obuteeka na Ruhanga (2Pet
1:4).
Omu Abefeso 1:22, Ruhanga akateka ebintu byona ahansi
y’ebigyere bya Kristo yamuhindura omutwe gw’ebintu byona ahabw’ekanisa Ruhanga
akazoora Kristo.
Akamushutamya aha rubaju rwe rwa buryo omu iguru
ahaiguru munonga y’obutegyeki bwoona, n’obushoboorozi bwoona, n’amaani goona,
n’obugabe bwoona n’ahaiguru y’eizina erigambwa ti mubusingye obu bwonka
n’omubusingye oburiija kandi yaamuha kutegyeka byona yabita ahansi y’ebigyere
bye, yaamuhindura omutwe gwa byona omu kanisa nigwo mubiri gwe oguhikirizibwa
ogwo ohikiiriza byoona omuri boona.
Kristo akahebwa obushoboorozi ahaiguru y’eizina ryoona
erigambwa ahakuba eizina ryo ryonka ryeine obushoboorozi. Akahebwa obushoboorozi ahaiguru y’ebintu
byona ngu ekanisa ebone obuhunguzi okurabira omuri Kristo orimu okwijura k’obwa
Ruhanga omu mubiri (Abakol 2:9).
Ekigambo obwa Ruhanga nibakyeta Theotetos kyiri kumanyisa embera yo kuba
Ruhanga.
Thayer naagamba ngu obwa Ruhanga nibwahukana n’eby’omu
iguru (Thayer’s Orup 288). Ekyi
nikimanyisa ngu okwijura kwa Ruhanga kukaba kuri omuri Kristo omu mubiri. Okwijura oku nikwo turi kuhebwa itwe abantu
ngu tugyire obuteeka bumwe na Ruhanga (Abakol 3:10). Ti muyudaya nari omugriki kwonka boona n’aba Kristo ahakuba ari
omuri boona (Abakol 3:11). Naatungura
abantu okurabira omu mwoyo orikwera ngu Ruhanga abe byona omuri boona (1 Abakor
15:28).
Ku ariteeka ebintu byona ahansi ye, omwana nawe
aryotekwa ahansi y’ogwo owataire byona ahansi ye ngu Ruhanga abone kuba byona
omuri boona (Abakol 3:11).
Abahagizi b’obushatu batandikire kuhindura
omushororongo ogu ngu buri kimwe ahari buri omwe okwehuzya obuteeka bwa Ruhanga
oburi kuhika aha Bantu boona nkoku bwahikire ahari Kristo.
Kristo niwe ori kutwijuzya okwijura kwa Ruhanga (Abef 3:9). Okwijura kwa Ruhanga (Abef 3:9). Okwijura kwa Kristo kuri omu kishushani kya Tata (Abef 4:13). Ni muri ogu muringo turi kuba ekishushani nari eikon kya Tata nk’oku Kristo omu bukama bwa Ruhanga (Abar 8:17, Yak 2:5). Abahunguzi b’endagano (Abagal 3:29) b’okucungurwa (Abal 1:14) okuhungura oku twaherirwe busha (1Pet 3:7). Omwana wa Ruhanga naahinduka Tata w’ebiro byona (Isa 9:6) ahakuba niwe mutwe ogw’eishe boona (Abef 3:14). Nahabwekyo, ntsimba amaju omu maisho g’eisheboona ou enganda zoona ez’omu iguru n’ezomu nsi zeetererwa.
Ekigambo oruganda ni Patria amakuru obwa Tata. Nahabwekyo ekigambo Tata K’abe ow’eka nari eka ya Ruhanga n’ekitinisa ekiri kworeka obushoboorozi obwa buri mwebembezi wa buri ka. Nibutandikira ahari Ruhanga w’eka (1 Abakor 11:3) oshemereire kuhikiriza ebi ari kushabwa nk’oku Ruhanga abikorera Kristo n’abandi baana ba Ruhanga nibo elohim n’oku abo ba elohim abari kubihikiriza ahari abo abari ahansi yabo.
