Christian Churches of God

No. 013

 

 

 

 

 

Ang Tanda ni Jonas

at ang Kasaysayan ng

Muling Pagtatayo ng Templo

 

(Édition 5.5 19940402-19980822-20071211-20080106-20110910-20011127-20220511)

                                                        

Ang isa sa mga pinaka hindi naiintindihan na konsepto ay ang tungkol sa Tanda ni Jonas. Ito ang tanging tanda na ibinigay para sa ministeryo ng Mesiyas. Ang tanda ay nauugnay sa muling pagtatayo ng Templo at ng pitumpung linggo ng mga taon. Ang tanda ay umaabot sa at may kaugnayan sa ating mga araw. Ang hula ay gumagana pa rin at magtatapos sa nalalapit na hinaharap. Ang pag-unawa sa tamang panahon ng muling pagtatayo ng Templo ay mahalaga. Iniuugnay ng aralin na ito ang mga Ebanghelyo at ang misyon ni Cristo sa mga Aklat ni Jonas, Daniel, Ezra, Nehemias, Hagai at iba pa.

 

Christian Churches of God

PO Box 369,  WODEN  ACT 2606,  AUSTRALIA

 

E-mail: secretary@ccg.org

 

(Copyright © 1994, 1998, 2007, 2008, 2011, 2022 Wade Cox)

(Tr. 2023)

 

This paper may be freely copied and distributed provided it is copied in total with no alterations or deletions. The publisher’s name and address and the copyright notice must be included.  No charge may be levied on recipients of distributed copies.  Brief quotations may be embodied in critical articles and reviews without breaching copyright.

 

This paper is available from the World Wide Web page:
http://logon.org and http://ccg.org

 


 Ang Tanda ni Jonas at ang Kasaysayan ng

Muling Pagtatayo ng Templo [013]

 


Ang Muling Pagtatayo ng Templo

Mayroong tatlong bersyon tungkol sa muling pagtatayo ng Templo: ang una ay ang Bibliya, ang pangalawa ay ang Apocrypha sa 1 Esdras, at ang ikatlo ay kay Josephus sa The Antiquities of the Jews, Book XI, Chapters I to IV.

 

Ang lahat ay sumang-ayon na ibinigay ni Ciro ang mga artifact ng Templo kay Sheshbazzar, ang Prinsipe (Ezra 1:8) o Gobernador (Ezra 5:15 o 1 Esdras) ng Judea para sa pag-iingat hanggang sa maisagawa ang pagtatayo ng Templo, at ang mga ito ay dinala pabalik kasama ng mga nagbabalik na pinatapon. Maliban kay Josephus (The Antiquities of the Jews, Bk. XI, Ch. III, tingnan ang tala sa Paghahari ng mga Mago), Si Zorobabel ay itinala bilang Gobernador nang maglaon sa panahon ng paghahari ni Dario (sa paglalatag ng mga pundasyon), at ang Apokripal na alamat ng tatlong bantay, na matatagpuan din sa Josephus, na itinakda sa paghaharing ito. (Maaaring bumalik si Zorobabel kasama ng iba noong panahon ni Dario I, ngunit ito ay haka-haka).

 

Ang dambana ng Panginoon ay itinayo noong ikapitong buwan ng unang taon ng kanilang pagbabalik. Karamihan sa mga pinatapon ay pumunta sa kanilang mga bayan at hindi sa Jerusalem (kung hindi ay lahat ng mga pinatapon alinsunod sa hula; Ezra 3:1-3). Ang pundasyon ng Templo ay hindi pa nalalatag (v. 6). Sinimulan ang gawain sa ikalawang taon sa pagkakalatag ng pundasyon (v. 10). Mula sa panahong ito, nabigo ang mga Judio sa kanilang mga pagtatangka dahil sa mga naninirahan sa lugar, sa mga Samaritano ng mga huling araw, na hindi mga Israelita kundi mga Cuthean at Medes, na muling nanirahan sa Israel pagkatapos na maalis ang Sampung Tribo bilang isang sinadyang patakaran ni Esarhaddon, Hari ng Asiria. Sinabi ni Josephus na sila ay inilipat mula sa Cuthah at Media ni Salmaneser, Hari ng Asiria. Ang patakaran ng sadyang paglipat tirahan ay isang katangian ng lahat ng Tigris-Euphrates Empires at mga apektadong bansa hanggang sa Ethiopia at Libya na inalis hanggang sa Indus Basin. Ang Israel ay pinatira sa hilaga ng Araxes. Ang mga labi ng Israel sa mga huling taon ay inilipat sa mga dampa sa kahabaan ng Eufrates at natagpuan sa gitna ng Juda, na nagbunga ng pagsasabing ang Israel ay nakakalat sa gitna ng Juda. Ang kamalian na ito ay sinusuportahan ng ilan sa mga pinakatanyag na Rabbi ng Silangan.

