Abakristo Nizo Kanisa Zaruhanga
[A1]
Ekitabu Ekyamazima
Hali Abakristayo
Abaikirize
Ekitabu Kino Ntikili kuguzibwa
Cyabusa Kwegesa abantu
ISBN 0 646 20506 4
Copyright ©
1994,1995,1996,1997, 2001, 2007
PO Box
369, WODEN ACT 2606, AUSTRALIA
Ekyokubazna kikahandikwa Okwamunana 1994
Ekyakabiri kikahandikwa Okwakabiri1995
Ekyakasatu kikahandikwa Okwamukaga 1996
Bikatererwa mwa Australia by
Union Offset Co. Pty Ltd, Canberra
ENDAGIRO
OMUTWE GWOKUBANZA
1.
Ruhanga
Nkomwebembezi
1.1
Ruhanga
Isitwe
1.2
Yesu
mwana Waruhanga
1.3
Omwoyo
arukwera.
1.4
Enkoragana
Enyakuli Na mwoyo arukwera, Kristo Na Bantu.
1.5
Enkoragana Enyakuli na Kristo, Sitani ne’ nju
yaruhanga.
1.5.1
Kristo
nkomwana waruhanga.
1.5.2
Amazima
ali abo’abatakwikiriza
1.5.3
Ibira
nokwikiririza omuli Ruhanga.
OMUTWE GWAKABIRI
2.
ENTEGEKA YOKUHUMBUKA
2.1
Kusisa
kwomuntu
2.2
Kuhiimbuka
kwomuntu.
2.3
Baibuli
nkokutuha amazima.
2.4
Kwegarukamu
no kujunwa.
2.5
Kubatisibwa
2.6
Omutwe
gwakasatu
OKUJUNWA
KWOBUGABE BWO MUNTU
3.1
Kusaba nokuramya
3.1.1
Ruhanga nkekintu kusaba nokuramya.
3.1.1.1
Ekintu kyekuramya.
3.1.1.2
Ekintu kyokusaba
3.1.1.3
Abaing nabesoreza kusabira abandi
3.2
Ekoregana hagati yokujunwa nabiragiro
3.2.1
Ruhanga ni bara ryaitu.
3.2.2
Okujunibwa kwembabazi.
3.2.3
Entegeka hansi yebiragiro.
3.2.3.1
Habwaki abakurisitayo mborobera
ebiragiro.
3.2.3.2 Abakurisitayo ni kanisa ya Ruhanga.
3.2.4 Ebiragiro ikumi bya Ruhanga.
3.2.5 Ebindi ebiragiro ebikukwata ha muntu.1
3.2.5.1 Ebiragiro bwe bwokurya.
3.2.5.2 Sabato.
3.2.5.3 Omwezi omushaka.
3.2.5.4 Ebiro biri kwera bihumizibwa mumwaka.
3.2.5.5 Obuswerwa.
3.2.6 Owobushobozi
akurorera ebintu.
3.2.6.1 Kuhika hari ruhanga.
3.2.6.2 Kuhika habandi.
3.2.7 Orutaro nokukoma.
3.2.7.1 Orutaro.
3.2.7.2 Kukoma.
ORUKARA RWAKANA:
ENYEGESA OKUKWATAGANA NA MASIA
4.1
Obutakabeireho
Chrisito
4.2
Okufa
nokuhumbuka kwa Chrisito
4.3
Okwija
kwakabiri kwa Chrisito
4.4
Obwire
bwemyaka rukumi yokugaruka kwa Christo.
ORUKARA
RWAKANA: EKIZIBU KYOBUBI
ORUKARA
RWAKATANO: EKIBI KYASITANI
5.1
Okwihwa
kwasitani omwiguru habwokuhakaniza
5.2
Engesa
ezirikwoleka amazima
5.3
Obwire
bwokufa
5.4
Okuhumbuka
kwabafu
5.5
Okufubirwa
kwa bafu
ORUKARA RWAMUKAGA
6.1
Noha
rundi ekanisa kiki?
6.2
Ekitongole
kyekanisa
6.3
Ekigenderwerwa
netaswa yekanisa
6.4
Ekirikwera.
OMUTWE 7 OBUKAMA
BWA RUHANGA
7.1
Okuhangwa
kwo bukama bwa Ruhanga
7.1.1
Obukama
bwa mwoyo arikwera
7.1.2
Emyaka
Rukumi ya Kristo
7.1.2.1
Okugaruka
kwa Messiah
7.1.2.2
Okuterana
kwa baisirahiri
7.1.2.3
Ekiro
kyaruhanga
7.1.3
Ebera
yobukama bwaruhanga
7.1.3.1
Okwija
kwaruhanga
7.1.3.2
Ensi
empyaka na Yerusalemu Empyaka
7.1.3.3
Obugabe
bwo muntu.
OMUBIGUFU
OKUTANDIKA
Okuruga Emyaka Rukumi
narushanju abakiristu batura ni baikiriza munyikiriza yekigreeki arukwisana
eyaneo-platonism. Ebikubazaha Baibuli nkekigambo Kyaruhanga nomuntu mundagano
zona nkokurunisa obutegeki bwensi Ezimanyirwe kumanyisa k’obutumwa bwa Mukama
aha muntu okuri omu ndagano zoona kukahinduka kwashwekwa ahabw’okurwanira
obutegyeki omu nsi eyabaire n’emanywa.
Ekyarugiriramu nikyo kye
etegerezebwe nkikyokuroraho hakurato za Nicaea (325AD), Laodicea (C.366ad),
Constantinople (381AD) Kandi chalcedon (451AD). Ebyokuroraho bikaleta
okuhinduka ali Ruhanga nkoku byali bihairweyo Ekitebe kya laodicea (canon 29)
bikanagiriza sabato byareta enyikiriza yapepani nkokuranya hasandeebiro bikuru
byukwezi nka biri nabitanu okwekumi nabiri,pasika yekipagani kandi ekindi
kyarindirwe enkara zabaibuli kandi nebiragiro ebyahayirwe musa babitwara
nkebitaine mugaso kandi endagano empyaka zahindurwa munyegesa yekipagani
Ekyokuroraho Amateka yebyokula
hwaho nkokukozesa kubi ebihangwa 10 nebindi Ekyarugirire mubwomezi bwomuntu
Ekyarugiremu nanyuma yemwaka bikumi bibiri okukeya kwe byokurya kubaho habwo
kurya ibyokurya bibi hatariho kwikriza Amateka habiragiro byabaibuli.
Okushishikara kw’eitaka
kukorekwa ahanyima y’eitaka okushishikara kwamani ahabw’obutakuratira amateka
ga Yubile na Sabato eziri kureebana n’eitaka ahakuba ziine akakwate na kalenda
eri kukurata aha myezi y’emyaka ikumi na mwenda. Okuteekaho kalenda eri kugyendera ah’eizooba ekaba entambu
y’amaani omu kuhwerekyereza embera z’obwire nk’oku Mukama yaaziteireho ahabw’
mpanura.
Omukuristayo wa hati ntihaine
ahu ari kwesana n’omukristayo w’okubanza. Okutandika kw’abasiiramu n’entaro
ezaakuratireho ez’okurwanisa abasiiramu zikareetwa enyegyesa z’ebishuba ez’eki
kristayo ezateirweho omuri Bulaaya na Asia eya Buremgyerwe eizoba
ahabw’okukurata ey’ekigriki n’aba
Mukama omwe omuri bashatu n’okugyezaho kujwanzya Mukama n’ebindi bintu.
Eky’okubaza ngu Mukama n’omwe
omuri basatu tikyiri kukora ekyarugiremo omu myaka egyi yoona rukumi na
rushanju ni haihi ensi yoona okucurera ahabw’enyegyesa ey’ebishuba
n’okunshusibwa ok’w’abantu abari kugyezaho okukuratira Amateka ga Baibuli.
Ekigyenderirwe n’aka katabo
n’okushoboorora omu muringo oguri kwetegyerezibwa obutumwa bwa Baibuli
n’ekanisa y’endagano ensya ahansi ya Yesu Kristu n’entumwa. Tikiri ekyo kutisa ngu akatabo aka nikaza
kushisha ebishuba ebiri omu Baibuli ebikahandikirwa abantu. Ebihandikirwa nibyija kubugana n’ebiri omuri
Baibuli nk’oku enkara zikubibazaho eri. Omu muringo ogu n’oza kushanga akatabo
aka nikashoborora kurungyi. Aho kiri kuasoboka ebiri kubazibwaho mbwaho
bikoreirwe orukarara okwentantara okwereka amakuru agataine bwa mushinja.
Enkara emwe ey’omu Baibuli n’ebigingirire. Ekyokwitegererezaho (1 Yoh 5:7, 1 Tim 3:16, 1 Abakor 15:28, Okush
3:14) n’endijo yoona ekahindurwa ekigyendererwa kiri okubuuzabuza ngoenkara zo
ereeke nk’eziri kurata obusatu.
Mesiya ko arija azagaruraho
amateka go yahaire mosi ahari Sinai. Buri mukristayo aine omusango g’okuteeka
omu nkora okuramya okuri kurikubazibwaho omuri Baibuli. Omukristayo atekwa
kutooreza omwomezi bwa Yesu n’amateka go yaateireho akabaho nk’omuntu Atari
Mukama. Ekigyendererwa eky’omurimo ogu n’okushoboorora Amateka omu muringo
oguri kwetegyerezibwa nibwo ebishuba ebyamara emyaka rukumi na rushanju binagwe
aha rubaju reero amazima gije omu bwomezi bw’abantu ti nshonga ebi bakozire omu
naku z’enyuma omurimo gwaitu n’ogwo kweta abantu okweteisa n’okurata busya omu
bwomezi bwabo eteka.
OMUTWE GWOKUBANZA Chapter 1
OMUTWE GWARUHANGA
1.1
Ruhanga Isitwe
Mukama nuwe
alikusobora muhangi kandi muhingi wiguru, ensi kandi nebintu, bwona, ebirumu
(Gen 1:1; Neh 9:6; Ps 124:8; Isa 40:26,28; 44:24; Acts 14:15; 17:24-25; Rev.
14:7). Nuwe wenka alikupfa (1 Tim 6:16).
Nuwe Ruhanga waitu Isitwe kanid Ruhanga ise Yesu Kristu (Yoh 20:17). Nuwe Ruhanga owahaiguru muno (Gen.
14:18; Kub 24:16, Ebiragiro 32:8, Mark 5:7) kandi, niwe omu kama ahikire (Yoh. 17:3; 1Yoh.
5:20).
1.2
Yesu mwana Waruhanga
Yesu niwe Murokozi
webyahangirwe byoona (abakorintol 1:15) niwe wokubanza (arche yebihangwa bya
RMukama (Okush 3:14). Niwe mwana
nyamunegyere owa Mukama (monogene) (Mat: 3:17; Yoh 1:18, 1 Yoh 4: 9),
Owabakyirwe ahabwa omwoyo ori kwera akazaarwa Bikiraarwa bikira mariya Lk1:
26-35. Ni Kristo nainga masiya (Math 16:16, Yoha 1:41) akatumwa Mukama
kutubeera Umurokozi kandi omujunyi Math 14:33, Yoh 8:32, Abef 1:7, Tit 2:14). Naayetwa omwana wa worikukira byona (Mk
5:7). Akooreka kunomwana wa Mukama obu yazooka okuruga omubafu (Abar 1:4).
Akahebwa ekyitebe kyobukama kya Dawidi okutegyeka enju ya yakobo enaku ninaku,
kandi obukama bwe ntiburigira omuhero (Lk 1:32).
1.3
Mwoyo olikwera
Mwoyo olikwera
(engeso zabakwenda 2:4) nuwe bitekerezo rundi Mani garuhanga aga Yesu
yaturaganize kutusindikira tokubahamu naitwe (yohana 16:7). Tari muntu okwihaho
n’amaani ga Mukama nigwo muringo oguri kutubaasisa kutunga ebyeiguru (2 Petero
1:4), twegusire omoyo ori kwera (Ebyakozwena 9:17, Abefeso 5:18) kutacuka
tweena abaana ba Mukama (Yubu 38:7, Abar 8:14, 1 Yoh 3:1-2) kandi abikara hamu
na Kristu (Abar 8:17, Abagalatiya 3:29, Tit 3:7, Abah 1:14, 6:17, 11:9, Yak 2:
5, 1 Pet 3:7). Mukama gabira orikugwena
weena (Luke 11:9-13) kandi ori kukurata ebiragiro bye, kandi ni gwikara omuri
abo abari kukuratira amateka ga Mukama (1Yoh 3:24; Ebyak 5:32). Mwoyo ori kwera
nigwo guri kwooreka abairu ba Mukama amazima goona (Yoh 14:16,17,26). Omwoyo
ori kwera nigwo gureeta amaani go kuhamya (Ebyak 1:8). Nigugaba ebiconco nkoku bihandikyirwe
(1Abakor 12:7-11) kandi gwine emibazi (Abagal 5:22-23) kandi tigugabwa
haminzani (Yoh 3: 34, Abar 12:6). Nigwo muhanda ogu Mukama ari kukozesa (Abakor 15:28, Abef 4:6).
1.4
Enkoragana anyakuli ha Mwoyo
alikwera, Yesu Na Bantu
Mwoyo gwaruhanga
gukaija mu Bantu kuraba muli Yesu (Heb 7:25). Ekijuma kyokubanza kyomwoyo
kikahebwa abantu mu kubatizibwa kuruga mu baroma 8:28 ekiri kugamba
ebyokurorwaho bitaije kuhika kwomubire.
Tukazarwa bushwaka
baitu twagumizamu nitu Kura, mu mwoyo gwa Yesu Krisito kuhikya twaizire muukama
bwaruhanga, Mwoyo arikwera nugwo mwoyo guhikirire. (1Yohana 4:6, 5:6) kandi
akaba nabaza amazima mubintu byona nitukura muli Yesu omwebembeze mubitinisa
byona (Eph 4:15) mwoyo alikwera gwa Ruhanga (Rom 8:14) kandi mwoyo gwa
baikirize (2 Cor 4:13) ekiri kusera ebintu byona ebimanyirwe (1 Cor 2:10-11,
12:3ff), nahabwekyo omwoyo ori kwera ti ari Mukama oyetongwire omuri ba Ruhanga
bashatu okwihaho nigwo muringo ogu turi kuhindukamu elohim (Zek
12:8). Omwoyo nigwo guhitsya ahari
Mukama ebirohozo byaitu nokubaho kwaitu.
Tuhamira omuri Yesu Kristu nkomushuganisa waitu kandi elohim wo muritwe nainga Theos (Zaburi
45:6-7; Zekekeri 12:8, Abaheburayo 1:8-9).
Nigubaasisa Kristo kutuyamba, kutwigiriza no kutugwisa gye kandi
gutusoboza kukora omu maani ga Mukama.
Omwoyo niguha buri omwe ebi Mukama ari kumwetengaho bireteera obwomezi
uburungi (1 Abakorinto 12:7-11).
Omwoyo nigubaasa
kurazibwa (1 Abatesaronike 5:19) ahabwo kugunagirira nainga omuntu ku arikuba
aine okushaha (Abefeso 4:30) nahabwekyo harimu amagoba no kufeerwa nkomuntu.
Omubazi g’omwoyo
ori kwera ni rukundo nkoku kyiri omu (Abag 5:22). Ku turaabe tutari kukundana
omwoyo guri kwera niguba gutatulimu. Omwoyo nigo muhanda ogu turi kuramizamu
Mukama (Abafil 3:3). Nahabwekyo tigushemereire kuramizibwa nka Mukama kandi
tiguri kwingana Mukama Taata. Nigwo
guri kureetera Kristu kugyira amaani. Kristu ni tataitwe nakuzona byoona (Isa
9:6) nkoku hariho ba taata baingi omu iguru nensi (Abef 3:15).
Enjuzona zoona
nizeteererwa Mukama Taata nikyo tweena turi kufukamira tukamuramya (Abef
3:14-15). Kristo niwe mujugaijo webyahangirwe. Ebintu byoona omu iguru no mu
nsi bikahangwa ahabwe, ebiri kureebeka nebitareebeka nobu byakuba ebitebe
byobugabe, obukama, obukurembezi, nobushoboorozi, ebintu byoona bikahangwa
omuri we kandi ahabwe. Ari omu maisho
gebintu byoona kandi ebintu byoona biriho ahabweye (Abakol 1:16-17) kwonka ni
Mukama owamutaireho kandi owayenzire ngu ebihangwa byoona bibeho omuri
Kristu. Nahabwekyo, Kristo ti Mukama
omu muringo nkogu Mukama Taata ari Mukama kandi we wenka otari kubaasa kufa (1
Tim 6:16) otuuraho enakuzoona.
Abakristayo omu nsi
egyi nibeetwa kukora omurimo nokwehayo.
Baingi nibeetwa kwonka abakye nibo batorainwe (Mat 20:16, 22:14).
Abakristayo nibo batorainwe nkoku Kristo yatorainwe Mukama (Luke. 23:35). Abatorainwe bakatoranwa Kristu (Yohana 6:70,
15:16, 19) obwe ari kunagyirwa Mukama (1 Petero 2:4). Omu kuyamba ekanisa,
abatorainwe aribo kanisa nainga ecclesia, nibahebwa okumanya ebyekyama ebya
Mukama. Omwoyo ori kwera nigwo muhanda
ogwabaheirwe okumanya ebyekyama nobukama bwa Mukama (Mariko 4:11). Ahakuba obwengye bwa Mukama nibugambwaho omu
kyama (1 Abakorinto 2:7) nibushoboororwa abairu ba Mukama (1 Abakorinto 2:7,
15:51).
Ahakuba okwenda Kwa
Ruhanga nikushoboororwaho nkekyama (Abefeso 1:9) ekyyi Mukama yaheire abairu be
omu kworekwa. Okwongyeraho, ekyama kyiri omubureeberezi bwa Kristu okurabira
omu batorainwe.