Omwoyo ori kwera niwe obuganisa aba boona abaha obushoboorozi obw’okuhinduka ba elohim. Tihariho ekiri kworeka ngu omwoyo ori kwera ni Ruanga omu muringo oguri kumwahukanisa n’abandi Bantu. Boona n’abaana ba Ruhanga kandi abahunguzi hamwe na Kristo omu muringo gumwe. Okuramya omwoyo ori kwera ni nk’okweramya ahakuba nigwo Ruhanga arabiramu kuba byona omuri boona. Nahabwekyo okuramya omwoyo ori kwera tikyiri kwikirizibwa ahakuba nagwo ni kimwe aha bicweka by’omuntu. Gwo n’amaani agari kubaasisa kwonka ti Ruhanga. Omwoyo ori kwera natubaasisa kuba ba Elohim nari Theoi.
Obwa Ruhanga burimu abantu baingi. Nibo abari kugambwaho omuri zaburi n’endijo
mishororongo kandi ekitebe kya Ruhanga n’abakuru nibagambwaho omu kushuururwa
4:1, n’okushuururwa 5:14. Abantu aba
abarimu na Yesu Kristo nk’omwana w’entama kandi omunyamurwa mukuru (Abah
8:1-2), nibahereza kandi baramya Ruhanga omushoborozi wa byona (Okush
4:8-11). Omu kuhereza Ruhnga, Kristo
akahayo amagara ge, nk’okuburi munyamurwa aine eki ari kuhereza Mukama
okurabira omu kitambo (Abah 8:3).
Okushururwa 4:8-11 nihoreka ku Mukama Ruhanga ekitebe kye kiri ahaiguru y’eky’abakuru nabo baine ebitebe. Ebirunga byabo tibiri kwingana n’ekya Ruhanga Omushoboorozi wa byona owahangire byona ahabw’okwenda kwe. Niwe Ruhanga wa Yesu Kristo n’abakuru abo.
Ruhanga aine abana baingi omu iguru (Yob 1:6, 2:1, 38:7, Zab 86:8-10, 95:3, 96:4, 135:5) nibamanywa nka bene Elyon nari abaana ba Rukiraboona (reba Sabourin SJ, Zaburi; oburugo n’amakuru, Alba House, NY orup 72-74). Abatorainwe omu Bantu nabo n’abana ba Ruhanga nk’ab’omu iguru (Abar 8:14).
Kristo niwe mujugaijo w’ebyahangirwe. Ahabwe ebintu byona bikahangwa omu iguru
n’omu nsi, ebiri kureebeka n’bitari kureebeka yaaba ebitebe by’obugabe nari
obukama nari obutegyeki, nari obushoboorozi bwona-byona niwe yaabihangire kandi
byahangwa kuba ebye niwe yaabandize ebintu byona kandi omuriwe nimwo byona
biteranira (Abakol 1:16-17). Kwonka ni
Ruhanga owamuteireho kandi niwe wayenzire ngu ebintu bibe ahansi ye. Nahabwekyo Kristo ti Ruhanga nk’oku Ruhanga
ari we wenka otari kubaasa kufa. (1 Tim
6:16) otuuraho ebiro byona. Baibuli
neyoreka ku Ruhanga ni Ruhanga kandi Ishe wa Kristo (Abar 15:6, 2 Abakor 1:3,
11:31, Abef 1:2, 17, Abakol 1:3, Abah 1:1, 1 Pet 1:3, 2 Yoh 3, Okush 1:1, 6,
15:3). Kristo aine amagara, amaani
n’obushoboorozi ahabw’ekiragiro kya Ruhanga Ishe (Yoh 10:17-18). Kristo ari ahansi yo kwenda kwa Ruhanga Ishe
(Mat 21:31, 26:39, Mk 14:36, Yoh 3:16, 4:34).
Ruhanga akahereza Yesu abatorainwe kandi Ruhanga naakira Kristo (Yoh
14:28) kandi naakira boona (Yoh 10:29).