 

Tinanggap ng mga Cuthean at Medes o 'mga Samaritano sa huling araw' ang relihiyong Judio, at sa mga huling taon ay nagtatag sila ng isang lungsod, ang Shechem, sa ibaba ng Mt Gerizim, na pinamamayanan ng mga apostatang Judio, ibig sabihin, yaong mga natatakot sa paghatol dahil sa mga paglabag sa Kautusan na may kaugnayan sa Sabbath at mga karne atbp. (Josephus, The Antiquities of the Jews, Bk. XI, Ch. VII:2 and VIII:6-7; at Ezra 4:2).

 

Ang sumusunod na talahanayan ay naglalarawan ng pagkakasunud-sunod ng mga pangyayari ayon sa Bibliya, gamit ang kasalukuyang tinatanggap na mga petsa, bagaman maaaring malaki ang pagkakaiba ni Josephus.

 

May isang Templong itinayo noong kalagitnaan ng ikalimang siglo BCE ng mga Samaritano. Ang mga pundasyon ay natagpuang kahawig ng mga pundasyon sa Jerusalem, na inilatag sa pagbabalik ngunit hindi natapos hanggang sa paghahari ni Dario II pagkaraan ng isang siglo, at pagkatapos ng istraktura sa Gerizim.

 

Si Josephus ay napatunayang mali sa kanyang mga petsa tungkol sa mga gawa sa Mt. Gerizim. Nahukay ni Dr. Yitzhak Magen ang orihinal na Templo at napetsahan ito noong kalagitnaan ng ikalimang siglo BCE. 13,000 barya ng Persiano ang natagpuan sa lugar ng mga ikapu. Mayroong 68 iba't ibang barya, ang pinakamatandang napetsahan ay noong 480 BCE. Ang mga palayok ay sa ikalimang siglo hanggang ikaapat na siglo. Ang mga buto ng mga paghahain ay napetsahan noong ikalimang siglo. Sa archaeology conference sa Copenhagen noong 2006, inihayag na mali si Josephus sa kanyang pagpepetsa (cf. Y. Magen, Mt Gerizim Excavations, Vol. I, Judea and Samaria Publications, JSP II, Israel Antiquities Authority 2004 ISBN 965-406-160-0 ISBN 13: 978-965-406-160-5). Ang mga detalye ay nagpapahiwatig ng isang templo at pagkasaserdoteng aktibo sa Gerizim mula sa kalagitnaan ng ikalimang siglo (mga hanggang 343 taon) bago ang pagkawasak ni Hircanus, mula 113 BCE. Kaya naman ang pagtatayo sa Jerusalem ay mahigpit na tinutulan ng mga taong ito, gaya ng sinasabi ng Bibliya.



 



PETSA

PANGYAYARI

 

539 BCE

 

Ang pananakop ni Ciro at Dario na Mede sa Babilonia, anak ni Astyages (tinawag ni Daniel na Jerjes), tiyuhin ni Ciro at unang regent, na naghahari mula sa Babilonya at Media, kung saan niya dinala si Daniel (Josephus, Antiq. of the Jews, Bk. X, Ch. XI:4).

 

 

538/7 BCE

Utos ni Ciro.

Pagbabalik ng mga pinatapon (hindi tiyak ang petsa). Bumalik sila sa mga bayan ng Israel, ngunit hindi sa Jerusalem.

 

 

?

Inilatag ni Sheshbazzar ang pundasyon ng Templo (Ezra 5:16). Ang mga pundasyon ay maaaring kinailangan ni Zorobabel na ilatag muli nang simulan niya ang pagtatayo pagkatapos itayo ang altar (Ezra 3:2). Malamang na si Sheshbazzar ang Seneaser sa 1 Cronica 3:17-19, anak ni Salathiel at kapatid ni Pedaia, ama ni Zorobabel. Malamang na si Zorobabel ang humalili kay Sheshbazzar bilang Gobernador noong siya ay binata pa. Itinala sa Mateo 1:12 si Zorobabel bilang anak ni Salathiel, na nagpapahiwatig na si Pedaia ay mamamatay nang bata pa at si Seneaser o Sheshbazzar ay humalili kay Salathiel bilang Prince Regent ng Juda at siya namang pinalitan ni Zorobabel, alinman noong siya ay tumanda o namatay ang kanyang tiyuhin.