Ku muraabe
mwahuriire oku naakwatsibwe ekisaa za Mkama ezi nahairwe ahabwanyu, oku
naamamanyisiibwe orukurato egyo omu kushukururirwa omu bigambo bikye, naimwe,
ku muraabishome, nimwija kwetegyereza oku naamanyire enkurato za Kristu,
etaramanyirwe Bantu ira ryona, nk’oku hati eshuururirwe abatorinirwe beye
barikwera na baanabi omu mwoyo; oku abanyamahanga nabo bari abahunguzi hamwe
naitwe, n’engingo zomubiri gumwe naitwe kandi bakwataniise naitwe omu
byaraganiisibwe omuri Kristo Yesu ahabw’engiri.
1.5
Okukoragana okunyakuli ha Yesu,
Sitani n’enju ya Ruhanga
Aloho ebigambo
bingi ebirikugambwaho mu Bibuli nka Elohim rundi Theoi, baitu nibimanyisa
Ruhanga, Yesu Kristo akaba Ali kimu mulwebi ebikugambwaho mu Endagano empyaka
inka Elohim (Rora Zech 12:8). Yesu nabazibwaho endaganoempyaka inke nyunyuzi
omu nsi empyaka zanyekya ezagarukire omu nsi naija kukora hamu nabo abakomerwe
(Rev 2:28; 22:16).
Ruhanga
akakwatibwaho Bibuli habwokuba Ruhanga kandi Ise wa Yesu (kuruga Roman 15:6, 2
Cor 1:3, 11:31; Eph 1:3, 17 Cor 1:3; Heb 1:1ff; 1 Pet 1:3; 2 Jn 3; Rev 1:1, 6,
15:3 Yesu akaiha obwomezi, amani no busobozi ha kiragiro kyaruhanga Ise (Jn
10:17-18).
Kristo akaba aine
amani agali hansi yaruhanga Ise (Matayo 21:31, 26:39; Mk 14:36, Yohana
3:16, 14:34). Ruhanga akaha abakomerwe
Yesu kandi Ruhanga nakira Kristo (Yohana 14:28) kandi nakira byona Yohana 10:29
Ruhanga akatuma omwana we omu wenka omunsi nukwo twikiririze omuliwe (1 Yohana
4:9). Ruhanga akaha Yesu ekitinisa
Yohana 8:54. Ruhanga nakira Yesu Kristo
(Yohana 14:28).
Ruhanga nuwe mwandara
(sur) inkamabale rundi orusozi agandi agakwihwa mukuguma kya Joshua 5:2
ebyasiramwire abaisirahiri; ebyokuhondera kandi ebyabakwasireho Deut 32:4
Ruhanga nuwe mwandara wa baisirahiri kandi mwandara gwobwomezi (Deut 32:15)
mwandara gwa babetherehemu Deut 32:18, 28-31.
1Samuel 2:2 nkyoleka Ruhanga waitu mwandara, gwobwomezi (Isaya 26:4)
bakuratira okuhikira inywe abaseramurole omwandara gu mwalimirwemu nikina
ekihamire nambere mwalimirwe mwa abrahumu mukwikiriza Isaya 51:1-2 kuruga
mumwandara (Daneri 3 2:34, 45)
kusingara ebyensi Ruhanga mwandara rundi musingi nambera tusigikira kandi
nambere Yesu alwombeka ekanisa (Matayo 16:18) kandi nambere alihumurura.
Messiah nuwe mukuru mukanisa yaruhanga yobakomerwe ba mwoyo mukanisa enkoto
yamwoyo olikwera, Ekanisa guli mwandara gwaruhanga ogulimu Kristo kandi
ogwabaire Kristo omwandara gwamwoyo (1
Cor 10:4) omwandara ogulimu sengenge Na gati Romani 9:33 kokora ekanisa.
Yesu akombeka
ekanisa yaruhanga nukwo abe naitwe mu byona (Eph 4:6). Ruhanga akatuha Yesu
kuba naitwe mu byona (panta kai en
pasin Col 3:11) kuteka ebintu byona habigerebye (1 Cor 15:27) kulema
ebintu byona ekanisa kuba mkomubirigwe kwijurwa omutimagwe mubiili kintu kyona
(Eph 1:22-23). Ruhanga obu yatireho ebintu byona kulemebwa Kristo nikimanyisa ingu
Ruhanga nuwe yakikirize ebintu byona bibe habigerebya Kristo (1Cor 15:27).
Yesu obu yakirize
ebintu binu naija kuba isomo ekyokuroraho kyaruhanga arwatirwe ebintu byona
kulemwa Kristo ogu Ruhanga ayakuba hona hona panta en pasin 1 Cor 15:28 not as
per RSV. Yesu naija kwikara hamukono gwobulyo gwa Ruhanga mudagira (Heb 1:3,
13,8:1, 10:12, 12:2, 1 Pet 3:22). Kandi
najwekwa ekondo yaruhanga abakomerwe obu balihaibwe Kristo Rev 3:21 aruli kondo
yaruhanga (Psa 45:6-7; Heb 1:8) or Ruhanga kondo eyahindwerwe ekondo (see foot
note to annotated RSV).
Ruhanga
ayasindikire nakira ayasindikirwe (Yohana 13:16) abahaireza tibakukira
Ruhanga (Yohana 15:20).
Yesu akabuza buza Sitani kandi yamugamba enzito zirikuswekera ogwire okuruga haiguru iwe nyunyuzi ya nyenkya mwana WA bukire (Isa 14:12) inkomazaire rundi omwegesa akakwatwaho huwe inkaruhanga Isitwe.
Yesu akaba nyunyuzi
arwarugire mwa Yacobo (Num 24:17) kikaba kihandikirwe mukitabu kyamusa ingu
anyunyuzi zonyenkya inkezali zigambirweho ziri mukitabu (mu Jacobo 38: 7) kimu
halibyo kikajoka muntu WA Yakobo kandi kuruga mu Davidi (Rev 22:16).
Elohimu amanyirwe
nkaYesu akaba atakabaire munyanzigwa hali iguru, Isinga likaba linibwe sitani
(kuruga Isaya 14:12 Ezekeri 28:2-10).
Yesu Kristo
akakomwa kuba mwebembezi WA ba Isirahiri kuruga Psalm 45:7 Na bebembera. Yesu akaba atali mukikaro kyenyunyuzi kandi
atanihize mirimo hohikya aligaruka omurundi ogwakabiri, esinga ne mirimo akaba
nekorwa Kristo nabakomerwe abali nibakora enkenyunyuzi zanyenkya mutima yabo
(kikahindurwa nyunyuzi zabulikiro mu 2 Petero 1:19) akomerwe bakaraganizibwa
kukora namani kuruga mukuhumbuka 2:18.
Sitani inkorwezire
bukire, akabuzabuzibwa Ruhanga Isitwe inkanukwe tugambirwe mu Isahiri 14:12
akalengaho kusisa ebara lyaruhanga Iguru yenyunyuzi zaruhanga rundi zobyomenzi
abakome.
Abakomerwe niyo
kanisa yaruhanga inkokuturora mu Psalms 82:1 kyamagoba kugikwata oti abahereza
ba polycarp, abahereza ba Yohana bali mu Psalms 82:1 inkokukirengesaniza na
theoi rundi Ruhanga kandi otwalizemu na bakomerwe amabara gabo abaikirize
(Against Heresies, Bk 3, ch,6, ANF VOL 1, P419).
Aloho abana baingi
baruhanga (kuruga mu Jacobo 1:6, 2:1, 38:7; Ps 86:8-10, 95:3, 96:4 135:5)
inkabamanyirerwe Ben Elyon rundi bana bahaiguru na Bantu abakomerwe naba
bakabateraniza humu nabana baiguru mwaruhanga (Kurunga muromani 8:14) Yesu
nabakomerwe inkabana baruhanga nibo hali naruhanga kuraba mumwoyo arikwera
kuruga mumusingi kwensi. Yesu akateka
hansi obusobozibwe yafoka musaija, Huwe nabona abakomerwe bakarukwamu amani kusigikira haga mwoyo alikwera nabo abahumbukire
kuruga mubafu (Romani 1:4).
Kuruga (mungeso
zabakwenda 7:35-39) akaba alimalaika arwabalize Na Musa ha Sinali kandi onu
malaika akaba Ali Ruhanga mu bagalistiya 4; 14 Paulo akegoza wenka Na malaika
WA mukama Na Yesu Kristu.
Naitwe turyaba nka
ba malaika (Mat 22:30) nkekiragiro (Lk 20:36), tube abahunguzi na Kristo (Abar
8:17, abagal 3:29, Tit 3:7, Abah 1:14, 6:17, 11:9 Yak 2:5, 1 Pet 3:7). Endagono eya Ira negamba ahari malaika wa
YHWH nka Yehova na Elohim (okur 3:2, 4-6) ahu Ruhanga na Elohim ari ba Malaika
(Zek 12:8).
Psalm 89:6-8
neyoleka aloho ekitongele kyamoyo (qeclosim of quadoshim, aloho kikosesebwa
abantu/kurum abahomerwe abomunda nabaheru kinu kikimanyibwa inkekitongole
kyebiragiro.
1.5.1
Kiristu inkomwana wa
Mukama
Sitani akalengaho kubuzabuza Yesu mumihanda yengi. Ekyokubanza sitani akabanza kwefora inka Kristo omwana waruhanga
kuraga (Mumatayo 4:3; 4:6 Lk 4:3) abag rwirwe hansi nabo bayejora inka Kristo
omwana waruhanga (Mumatayo 8:29 Luka
4:41 Marako 3:11) Sitani akelengaho kwejora inkomwana waruhanga nukwo afune
amani inkaga yesu nkoku Ruhanga akaba agaragaize bamalaika kuhindura sitani (mu
Psa 91:11-12). Sitani akalengaho kuhura ebibyona kandi nayongeraho buli dakika
habwa sitani kugenda nagamba gamba akalengaho kutwara obwomenzi bwakristo.
Kristo atalengeho bwire bwona kuhabura stani rundi abamuhonderaga kubagambira ati akaba ali Ruhanga rundi mwana wa Ruhanga mazimakwe taloho mukwenda aya gambire ingu kristo nuwekwe ruhanga kuhikya akufakwe okwamazima okwagambire kristo akaba aliruhanga mu mulingo ogundi ruhanga isitwe nawe akaba ali ruhanga kandi akasingura obu yamazire kufa. Abahakaniza bakristo bakairira mubwomezi bwe ebyokuroraho byona bikaba nibyenda kubuzabuza kristo ali ruhanga kandi ejwe ebiragiro stani akangaho kwikiririza muliwe yaraganiza yesu kuha obukama obworaba naikiririza muliwe. Yesu, atahakanize, obusobozibwe kwiha obusobozibwe mukulema akaba mukuru Kwihaho akagarukamu ati Kikahandikwa; okiririzege muli Ruhanga omuwenka kandi muwe tili junwa, Kristo, atagambire sitani eki, sitani akamwikiririzamu kandi yamufora eke kiragiro. Yesu munkuraye yona atefole inkaruhanga, kwihoho akagamba nuwe mwana waruhanga enu erinsonga arwalekere nibamubamba hamusalaba
Nkoku kikutandika
mu (Matayo 27:43) abo abakwikiririza omuli Ruhanga, naija kubajuna obu muraba
nimumwenda akagamba Ali mwana waruhanga.
Kikaba kiri hanu
nkoku Kristo akacura kuhikiriza ekyahandikirwe ha Psalm 22:1 Ruhanga wange,
Ruhanga wange nyowe onagireki
Kristo we akaba atakwe yikiririzamu mkaruha kubaza kinu ham akaba Ali
muli abo abaizire mumulingo gumu ekicweka ekitakurabwamu, ekyamaganyi
1.5.2
Enyegyesa
ya Agatali ga Kristu
Enyegyesa ya agatali ga
Kristo gakalandikira mu Yohana 4:1-2 endagira ayabaireho muyohana 14:1-4
babikora kubi mu irenaeus, orukara rwe 16:8 (ANF, VOL. fn P 443).
Hanu noho tukumanyira omwoyo gwaruhanga, Buli buhikiririre bwona obukugamboho, Yesu Kristo bwaruhanga kandi obuhikiririre obukubaganizamu yesu Kristo obu tubuli bwaruhanga also bahakani.
Aba historian bagambo
(VII, 32, P. 381) bati omuhanda kukabuza buzibwa abo abaikirize kubaganiza
omuntu hali Kristo akwikiriza
Kristo, mkomwana
tali niwe Ruhanga kiri no mu Luke 22:70 bona bakagamba niwe oli, mwana
waruhanga? Akabagarukamu, ati kihikire ekimugambere nenyowe, Akamanyirirwa muno
mkomwana waruhanga mu
·
Matayo
27:54 mazimakwe onu mwana waruhanga.
·
Marako
1:1 aine omwoyo mkogwomwana wa ruhanga
·
Luka
1:35 kikagambwa omwoyo ogurazarwa nigwija kwetwa omwana waruhanga.
Kwetegereza kinu
Yesu mwana waruhanga kijukizo kuruga mwaruhanga
Simoni Petero
akagarukamu kandi yakaguza, “niwe Kristo, mwana ayomire waruhanga
Yesu yamugarukamu
kandi yomukaguza ati “omugisa guhairwe Simoni Barjanah, ebyomezi kandi omusahi
tugubibazolire, baitu ise nyowe oruli mwiguru (Matayo 16:16-17).
No mumataijo 11:27
nikigamba ebintu byona bikamuhebwa habusobi bwese kandi taioho muntu wena
arukumanya omwana atarabire muli ise kandi taloho muntu wena arumanya Ise
atarabire mumwana nambere omwana alkiririza kukwanjura muli ise noho Ruhanga
atwajura ebintu byona mu Bantu kandi abina Kristo abwanjura muli intwe.
1.5.3
Ibira Nokulema kwamani
garuhanga
Taloho kugonza ngu
Ruhanga abekimi rundi mukama mu fumo 30:4-5 niturora ebira lyaruhanga kandi
aine nomwana.
·
Noha ayatembere omu iguru yasirimuka?
·
Noha
ayafumbatize omuyega omuntomize?
·
Noha
ayebuhere amaize omu rugoyerwe?
·
Noha
ayemazireho empiro zona ensi?
Ibaralye nuwono, niwara lyomwanawe nuwoha ebworabo
amanyire. Ebigambo byona ebya Ruhanga bikolengwa:
Uwe niyo engabu hali abo abakumwesiga otongera habigambo bye aleke okukuhana iwe okusagwa oli mubili webisuba, Bibuli neyesoboraha hiyo yonka ebira lyaruhanga niherezebwa kusigikira akikakuzo kandi kyolekebwa inkoku kitakuhakaniza isitwe nomwana baitu aine omwana kweyongerayo mundagano empyaka nikyokeka ngi isitwe nuwe kwikiriza, Yesu yamugambira ati omukazi ikiriza nyowe akasumi nikaija akamutaliramizamuga Isitwe harusozi runu nobuhakuba Yerusalemu. Baitu Imwe akagamba ati mu Yohana 4:23. Baitu akasumi nikaija kandi kahikire abarukuramya amazima akaramzamuga isitwe omwoyo nabo abamuramysaga kabahikire okumuramya omumwoyo namananu.
Kristo hanu akasora ekintu ekituraikiririza omu mkaisitwe kandi atali nuwe wenka muntu ali omu iguru kandi nka musa okuyanikire enjoka omu iguru nukwo omwana womuntu kimusemerire kiki okuhanikwa omuntu wena anyakwikiriza abe nobwomezi obuhwaho omwiguru. Baitu Ruhanga nikwo yagondeze ati ensi omwana we ayazairwe omu wenka nukwo ogu wena arikumwikiririzamu asobole kutunga obwomezi obutahwaho.
2.1 Kusisa kwomuntu
Omuntu akahangwa mukisani kyaruhanga (Gen 1:26-27). Adamu ne Eve bakacenwa habwe ebibi (Gen 3:16-19) habwe ekibi kinu kubonabona nokufa kukaija hamuntu (1Cor 15.22 Romani 5:12)
2.2 Kujunwa Kwomuntu
Ruhanga takwenda ekirungi kyona kujunda (2 pet 3:9) nukwo omuntu asobole kuruga mu kibi, nukwo okufa. Ruhanga aine entegeka tokujuna ebibi byokufa nokuhumbuka kwo omwana yesu kristo (Yohana 3:16) entegeka yokugesa mkakristo nuwe kijuma kyokubanza hali abo abafwire (1Cor 15:20) Entegeka yokujunwa ari yambukiro mumwoyo gwabible (Lev 23).
2.3 Baibuli Kitabu Ekihikire
Kristo yagamba omuntu tayomera habwebwoiwa bwonka baitu hayomera hwekigambo ekirugire mu kanwa ka Ruhanga (Matayo 4:4 Luke 4:4) Baibuli nemanyibwa ekitabu ekirikwera (Daneri 10:21) nikisoboraho kujunwa kwomuntu nentegeka Yamani garuhanga (Ex 9:16, Romani 9:17) kujunwa nikumanyisa yesu kristo (Romani 10:11) kutaha omu kitinisa kye? Yabandiza ha musa na banabi bona yabasobora omubyahandikirwe (Luka 24:27) byona ebya handikirwe wenka (Matayo 26:56) Romani 1:2). Baitu kinu kyona kikahonukyo banabi ebibahindire bihikire, bihabule kandi bibegese ebihikire omuntu wa rahanga abe wokumalira mumirimo yona.ebyahikire mubwire bwa kristo nabaigesebwa kikaba kiragano kikuru (Matayo 21:42; Marako12:10). Engeso zabakwenda 17:2. Endagano enkuru nikyo kyahandikirwe kyokubanza kya ruhanga mu 2 temeteho 3:16.
Ebyahandikirwe omu bwire bwa Kristo nentumwa bikaba biri eby’endagano ya ira (Mat 21:42, Mk 12:10, ebyak 17:2). Endagano ya ira niyo eri kugombwaho ku ni omwoyo gwa Ruhanga 2 Timo 3:16. Endagano ensya neyongyera aha ndagano ya ira kwonka terikuza omu mwanya gwayo.