Nahabwekyo Ruhanga akohereza omwana we nyamunegyere (monogene) omu nsi ngu tubeho okurabira omuri we (1 Yoh 4:9). Ruhanga niwe ori kuheesa Yesu ekitinisa, Ruhanga niwe mukuru (Yoh 8:54). Kristo akata aha rubaju amaani ge g’omwana wa Ruhanga. Yaayehindura omuntu ow’omuri ruzaaro ya Daudi (Abakor 1:3). Akoorekwa n’amaani ku ari omwana wa Ruhanga ahabw’okuzooka omu bafu. Ogwo niwe Yesu Kristo Mukama waitu.
Ruhanga n’orukiri n’orushozi orwihwamu amabaare. Niwe eibaare Yosh 5:2 eri yaasharisize Israili niwe ori kwemaririra (Ekyebir 32:4) (Reba Maimonedes Guide of the Perplexed, Univasity ya Chicago 1965 Ch 16 Orup 42) Ruhanga n’orukiri rwa Israili orukiri orwokucungurwa kwabo (Ekyebir 32:15) Orukiri orwabebembeire (Ekyebir 38:18, 30-31) 1 Samuel 2:2 niboreka ngu Ruhanga n’orukiri rwaitu orukiri orw’ebiro byona (Isa 26:4). Orukiri oru nimu ezindizaarugire nk’oku boona n’abaijukuru ba Aburahamu omu kwikiriza (Isa 51:1-2). Masiya akaihwa omu rukiri oru (Dan 2:34, 45) ngu ategyeke amahanga goona. Ruhanga, ti Petero nari Kristo nari omusingi ogu Yesu aryayombekaho ekanisa ye (Mat 16:18) oru nawe ayemereireho nk’omusingi.
Masiya niwe eibaare ery’enshonda eya hekalu ya Ruhanga, ei abatorainwe abari kwakira omwoyo ori kwera. Amabaare goona nigaihwa omu rukiri oru nirwo Ruhanga nk’oku Kristo yabaire ari nk’oku rwaheirwe Kristo orukiri rw’omwoyo (1 Abakor 10:4) orukiri oruri kugwisa kandi oruri kuteeza entsibo (Abar 9:33) ngu rukore hekalu. Kristo aryayombeka hekalu ngu Ruhanga abone kuba byona omuri boona (Abakol 3:11) ateke ebitu byona aha kanisa nigwo mubiri gwe okwijura omuriwe okuri kwijura byona omuri boona (Abef 1:22-23). Obu Ruhanga yaateire byona ahansi y’ebigyere bya Kristo (1 Abakor 15:27).
Obu Kristo ariheza kuteka ebintu byona omu butegyeki bwe, Kristo we wenka aryatebwa omu butegyeki bwa Ruhanga ogwe owataire byna ahansi ye ngu Ruhanga abone kuba byona ahari boona (1 Abakor 15:28). Nahabwekyo enyegyesa z’eki Platonist eziri kuhindura Ruhanga omwe na Kristo nizihakanisa ebya handikirwe. Kristo aryashutama aha rubaju rwa buryo bwa Ruhanga ahabw’ebiragiro kya Ruhanga (Abah 1:3, 13, 8:1, 10:12, 12:2, 1 Pet 3:22) abagane na Ruhanga ekitebe nk’oku abatorainwe baribagana na Kristo ekitebe ekyamuheirwe (Okush 3:21) nikyo kitebe ekya Ruhanga (Zab 45:6-7, Abah 1:8 Ruhanga niwe kitebe kyawe ekyahindwirwe ngu Ai Ruhanga ekitebe kyawe.
Ruhanga ori kutuma naakira ogu ou atumire (Yoh 15:20). N’eky’obushema munonga okugyira ngu ekintu nikbaasa okwetangaho ekitambo. Ekyi ni nk’okweyahuro nari omu nyikiriza y’obushatu okwetaguramu. Nahabwekyo enyegyesa egyi nehakana okuzooka nkoku kiri omu (Abakorinso 15).
Nahabwekyo entanisa ahagati y’okubambwa n’okuzooka eriho kandi eijwire. Okuzooka kukabaho omu mubiri ogwahindwirwe. Kitari ekyo tihariho okucungurwa nari okusharura. Okuteebekanisiza Kristo okutemba owa Ruhanga we kandi Ruhanga waitu, kandi isheitwe (Yoh 20:17) kukaba kuri okw’amazima kandi kwetongoire.