 

 

 

530-522 BCE

Paghahari ni Cambyses. Naghari siya sa loob ng isang taon kasama si Ciro, ang kanyang ama. Tinukoy ni Josephus ang isang liham ng reklamo na isinulat sa haring ito, ngunit walang rekord na masusumpungan sa Bibliya. Ang mga pagtatangka ay ginawa upang iugnay siya sa liham kay Assuero, ngunit ito ay isang pagsasalin sa Persiano kay Jerjes at isinalin bilang tulad ng kay Moffatt, NIV at iba pa. Itinala ni Herodotus na ang Haring ito ay baliw.

 

 

525 BCE

Pagkumpleto ng bugtong ng propesiya ng mga binaling braso ng Paraon sa unang yugto nito ay sa pamamagitan ng pananakop ni Cambyses sa Ehipto (Ezek. Chs. 29-30 et seq.), ibig sabihin, walumpung taon mula 605 BCE.

 

 

522 BCE

Paghahari ng mga Mago (mga talaan ni Josephus). Ang mga Mago ay pinatay pagkatapos ng isang taong paghahari at si Dario, na anak ni Hystaspes, ay nahalal bilang hari ng pitong pangunahing pamilyang Persiano. Si Zorobabel ay bumalik mula sa Judea para sa mga sisidlan ng Diyos na nasa Babilonia pa (maaaring isang kontradiksyon). Si Smerdis, ang Magus, ay ipinalit kay Smerdis, anak ni Ciro, na pinatay sa utos ni Cambyses.

Siya ay naghari sa loob ng pitong buwan hanggang siya at ang kanyang kapatid na si Patizeithes (ang may-akda ng paghalili), ay natuklasan at pinugutan ng ulo sa gabi ng pagpatay sa mga Mago (ang Magophonia). Hindi siya hari sa tunay na kahulugan ng salita at naglabas lamang ng kaisa-isang batas na nagbibigay ng tatlong-taong pagpapahinga sa mga buwis. Siya ay nakakulong sa palasyo dahil sa takot na matuklasan, na nangyari din naman, dahil nauna nang pinutol ni Ciro ang mga tainga ni Smerdis ang Magus para sa isang malubhang krimen. Ang pseudo-Smerdis na ito ay minsan ginagamit bilang isa sa sinasabing tatlong hari na binanggit sa Daniel 11:2-4. Ang apat na haring binanggit ay mas malamang na sina Cambyses, Dario, Jerjes at Ciro Artajerjes. Ang natitirang mga hari ay hindi gaanong kasangkot bagaman si Dario II ay nakialam sa mga gawaing Griyego sa pamamagitan ng pagpasok sa kasunduan sa Sparta (Thucydides The Peloponnesian War, Bk. 8:5,6,36,37,57-59). Isinulat ni Herodotus ang huling tatlo sa Histories, Bk. 6, p. 100:

During the three generations comprising the reign of Darius the son of Hystaspes and of his son Xerxes and his grandson Artaxerxes, Greece suffered more misery than in the twenty generations before Darius was born partly from the Persian wars, partly from her own internal struggles for supremacy.

Pagkatapos ni Ciro Artajerjes, ang Persia ay lubos na nakatuon sa pakikipaglaban sa Grecia na hindi maiiwasan na ang reaksyon ng mga Griyego ay dumating gaya ng nangyari sa katauhan ni Alexander.

 

 

521 BCE

Dario I (ang Dakila). Mayroong maliit na konstruksyon sa Templo (Ezra 4:4-5).

 

 

516 BCE

Ang propesiya ng pitumpung taon ay natapos na (Jer. 25:8-14 at Dan. 9). Ang Jerusalem ay hindi maaaring tirahan hanggang sa petsang ito.

 

 

486 BCE

Jerjes I (Assuero), ikaapat na anak ni Dario I, unang apo ni Ciro. Isinulat ang liham sa kanya, ngunit walang tugon na naitala (Ezra 4:6).

 

 

465 BCE

Artajerjes I (ang tunay na pangalan ay Ciro, tinatawag ding Macrocheir o Longimanus). Liham ay isinulat sa kanya ni Bislam, Mitridates at Tabeel (Ezra 4:7); ang mga pinuno ng grupong laban sa Judiong pagpapanumbalik noong panahon ng paghahari ng haring ito. (Ito ay iba sa mga pinunong binanggit ni Nehemias, na lalong nagpapatibay sa punto na dalawang magkaibang hari ang kasangkot.) Si Artajerjes ay naglabas ng isang batas na nag-uutos na itigil ang pagtatayo ng Templo (Ezra 4:7-24). Ang pagsalakay ng Atenas sa Ehipto kasama ang Liga ng Delos ay nag-udyok na maipagtibay ang malupit na mga hakbang sa pagkontrol.