Endagano ya ira
ekahandikwa omu biro ebya kare hati tugyire obwesigye (Abar 15:4). Enshobi niziruga ahabwa obutamanya ebyahandikirwe
(Mat 22:29, Mk 12:24). Aba beroa bakaba
nibashoma ebyahandikirwe buri zooba nibashwijuma ebigambo ebyo ku biradenikwobiri. Ebyo bikabaretera okugambwaho ku babaire
bari barungyi. Ekishushani kyona kya
Baibuli, ekiragiro aha kiragiro, omushororongo aha mushororongo (Isa
28:10). Ebyahandikirwe nibyoreka ku
Yesu ariwe Masiya nainga Kristo (Ebyok 18:28).
Ni Kristo, ari kurabira omu mwoyo ori kwera ori kwigura emitima yabato nai niwe ari kutandikira aha ntumwa
kugira ngu ebihandikirwe bibone kwetegyerezibwa (Lk 24:45).
Ebyahandikirwe by’endagano ya ira nibiteekwa kuhikirizibwa (Mat 26:54, 56, Mk 12:10, 14:49) Kandi ebyohandikirwe tibibaasa kwihwaho (Yoh 10:35). Ebyahandikirwe byona nibigwisa ahari Yesu nainga biryagwisa ahari Yesu aha kwija kwe okwa kabiri (okush 1:7, 12:10, 17:14, 19:11-21) obwo aine obushoboorozi nekitinisa (Mat 24:30).
2.4
Kwegarukamu Ebibi
Omuntu kwomera
rundi kutanga obwomenzi obutahwaho Ruhanga atusaba kurokoka ebibi, kwegarukamu
ekyenwe (Luka 13:3, 5).
Yesu akasindikwa kweta
omuntu wena ayegarukemu Luka 11:32.
Yesu akatondika omukorogwe hayuma yayohana omubatiza (Matayo 4:12)
okukwatwa kwayohana kukabaho hakumalira emyaka 28 kumara kufa (Yohana 3:22-24,
4:12) kandi omu mwaka ogwe ikumi netano omu businga bwa tiberious (Luka 3:1),Okuruga habiro ebi Yesu akabanza okutebeba
nokugamba ati mwegarukemu baitu obukama obwomu iguru bumazire okuhika (Matayo
4:17) kandi bakagenda nibatebeza okwegarukamu yabaha amani gokubinga emizimu
nemwoyo arwiragwire,(Mariko 6:7:12, Luka 10:1, 17-20).
Okweteisa
kukegyesibwa ku nigwo muhanda gwo kumara ekibi (Ebyak 8:22) ngu ebiro byo
kugarukabusya biruge ahari Mukama asyo ayohereze Kristo owatorainwe ahabweitu
(Ebyak 3:19-20).
Obwire bwodoma,
inkamukwe kigambirwe Ruhanga akuturora muno, hali Yesu akaragira abantu bona
begarukemu, bongeroho ekiro, kyokucwerwa emisango (Engeso zabakwenda 17:30)
hati kwegarukamu kuhikire aba Gentiles, Rora mugeso zabakwenda 15:3
Kuruga mu
kwegarukamu nokugaruka hali Ruhanga abayegarukiremu ebibi byabo basemerire kukora
ebiraganizabwe engeso zabakwenda 26:20
Ekanisa ya ba
aphesus aketebwa ekanisa yo kwegarukamu no kwijuka kuruga mukugwa no kukora
emirimo murundi ogundi inkeyali akozere kubanza Rev 2:5 Ekisana ekanisa aruli
mu Pergamum aketwa habwokwegarukamu Rev 2:16 ekumanyisa ekanisa mu ihyatira
(Rev 2:21-22) ekyali kinagirwe mukitabu nabo abegesa bedini Ekanisa mu stardis
eketwa mukwegarukamu rundi Kristo naija kwija muli abo mkomusuma ekiro kandi
tibalimanya saha ayaliziramu (Rev 3:3) Abo Kristo akwenda najuliza kandi
nabakyena,Nabasaba ngu (muli kinu eky ba laodileons) zealous na nabo
bakegarukamu (Rev 3:19) kwegarukamu hati nikutambura mubuli kanisa zona
zaruhanga, kuba bujunanisibwa bwabona (Jas 3:19-20).
2.5
Kubatizibwa
Yesu yaija yabaza
nabo nagamba ati: Mpairwe obusobozi
bwona kuhondera aho bahumbukire (Matayo 28:18). Akaragira abegesebwabe kugenda kandi kukora,ebibayesibwe mu
mahanga gona babatize mwibara iyesitwe nerya mwana nerwa mwoyo alikwera (Matayo
28:19) mubegeso abwa Kristo byona abiyabaragire nawe naija kuba nabo ebiro
byona kuhi ewa akumalira kwemyaka
yabo (Matayo 28:20)
Kumara kwegarukamu
ojunwe nukwo otunge ebisembo kuruga mwa mwoyo alikwera (engeso zabakwenda 2:38)
tosobora kutunga mwoyo alikwera rundi buli oyegarukiremu kandi wabatizibwa,
nozarwa obwaka biri otazairwe obwakabiri tosobora kutaha mubukama bwaruhanga
(Yohana 3:3, 5) kwegarukamu nukwo kubatizibwa kandi noikiriza mwoyo muhikirire
kubalizibwa kandi noikiriza mwoyo muhikirire kubalizibwa kiragiro kiri
mubaibuli, Omukoro gwokubatiza gukaletwa Yohana wababatiza orwabatize Yesu mu
mwoyo ogurukwera (Marako 1:48) Yohana akagamba ati Yesu nuwe nabatiza na mwoyo
ogurukwera nomuro orugalirwe (kibalizibweho mu chaff) Luka 3:16-17 mwoyo
arukwera naturagira omuhanda gwaruhanga.
Kwesengereza nokbyama
hamikonoye mwoyo arukwera akatekaniza tutakabatizibwe kukoragana nabuli omu,
Mwoyo natwara abakomerwe mwaruhanga kuraba muli Kristo (hebulaniya 7:25)
Ekijuma kyokubanza ekyamwoyo kikahebwa abo abantizibe kuruga (mubaroma
8:23).Ekikuragira kiti kuhumbuka tukusobora kubaho rundi buli orabire mukufa
tukazarwa obwakabire, baitu twagumizamu nitukura mumwoyo gwa Kristo kuhikya
tulija mubukama bwa ruhanga.
Kunu nikwoleka ngu
mwoyo arukwera mukubatizibwa nigo maize giziba gobwomezi tukaraganisibwa
Ruhanga kuraba mubakwendabe (Isaya 12:3) ganu amaize gomwoyo arukwera kukaba
kuli kuraganiza kwaruhanga mu Jacobo inkoku kyahandikirwe mu Isaiah 44:3. Ruhanga nuwe maize gobwomenzi (Jer 2:13,
17:13; nomu Zech. 14:8). A linu nirwo esiba lyamaize gobwomeze Rev. 22:1 Kristo
nabaza nkomwoyo (Yohana 7:39) akabaza kuruga muliwe ngu amaize gobwomezi
gagenda (Yohana 4:10-14, 7:38 cf Isaya 21:3, 55:1, 58:11, Ezekeri 47:1)
abaisirabiri mwoyo gwecumi gwamaize kuraga mu ezekeri 36:25) nigo maize
gobwomezi rundi gwa mwoyo arukwera.
Abakwomerwe banya amaize ataloho busuru Rev. 22:17.
CHAPTER 3 (EKICWEKA 3)
3.1
Kusara no kwikiriza
3.1.1
Mukama
nkekintu kyokusaba nokwikiriza
3.1.1.1 Ekintu
cyokwikiriza
Omwanya gwamani
n’akamanyiso k’abatorainwe no kwikiriza ku Ruhanga ari omwe kandi Kristo ari
ahansi ye. Tihaine ondijo Elohim ou
turi kuramya okwihaho Ruhanga wenka (Ebir 30:17-18). Ruhanga akataho ekiragiro kyo kubanza.
Ninye Mukama
Ruhanga owakwihire omu nsi ya Misiri omu nju y’obuhuku. Otarigira baaruhanga abandi nyowe ndiho
(Okur 20:2).
Tushemereire
okukunda Ruhanga nokumukorera n’emitima yaitu yona n’amagara gaitu nikwo tubone
enjura yo kweza emisiri yaitu n’amatungo gaitu gabone obunyasi (Ekyebir
11:13-15). Kwonka twine endagano ensya
ahu Ruhanga ari kuhandika ebiragiro bye omu mitima yaitu. Ni Ruhanga waitu turi abairu be, nitumuramya
kandi tuhikiriza ebiragiro bye (Abah 8:10-13).
Tushemereire kuramya omu maisho ga Mukama Ruhanga waitu (ekyebir 26:10,
1 Sam 1:3, 15, 25). Ogu niwe Ruhanga
Tata omwe owamazima. Okutunga amagara agatahwaho tushemereire kumumanya
n’omwana we Yesu Kristo (Yoh 17:3).
Tuhimbise eizina rye kandi tumuramye tujwaire ebyo kuhikiirira (Zab
29:2, 96, 9. Ensi yona nemuramya kandi
eyeshongora eizina rye (Zab 66:4). Obu
ni obunabi oburije kuhikiirira. Amahanga
gona agu yahangire garyamusimbira amaju nigatetema (Zab 96: 9) omu maisho ge
nigahimbisa eizina rye ahaduba niwe Ruhanga wenka (Zab 86: 9-10) Ruhanga
omuhangi waitu. Ni Ruhanga waitu turi
entaama ze (Zab 95:6-7). Ni ori kwera
(Zab 99:5, 9). Okumanya ou turi kuramya nikyorekwa
obumanyiso. Obwo bumanyiso nibwo:
1.
Sabato
(Okur 20:8, 10, 11), Ekyebir 5:12.
Sabato n’akamanyiso rwagati yaitu na Ruhanga ori kutweza (Okur
31:12-14).
2.
Pasika – Pasika n’akamanyiso omu (Okur 13:9,
16). Pasika n’emigaati etatumbisibwe
n’akamanyiso k’ebirangiro bya Ruhanga (Ebyebir 6:10) nkoku endagan ensya eri
kubigamba, okucungurwa okiri kuhika ahari abo boona abari muri Kristo (Abar
9:6, 11:25-26).
Obumanyiso obu bw’ebiragiro, Sabato na Pasika ekigyendererwa kyabyo
nokukuma omuntu ngu abaramya ebishushani (Ekyebir 11:6). Obumanyiso obu bubiri n’akamanyiso k’aha
kiganja n’obuso bw’abatorainwe Ruhanga kandi hamwe n’omwoyo ori kwera nibyo
biritandikirwaho okuta akamanyiso aha buso bwabantu. 144,000 bo mubiro by’aha muheru okushuur 7:3. Nibigwisa omu bindi biro ebiri kwera.
Kristo akagira ati, oramye Mukama Ruhanga wawe kandi we wenka abe niwe
wakorera (Mat. 4:10, Lk 4:8).
Nahabwekyo omurimo n’okuramya ni kimwe omu Baibuli. Okuramya Ruhanga okurabira omu biragiro
by’abantu no kumuramiza busha (Mat 15:8-9) ahakuba Tata nayenda ngu abantu
bamuramye omu mwoyo no mu mazima (Yoh 4:21-24). Ahakuba naitwe abashazirwe aba’amazima itwe abari kuramya Ruhanga
omu mwoyo n’ekitinisa ekiri omuri Kristo Yesu (Abafil 3:3). Orukiiko rw’abakuru boona atairemu na Yesu
nibaramya Ruhanga owahangire byoona kandiou byabaireho ahabwa okukunda kwe
(Okush 4:10). Ahabwa ekiragiro kya
Kristo, omubiragiro (Okur 20:3) m’ahabwa okushuururirwa nituramya Ruhanga (Okush
22:9).
3.1.1.2
Ekintu cyogusaba
Abantu nibashaba
Ruhanga (Zab 39:12, 54:2) ori kuhirira.
Ekyi ori kushaba kyona n’okiheebwa waba oine okwikiriza (Mat
21:22). Kristo akaba ekyo kureeberaho
aha Bantu boona omu kushaba Ruhanga we kandi ishe (Lk 6:12). Ekyo kureeberaho omu kushaba kyiri omu
shaara ya Mukama waitu eri kworeka oku tushemereire kushaba nk’oku Yesu
yaatwegyeise (Lk 11:2-4).
Ekigyendererwa ky’abatorainwe n’okushaba nainga omurimo gw’ekigambo
(Ebyak 6:4). Abakuru bakahebwa omurimo
gwo kwakira Okushaba Kw’abahikirire (Okush 5:8).
3.1.1.3
Abantu abaingi abesoreze
kusabira abandi
Okushabira hamwe n’ekyo kureeberaho ekyi twasigyirwe entumwa (Ebyak 1:14). Ekyi nikikorwa ekanisa yoona (Ebyak 12:5).
Okushaba tikuri
okw’ekanisa yonka: ni okwabo abaine
omuzimbwe kwonka ataketegyereize oburungi bwa Ruhanga ahakuba Kristo niwe
ebiragiro biri kugambaho ku niwe ahaisa
omuntu wean ori kwikiriza kuhikiirira (Abar 10:1-4).
Okushaba
nikuyamba. Emigisha eri kugabwa omu
kugarukamu okushaba neegarukwamu (2 Abakor 1:11). Okushaba nikuteekwa kuba omu
mwoyo (Abef 6:18). Ni kuteekwa kuba
kweine kugumisiriza (Abakol 4:2-4).
Ekyi nikyo kiri kuyamba okwemerera aha mazima n’okuhikiirira (Abef
6:14).
Okushaba kw’omuntu
ohikiriire kwine amaani maingi.
Okushaba okwine okwikiriza nikutamba endwara kandi kuretera ebibi okusaasirwa. Nikyo turi okwaturirana ebibi byaitu turi
kushabirana ngu tukakyizibwa (Yak 5:15-16).
3.2 Ekoregana
hagati yokujunwa nabiragiro
3.2.1
Ruhanga
ni bara ryaitu
Ruhanga niwe
Rukiiri rwaitu, amaani gaitu no kucungurwa, niwe twesherekamu (Zab 18:1-2). Nitumwesiga kandi tituri kumutiina (Isa
12:2). Obwengye bw’ebyo kucungurwa
n’omurimo ogwa Kristo naabanabi (Lk 1:77).
Obwengye obu nibuhika aha kanisa ahu abahikirire bari abakumi b’ebihama
bya Ruhanga (1 Abakor 4:1). Okucungurwa
nikuruga omu bayudaaya (Yoh 4:22), kwonka okurabira omuri Kristo kukahika ahari
abo abari kuramya Ruhanga omu mwoyo nomu mazima (Yoh 4:23-34). Tihariho erindi zina ahansi y’eiguru
eryahaibwe abantu eri turi kubaasa kujunirwamu (Ebyak 4:12). Nahabwekyo okujunwa kukareetwa engiri, nigo
mani ga Ruhanga agari kuheereza oine okwikiriza weena okujunwa okuruga aha
muyudaaya okuhisya aha munyamahanga.
Omu ngiri, okuhikirira kwa Ruhanga nikweyoreka omu kwikiriza ahabwa
okwikiriza nikwo ogwo ahikirire ahabwa okwikiriza aryabaho (Abar 1:14-17). Ruhanga taarahangire omuntu kwija kugwerwaho
ekiniga baitu ngu abone kucungurwa okurabira omuri Yesu Kristo (1 Abates 5:9).
Okumanya Ruhanga
kurugamu okushaasha omu muringo gwa Ruhanga kureetera omuntu kweteisa (2 Abakor
7:10). Nahabwekyo engiri n’ekigambo
ky’amazima, engiri eri kurugamu kuhebwa akamanyiso komwoyo ori kwera (Abef
1:13). Okucungurwa nikuruga omu
byahandiikirwe ebiri kwera.
Ebyahandikirwe omwoyo gwa Ruhanga nibyoreka ori kweteisa omuhanda gwo
kwikiriza okurabira omuri Yesu Kristo (2 Tim 3:15-16). Nobuyabaire ari omwana akeega kuba omwoorobi
ahabwa ebi yaarabiremu. Ku yaaherize
kuhikirizibwa akahinduka obukomooko bwokujunwa okutehwaho ahari boona
abamworobera (Abah 5:8-9).
Akahebwayo ahabwa
ebibi kandi aryagaruka ogundi murundi ti habwa ebibi kureka okujuna abariba
baamutegyereize (Abah 9:28).
Okucungurwa kukaba okwa boona kukahika ahabakirire boona (Yuda 3). Nahabwekyo tihariho okushuururirwa
okwahairwe Yesu Ruhanga akakugisya ahari Yohana. Ebiri kwetengwa ngu omutu acungurwe byona biri omu Baibuli. Okucungurwa, n’amani n’ekitinisa n’ebya
Ruhanga akabyoreka abairu be okurabira omuri Kristo kandi tibirihinduka (Okush
22:18-19).
Okutebwaho
akabonero abahikirire kurabira omu mwoyo ori kwera kwemereire aha kiragiro kya
Ruhanga nkoku kiri omu Baibuli omu ndagano eya ira nikutandikira aha
kushuuhuurwa kwebiragiro.
Kristo akaha
ebiragiro ahari Sinai nka Malaika w’endagano, Malaika wa Yahweh. Akagira ati:
Eiguru n’ensi
okuhisya obu birihwaho ebiragiro tibirihwaho nobu yaakuba enyuguta emwe nari
akatonyezi kamwe okuhisya obu byona birihikiirizibwa. Omuntu wean orihenda ekiragiro kimwe ahari ebi nobu kyokuba kyiri
kyikye okukira ebindi byona, akakyegyesa abantu atyo, aryayetwa muto omu Bukama
bwom’wiguru; kwonka oribikwaata, akabyegyesa ogwo aryayetwa mukuru omu Bukama
bw’omwiguru (Mat 5:18-19)
Nahabwekyo Kristo
taarihireho ebiragiro. Akaba
naahikiriza ebiragiro kandi akaragiira abantu kubikurata. Ebiragiro nabaanabi bikahisya obwire bwa
Yohana. Okuruga ahari Yohana amakuru
marungi g’obukama bwa Ruhanga gakatandika kubuurirwa buri omwe yaabutahamu
n’amaani (Lk 16:6).