Ang pag-aalsa ay ibinagsak noong 454 BCE sa Ehipto at sa iba pang bahagi ng Imperyo. Ang isang pinatibay na Jerusalem ay maliwanag na hindi kanais-nais. Ang digmaang Griyego ay tumagal mula sa pagkasunog ng Sardis noong 501 BCE hanggang sa ikalabing pitong taon ni Artajerjes noong 448 BCE.

 

 

424 BCE

Jerjes II (walang biblikal na tala). Pinaslang noong 424 pagkatapos ng 45 na araw ni Sogdianus na kanyang kapatid sa labas na naghari sa loob ng 6½ na buwan. Siya ay pinaslang ng isa ding kapatid sa labas, si Ochus, na naging Dario II noong huling bahagi ng 424 BCE / unang bahagi ng 423 BCE.

 

 

423 BCE

Dario II. Ang batas ay inilabas upang simulan ang pagtatayo noong 422 BCE (Ezra 6:1 at 4:24) (i.e. ang kanyang ikalawang taon). Magsisimula ang 70 sanglinggo ng mga taon. Mula sa Ezra 5 ay lumilitaw na sina Hagai at Zacarias ay nagpropesiya noong 423 BCE at 422 BCE. Ang 70 sanglinggo ng mga taon ay nagsisimula mula 423/22 BCE (i.e. unang taon ng bagong yugto ng Jubileo). Natapos ang pagtatayo noong ikaanim na taon ni Dario na taga Persia (Ezra 6:15) noong 3 Adar, ibig sabihin, Marso 418 BCE. Namatay si Dario sa panahon ng pagtatapos ng 405 hanggang tagsibol ng 404. Ang Templo sa Mt. Gerizim ay maaaring nagsimula rin sa panahong ito, ngunit malamang na hindi bago ang 465 hanggang 448 BCE (tingnan sa itaas).

 

 

404 BCE

Si Artajerjes II (Arsakes) ay naharap sa paghihimagsik ng Ehipto sa kanyang pagkaluklok noong tagsibol o Nisan 404 BCE.

 

 

402 BCE

Natalo ni Artajerjes ang Ehipto.

 

 

401 BCE

digmaang sibil sa Persia. Natalo ang mga Griyego sa Labanan ng Cunaxa at umatras sila sa baybayin ng Black Sea.

 

 

398 BCE

Ang batas para sa paglalaan ay inilabas para sa pagbabalik ni Ezra sa ikapitong taon, malamang na gantimpalaan ang katapatan ng mga Judio (Ezra 7:1-26).

 

 

387 BCE

Tinalo ni Artajerjes ang mga Spartan at itinigil ang kanilang pakikialam. Ang kapayapaan ng hari ay nakitang muling sinakop ng Persia ang Ionia.

 

 

385 BCE

Si Nehemias ay ginawang Gobernador ng Judea mula 385-372 BCE nang muling itayo ang lungsod at mga pader (Neh. 5:14). Si Eliasib ay Pangulong Saserdote (Neh. 3:1). Ito ang pangalawang liham o batas ni Artajerjes. Ito ay para sa muling pagtatayo ng mga pintuan ng mga kuta ng Templo at para sa mga pader ng lungsod (ang Templo ay naitayo na - Neh. 6:10-11). Ang lungsod ay lumilitaw na napinsala sa digmaang sibil kung saan maliwanag na sinuportahan ng mga taga-Babilonia at Israelitic Jews ang hari.

 

 

375/4 BCE

Kinukumpleto nito ang hula sa Daniel 9:25 ng unang Hinirang ng 7 sanglinggo ng mga taon, ibig sabihin, 49 taon mula 423/2 BCE - 375/4 BCE.

 

 

374/3 BCE

Ang taon ng Jubileo ay nagsimula noong 374 BCE noong ika-32 taon ni Artajerjes II. Hindi malinaw kung ang pagpapanumbalik ng mga lupain ni Nehemias ay isang pagpapanumbalik ng Jubileo. Malamang na ito ang nangyari at ito, samakatuwid, ang huling napag-alaman na pagtupad sa Jubileo.

 

 

374/3 BCE

 

 

 

 

 

323 BCE

Tatlumpu't dalawang taon ni Artajerjes. Si Nehemias ay bumalik sa Jerusalem mula sa Babilonia at natagpuan ang Templo na magulo sa ilalim nina Eliasib at Tobias (Neh. 13:6). Ibinalik ni Nehemias ang Templo at pinaglaanan ang mga Levita at mang-aawit na bumalik sa Templo (Neh. 13:10–11). Muli niyang itinatag ang ikapu at nililinis ang mga Sabbath (Neh. 13:12–19).

 

Namatay si Ezra sa parehong taon ni Alexander the Great (Seder Olam Rabbah 30).

 

 

62/63 CE

Pagtatapos ng 62 na linggo ng mga taon at ang mabisang pag-aalis ng ikapu at ang pagbaba ng pangulong pagkasaserdote sa pagiging kriminal kaugnay sa pagkamatay ni Santiago, Obispo ng Jerusalem noong 62 CE.

 

 

70 CE

Ang pagtatapos ng 70 sanglinggo ng mga taon at ang pagkawasak ng Templo.

 

 

73 CE

Pagbagsak ng Judea at ng Masada.

 



Ayon kay Josephus ay bumalik kaagad si Zorobabel pagkatapos ng batas ni Ciro. Ang liham kay Assuero ay ang liham kay Cambyses, at ang pagtatayo ay natapos sa paghahari ni Dario I - kasama sina Ezra at Nehemias na bumalik noong paghahari na iyon, at ang mga propetang sina Hagai at Zacarias ay itinaas din sa ikalawang taon ng paghaharing iyon. Ayon sa kanya, ang pagtatayo ay matatapos sa 516 BCE. Ang 519-516 BCE ay ang pinakaunang panahon na pinahintulutan sa hula ng pitumpung taon sa gawa ni Jeremias at inulit ni Daniel nang ibigay ang panahon kung kailan magiging sira ang Jerusalem. Ang pagkakasunud-sunod ng oras ay masyadong maginhawa at, kung ang mga bagay ay napunta ayon sa pinakaunang posibilidad na pinahintulutan ng hula, hindi na kailangan ang mga misyon ni Hagai at, sa isang mas mababang antas, si Zacarias ay uutusan silang magpatuloy sa trabaho (Hag. 1:2-15). Ang Ezra 4:23 at 5:1-2 ay nagpapakita na sina Hagai at Zacarias ay hinirang pagkatapos ng batas ni Artajerjes na sapilitang itigil ang pagtatayo (tingnan din ang 1Esdras 7:5).

 

Tinukoy pa ni Josephus ang batas sa paglalaan para sa pagbabalik ni Ezra kasama si Jerjes at ang asawa ni Esther bilang si Artajerjes I. Ang problema ay si Assuero (o Ahasaerus) ay ang Persianong katawagan kay Jerjes. Si Artajerjes I, na sinabi ni Herodotus na tinawag na Ciro, ay pinangalanang Artajerjes ng mga Griyego (tingnan din ang Josephus, Antiq. of the Jews, Bk. XI, Ch. VI:l).

 

Ang karagdagang impormasyon, na nagbibigay-liwanag, ay mayroong anim na henerasyon ng mga Levita na kasangkot mula sa pagbabalik ni Zorobabel at sa pagsisimula hanggang sa pagtatapos sa paghahari ni Dario na taga Persia (Neh. 12:1–22). Ang buhay ni Zorobabel ay pinahaba ng Panginoon upang pangasiwaan ang pagpapatapos (Zac. 4:9) at, pagkatapos ng mensahe ni Hagai at Zacarias ay bumangon siya at tinapos ang Templo kasama si Jesua na anak ni Josadec.

 

Mula sa pagdating ni Jesua kasama si Zorobabel hanggang sa paghahari ni Dario na taga Persia, ay nakaulat sa Nehemias 12:10-11 na si Jesua ay nagkaroon ng isang anak, si Joiacim, isang apo, si Eliasib, isang apo sa tuhod, si Joiada, isang apo sa talampakan, si Jonathan, at isang apo sa apo sa talampakan, si Jaddua.

 

Mula sa Nehemias 12:22 makikita natin na si Jonathan ay hindi humalili kay Joiada bilang punong saserdote, bagkus ang kapatid ni Joiada na si Johanan. Napangasawa ni Jonathan ang anak na babae ni Sanballat, ang Horonita, at pinalayas ni Nehemias (Neh. 13:28). Gayunpaman, ito ay tiyak na mayroong limang henerasyon na ipinanganak kay Jesua bago ang paghahari ni Dario na taga Persia, na siyang hari na naglabas ng batas para sa pagtatayo ng Templo, at kung saan ang paghahari nito ay natapos. Sa kabila ng katotohanan na si Jesua ay may ilang mga anak na kasama niya noong ang mga pundasyon ng Templo ay inilatag pagkatapos ng ikalawang taon (Ezra 3:9), ito ay malabo na ang Dario ng pagtatayo ay si Dario I habang siya ay naghari mula 521-466 BCE, mga 16 na taon pagkatapos ng pagbabalik. Samakatuwid, malamang na ito ay si Dario II noong 423-404 BCE, mga 114 na taon pagkatapos ng pagbabalik. Kung pahihintulutan ang 20 taon bawat henerasyon at pahihintulutan na si Jaddua mismo ay naging saserdote bago ang haring ito, si Zorobabel ay humigit-kumulang 120 taong gulang at samakatuwid si Jesua ay humigit-kumulang 140 taong gulang sa pagtatayo; at namatay sila di nagtagal. Ang paggamit ng terminong bumangon sa Ezra 5:2 ay nagpapahiwatig na sina Zorobabel at Jesua ay nasa hustong gulang na at nagretiro na sa mabibigat na tungkulin, gaya ng ipinahihiwatig din ng Zacarias 4:9.