Nikirahuka eiguru
n’ensi okuhwaho okukira akatoonyezi kamwe k’omu Biragiro okwihwaho (Lk
16:16-17). Ebiragiro bikahebwa
okurabira muri Musa kwonka tibirakuratiirwe (Yoh 7:19). Abari kushisha batari kurabira omu biragiro
baryacwekyerera ahansi y’ebiragiro (Abar 2:12) ahakuba ekibi n’okuhenda
ebiragiro (1 Yoh 3:4). Okusharwa nokw’
aha mutima kandi okuhikyiriza ebiragiro nikwingana okusharwa ori kuhikiiriza ebiragiro
aba ashazirwe aha mutima, kandi ogwo oshazirwe Atari kuhikiiriza ebiragiro
naashusha omupagani. Ni abayudaya abo
abari kukuratira ebiragiro nibo bayudaya b’aha mutima. Kwonka abo abari kweyeta abayudaya batari bo
barycwerwa orubanja (okush 3: 9). Kandi
baryainamira abahikirire.
Mbwenu ebiragiro
nibyera n’ekiragiro ni kyera, kihikire kandi ni kirungi (Abar 7:12. Nahabwekyo ekiragiro tikyo kyiri kureeta
rufu kwonka n’ekibi ekiri kukorera omu muntu (Abar 7:13). Ebiragiro neby’omwoyo nkwonka owobuzaarwa
bw’obuntu akagurwa kutegyekwa ekibi (Abar 7:14). Omuntu ohindukyire by’amazima naayesimira ekiragiro kya Ruhanga
ekiri omuriwe (Zab 119:1, Abar 7:22).
Ahakuba omuri Kristo nimwo ebiragiro biri kuhikiirira (Abar 10:4). Okwebeemberwa omwoyo omuntu aba
atakitegyekwa ebiragiro (Abagal 5:18).
Ti kugyira ngu eki nikiihaho ebiragiro kwonka nikitureetera okukuuma
ebiragiro omu mitima yaitu nitukora ebirungi (Abah 8:10-13). Ekiragiro kya Ruhanga nikihikiirira ahabwa
okwikiriza ti mirimo (Abar 9:32). Okworoobera
ebiragiro nikwo kureetera omwoyo ori kwera kuguma omuri abo bari kuhikiriza
ebiragiro bya Ruhanga (1Yoh 3:24, Ebyak 5:32).
Nahabwekyo tikiri kubaasika kuba omukristayo okakunda Ruhanga na Kristo
otari kuhikiiriza ebiragiro. Ekyi
kyirimu nokweza ekiro kya Sabato nk’ekiragiro kya kana.
Embabazi za Ruhanga
zikaija ahabw’ okucungurwa kw’abantu boona, zaatwegyesa kureka emicwe mibi
y’ensi, no kuba abantu b’emitima eteebekaine, turi abahikiirire, twine
obwesigye bwo kwija kureeba ekitinisa kya Ruhanga n’omucunguzi waitu Yesu
Kristo (Tit 2:11) (Reeba Marshall’s RSV Interlinear English – Greek New
Testament). Kristo niwe kureebeka
kwekitinisa kya Ruhanga n’amaani omujuni waitu (Tit 2:10). Embabazi zikareetwa ebi Yesu yaakozire.
Ekanisa
neeyebemberwa amaani ga Ruhanga okurabira omu kwikiriza ku hariho okucungurwa
okuri kwija kweyoreka omu biro by’emperu (1 Pet 1:5). Ekiri kuruga omu kwikiriza n’okucungurwa k’omwoyo. Baanabi baakaranga okucungurwa kwonka
tibaramanyire obwire nari Masiya nk’omuntu obu baaranga okubonabonesibwa kwe
n’ekitinisa ekyakukuratire (1 Pet 1:9-10).
Ekibi kikaija omu
nsi omuri Adamu kyagumizamu kuruga ahari Adam kuhisya ahari Musa. Ekyarugiremu ni rufu (Abar 5:12). Ekibi kikaba kiriho Musa atakaheirwe
ebiragiro (Abar 5:13). Nahabwekyo
ekyarugire omu biragiro kikaba nikimanya kutandikira ahari Adam ahakuba ekibi
tikiri kumanywa ahatari biragiro.
Embabazi zikabaho ahabwa okucungurwa kw’omuntu kurunga omu kibi
n’ebiragiro. Ahu ekibi kyakizireho
kukanya embabazi zikakiraho kukanya munonga (Abar 5:15-21). Okwooroba kw’omuntu omwe kukareetera abantu
baingi kuhikira ahabwa embabazi zaategyekyesa okuhikiirira okuhisya omu magara
agatahwaho ga Yesu Kristo (abar 5:20-21).
Nahabwekyo tihariho okusingwa orubanja ahari abo abari muri Kristo (Abar
8:1). Ebiragiro nibihikirira omuri itwe abari kukuratira eby’omwoyo (Abar 8:4).
Abakuratira
eby’omwoyo bakurata eb’omwoyo (Abar 8:5).
Omutima ogukuratira ebyomubiri nigwangana na Ruhanga. Tuguri kwoorobera ebiragiro bya Ruhanga (Abar 8:7).
Nahabwekyo, omubiri hari omutima ogutahindukire nigumanywa
ahabw’okujeemera ebiragiro bya Ruhanga.
Omwoyo gw’ogwe
owazoire Kristo omu bafu gutaaha omu mukristayo ahabw’omwoye we otuura omuri we
(Abar 8:11). Boona abari kweebemberwa
omwoyo wa Ruhanga (Abar 8:14) eki nikiija ahabw’embabazi za Ruanga. Ebiragiro bikarabira omuri Musa embabazi
n’amazima byarabira omuri Yesu Kristo (Yoh 1:17). Nitugamba Abba nari Tata ahakuba tukahinduka abaana ba Ruhanga
(Abar 8:15) nkoku byahairwe na mwene Tata Yesu Kristo.
Ebiragiro byo
byonka tibireeta okuhikiirira. Omuntu
ahikiirira ahabw’okwikiriza Yesu (Abagal 2:16). Baine amagara ahabw’okwikiriza omwana wa Ruhanga (Abagal 2:20). Tukafa aha biragiro ngu tubone kuba
abahurire ahari Ruhanga (Abagal 2:19).
Tituri kuhindura busha embabazi za Ruhanga ahakuba kuri okwihaho
orubanja kuheebwa ahabw’okuhikiiriza ebiragiro (Abagal 2:21). Nitwoorobera ebiragiro ahakuba
nitweebemberwa omwoyo ekiragiro nikiruga omu kukwatanisa na Ruhanga omu buteeka
bwe (2 Pet 1:4) nko ku Kristo ari.
Tituracungwirwe
ebiragiro okwihaho n’embabazi za Yesu Kristo (Ebyak 5:11). Ekibi tikyikine obushoboorozi ahari
abatorianwe ahakuba tibakitegekwa ebiragiro kwonka embabazi kandi n’abahuuku ba
Ruhanga (Abar 6:14, 15). Tituri
kushisha ahabw’okuhenda ebiragiro ahakuba turi abairu ba Ruhanga kandi
abahikirire batari b’ekibi abari kworobera enyegyesa ei bahairwe tufeerire omu
byo kushisha kwetu, tukaba abahurire omuri Kristo ahabwembabazize (Abef
2:5). Tukazooka nawe twashutama nawe
omu myanya ey’omu iguru ngu Ruhanga omu busingye oburiija ayorekye obutungyi
bw’embabazi ze obutari kugyerwa omu brungi ebi yaatukoreire omuri Yesu Kristo
(Abef 2:6-7). Ahakuba tukajunwa
ahabw’embabazi omu kwikiriza. Ekyi
n’ekiconco kya Ruhanga ekitararugire omu mirimo ngu hatagira owayehimbisa (Abef
2:9). Nahabwekyo nitworobera ebiragiro
okurabira omu mwoyo wa Ruhanga ahabw’embabazi.
3.2.3 Ekyi turi
kushabwa ebiragiro
Nitushabwa
kukuratira ebiragiro ahakuba tibiri kubaasa krugaho nainga kuhinduka (Mat 5:18,
Lk 16:18). Tibirakuratiirwe kurungyi
abayudaya abo mubusingye bwa Kristo (Yoh 7:19) bakabihindura ahabwa emigyenzo
(Mat 15:2-3, 6 Mk 7:3, 5, 8-9, 13) abeebembezi b’abayudaya bakaba babihindwiremu
omutwaro oguri kuremeera, baagyeza Ruhanga (Ebyak 15:10).
Nahabwekyo,
nitushabwa okworobera ebiragiro bya Ruhanga ahakuba biriho kandi tibirirugaho
omu busingye bwona bw’omuntu.
3.2.3.1
Ahabwenki abakristayo
nibakuratira ebiragiro
Abakristayo
nibajunwa ahabwa embabazi ti biragiro. Ahabwenki
nibikiriza kandi bakakuratira ebiragiro?
Enshonga:
Ebiragiro bya
Ruhanga nibiruga omu burungyi bwobuteeka bwe Ebiragiro bya Ruhanga nibiruga omu
buteeka bwa Ruhanga nahabwekyo biryagumaho ahakuba Ruhanga tahinduka kandi niwe
murungyi ori kukirayo oburungyi bwoona.
Omuri Mako 10:18 Kristo naagamba:
“Onyeteraki Murungyi?” Omurungyi
n’omwe ni Ruhanga nari ngu nomburiza ki aha kirungyi? Omurungi n’omwe ku oraabe nooyenda kutaaha omu magara okuratire
ebiragiro” (Mat 19:17). Oburungyi bwa
Ruhanga butureetera kweteisa (Abar 2:4).
Obuteeka bwa Ruhanga n’oburungyi obutahinduka abo mu iguru baine
obuteeka bumwe nawe, nahabwekyo ni bamwe omu buteeka n’omu burungyi.
Omu muringo nigwo gumwe, Kristo n’omwe, nyomwebazyo, erizooba ebiro
byoona (aioonas) (Abah 13:8). Abatorainwe
ku bari kugyira obuteeka bw’eiguru (2 Pet 1:4) batunga obunyamurwa bw’eiguru
obwa melikizedeki obutari kutwaarwa ondijo (aparabaton) nari obutarihinduka ebiro byona (aioona) (Abah
7:24). Kristo aine obushoboorozi bwo
kujuna abari kwehisya Ruhanga okumurabiramu (Abah 7:25). Kwonka tiwe oshemereire kuramibwa kandi tiwe
Ruhanga ori kuragiira ebi ari kwenda.
Ebiragiro bya Ruhanga nibikuratwa ahabw’okwikiriza ti ahabw’emirimo
(Abar 9:32). Twine endagano ensya ahu
Mukama ari kuhandiika ebiragiro bye omu mitima yaitu. Ni Ruhanga waitu turi abairu be, ni tumuramya turi kuhikiriza
ebiragiro bye omu buteeka bwaitu (Abah 8:10-13). Nahabwekyo obumanyiso bw’aheru ni busha okukuratira ebiragiro bya
Ruhanga omu mitima yaitu nikwo kuri kutuhindura abashazirwe (1 Abakor 7:19)
nk’abakristayo n’abisraili ey’omwoyo.
Nibo abo abari kukwatsa ekijoka ekiniga ahabw’okukuratira ebiragiro bya
Ruhanga. Abari kukuratira ebiragiro
nibareebekyera omu kuhiganisibwa (Okush 12:17). Abo nibo abari kwera baine okworobera ebiragiro bya Ruhanga
(Okush 14:12).
3.2.3.2 Abakurisitayo ni kanisa ya Ruhanga
Abarikwera ni hekaru nari endaaro
ya Ruhanga kandi Omwoyo wa Ruhanga atuura omuri bo. Omuntu ku arisheenya hekaru ya Ruhanga Ruhanga aryamucwekyereza.
Ahakuba hekaru ya Ruhanga ni year kandi niyo itwe (1 Aakor 3:16-17). N’ahabwekyo abakristayo bashemereire kukuma
emibiri yabo ahabwa okwakiramu omwoyo wa Ruhanga. Ahakuba Ruhanga akagyira ngu aryatura omritwe, agyende omuri itwe
kandi abe Ruhanga waitu. Tushemereire
kuba abari kwera. Ruhanga ni Tata turi
abana be (2 Abakor 6;16-18) omu ndagano ya ira Abalev 26:12, Ezek 37:27, Isa
52:11, 2 Sam 7:14).
Nahabwekyo,
omukristayo tashemereire kukwatanisa nabatari kwikiriza (2 Abakor 6:14). Bashemereire kweyozyaho oburofa bwona
obw’ahamubiri n’obwomu mwoyo (2 Aakor 7:1) nibahikiriza okwera omu kutiina
Ruhanga. Nikyo batorainwe ngu beezibwe
omwoyo no lwikiriza amazima (2 Abates 2:14).
Amazima nigagyendana n’okutebekana kandi n’akamanyiso
k’abatorainwe. Eki nikyoreka ku
ebiragiro bya Baibuli byaine amakuru n’ekyigyendererwa. Okupima hekaru ya Ruhanga nikugyendana
n’ebiragiro ebi (Okush 11:1).
3.2.4
Ebiragiro Ikumi
Ekanisa neekuratira ebiragiro Ikumi nki oku biri (kur 20:1-17)
na(ekyebir 5;6-21).
Ekiragiro ky’okubanza ni:
Ninye Mukama Ruhanga wawe, owa kwihire omu nsi ya Misiri, omuju
y’obuhuuku, otarigira ba Ruhanga abandi nyowe ndiho. Ruhanga Tata ni Ruhanga omu owamazima (Yoh 17:3) tihariho ondijo
ou bari kuningana. Tikiri kwikirizibwa
kuramya rundi kusaba mnolijo no bwo
yakuba Yesu Kristo.
Ekiragiro
kyakabiri
Otarikorera ekisani kyona ekibaizirwe nobwo cyokuba eki sani
kyikintucyona ekiri ahaiguru omu iguru, nari ekiri omu iguru, nari ekiri omu
nsi ahansi, nari ekiri omu maizi okuzimu
Otaribiinamira, otari bihereza, ahakuba nyowe mukama wawe
ndi Ruhanga owi einugu, ntuura abaana eby’okusiisa kwa baisebo abari kuunyanga,
okuhisya ab’obusinge bwa kasatu N’obwa kana baitu abaana abari kungonza bakorobera
ebiragiro byange mbagira embabazi okuhisya obusinge enkumi n’enkumi. Nihabweki
tikiri kwikirizibwa kukora ekisisani kyona kyokukozesa omu by’edini, Omusaraba
tiguri kwikirizibwa kukozesibwa nk’akamanyiso omu kanisa
Ebiragiro byanka ni
bimu aha muhanda gwi edini kandi biinemo omwanya gw’amaani.
Ekiragiro Kya Kasatu
Otarizanisa eizina
rya Mukama Ruhanga wawe ahakuba Ruhanga orikuzaanisa eizina rye
Eizina rya Ruhanga
ryeine ububasa nahabwekyo ekiragiro
tikiri kugamba kurizaanisa kwonka nikireebana no kukozesa kubi obusoboorozi bwi
ekanisa nabo boona abarikweha kukuratira ebiragiro bya Ruhanga okurabira omuri
Yesu Kristo
Ekiragiro kya kana
Ijuka kweza ekiro
kya Sabaato: omu biro mukaaga agume
n’okora obe nimwo wakorera emirimo yaawe yoona baitu ekiro kya mushanju niyo
Sabaato ahari Mukama Ruhanga wawe otarikora omurimo gwona. Iwe rundi mutabani wawe rundi muhara wawe,
rundi omuhuuku wawe, anari omuzaana wawe rundi amatungo gawe, rundi
omunyamahanga ori omuka yawe habw’okuba omubiro mukaga eiguru n’ensi enyanja
n’eberimu byona akahumura hakiro kyamusanju akakyeza
Sabato y’ekirokya
musanju n’ekiragiro omu kwikiriza Tihaine omukristayo ori kuheereza Ruhanga
akaremwa kuheereza Sabato ekitinisa, eri kumanywa hari Kalenda nkekiro kya
musanju
Okutaho ekindi ki
kyokuramizamu kitari ekya musanju tikiri kuhenda ekiragiro ekyi baitu,
n’akamanyiso kokuramya ebeisisani ha bw’okuba nikihakanisa eki kiragiro kya
Ruhanga, N’ekikorwa ky’obugomi kyirink’ekibi ky’oburogo (1 Sam 15:23) kyaine
akakwate n’ekya kabiri ekiri kuzibira kuramya ebisisani.
Ebiragiro bina
by’okubanza nibyoreka obumu bw’omuntu Na Ruhanga kandi byona biri omu kiragiro
kinu kikuru ekiri kugamba ngu ogonze Mukama Ruhanga n’omutima gwawe gwona,
n’obwomezi bwawe bwona, namagezi gawe goona (n’amaani gawe goona Mk
12:30). Ekyi nicyo kiragiro kyo kubanza
kandi kikuru (Mat 22:37-38).
Okuba omu na Ruhanga
nikuruga omu kuhikiiriza ebiragiro ebi n’o kwerinda ekikorwa kyona ekiri
kubaasa kubihenda
Ekiragiro kya
kabiri ekikuru: Ogonze mutahi wawe
nkoku ori kwegonza. Tihariho ekiragiro
ekiri kukira ebi (Mat 22:39, Mk 12:31).
Ekiragiro kya
Kabiri ekikuru ekiri omuri Mukaaga omu biri kuherurukayo omuri ikumi kyi
kwataine n’abantu
Ekiragiro ekya kataano Ni otiine so Na nyoko, abone kumara ebiro
bingi omu nsi ei Mukama wawe ari kukuha obumu omuko nigo mabaare ago kwombekesa
oha Bantu boona kandi nibworeka esemereire kuba emitwarize y’edini.
Ekiragirao Kya Mukaaga
Otariita
Abakristayo baine
ekiragiro ky’okugamba utarigirira bataahi babo ekiniga n’okukora kubi mutaahi we yine omusango, kandi uri mujuma ajakuba
asemereire kutwarwa omu ishengero kandi orimugambira ati “ori ekifeera
aryanagwa omuri gehena rundi omu kituuro (Mat 5:22).