 

Ipinakikita ng Nehemias 12:26 na si Joiacim ay punong saserdote pagkatapos ni Jesua ngunit ipinahihiwatig nito ang kanyang kamatayan bago pa man bumalik sina Nehemias at Ezra. Si Eliasib ang pinakamatandang Pangulong Saserdote na nabubuhay sa pagbabalik ni Nehemias (Neh. 3:1). Tila nagampanan na ni Johanan ang pangulong pagkasaserdote sa pagbabalik ni Ezra (Ezra 10:6). Binibitawan ng pagkasaserdote ang tungkulin sa paghahain sa edad na limampung taong gulang. Pinatunayan din ni Nehemias si Jaddua sa listahan ng mga Pangulong Saserdote hanggang kay Dario na taga Persia. Samakatuwid, ang Templo ay hindi maaaring naitayo ng mas maaga sa 417 BCE.

 

Dapat ding tandaan na bumalik si Iddo kasama si Zorobabel. Sa panahon ng pangulong pagkasaserdote ni Joiacim, ang pagkasaserdote ay lumipas na rin ng dalawang henerasyon, kaya makikita natin na si Zacarias ay pinangalanan sa mga Levita, mula sa panahon ni Iddo. Sa katunayan siya ay apo ni Iddo, ang anak ni Berechias, at siya ay isang propeta noong ikalawang taon ni Dario. Nang banggitin ni Zacarias ang tungkol sa isang hulog sa mga kamay ni Zorobabel at ng Pangulong Saserdoteng si Jesua, ito ay bilang isang kamangha-mangha at isang tanda ng Diyos na hindi lamang dapat itatag ni Zorobabel ang mga pundasyon kundi dapat pa rin siyang humawak ng isang linya sa pagtatapos nito. Alam natin mula sa Nehemias 12 na si Zacarias ay saserdote sa ilalim ni Joiacim. Samakatuwid, ang palagay na may aktibidad mula sa sobrang katandaan ay tila nakatayo.

 

Ang propesiya ni Zacarias ay nauugnay sa kahalagahan ng pagtatayo ng Templo at ng pitumpung linggo ng mga taon mula sa paghahari ni Dario II sa ikalawang taon, at ng pagbuo, pagkumpleto at pagbabalik nito.

 

Hindi-biblikal na Katibayan

Ang pinaka-nagsasabing patunay ng biblikal na salaysay ay mula sa Aramaic na Liham, isinalin ni H.L. Ginsberg at inilathala sa The Ancient Near East: An anthology of texts and pictures (ed. James B. Pritchard, Princeton, 1958, pp. 278-282), na mga sulat para sa at mula sa mga Judio sa Fortress of Elephantine. Ang kuta na ito ay pinamamahalaan ng mga Judio at iba pang mga Semites na hindi Judio mula pa noong panahon ng kaharian ng Ehipto bago ang pagsalakay ng mga Medo-Persian.

 

Isang kahanga-hangang Templo ang itinayo roon at matagal nang nakatayo nang salakayin ni Cambyses ang Ehipto.

 

Gaya ng nabanggit dati, noong panahon ng paghahari ni Ciro Macrocheir o Artajerjes I, ang pagsalakay ng mga taga-Atenas sa Ehipto ay pinabagsak noong 454 BCE, at ang Satrapa na naiwan sa pamamahala ay isang Medo-Persian na nagngangalang Arsames, na naghari bilang Satrapa mula 455/4 BCE hanggang hindi bababa sa 407 BCE.