Ekiragiro kya Mushaju
Otalisihana
Abakristayo ti
barikwikirizibwa kwegomba omuntu Atari ow’obuswere bwawe.(Mat 5:28).
Ekiragiro kya munana
Otariiba
Okwiba n’okugwisa
kubi mutaahi wawe kandi no kusisa obumu bwawe na Ruhanga.
Ekiragiro kya mwenda
Otalibeiherera
mutaahi wawe
Okuhikirira
n’okucwa emisango ez’amazima nibigambwa kimu omu ruhebrania Nahebwekyo
omukristayo tari kubaasa kuhikirira Atari kucwa emisango 2’ amazima. Okubyamira
amazima ahabwa hurizi b’ebisuba
tibiri kugendana n’okujuma kw’omu Kristayo
Ekiragiro eky’ Ikumi
Otaligomba enyu
yamutahi wawe, otaligomba mukazi wa mutahi wawe nobu yaakuba omuhuuku we nari
omuzaana we, rundi ente ye rundi endogoya ye nobu kyakuba ekintu kyona kya
mutahi wawe. Okwegomba n’omuringo gumu
guri kuteeka ebintu by’ensi egino mubusihani ahaiguru yobumu bwaitu na
Ruhanga. Nink’okuramya ebisiisani, ni
kutureetera kwegomba ebintu ebiri kutuhendesa ebindi biragiro. Ebiragiro byo nibyetoorora n’ahabwekyo
ekwegomba nikutuhendesa ebiragiro kandi ku orikutaho kimu oba waita
byona,Tihariho ekirungi kyi ekibi, Ekibi n’okuhenda ekiragiro Kristo
akasoboorora okumanya kurungi ebiragiro omuri Matayo 5:21-48 ari kusoboorora
(okuruga 20:13 ekyebiragiro 5:17, 16:18 na Luka 12:57-59).
Abazaire n’abo
kwegyesa abaana babo ebiragiro ebiro byona, Bishemereire kuba akamanyiso aha
kiganja n’ahabuso (omuntekereza no mubikorwa) bakabiteka aha bikondo bytenjigi z’amaju gaabo
(Ekyebiragiro 7:7-9).
3.2.5
Ebindi biragiro by’emitwarize
y’abantu.
3.2.5.1
Ebiragiro by’ebyo kurya
Ebiragiro by’ebyo
kurya nibisagwa omu Balevi 11:1-47 n’ ekyebiragiro 14:4-21.Byemereire aha
kuretera omubiri obwomezi burungi n’okureeta amaani ag’omubiri ekiragiro
nokugira ngutube abari kwera kandi omubiri gusangwe guhikire kwakira omwoyo ori
kwera, Ebiragiro by’ebyokurya byaine akakwate n’ebyasayansi,Okurya Umusayi
nikizibirwa rundi nti kiri kwikirizibwa Ekyebiragiro 12:16 n’ebishaju Abalevi
3:17. Ekiri kwe feisa rundi ekisirwe
ekisoro Ezeke 44:31) Okuzibira kurya ekijuma nibisangwa omu (Abaleebi 19:23-26)
Ebiragiro ebi byine akakwate n’omwoyo
3.2.5.2
Sabaato
Ekiro kya musanju
n’ekyo kwezibwa (Okur 20:8-11 Ekyebira 5:12-15). Eki nekiragiro kya Ruhanga
kandi kimu ahari ikumi, Ebin’ebiragiro by’ebiro byona aha Bantu boona Sabaato
neyera. Ori kuhenda Sabaato aihwe kandi
aihwe omubantu be n’endagano y’ebiragiro byona ahagati ya Ruhanga n’abantu ba
Israili ngu bamwikirize nk’omuhangi (Okur 31:15-16). Abakristayo boona ni
abasiraheli mu by’omwoyo. Kandi
abanyamahanga boona bkataaho omu ihanga rya Israili noha bwekyo, sabaato n’ekyo
kuroreraho ahagati ya Ruhanga n’abantu be ky’ebiro byona.
Ekifubiro kyo kuhenda Sabaato ni rufu harimu n’okufeerwa
omwoyo orikwera omuntu akategereza ukurumbuka amashemererwa kandi ashemereire
kuteebwamu ekitinisa nk’ekiro kya Mukama ekiri kwera.
Ti kiro kyo
kukoreramu busa okwihaho n’okuteerana okurikwera (Isa 58:13-14). Tihariho omurimo ogusemereire kukorwaho nari
omutwaro gwo kwekerera (Yer 17:21-22).
Mukama waitu ababa
ayeza Sabaato omubwomezi bwe Mk 6:2 abakwenda ba kaba nibeza Sabaato (n’ebiro ebirikwe) naitwe tusemereire
kukyeza Mukama ajakutaho ekindi kiragiro kya Sabato, okuroreka kw’amyeezi
n’ebiro ebiri kwera omu bukama bwa mesiya, afubire amahanga agatari guhikiriza
(Isa 66:22-23, Zek 14:16-19).
3.2.5.3
Okuroreka kw’emyeezi
Ekiragiro
nikiragira okukuza okuroreka kw’amyeezi (Oku 10:10, 28; 11-15, 1 Obus 23:31, 2
Obus 2:4, 8:13, 31:3). Obuhuubuzi tiburi kwikirizibwa omu bwire obu nk’aha
Sabaato (Amos 8:5). Israil ekaba ejaguza okurorera kw’amyeezi Isa 1:13-14, Ezra
3:5, Neh 10:33, Zab 81:3, Hos 2:117 n’ekanisa omu myaka eyakukuratireho. Ekanisa ekaba eijuka okuboneka kw’emyeezi na
sabaato n’ebiro bikuru (Abakol 2:16) okuboneka kw’ameezi kuligumizamu kukuzibwa
ahansi ya Masiya nka Sabaato (Isa 66:23, Ezek 45:17, 46:1,3,6).
3.2.5.4 Ebiro bikuru
Ebiro bikuru
by’omwaka nibisangwa omu Abalevi 23:1-4 n’ekyebiragiro 16:1-16). Ebiro ebi nibyoreka puraani y’okujunwa ya
Mukama, Ebiro ebyo n’ebi:
·
Pasika
n’emigati etarimu ekitumbisa
·
Pente
Kote
·
Ekiro
ky’empongano
·
Obugyenyi
bw’emsiisira
·
Ekiro
ky’aha muheru
Ebi n’ekiragiro
kandi n’ebyo kworeka ahagati ya Ruhanga n’abantu be. Ekiro kikuru ni kitwazibwa nka sabaato.
3.2.5.5
Obushwere
Obuswere n’ekintu
ekiri kwera ni bugyeranisibwa obumu bwa Kristo n’ekanisa ahansi ya Ruhanga
(okusukurwa 19:7,9).
Enfumu egi
ekashoboororwa omuri Matayo 22:2-14 nibugyeranisibwa obwa Kristo (Mat. 25:10)
bwaine emigisa y’omwoy’ Okuruga omubwire obu hari baho okugarukana kw’abantu
tiharibaho obuswer’Obuswere bukateekwaho ahabwa omuntu tiburateerirweho obo omu
iguru (Mat. 22:30) Nahabwekyo abantu ku rumbuka tibariswera rundi ngu baswerwe
(Mat 12:25). Aho niho barihinduka ob’ongundi murembe ahanyuma yo kurumbuka
bajakuba ari nka bamalaika kandi abaana ba Ruhanga (Lk 20:34-36).
Nahabwekyo obuswere
bukateebwaho ahabw’abantu kandi tiburigaruka kubaho obu ekicweka ky’ahamuheru guno kuhanguno k’omuntu kujakuba
kihweire okwiha aha kuhangwa Kwa Adam
Obuswere bukateebwa
ngu omuntu asigeho Ise na Nyina agume n’omukazi we babe omubiri gumwe (Okut
2:24), Omukazi n’omukazi ahabwendagano kandi Mukama naayenda ngu azaare abaana
bari kutiina Ruhanga. Mukama nayanga
kubinga mukazi habwokuba nobugome (Mat 2:16).
Kubinga omukazi bikikirizibwa Musa baitu abakristayo tibari kwikirizibwa
kubinga bagyenzi babo okwihaho ahakibi ky’obusamani (Mat 5:31-32). Ekyi
Ruhanga yaateranisa hatarigira owakitanisa Mat. 19:3-12 omu omuribo arikuba
mwikiriza akikiriza kuguma n’omwikiriza obuswere bugumeho (1Abakor 7:10-16)
3.2.6
Ukukozesa Empiya
3.2.6.1 Ahari Ruhanga
Okukozesa empiiha
omu bya Ruhanga tubisanga omu Kyebiragiro 12:5-9. Ni bujunanizibwa ahari buri mukristayo kuhagyira ebikorwa
by’ekanisa, Ekiragiro eki nikiruga aha biconco bya Ruhanga ebyabaire nibihebwa
abanyamurwa n’abalebi obu Israil yaahika omu ihanga ryabo ekyebir 12:9-14) ni
bi kyira ebyahekaru. Omusoro gwa hekaru gukaba gubaho ahakiro ky’empongano,Kuba
ni gusoroozibwa n’oku kyiri omuri Nehemia 10:32. Omurimo ogu nigugumizamu omu kuteebwaho kw’obukama bwa Masiya bwe
myaka rukumi (Mat 3:1-6) omuri Malaki 3:7; Ruhanga naaragira eihanga
kumugarukyira ngu nawe abagarukire. Ekyi nikireeta omurimo gwa Ruhanga
nokugutekamu empiiha (Mat 3:7) Obutahayo ebisembo ni byisana n’okwiba Ruhanga
(Mat 3:8-10).
Okuhayo ebiconco
kubiri kukorwa boona nibireetera omurimo gwa Ruhanga kugyenda omu maiso na
Ruhanga aha omugisa embibo eyomu itaka. Obujunanizibwa bw’ekanisa ahari Ruhanga
bukiriho okuruga ahantumwa (2Abakor 12:13-18). Ahabwo kuba Kristo akatuma
abakuru babiri kandi bakaba niba teekwa kureebererwa abantu abubabaire
nibakorera (Lk 10:1-12). Abo abaine omurimo omuri hekaru kandi
bari kubuurira engiri. (1 Abakor 9:13-14).
N’obujunanizibwa bw’ekanisa kureberera abo abari kuburira engiri ebiro
byona (1 Tim 5:17-18) Reba (ekyebiragiro 24:14-15).
Ebiconco nibyikirizibwa Ruhanga ku biri kuba bitarugyire omu magoba
g’oburyarya rundi bitahongyeirirwe abandi baruhanga (1 Abakor 10:27). Ebiconco
nibihebwa ekanisa ngu ebaase kuyamba abagirimu abatari kwebasa (1 Tim 5:9-10,
16). Ebiconco nibishoroozibwa omu
byanga bitwarw’aha mbuga nkuru nkokubiri omu (Kubara 18:26) na Nehemia
10:37-39. Ekiragiro ahamunganuro ni
kishaba kugushashura (Okur 22:29) omuganuro gushemereire kureetwa owa Ruhanga
aha kutandika kw’obugyenyi na obw’amashurura rundi obw’engando (Okur 23:19)
emijigaijo ekerezibwa Ruhanga (Okub 18: 15-18).
3.2.6.2
Aha bandi
Otari kuhwera
abanyabuzaare rundi eka ye Taine kwikiriza kandi Ni mubi okukira Atari
kwikiriza (1 Tim 5:8).
Omukristayo
tasemereire okunyaga ebisembo by’omukozi (Ekyebir 24:15) Basemereire kusasura
empiiha ezi Bari kubangibwa kandi omu mwaka gwa Sabaato bakasaasira abu Bari kubanza (Ekyebir 15:1-3; Neh
10:31).
Ebiconco
nibiragirwa omu bohandikirwe bingi, Ekiconco kya kabiri tikiri kuribwa omu ka
kwonka abantu ahu Mukama yatoraine (Ekyebir 12:17-19).
Omu mwaka gwa
kasatu gwa Sabaato n’ebyo kuyamba abooro (ekyebir 14:28, 26:12) emyaka
y’ekiconco kya kashatu ni 1994-95, 2001-2002, 2008 -09, 2015-2016, 2022-23,
2030-31 omwaka oguri kwera 2030 – 31 n’ogwa kashatu ogw’ ebiconco omu myaka 50
nari obwire bw’emyaka rukumi. Ekyi
nikirugirira aha myaka ya yubile 27-28 na 77-78 ebiri omuri Ezekiel 1:1 omusoro
ogu nigubaasa kushoroozibwa kurugirira eibiragiro byi ekoni mu bicweka ebiine obugwagye buri kumara.
Omu mwaka gwa
Sabaato tihariho kuhinga eitaka nikwo abooro barye emizabibu n’ebindi bijuma
ngu n’ebisoro bibone ekyo kurya Okur 23:10-11.
Emyaka ya Sabaato ni 1998-99, 2005-06, 2012-13, 2019-20,2026-27 omwaka
gwa yubile ni 2027-28.
Ori kuhwera omworo
naba yaaguriza Mukama kandi naza kumu shashura (Enf 19:17) kandi taryetenga
(Enf. 28:27) kandi agyira eitungo omu iguru (Mk 10:21). Ruhanga nakuha
obutungyi ngu obukozese emirimo kutari ku kuhwera kwonka abahikirire batari
kwebasa baitu no kugyira emico
yokusimisa Ruhanga (2 Abakor 9:6-12).
3.2.7
Orutaro n’okuteera akaruuru
3.2.7.1
Orutaro
Abahikiriire
n’abanyamurwa ba rukiraboona, Tikihikire omukristayo kwihaho obwomezi gamutaahi
we (Okur 20:13, Mat 5:38 – 48, Lk 6:27-30) kuri abairu ba Kristo babaire abegyi
bakaba nibagya kurwana batakwatwa abategyeki ab’ensi Yohana 18:36, N’obubatuura
omu nsi tibari kurwana orutaro rwensi (2 Abakor 10:3) Ebikwato ebiri
kukotesibwa abotorainwe byine obushoboorozi bwo kusenya ebigo (2Abakor 10:4).
Nahabwekyo abakristayo basemereire,kuha obuhagizi gavumenti 2’amahanga gabo
kandi bakashabira amahanga gabo okugubwa kurungi ngu Ruhanga abarindise amani
ge.
3.2.7.2
Okuteera akaruuru
Abakristayo
basemereire kuhondera ebiragiro by’amahanga Gabo gaba gatari kuhakanisa ebiri
omuri Baibuli, Ahuckiragira kiri kwetagisa kuteera akaruuru, abakristayo
basemereire kuteera akaruuru kaba katari kurabanamu n’ebiri, omri Baibuli,
Okutoorana abebembezi nibiruga omukyebir 1:9-14 n’obunabi bw’ebiro byeha muheru
omri Hosea 1:11 okwejwantya omu by’obutegyeki narwo n’orutaro
OMUTWE GWAKANA 4 (CHAPTER 4)
Amazima agali aba Messiah
4.1 Okwija Kwa
Kristo
Yesu Kristo akaija
nkomwoyo, akabaho kuruga haku tandika kuhanga (Yohana 1:1) abe wokubanza kwebwa
mukuhanga (Col. 1:15) kandi Ruhanga yatandika kuhanga, Mundagan’enkuru tukaba (Rev.3:14) nka Malaika WA Yahweh
Malaika orwezire rundi omulinzi, Nuwe Malaika arwehire aba Isirahiri omu Misiri
kuraba manyanja arukutukura akaba ali Malaika mubicu kandi arwabalize na Musa
harusozi sinali (Engeso zabakwenda 7:35-38) akaba nuwe FL Bethel rundi Et
Ruhanga rundi omwegesa arukusingayo
munju yaruhanga (Gen 28:17, 21-22, 3:11-13; Hebulaniya 3:1). Kristo akaba ali malaika waba Ha Elohim (Gen
31:11-13) akakomwamu nko mu elohim naba elohim (psa45:6-7) arwali Ruhanga
Isitwe. Akaba aine amazima arwamukomere
nko mwana, nkamusa akaba aine amazima munju ya Ruhanga (Hebulaniya 3:2) baitu
inkabahereza.
Yesu Kristo akaija
munsi kaba kaiso wamazima (Yohana 18:37) obukamabbwe buli haihi kwija munsi,
Akatunga omusingi gwensi baitu yagufwora kyokumalira habwetu (1Petero 1:20).
4.2
Kufa hamusaraba no kuhumbuka
Yesu akasindikwa
munsi kutucungura nokwiha ebibi munsi (Matayo 1:21, 9:6 Marako 3:28) Mketara
(Rev 5:6:8) akaba kyokunywa kuruga hamusingi gwensi, enkyokukora kyaruhanga
(Rev. 13:8).
Kwihaho omuntu naikiriza ngu Yesu mu Messiah
nibaija kufera mubibi bwobo (John 8:24).
Yesu akaitwa
habwebibi byetu ekyahandikirwe kandi akazikwa yahumbuka hakiro kyakasatu
kusigikira hakyahandikirwe (1 Cor 15:5-6) akaba naba na Bantu kuhingura habiro
bikumi bitano ( 1 Corr 15:5-6) Kristo akaba ahumbukire ekiro kyasande
kitakahikire rundi ekiro kyokubanza mu wiki (Yohana 20:1) roar binu
ebyakaguzibwe Marako 16:9-10 obu yamazire kuhumbuka) kikagambwa ngu akamara ebiro bisatu nebwamo esatu mumitiina Yensu
nkakokurorwaho aka Jonah Matayo 12:39-40:
Rora nomu Luka 24:6-8).
Kristo aka bonabonesebwa
(Matayo 27:32-50 Marako 15:24-37 Luka 23:33-46, Yohana 19:23-30 hasana yakasatu
i.e. 9:00a.m. (Marako 15:25 kuhkya saha mwenda i.e 3:00 p.m. Mariko 15:33 of 14
nisan taloho mazima agakuba zaho ngu kinu kikaba kiri kyoma rundi nukwija
kufoka masaba Kusigikira hali kinu, omusalaba tigukutwarwa nkekyokuroraho
ekyamazima.
Yesu akafa kandi
yahumbuka (Mariko 16:6) mukuhumbuka akatwarwa mwese kandi isitwe kandi Ruhanga
we naitwe Yohana 20:11-18 akaikara hamukono gwobulwo gwaruhanga naba Malaika,
obusobozi namani bikamuhebwa (1 petero 3:22).
Yesu akahebwa amani kuganyira nokukyena ebibi mukanisa kuraba mubegesebwabe (Yohana 20:22-23).
4.3
Omurundi gwakabiri gwokwija kwa
Kristo
Ogwokubanza Kristo
akaija kucungura ebibi, Ataija ogwokubanza nkomukama Messiah kandi kinu
kikalemesa abafumu kwetegereza ekirokye habwokuba bakaba nibetekaniza kuhambo
oukama Matayo 27:11, 29:37 Luka 23:2-3, 37, 38; Yohana 19:14-16) aba nevertheless bakaikiriza ebindi kuraba
mumwoyo arukwera inkobukama bwa baisirahiri (Yohana 1:49, 12:13-15) kandi ya
bihikiriza (Zekeri 9:9).
Yesu naija kugaruka
namani, kuruga mwiguru (Matayo 25:31) nkomukama Messiah (Rev. 17:14) kwija kwe
kuliba kwamazima netara ziriba nizaka omwiguru (Matayo 24; 27) naija
kugarukwamamu amani kuruga mukhumbuka kwe (Rev. 20:4).
Nagaruka kumaramu
abantu abaine ebibi (2 Thes 2:8) nokubatamu amani go kwegarukamu omunsi,Omuntu
naija kugarukwamu amani kuraba mumirimo yasitani namani nkokwefora bwokuroraho
no kuhiniriza (2 Thes 2:9) abagesebwa baka sindikwa mukanisa yaruhanga
habwokuba bakaba batakwenda mazima no kujunwa,Nahabweki Ruhanga akabasindikira
ababiha ebisuba nukwo basobole kubaikiririzamu mubigwire habwokuba obubaisire
mukicweka batende ku kwata amazima (2 Thes 2:10-12) Ruhanga naija
kubahwerekereza norwoya kuraga mukanwake kandi nokubaho kwokugaruka (2Thes
2:8).
4.4
Emyaka yedini ya Kristo
Kristo kwiha
natandika edini mwaka 1000 ihumbukire kuruga mubafu (Rev 20:3-4) Sitani akaba
mutano hamwaka rukumi kandi bakamu swekera mukine ekitalumu kantu, ekikaro
kyaba malaika bagwiremu (2 Petero 2:4) abasisi, abacwire endagano ya Yesu nensi
ya Ruhanga Kandi abo abali batakwikiriza Mukama ne kisankye rundi bakatunga
ayotaye amitwe yabo ne mikono yabo,Mbaija kuhumbuka kandi nibagenda nawe (Rev.
20:5) abandi aafwire batahubuka kuhikya emyaka inkumininkumi yahwereho (Rev
20:5) gunu nugwo omurundi gwakabiri gwokuhumbuka.
Kusigikira mubwire
bwemyaka enkumu nenkumi Kristo akakora obukama kusigikira habiragiro ebwahaire
orusozi Sinali,Kinu kikabaho obu yayemerire arusozi rwa Olives (Zekeri
14:4,6ff) abihanga bakajwa orutaro hali
abayerusalem kandi basisa (Zekeri 14:12) buli muntu wena arwomire naijaga
kugenda buli mwaka kuramya munju ya Ruhanga( Ezech 14:16), Ekiro kyokuramizamu
amazi aswaka nebiro bikuru biribaho kandi nebiragio nibaja kutukibwa kuraga
muba yerusalemu. Kandi ago amahanga
agakusindikira ha be Yerusalemu abwokulya tibalitunga iguru mubuli season zona
(Zekere 14:16-19).
Akumalira kwemwaka,
sitani naija kusindikwa kubiha biha amanga gona omu nsi (Rev 20:7-8) naija kuba
ali mulinywe, baitu naija kwokibwa nomuro (Rev 20:9) kandi naija kuhambazibwa okuhimbuka kwabona nikubaho kandi nokujwera
abantu emisango (Rev 20:13-15).
ORUKARA RWAKATANO
(Chapter
5)
5.1
Kuba kwasitani kuraba mukwenda
kunyaga enju ya Ruhanga
Sitani akakyenwa
kuruga omwiguru habwekibi kyekoshwa, habwokuha akagonza kukora ebintu ebiri
kwingana ngana rundi kwingana na Ruhanga.Isitwe (Ekyahandikirwe mu 1 Sam 15:23)
sitani akatekereza kukora ebye wenka ebirikukira habya Ruhanga Isitwe, Baitu
Yesu huwe atasabe kukora ebirikwingana ngana nebyaruhanga kwihaho akaikiriza
ebiyaragirwe (Yohana 4:34).
Hawe kuba munyikara
ekeya Ruhanga atafeyo kukora ebirakwingana ngana nebya Ruhanga akozire. Baitu akefora nkataine ekyamanyire, yayefora
inkomuhereza inkoku akaba akozirwe mukisani kyomuntu kandi ali musaija,
yayefora muculezi kandi wengeso kuhikya akufa – nokufa hamu Salaba! Nabweki Ruhanga akamuha ekikaro ekikusingayo
kandi yamuha ebira erukusinga amabara gona (Phil 2:6).
Nabweki Ruhanga
akaha Kristo obukuru habwengesoze nokumuhura, Kandi huwe atasabe busobozi
obukwingangana nawe kandi atahakanise ebya Ruhanga inkowakasatu mu ba elohim
nab a bene elohim akakitekereza yakikora.
Mu Luka 10:18
Kristo akagamba ngu akarora sitani nagwa nekyererezi kuruga mwiguru sitani
akagwa nebicweka bisatu byabamalaika ne nyunyuzi ziguru (Rev 12:4).Banu
bamalaika bakakyenwa hamu na sitani omunsi (Rev.12:9) kanu, akasororo kikaba
kiri kyokuroraho habasorairwe mukweyiju (kya 8:10) nambere, Malaika wakasatu ya
kwatibwaho okugwa kwenyunyuzi kuruhanga haiguru kandi yakwatibwaho kuhanga
kwakasatu. Enju yaruhanga akakwatibwaho. Enju yokuramizamu Ruhanga owamwiguru,
Orutaro rukoleka ekicweka kyakasatu kya Bantu abaihirwe munsi abwibora lya
Ruhanga na barwani be, Nabo abaibirwe mwiguru (Rev 13:6) nabweki Ruhanga
nakwatira hona haiguru nabali munju abakomerwe, abo abakomerwe ba Ruhanga.
Nawe Ruhanga kuraba muli Kristo, namani ga mwoyo arukwera ogu arwaigwire
obwongo bwabakomerwe kutandikira kimu na bahereza, nokwe ebwa handikirwe
bwetegerezebwe (Luka 24:45) Kristo akabaza mudumo nukwe abo abakomerwe
batetegereza, hati nibaija kuhinduka kandi nibajunwa (Matayo 13:10-17).
Obukaba
batakatehiremu kulwerwa emisango Ruhanga wembabazi huwe takwenda kuhwerekereza
mantu wena hati abweki buli muntu aketwa kusigikira habikorwabe Alwogo
ayamanyirwe akasindikwa mukisani kyomwanawe nukwo abe mwana woku banza ali
bandi, kandi abo yasindikire akabeta, kandi abo yeyesire akabasemeza, kandi abo
yesemize akabahindura bwomugaso, itwe turagambaki? Ruhanga oburaba ali naitwe ntulinda (Abaroma 8:28-31).
5.3 Akasumi kokufa
Akasumi kokufa
tabaho took yona (Ps 115:17) rundi omwirima (Ps 143:3) kufa tukulihwaho, (Ecle
9:3). Orufu rwija mubantu bona (Ecle 9:5).
Abandi afafa tibahumbuka
(Isaya 26:14) rora Baibuli yamahanga na mahanga. Abafire oturo (roar Matayo
9:24; Yohana 11:11, abakor 11:30, 15:6, 18, 51, 1 Thes 4:13-15; 2 Petero 3:4).
5.4 Okuhumbuka kwabafu
Ruhanga atakole
ebikuhiniriza ali abo abwire rundi abafwire kwihaho akabahumbura nukukwo
bamuhaisege (ps 88:10). Habwokumugonza ekituro kikesama (Ps 88:11) abafwire
obubali nibahumburwa omulimogwe kukamanyibwa inkomuhubuzi wobwomezi (Job 19:25)
kandi hakumalira naija kwemera nunsi, obu omulimogwe gulisisibw’akaba namanya
mutandikakwe naija kurora Ruhanga aruliba arubajurwe, kandi amaisoge kahrora huwe wenka ataloho ondi wena
(Job 19:25-27).
Kristo akahumbura
abafwire abtwali nitumanya niba Messiah (Matayo 11:4-5) Lazaro akaba kyokuroho
aliganu amani (Yohana 11:11) kinu ekikorwa kyokuhumbuka kikaba nikiririzi bwama
aba Messiah bakaba bamanyirwe kandi nibabatekererezamu buli kiro (Matayo 14:2).
Kyetegerezibwe ngu
intwena taitusemerire kubwama baitu tusemerirwe kuhindurwa hakumalira (1 Cor
15:51) nabweki orwoya nurwija kuraba ali abo bona abakwijagire, baitu ebiro
byokumalira bya Messiah nibaija kwija kandi abandi balisigara nabweki bona
nibaija kuhindurwa mumibire yomwoyo (1 Cor 15:44 ff) aabo abalibakwijagire
bakamukibwa, abomozi bakasigwa kuhikya Mukama aligaruka, kandi kitabe hali abo
abalibakwijagire (1 Thes 4:13-15) Ruhanga akaruga mwiguru netekaniza yokweta
niraka likoto alya Ruhanga, abafwire bakahumbuka kubanza kandi obomezi,
abasigirwe nibaija kuteranizibwa hamu kandi buli kiro barabaga namukama. (1
thes 4:16-17).
Kuruga mukuhumbuka,
em lion ne millioni yebira amahanga nebiragiro kandi nebwoma (Rev. 2:26-27).
Baitu omukuhumbuka
tibaswera nobukuba okugabuka Matayo 22:30 baitu nibasisina nabamaraika
omuiguru, Kristo akatufwera nukwo obutara sisimukaga muturo twikale nawe (Thes
5:10).
Kyomugaso
kwetegereza ngu ekihikire kyokuza kuhumbuka.
Kihikirekwekimu (Zedek) kandi kihikire muba Lubrania bigambo bimu,
Kwetegerezebwa nkokuba kintu kimu; nabweki ekintu kyokugarukamu abahikirire
abakomerwe kuraba mukuu mbuka.
5.5 Kufubira abalemerwe
Omuntu nirwo isomo
erihikire kwiegeraho, Kukaba kugonza kwaruhanga ngu omuntu omurungi wena
tasemerire kuhwerekera baitu ahike akwegarukamu (2 petero 3:9).
Obu Ruhanga
alitwara omwoyogwe ebitu byona birihwerekera kandi omuntu alifoka cucu (Job
34:15) epero erihika.
Omuntu wena
arwaimukizibwe amurundi gwokubanza kuhumbuka,Ekikukira kuhumbuka(Heb11:35)
nibaija kwimukibwa kuruga mubafu amurundi gwakabiri gwokuhumbuka akumalira
kwemilion ya messiah.Kunu omulingo nibw’obwire bwokucwerwamu emisango
arwabaireho kumara emyaka ebikuminibikumi.(Isaya 65:20) kuhumbuka kwabacwerirwe
emisango(Yohana 5:29) kuryaba kuri okw’okugorora n’okwegyesa abantu ngu
betekatekyere kutunga amagara agatahwaho.
Ekigambo okucwa orubanja (Kriseos) kyine amakuru “kusharamu”.
Amakuru okugorora
nikuruga omu biteekateko no kusharamu ebiri kureebana n’ebikorwa. Harimu ekiteekateko kyo kuha ekiheneso. Kwonka, abantu baingi abataratungire obwire
bwo kumanya Ruhanga tibabaasa kufubirwaahabw’ekyo. Ababi baryayegyesibwa ekiri kumara. Kubariba bateteisize omu bwire bw’emyaka igana erikuratira
okuzooka okwa kabiri, baryafa emibiri yabo ecwekyerezibwe omuriro gwa gehena.
(Mat 5:22, 29, 30, 10:28, 18:9, 23:15, 33, Mk 9:43,45,47, Lk 12:5, Yak 3:6).
Arumu ebigambo
bisatu mundagano empyaka ebibalizeho nkagehena.Binu nibwo SGD 86 hade
ebirikwigana ingana SHD 7585 sheol,or ekina rundi ekituro nambere abafu
bazikwa,Ebindi ebitabu bibiri nibwo SGD
1067 Gehena inkeruli mu heburania muhinga lyalebanon. Binu nibwo ebina nambere kasasiro rundi ebisoro ebifwire kuruga
muyerusalem byayokezibwe,baitu mutalitina abaita omubiri baitu tibasobora kwita
nyowe, hakire mutinege ogu orusobora kuhwerekereza omwoyo no mubiri (Matayo
10:28) hakumara kucwerwa emisango SGD5020 tartoros nigwo mwanya ogukomirwemu
baamaraika abagomire.
Ekiheneso Ky’ebiro
byona (kolasin) ekiri kugambwaho omuri matayo 25:46 nikihakanisa amagara
agatahwaho. Ni rufu. Ekiheneso timoria ekiri omubaheburayo 10:29
nikirugirira aha kworeka ku hatariho omushango. 2 Abakorinso 2:6 ni hakozesa
ekigambo epitimia nikiruga omu kigambo ekitinisa. Nahabwekyo ekiheneso nikiha ekitinisa aha muntu.
Nahabwekyo tihariho
omwanya ogu abafire baryabonabonesibwamu.
Abahikirire abarizooka okubanza baryayetwa okukora omurimo gwo kwegyesa
omu myaka rukumi ngu baadaimoni basharirwe emanja zebi bakozire ensi nayo ebone
ekyo kureberaho. Abo tibarifa omu
muringo ogu bari kucwerecwa mu emanja.
Nibagambwa ku bagwejegyeire.
Abandi ab’omu nsi abatari abatorainwe tibari kucwerwa emanja. Abasigaire bo mu nsi baryazoorwa bagororwe
aha kuzooka kwa kabiri (Okush 20:12-13).
Tihariho okundi kuzooka nari ekiheneso okwihaho okuzooka kwa kabiri
kandi okwa boona. Abaryeteisa baryahebwa
amagara agatahwaho hamwe n’abo abahikiriire b’okuzooka okw’okubanza kwonka
abataryeteisa baryafa emibiri yabo eyookibwe.
Ahanyima, rufu n’ekituro biryaihwaho (Okush 20:14). Abanyabibi abariba bariho obu Masiya ari
garuka baryaitwa (Mal 4:3) bategyereze okuzooka kwa kabiri.
Okuzooka kwa kabiri
n’ekiheneso ekyahairwe Yuda ahabw’okwanga Kristo. Nibo baana b’obukama abanagirwe aheru omu mwirima (Mat
8:12). Bakateekatekyerwa okuzooka kwa
kabiri omu mwanya gwo kubagana obuteeka
bwa Ruhanga (2 Pet 1:4) n’okuzooka kwo
kubanza. Okwihaho ngu bakahebwa omwanya
nk’oruganda omu batorainwe (Okush 7:5) Yuda taaratorainwe omubo kuzooka okwo
kubanza. Abaingi bakeitwa abakye
baatoranwa (Mat 22:13-14). Abari aha
rubaju rwa Kristo kwonka bari kubonabonesa abotorainwe nari abataine omuzimbwe
(Mat 25:30) baryazooka aha kuzooka kwa kabiri (Mat 24:51, 25:30) abaingi
baryabingwa aheeru (Lk 13:26-28) kandi omubarizooka okubanza harimu abariba
ab’enyima (Lk 13:30).
OMUTWE GWAMUKAGA Chapter 6
EKANISA
6.1
Noha rundi ekanisa kiki?
Kristo akagamba ati
ndyombeka ekanisa yange hamwandara gunu kandi namalembo gokuzimu tigaligisobora
(Matayo 16:18) Ruhanga nuwe mwandara nambere Kristo yayombekere ekanisa ye,
Ekanisa niyo kyoselerezo kyabantu tikiri kwombeko rundi mwoleko, Ekanisa
yaruhanga nirwo ibara nambere abantu abaigi beterwa (1 Cor 1:2, 2 Cor 11:) nomu
1 Cor 11:22 mukusigikira habikorwa bwekanisa mubakolinso nibasorozibwa
bamanyirwe inkanisa yaruhanga (Engeso zabakwenda 30:28) Gal 1:3; 1 Timothy 3:5)
kandi kanisa zaruhanga (1 kolinso 11:16; 1 Thes 2:14; 1 Thes 1:4 Corithians
14:33) nikisana ekanisa zabamalaika abakwisana abantu abakomerwe, ekanisa
bazombeka kandi buli kanisa ine’obujunanisibwa ha bintu bwayo.
Abaingi baketwa
Ruhanga kandi bakehebwa Yesu (Yohana 17:11-12); Heb 2:13; 9:15 mukama nayongera
ekanisa kiro ha kiro kusigikira abo abajunirwe (engeso zabakwenda 2:47).
Ekanisa zimanyirirwa nkanukwe ziri (Abaroma 16:1; Cor 1:2, 1 Thes 1:1,2 1
Petero 5:13) ziba inteito rundi enju kanisa Abaroma 16:5,23, 1Cor 16:19; Col
4:15; Phm 1:2)Kristo akakora omutwe gwebintu byona byekanisa (Abefeso 1:22)
Ruhanga ayahangire byona nukwo hati bunu ababito nabobusobozi abomu bikiro
byomwiguru bamanyisibwa mukanisa amagezi amaingi garuhanga (Abefeso 3:10). Baitu omusaija nugwo mutwe gwomukazi kandi
nka Kristo okwali omutwe gwekanisa nuwe mujuni womubiri baitu nkenisa okwehura
Kristo nukwe nabakazi nukwo bati bahulige baibabo omu bwona abasaija mugonza
bakazi banya nkakristo nukwo yagondeza ekanisa kandi yayehayo wenka habwoyo
nukwo agyeze (Abefeso 5:23-26) nukwo efoke kanisa eyekitinisa etanyina kamogo
(Abefeso 5:27) busaho muntu arwanobere
ombirywe agulinada nkoku Kristo nuwe agwagira ekanisa (Abefeso 5:29).