 

Sa hindi bababa sa ilang panahon na iyon, ang pinuno ng mga Judio ng garison ay isang Judio na nagngangalang Yedoniah. Noong ika-limang taon ni Dario II, i.e. 420/419 BCE, si Hananias, isang Judiong eskriba kay Arsames, ay sumulat kay Yedoniah sa Elephantine na nagpapaalam sa kanya na si Dario ay nagpadala ng salita kay Arsames na nagpapahintulot sa isang kapistahan ng Tinapay na Walang Lebadura para sa garison ng mga Judio, na nagbibigay din ng mga detalye ng mga araw ng pag-kalkula ng Pista na nagsisimula sa 14 Nisan gaya ng sumusunod:

So do you count from fou[rteen days of the month of Nisan and] obs[erve the passoverl], and from the 15th to the 21st day of [Nisan observe the festival of unleavened bread]. Be (ritually) clean and take heed. [Do n]o work [on the 15th or the 21st day, no]r drink [beer2, nor eat] anything [in] which the[re is] leaven [from the 14th at] sundown until the 21st of Nis[an for seven days it shall not be seen among you. Do not br]ing it into your dwelling but seal (it) up between these date[s. By order of King Darius. To] my brethren Yedoniah and the Jewish garrison, your brother Hanani[ah].

Note 1. psh in two ostraca from Elephantine.

Note 2. The instruction including beer is a construction based on Jewish tradition.

 

Ang pagdiriwang na ito sa pamamagitan ng utos ni Dario sa ikalimang taon ng kanyang paghahari sa buong bayan ng Judio hanggang sa Elephantine ay ang pagdiriwang ng Paskuwa na tinutukoy sa Ezra 6:13-22. Ang pagdiriwang na ito ay naganap sa pagtatalaga ng Templo, na mula sa mga liham sa Elephantine ay naganap noong 419/8 BCE.

 

Ang ikalimang taon ni Dario II ay ang taon bago ang pagtatapos ng Templo, at nakakapagtaka na 123 lalaki at babae ng garison ng mga Judio sa Elephantine noong ika-3 ng Phanenoth (isang buwan sa kalendaryo ng Ehipto) sa taong 5 ay kumuha ng isang koleksyon ng dalawang shekel bawat ulo, na may kabuuang 12 karash at 6 na shekel (sa mga 20 na shekel sa isang karash, ito ay 246 shekel). Ang koleksyong ito ay inialay sa Diyos, si Yaho (Yah[o]weh). Nakakapagtataka na ang mga di-Judio ng garison ay lumilitaw na nag-abuloy din hanggang sa 7 karash para kay Ishumbethel, ang lalaking diyos ng Arameano, at 12 karash para kay Anathbethel, ang babaeng diyos na kasingkahulugan sa Anath, asawa ni Baal.

 

Ang pataw na ito ng ikalimang taon ay katumbas ng isang espesyal na buwis at marahil ay para sa dekorasyon ng Templo sa Jerusalem. Kung ang iba pang mga kontribusyon ay napunta sa ibang mga lugar sa Levant sa mga paganong templo o sila ay mga kontribusyon sa pagtatayo ng Templo sa ngalan ng mga kultong Aramean ay maaari lamang nating hulaan. Gayunpaman, maaaring ito ay isang indikasyon ng lawak ng ihalo ng mga tao ang kanilang sarili sa mga Gentil na populasyon, gaya ng alam natin na nangyari mula sa Ezra 9:1-4 at nagpatuloy hanggang sa Nehemias.

 

Ang alam natin ay noong ika-20 ng Marheshwan noong ika-17 taon ni Haring Dario, i.e. 408 BCE, isang liham ang ipinadala sa Jerusalem kay Bagoas, Gobernador ng Juda, na nagdedetalye sa pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari sa paligid ng pagbabalik ni Arsames, na bumalik sa Mesopotamia sa hari. Matapos bumalik si Arsames kay Dario, ang mga pari ng diyos, na si Khnub, sa kuta sa Elephantine, ay nakipagsabwatan sa punong komandante, na si Vidaranag upang lipulin ang Templo ni Yaho sa Elephantine. Ang kanyang anak na si Nefayan, na siyang namumuno sa kuta sa Syene, ay ipinatawag at inutusang sirain ang Templo sa Elephantine "sa Kuta ng Yeb".

 

Siya at ang mga Ehipsiyo at iba pang mga kawal ay pumasok at giniba ang Templo hanggang sa lupa at dinurog ang mga haliging bato at ang limang malalaking pintuang-daan ngunit iniwang nakatayo ang mga pinto. Dinala nila ang mga palanggana ng ginto at pilak at lahat ng iba pang mga artifact.

 

Isiniwalat ng liham na ang Templong ito ay ang tanging natitirang nakatayo mula sa pagsalakay ni Cambyses. Kalaunan ay pinatay si Vidaranag at kinain ng mga aso.