Kristo nkomutwe gwekanisa, akaba wokubanza kuzarwa kuruga mubafu. Nukwo asobole kutubera kyomugaso, Ekanisa
inkokuba mubiri gwa kristo akaswerwa Kristo nkabaigi gwokubanza kuhumbuka obu
omuswezi yaizire (Matayo 25:1-10) (Col 1:18, 24) ekanisa ine ekanisa ezairwe
kubanza kandi amabaragayo gahandikirwe omwiguru (Heb 12:23) enju yaruhanga niyo
Kanisa yaruhanga omwomezi hagati nahansi yamazima nabweki ekanisa yaruhanga
ekasangibwamu amazima (1Tim 3:15).
6.2
Obatekanizi bekanisa
Ekanisa niyo ine
obusobozi bwokwegesa abantu bayo (1 Timose 5:16).
Nukwo bene baitu
mukome omulinywe abantu musanju abasemire abaijuire omwoyo namagezi abakurata
omulimo gunu Engeso zabakwena 1:22, 26, 6:3, 5-6; 15:22, 1 Abakorinso 16:3,
8:19,23 abalikusabira kandi nibaikiririza muibara lya Ruhanga Engeso Zabakwenda
20:28 Ekanisa ziramukya abatoikaine (Yohana 1:9-10). Omulimo gwekanisa nikyo kyesorolezo kyabantu (Abaroma 16:11)
Nukwo nabahereza kibahikire okutaba abasemire okutaba nandimi ibiri (Aphilip
1:1, Timoseo 3:8-13) mukanisa alumu emikoro nyingi otwaliremu abahereza
nabegesa Engeso zabakwenda 13:1) kandi nokukiza okuyamba gavumenti (1 Abakori
12:28) mukanisa nasemera kwegesamu orulimi orurungi kandi nirwetegerezebwa
abantu abalumu (1 Abakor 14:4-5).
Kandi obubaizire
nibesoroza abekanisa babatebeza byona Ruhanga ebiyakozire hamu nabo, Kanid
obuyabakingulireho oruigiruwikiriza amahanga gona (Engeso zabakwenda 14:23, 27,
15:3, 4, 22, 18:22, 20:17, 1 Abakori 4:17).
Kristo akaha
obusobozi abantu nabamalaika kwija mukanisa kwegesa nukwo babe kyokuroraho ali
abo, abakomerwe Enfumo 2:1,8, 1, 12, 18, 3:1,7,14).
Emirimo ey’oku
ekanisa eshemereire kutwazibwa burizooba n’ekorwa abantu ba burijo kibareetera
kugyira obwengye obw’okucwa emanja (1 Abakor 6:4).
6.3 Ebigendererwa na
Magoba gekanisa
Okuruga abiro ebi
Yesu akagamba ati mwegarukemu baitu obukama bwomuiguru bamazire okuhika Matayo
4:17, 10, 7, 11:1; Marako 1:38-39, 3:14, 16:15; Luka 4:43, 9:60).
Omwoyo gwamukama
Ruhanga guli hali nyowe baitu okudumira abanaku ebigambo eirungi antumire
okubaho abanyina ogunkomo obugabe okuduma omwaka gwamukama. (Isaya 61:1) kandi
yasora abafu bamaiso( Luka 4:18) kandi yakiza aarwere (Luka 9:2).
Okutebeza omwaka
gwamukama ogurukuikirizibwa (Luka 4:19) kandi akaturagira okutebeza abantu
nokuba bakaiso ngu nuwogu Ruhanga ayatairweho ekucwera abantu emisango abomezi
nabafu (Engeso Zabakwenda 10:42).
kutebeza ekigambo kyamukama mukanisa nigo
magoba gokabiri hanyinemu. Engeso
Zabakwenda aba yahaireyo kutebeza mubuli kanisa (1 Abakor 4:17) akisembo
kyabakorinto nikiyamba ekanisa. Ebisembo bwamwoyo arukwera nibikuraniza ekanisa
(1 Cor 14:12) baitu wenka aralinda ata ekanisa yaruhanga (Timose 3:5).
6.4 Kufora ebisuba
amazima
Abo abekanisa
ekufora bamwoyo arukwera (Abaroma 15:16) hali abarukwera nabene baitu
abarukwesiga omu Kristo embabazi zibe hali inywe nobusinge okuruga hali Isitwe
(1Cor 1:2) abene ba Ruhanga okuraba musahi (Heb 10:29) nomumubiri gwa Kristo
(Heb 10:9-10). Kandi bakajunwa kuraba mukubatisibwa Cori nabweki mwoyo arukwera
nugwo omwoyo gwa Ruhanga kandi nokuraba mwibiralwa Yesu Kristo. Abakomerwe bkagumisiriza obu niboikiririza
omuli Ruhanga Engesa (zabakwenda 26:18).
Abakomerwe
bakaikirizibwa kuganyirwa kandi baikara nibaikiririzamu nganda mukanisa nomuka
gabo Cori 7:14 abakomerwe nibafoka mubiri gumu na Kristo Abaroma 12:5; 1 Cor
12:20-27
OMUTWE GWAMUSANJU CHAPTER 7
Obukama bwa Ruhanga
7.1
Okukora obukama bwa Ruhanga
Kandi omubiro
ebyabakama abo Ruhanga owomu iguru aliimukya abakama obutali hwerekerezebwa
ebiro byona nobu kwokuba kulema kwaba lukuhsingirwa ihanga erindi (Daneri 2:44)
arwayegesaho go ebikukwataho obukama bwa Ruhanga ni Kristo arwagambire ngu buli
mumikonoye (Marako 1:14-15) Obukama buli mubicweka bibiri. Ekyokubanza obukama bwa mwoyo kandi ekyabiri
Obukama bwabantu obuli hansi ya Messiah.
7.1.1
Obukama bwamwoyo arukwra
Kuhika amwaka 31 AD
amazire kusa abake abegesebwa na bebembezi babantu ba Isirahiri bakahebwa mwoyo
arukura habwekigendererwa kandi atabeho ehinga lwona kuhikya obu baysire aba
Gentiles mukanisa kuruga emwaka 31AD amazire kufa kandi bakaba baine mwoyo
arukwera. Nabweki bona baka kwatirwa
hamu murundi gwakabiri gwokuhumbuka mu (Revelation 20:4 ff.)
Mwoyo arukwera
akahebwa omuntu kuruga hakufa kwa Kristo inkekicweka kyokubanza kyobukama
kuruga hakiro kyokuhumbuka emyaka 3AD 1 amazire ofwire (Engeso Zabakwenda
2:1-4) abemerire aloho abataliroraho hakufa okuhikya obu balirora obukama
bwaruhanga nibwija namani,(Mariko 9:1)Mananukwo nimbagambira nti wena
atalikiriza obukama bwa Ruhanga atalibatahamu nakake (Marako 10:15) rundi buli
azairwe obwakabiri kuraba mumaize nomwoyo baitu tibasobora kurora bukama
bwaruhanga (Yohana 3:3-5).
kandi abagesebwa bamukaguza orufumu oru
okuruli yagama ati inywe mukahebwa okumanya ensita ezobukama bwaruhanga waitu
abandi bazicwerwa omu nfumo. (Luka
8:10). Obukama bwaruhanga teri nyama
rundi kyokunywa baitu buli businge nokwegonza mumwoyo arukwera (Abarumi 14:17)
tikiri mubigambo baitu kiri mumani (1 Cor 4:20).
Okutaaha omu bukama
obu nibishaba okweteisa. Abasiisi abari
kweteisa baryabandiza abahikirire kubutaaha (Mat 21:31-32). Okwetwa
kw’abatorainwe nikukorwa omu kijanjaza amakuru biri kugyeranisbwa embibo (Mat
13:44-46). Nikijanjazibwa kyakirwa n’ekihika
kyingyi okurabira omu mwoyo (Mat 13:44-46).
Nahabwekyo abayesirwe ni baingi kwonka abatoorainwe ni bakye (Mat 20:16,
22:14). Okweetwa nikubumbatira abatorainwe n’abo abari kucencurwa hamwe
n’abatorainwe aha kwija kwa Masiya nari ahari abo abafire aha kuzooka (Mat
13:25-30, 36, 38-40, 47-50).
Abatorainwe nibo yaashoroire, yaabaihaho orubanja yabaha ekitinisa (Abar
8:29).
Obu Obukama
bukuhebwayo kuraba mu mwoyo arukwera, nikisana enkesigo ezimerire hansi yomuntu
rundi ensigo eziswekerirwe amababi (Matayo 13:31-32) nabweki tukayamba Ruhanga
kuba muli itwena (1 Cor 15:28) roar mu Marshll’s inter linear (Efeso 4:6).
Ekiri kushabwa
n’okusherura obukama bwa Ruhanga n’okuhikirira kwe ebindi okabyongyerwa (Mat
6:33). Omuntu ku ari kuba aine amani
ag’okubinga baadaimoni n’akamanyiso k’obukama bwa Ruhanga (Mat 12:28). Okukora ebi Mukama akunda okurabira omu
mwoyo orikwera nikwo kuguma omu bukama obwo.
Ku butari kukozesibwa kurungyi n’bwihwaho buheebwa abandi abari kwera
ebijuma (Mat 21:31,43).
Obukama bwija
tutali kuburoro baitu buba muli itwe (Luka 17:20-21), Obukama bwaruhanga aloho
obundi obwire tubweta obukama bwomwiguru, Nukwo muli bamanyisa habyana bybu
omuntu wena aryakungambira ati Mukama wange mukama wange tali ogu alitaha
omubukama bwomwiguru, Baitu ogu anyakukora isenyowe wo mwiguru ebygonza (Matayo
7:21) yabu nagamba ati manaukwo nibagambira nti obumutalihinduka nimufoka
nkabana abato mutalitaha na kake omubukama obwomuiguru nukwo wena alicwerwa
nkomwana omuto unwe mukuru mu bukama bwo mwiguru (Matayo 18:3-4).
Ebibyona ebigambo
ebikuzaho obukama bwa Ruhanga nobisanga mu (1 Cor 6:9-10, Abagalatiya 5:21 no
mu Efeso 5:5).
7.1.2
Emilion ya Bantu ya Kristo
Emilion aya Bantu ya Messiah akagambibwaho mu Revelation 20:2-7 emyaka
rukumi yobwire nisana isana enkemillion rundi chiliad.
7.1.2.1
Kugaruka
kwa Messiah
Ebigambo
ebyokuhumuza nukwo malaika yabigambire ati yamira nogamba oti nukwo agambire
mukama wamahe ati nkwasirwe ihali habwa Yerusalemu na Sayuni nihali eringi muno
mu (Zechariah 14:4) Kristo abazza munfumo, naija kugenda kandi aligaruka (Luka
19:12).
Messiah naija
arusozi rwa Oliviyo nabakomerwe kukora gavumenti ye Naija kugarukamu kwombeka
iramizo (Engeso Zabakwenda 15:16) kandi kirihika omuntu owena alisigaraho ha
mahanga gona agaizire okurwana na Yerusalemu alitabara omwaka no mwaka okuramya
omukama Mukama wamahe no kulya obugenyi bwe kandikirihika omuntu wena
owomubitabu byona byomunsi atalitabara Yerusalemu. Okuramya omukama, Mukama wamahe bo batalinagirwa enjura kandi
ekitabu kyamisir obutalitabara nobukwakuba okwija nabo batalinagirwa (Zakaliya
14:16-19).
Kwija kwe kuliba
kwembaganiza kandi nebikuhuniriza mumani kandi nokusemererwa okwingi (Matayo
24:27, 30; Rev 1:7) okugarukakwe kuliba kwo kuhuniriza kandi nebwokuroraho
kuruga mwiguru (Rev 6:12) Amani galisirimuka, obwire bulileta omwirima kandi
nokwezi tikulituha kyererezi (Matayo 24:29; Engeso zabakwenda 2:20) naija kuba
akalire omukono gwobulwo ogwamani kani naija kwizira omubicu bwomwiguru,
Nabweki Ruhanga namuha amani (Matayo 26:64; Marako 14:62; Luka 21:27; Engeso
Zabakwenda 1:11).
Kristo naija kutuha
omugisa gwokumalira (1 Thes 4:16-17; Rev 11:15).
Obu omwana wa
Ruhanga alija mubitinisabwe byona, aliba womugaso mu ba Kristo 2Thes 1:10) nab
a malaika naija kubaganizamu abantu kandi narora ebizibu bwabo (Mat 25:31-46).
Okukoma, abobukama
bwa ruhanga, obwahairwe mwoyo arukwera kuraba mukwegarukamu nokubatisibwa
kulinda ebiragiro bya Ruhanga, nibaija kuhumbuka hakugaruka kwakristo, Kunu
nukwo kuhumbuka kwokubanza. Abandi
abafwire tibakwija kwomera hakuhikya hakumalira kwemwaka Kunu nukwo kuhumbuka
kwakabiri (Rev 20:4ff) abakomerwe nibo kyokunihira rundi kigendererwa kyokwija
kwa Messiah 1 Thes 2:19, Rev 22:20 abakomerwe nibaija kukwatibwaho mumwoyo
nokugaruka kwa Kristo mumaramizo 1 Thes 3:13 (1Thes 5:23) obu okwikiriza
namazima nocungurwa 2 Thes 2:10) Ruhanga aliba nabo abalemerirwe omurundi guma
obu aligaruka norwoya kuruga mukanwake 2 Thes 2:8.Nukwo murolege inye: baitu timumanyire nyineka nambere alizira
rundi obwire bwizire rundi itumbi, rundi omu nkoko rundi nyenkya obwalija
bwango aleka okubasanga mugwijagire kandi ekindukubagambira inywe nikyo
mbagambire bona nti murolege (Marako 13:35-37; Rev 3:3,11) Kristo aligaruka
mumulingo ogunykuhikire kucwera abemisango kandi nokucwa entaro abo abayangere
kulinda ebiragiro bya Ruhanga (Ps 96:13; Rev 19:11) Kristo alija kandi
akoragane nomuntu wena mumirimoye (Rev 22:12).
7.1.2.2
Kwesoroleza
hamu kwabaisirahiri
Mukugaruka Kwa Messiah abakomerwe nabayerweneho, abandi balikozesebwa obwiru, kandi abandi bwelyesoroleza mu yerusalem kuruga musonda Ina zensi (Isa 11:12:66:19-21).
7.1.2.3
Ekiro
kyamukama
Tutakahikire akiro
kya Ruhanga, naija kubaho orutaro kugwa (kuruga mubegesebwa) rundi kuruga
mumazima kandi nebiragiro muli abokomerwe omusaija webiragiro (anomias) orwabalizibweho
ngu agwire kuruga habiragiro bya Ruhanga kuraba mukwegesebwa abakomerwe
kikazorwa (2 Thes 2:3-8) naija kwikara mukanisa ya Ruhanga kandi arayetwaga
Ruhanga. Kandi naija kwitibwa aba Messiah mukugarukakwe. Mukama naija
kuhwerakereza kimu abakuzaho kubi yerusalemu, Abantu abalihwerekerezebwa
nibaija kuba nekizi, kandi behindurule bagenzi babo (Zech 14:12-13) kinu nikija
kubaho kitamanyirwe (1Thes 5:2).
Kuhwerekera kuliba
munsi, omwana wo muntu alwesereka murusozi rundi mumwandara nabwo mulingo ogubi
Kristo aiziremu kandi taraha nomu alwemera (Rev 6:15-17). Ekiro kyokumalira Ruhanga akasindika
abimarana nendwerwe enyingi (Rev 8:7-21) ekiro kyamukama ekyokumalira ekikuguma
ekyeyongera yo kuraba mumilion, mulirora hakumalira kwensi nkoku mukugimanya,
iguru ndija kuhwerekerezebwa nomuro (2 Pet 3:7-10,12) nukwo aihemu enkozi
zebibi zona.
Ebiro Mukama
kiribaho kucwera ensi emisango nokwoleka abantu (Jude 14:16) abo, abakomerwe
kandi ebibi byabo byagarurwa omunsi nibaija kujunwa hakiro Mukama hakuragirirwa
murundi gwakabiri gwokuhumbuka (1 Cor
5:5) nabweki aloho emirundi ebiri yokuhumbuka.
7.1.3
Kugumizamu nobukama bwaruhanga
7.1.3.1
Kwija kwa Ruhanga
Obusobozi
nebiragiro ebya Kristo nibija kugarwa Ruhanga 1 Cor 15:24, 28 nabweki Ruhanga
naija kwija munsi nabantube bona abomwiguru, Kandi ensi yona nija kwijurwa
okusemererwa kwe (Isaya 6:3) Kandi Ruhanga netara kiriba kyeresezi (Rev.
21:23).
7.1.3.2
Ensi
empyaka na Yerusalemu empyaka
Isaiah 65:17
nikyoleka ngu alibaho iguru lishwaka, kandi nensi empyaka ahangwe. Ensigo za baisirahiri zirikara hansi
yaruhanga mulianu ensi empyaka (Isaya 66:22) kuhikya hamyaka yebi byona
ebirungi obubirirekwa kukozesebwa. Nekiniga kingi nukwo Mukama agambire ati
ngarukire hali Sayuni kandi ndiikara hagati ya Yerusalemu (Zech 8:3) Etauni empyaka
ya yerusalemu nijakwija kuruga omu iguru (Rev 3:12) enu Yerusalemu empaka niyo
tauni yamwoyo arulikwija hansi mukuhangwa kwiguru erishwaka kandi nensi empyaka
Rev 21:1-4,7,10) nabweki Ruhanga arabagana buli musaija wena. Kandi nebigambo ebwakara tibiriijukwaga
(Isaya 65:17) obu nitulinda iguru erihyaka nensi empyaka kuhikiriza
ebyaraganisibwa (2 Petero 3:13) abaingi abakomerwe obu balija baliforwa balinzi
benju ya Ruhanga Rev 3:12 mu mwoyo.
7.1.3.3 Ekiribaho Omuntu
Mubwire Bwomumaiso
Abakomerwe balihebwa
obusobozi bwokulema kumara emyaka (Luka 19:17:19) babe nkabamalaika (Matayo
22:30) obwijukuraine bwensi nokurora Kristo nkokuba mwana wa Ruhanga (Matayo
5:3-11) kinu ekikaro kisembizibweyo mumahanga gona (Matayo 8:11). Kunu nukwo kusemererwa kwa Ruhanga Isitwe
(Luka 12:32) hali abo bona abakwebemberwa mwoyo wa Ruhanga bona bana ba Ruhanga
(Abaroma 8:14).
Kandi omu biro
byabakama abo Ruhanga owomu iguru alimukya obukama obutalihwerekera ebiro byona
nobwakuba okulema kwabwo tikulisingirwa ihanga erindi Baitu bulicwacwana
nibumaraho obukama obu waboine ibale eryatemerwe omurusozi ataloho mikono kandi
lyacwacwana ekyoma emiringa niibumba nefeza ne zabu. Obwijukuraine obuli mubantu kandi nokulema kwensi (Ps 8:1-9)
(Daneri 2:44-45) nkoku haihi kwihikira (Daneri 7:27, 12:3).
EMBUGYIRIRO
Omwoyo oguri omu bushatu
Abahagizi b’obushatu nibahura
eby’edini ahakyo barikweta eby’enfuna by’okucungurwa ebiri omuri Yesu Kristo
kwehindura omuntu lacugna omu kitabo kye RUHANGA WAITU, OBUSHATU N’AMAGARA
AG’OMU KRISTAYO, Harper, San Fransisco, 1991) omu kugamba aha nyegyesa
y’obushatu n’okwahura edini ahaby’enfuna by’okucungurwa ebiri omuri Kristo
kwehindura omuntu, nagira ati aba kapadokia bakatwara eby’edini omu mwanya
ogwabaire nigugyahukanisa n’ebyenfuna.
Ekyi kyikareetaho:
Omu burengyerwa-izooba, omu
bwire obwakuratire Nicaea, ab’edini nka Hilary wa Poitiers na Marcellus owa
Ancyra bakoreka akakwate ahagati ya hypostases ez’omu iguru n’ebyenfuna byo
kucungurwa. Augustine akareeta ekiteekateko
kisya. Ahu yatandikire tihari aha
bukama bwa Ruhanga kwonka we akagyira ngu bashatu nibaingana omu mwanya gwo
kusherura obuteeka oburi omuri Ruhanga nkoku biri omuri Kristo kwehindura
omuntu n’omwoyo okuhinduka Ruhanga, Augustine akasherura oburugo bw’obushatu
oku buri kushangwa omuri buri magara aga buri muntu. Augustine okwenda kukuratirira amagezi agari omu bumwe
bw’obushatu kikamayisa ngu enyegyesa y’obushatu neija kuguma nesherura enshonga
ez’omunda z’obwa Ruhanga, ezitari kubugana n’ebi turi kumanya ahari Ruhanga okurabira
omuri Yesu Kristo ( Lacugna Orup 44).
Enyegyesa y’ekiratini
ekakuraatira Augustine n’okwahukanisa edini n’eby’enfuna. Byona bikaija kurgamu eki bari kweeta Neo –
Platonism nari eby’enaama.
Ebihandiko by’amaani omuri
Lacugma eby Augustine nibigira ngu obukuru bwa Ruhanga ti kikuru. Obushatu bukeinganisbwa. Egy ekaba entambu eya kabiri y’ebishuba eri
kugira ngu boona bakaba bariho okuruga kare.
Ekiteekateko ky’amazima n’okweyoreka k’obwa Ruhanga omuri buri omwe
nikwo kugamba emirimo ya Tata ahabw’omwoyo orikwera ogwa murugyireho gukaraba
omuri Yesu Kristo. Oku okurabira omuri
Yesu Kristo kukabaasisa Kristo okureeberera n’okwebembera buri omwe
ahabw’okwenda kwa Ruhanga otuura omuri buri omwe omubatorainwe.Kristo tiwe
waaresire omwoyo orikwera, we akaba ari omureeberezi wagwo. Akaba akorera Ruhanga nk’ okuruga kare kandi
akora ebi Ruhanga akunda kwonka akaba Atari Ruhanga. Abahagizi b’obushatu tibarabaasize kwetegyereza eki ku baraabe
haine eki babaire nibamanya. La cugna
naagamba. Enyegyesa ahaky’okugamba ngu
Ruhanga n’omwe (Orup 44.)
Kinu nikikwataho abakristo
nkomulingo bakusabiramu, Tibakyasaba mukuraba muli Isitwe wenka (Matayo 6:6, 9)
mwibara lwemwana nkanukwe baibuli aragira kuruga muli (Luka 11:12) kwikiriza
isitwe (Yohana 4:23) baitu muli Isitwe namwana kandi namwoyo arukwera
Ahandi, abakugu bakareeta
enyegyesa yabo y’edini Kwonka ebi byoona bakabyombeka bari kwehuzya nari
duhindura Baibuli oku barikwenda. Nikyo ori kureebera abahagizi b’obushatu
batari kwejunisa emishororongo yoona ya Baibuli ei kubugambaho, bakahindura
kubi endijo obwe nibehzya endijo ei batari kubaasa kuhindura Enyegyesa yabo
n’egyendera aha bitari kwetegyerezibwa nari eki beeta Phatonism Lacugna
naagamba Aba kapadokia (na Augustine) bakarenga eki ebyahandikirwe biri kugamba
ahaby’efuna tibamanya obuzaare oburi ahagati ya Ruhanga n’omwana n’omwoyo
orikwera aha rurengo rw’obwaruhanga.
Ruhanga omwe akaba ariho omu
bicweka bishatu Tureebire (cox: abatorainwe nka Elohim) ekigambo Ousia na
hypostases nibimanyisa ekintu kimwe. Okushumya omwoyo orikwera omukitinisa
ky’obwaruhanga nikyoreka ngu abatorainwe tibari kubaasa kwingawa na Ruhanga omu
buteeka nk’oku Kristo ari Eki nikyahukana n’ebyahandikirwe. Abatorainwe
nibabagana obuteeka na Ruhanga (2Pet 1:4).
Omu Abefeso 1:22, Ruhanga
akateka ebintu byona ahansi y’ebigyere bya Kristo yamuhindura omutwe gw’ebintu
byona ahabw’ekanisa Ruhanga akazoora Kristo, akamushutamya aha rubaju rwe rwa
buryo omu iguru ahaiguru munonga y’obutegyeki bwoona, n’obushoboorozi bwoona,
n’amaani goona, n’obugabe bwoona n’ahaiguru y’eizina erigambwa ti mubusingye
obu bwonka n’omubusingye oburiija kandi yaamuha kutegyeka byona yabita ahansi
y’ebigyere bye, yaamuhindura omutwe gwa byona omu kanisa nigwo mubiri gwe
oguhikirizibwa ogwo ohikiiriza byoona omuri boona.
Kristo akahebwa obushoboorozi
ahaiguru y’eizina ryoona erigambwa ahakuba eizina ryo ryonka ryeine
obushoboorozi. Akahebwa obushoboorozi
ahaiguru y’ebintu byona ngu ekanisa ebone obuhunguzi okurabira omuri Kristo orimu
okwijura k’obwa Ruhanga omu mubiri (Abakol 2:9). Ekigambo obwa Ruhanga nibakyeta Theotetos kyiri kumanyisa embera
yo kuba Ruhanga.
Thayer naagamba ngu obwa
Ruhanga nibwahukana n’eby’omu iguru (Thayer’s Orup 288). Ekyi nikimanyisa ngu okwijura kwa Ruhanga
kukaba kuri omuri Kristo omu mubiri.
Okwijura oku nikwo turi kuhebwa itwe abantu ngu tugyire obuteeka bumwe
na Ruhanga (Abakol 3:10). Ti muyudaya
nari omugriki kwonka boona n’aba Kristo ahakuba ari omuri boona (Abakol
3:11). Naatungura abantu okurabira omu
mwoyo orikwera ngu Ruhanga abe byona omuri boona (1 Abakor 15:28).
Ku ariteeka ebintu byona ahansi
ye, omwana nawe aryotekwa ahansi y’ogwo owataire byona ahansi ye ngu Ruhanga
abone kuba byona omuri boona (Abakol 3:11).
Abahagizi b’obushatu
batandikire kuhindura omushororongo ogu ngu buri kimwe ahari buri omwe
okwehuzya obuteeka bwa Ruhanga oburi kuhika aha Bantu boona nkoku bwahikire
ahari Kristo.
Kristo niwe ori kutwijuzya
okwijura kwa Ruhanga (Abef 3:9).
Okwijura kwa Ruhanga (Abef 3:19).
Okwijura kwa Kristo kuri omu kishushani kya Tata (Abef 4:13). Ni muri ogu muringo turi kuba ekishushani
nari eikon kya Tata nk’oku Kristo omu bukama bwa Ruhanga (Abar 8:17, Yak
2:5). Abahunguzi b’endagano (Abagal
3:29) b’okucungurwa (Abal 1:14) okuhungura oku twaherirwe busha (1Pet
3:7). Omwana wa Ruhanga naahinduka Tata
w’ebiro byona (Isa 9:6) ahakuba niwe mutwe ogw’eishe boona (Abef 3:14). Nahabwekyo, ntsimba amaju omu maisho
g’eisheboona ou enganda zoona ez’omu iguru n’ezomu nsi zeetererwa.
Ekigambo oruganda ni Patria
amakuru obwa Tata. Nahabwekyo ekigambo
Tata K’abe ow’eka nari eka ya Ruhanga n’ekitinisa ekiri kworeka obushoboorozi
obwa buri mwebembezi wa buri ka.
Nibutandikira ahari Ruhanga w’eka (1 Abakor 11:3) oshemereire kuhikiriza
ebi ari kushabwa nk’oku Ruhanga abikorera Kristo n’abandi baana ba Ruhanga nibo
elohim n’oku abo ba elohim abari kubihikiriza ahari abo abari ahansi yabo.
Omwoyo ori kwera niwe obuganisa
aba boona abaha obushoboorozi obw’okuhinduka ba elohim. Tihariho ekiri kworeka ngu omwoyo ori kwera
ni Ruanga omu muringo oguri kumwahukanisa n’abandi Bantu. Boona n’abaana ba Ruhanga kandi abahunguzi
hamwe na Kristo omu muringo gumwe.
Okuramya omwoyo ori kwera ni nk’okweramya ahakuba nigwo Ruhanga
arabiramu kuba byona omuri boona.
Nahabwekyo okuramya omwoyo ori kwera tikyiri kwikirizibwa ahakuba nagwo
ni kimwe aha bicweka by’omuntu. Gwo
n’amaani agari kubaasisa kwonka ti Ruhanga.
Omwoyo ori kwera natubaasisa kuba ba Elohim nari Theoi.
Obwa Ruhanga burimu abantu
baingi. Nibo abari kugambwaho omuri
zaburi n’endijo mishororongo kandi ekitebe kya Ruhanga n’abakuru nibagambwaho
omu kushuururwa 4:1, n’okushuururwa 5:14.
Abantu aba abarimu na Yesu Kristo nk’omwana w’entama kandi omunyamurwa
mukuru (Abah 8:1-2), nibahereza kandi baramya Ruhanga omushoborozi wa byona
(Okush 4:8-11). Omu kuhereza Ruhnga,
Kristo akahayo amagara ge, nk’okuburi munyamurwa aine eki ari kuhereza Mukama
okurabira omu kitambo (Abah 8:3).
Okushururwa 4:8-11 nihoreka ku
Mukama Ruhanga ekitebe kye kiri ahaiguru y’eky’abakuru nabo baine ebitebe Ebirunga byabo tibiri kwingana n’ekya
Ruhanga Omushoboorozi wa byona owahangire byona ahabw’okwenda kwe. Niwe Ruhanga wa Yesu Kristo n’abakuru abo.
Aroho abana ba Ruhanga baingi
kandi baikara munjuye kuruga mu Yacobo 1:6, 2:1, 38:7 ps and 6:8-10, 95:3,
135:5) inkabamanyirwe inka bene Elyon rundi bana bahaiguru muno (Rora nomu
Sabourin sj the Palms mukuruga kwabo kandi nakumanyisa Alba enju Ny pp 72-74 na
Bantu abakomerwe nabo bkabamu muiguru inkabana ba Ruhanga (kuruga mubaroma
8:14).
Kristo nuwe mwana wokubanza
rundi kyokubanza omukuhangwa kandi muliwe ebintu byona bikahangwa omiguru
nomunsi, ebikurorwa nebitakurorwa okulema, ebiragiro, obusobozi byona ebintu
biikahangwa okuraba omuliwe. Nuwe
wokubanza mubintu byona kandi muliwe ebintu byona nibiba hamu,Cor 1:16-17 Nuwe
nyina okutafa wenka aikalire omu m usono agutarukrirwa haihi omuntu wena
owalakabonahoga kanu busoho asobora okumubona ahabwa obusobozi nekitinisa
obwebiro Rebiro Timeso 6:16.
Ruhanga akakwata baibuli
inkokuba Ruhanga kandi Isitwe kuruga mubaroma 15:6 2 Korinto 1:3, 11:31, Efeso
1:3, 17, Cor 1:3 Heb 1:1, 1 Petero 1:3;2 Yohana 3; efumo 1:1,6, 15:3 Kristo
akalema obwomezibwe amani nobusobozi hakiragiro kyoruhanga Isitwe. Yohana 10:17-18 Hali abo ababiri noha
yakozire ise ekiyagondeze, Matayo 21:3; 26:39 Marako 14:36; Yohana 3:16, 4:34)
abakomerwe Ruhanga akabaha Kristo kandi Ruhanga nakira Kristo Yohana 14:28
kandi nakira ebintu byona (Yohana 10:29).
Ruhanga yasindika omwanawe omu
wenka nukwo twikale omuliwe (Yohana 4:9) Ruhanga aha Yesu Kristo ekitinisa,
baitu Ruhanga nakira (Yohana 8:54).
Kristo akateka amani hansi
nkomwana waruhanga kandi yafoka muntu, kandi yagenda kuhika nambere devid
agarukire Roman 1:3 huwe mwana wa ruhanga kusigikira hamani gamwoyo arukwera
nokuhumbukakwe kuruga mubafu, inkomukama waitu Kristo (Roman 1:4).
Ruhanga n’orukiri n’orushozi
orwihwamu amabaare. Niwe eibaare Yosh
5:2 eri yaasharisize Israili niwe ori kwemaririra (Ekyebir 32:4) (Reba
Maimonedes Guide of the Perplexed, Univasity ya Chicago 1965 Ch 16 Orup 42)
Ruhanga n’orukiri rwa Israili orukiri orwokucungurwa kwabo (Ekyebir 32:15)
Orukiri orwabebembeire (Ekyebir 38:18, 30-31) 1 Samuel 2:2 niboreka ngu Ruhanga
n’orukiri rwaitu orukiri orw’ebiro byona (Isa 26:4). Orukiri oru nimu ezindizaarugire nk’oku boona n’abaijukuru ba
Aburahamu omu kwikiriza (Isa 51:1-2).
Masiya akaihwa omu rukiri oru (Dan 2:34, 45) ngu ategyeke amahanga
goona. Ruhanga, ti Petero nari Kristo
nari omusingi ogu Yesu aryayombekaho ekanisa ye (Mat 16:18) oru nawe
ayemereireho nk’omusingi.
Kandi bona banywaga ekyokunywa
ekimu ekyomwoyo baitu banywaga hamwandara ogwomwoyo ogwabakuratiraga kandi
omwandara ogukaba guli Kristo, Abakolinso 10:4. Omwanda ogwasengenge kandi namabale gokurubaliraho, Roman 9:33)
kukora ekanisa, Kristo naija kwombeka ekanisa nukwe Ruhanga ebemu mubintu bwona
Efeso 4:6 Ruhanga akaha Kristo kubu mulitwe nebintu byona Kolinso 3:11 yeleka
ebintu byona hansi yebigerebye Abakor 15:27 kandi yamuha ebintu byona kubirema
nekanisa inko mubiri gwe, ekitinisakye kibe hona hona Efeso 1:22-23. Oburuhanga yatekereho ebintu byona kulemwa
Kristo, Ruhanga akigamba ngu nuwe wenka atekereho ebintu hansi yebigere bya
Kristo Abakolinso 15:27.
Kristo obuyalemere ebintu
byona, akafok’inkisomo ali Ruhanga ayamukwasize ebintu byona kubirema nuwe inka
Kristo nukwo Ruhanga asobole kuba mulibwo bwona, bwona Kolinso 15:28
Nukwo basobole kuroranganiza
batrinita Yesu naija kwikara hamukono gwobulyo gwa ruhanga inkokweleka
kwaruhanga Heb 1:3, 13 and 1, 10:12, 12:2, 1 Petero 3:22 kandi bajwale isinga
limu na Ruhanga kandi hibo abakomerwe nibaija kujwara isinga alyaherwe Kristo
Enfumu 3:21 nalyo isinga lyamukama Ps 45:6-7, Heb 1:8. Ruhanga niwe kitebe
kyawe ekyahindwirwe ngu Ai Ruhanga ekitebe kyawe RSV).
Ruhanga arwasindikire nakira
ogu ayasindikirwe (Yohana 13:16) omuiru rubale takira mukamawe (Yohana 15:20)
aba ruhanga, baitu tu katebeza ebya Ruhanga ngu akahumbuka Krist awatara
humbwire rundi abafu obubaraba batahumburwa (1 Abakolinso 15).
Amakuru gakyo ngu mwegese Yesu
yamugambira ati otakwantaho baitu tiri kalembere omu iguru hali ise nyowe,
baitu genda hali bene baitu obagambire ngu nintemba omu iguru hali ise nyowe
kandi Ruhanga wanyu (Yohana 20:17) kwetegerezwa kuri okw’amazima.