 

Isinisiwalat din ng liham na nang mangyari ang sakuna isang liham ang ipinadala sa Pangulong Saserdote sa Jerusalem, na pinangalanang Johanan, upang malaman natin ngayon na ang Pangulong Saserdote noong taong 410 BCE ay si Johanan. Ito ay walang pag-aalinlangan na ang Dario na taga Persia na tinutukoy sa Nehemias 12:22 ay si Dario na Pangalawa.

 

Isiniwalat din ng liham na sumulat sila kay Ostanes, ang kapatid ni Anani, at sa mga maharlika ng mga Judio. Ang mga ginoong ito ay hindi tumugon ("Kailanman ay hindi sila nagpadala ng liham sa amin."). Ang mga Judio sa Elephantine ay nagsuot ng sako at nag-ayuno mula ng Tammuz ng ika-14 na taon ni Dario, ibig sabihin, 411 BCE, hanggang sa petsa ng sulat, ibig sabihin, noong 408 BCE.

 

Humingi sila ng tulong upang muling itayo ang kanilang Templo sa pinakakaakit-akit na paraan, at ipinaalam din sa Gobernador na sila ay sumulat kay Delaias at Selemia, ang mga anak ni Sanballat, ang Gobernador ng Samaria. Marahil ay nais nilang mamagitan sila para sa kanila sa Gobernador. Ang Sanballat na ito ay ang Horonita na binanggit sa Nehemias 2:10 at ang kaniyang anak na babae ay nagpakasal sa anak ni Joiada, na anak ni Eliasib, ang Pangulong Saserdote.

 

Ito ay nag-tanggal sa kanya sa tungkulin bilang Pangulong Saserdote. Si Eliasib, ang Pangulong Saserdote, ay nabubuhay pa sa pagbabalik ni Nehemias (Neh. 3:1), ngunit nagamit na ni Johanan ang posisyon ng pangulong pagkasaserdote sa pagbabalik ni Ezra at tiyak noong 410 BCE. Masasabi lamang na si Eliasib ang pinakamatanda sa mga Pangulong Saserdote na iniwang buhay sa pagbabalik ni Nehemias at sa gayon ay pinuno ng pagkasaserdote, ngunit matagal nang ibinigay ang mga tungkulin kay Joiada at pagkatapos ay kay Johanan (pinalitan ang kanyang pamangkin) at nang maglaon ay si Jaddua, na lumilitaw na umakyat sa pangulong pagkasaserdote, ayon sa Nehemias 12:22, sa paghahari ni Dario na taga Persia (II).

 

Lumilitaw na hinati ng Nehemias 12:22 ang limang panahon sa dalawang panahon.

 

Ang unang panahon ay ang mga pagbabantay sa mga araw ni Joiacim, anak ni Jesua, at ang kasalukuyang panahon ay tinukoy bilang "mga araw ni Nehemias, ang Gobernador at si Ezra na saserdote, ang eskriba". Lumilitaw ito upang higit pang kumpirmahin ang paghahati ng panahon sa paligid ng pangulong pagkasaserdote na namatay (i.e., si Joiacim ay ang ama ni Eliasib), at ang kasalukuyang panahon ng mga buhay sa pagkasaserdote, na kinabibilangan ni Eliasib bilang pinakamatanda na buhay sa pangulong  pagkasaserdote.

 

Sa pagbabalik ni Ezra ay hindi binanggit si Jaddua; si Jehohanan lamang ang naitala bilang may silid, na nagpapahiwatig na siya pa rin ang Pangulong Saserdote. Lumilitaw na si Jaddua ay kasama sa Nehemias 12:22 bilang may hawak ng pagkasaserdote, na maaaring pansamantalang batayan kung paanong isinama ni Nehemias ang lahat ng pagkasaserdote hanggang sa paghahari ni Dario na taga Persia, na walang alinlangan na si Dario II. Sumulat si Ezra na para bang wala sina Johanan (o Jehohanan) at Jaddua at inokupa niya ang silid ni Johanan kapag wala siya.

 

Ang impresyon mula sa biblikal at hindi biblikal na mga mapagkukunan ay ang pangulong pagkasaserdote ay lumala pagkatapos ng mga araw ni Joiacim. Sina Eliasib, Johanan at Jaddua ay hindi lumilitaw na nakatuon sa kanilang mga tungkulin. Ang hindi pagtugon ni Johanan sa mga Judio sa Elephantine at ang kawalan ng pakikibahagi sa mga gawain nina Ezra at Nehemias ay nagpapahiwatig na napabayaan nila ang kanilang mga tungkulin. Ang intermarriage, polusyon, at paglapastangan ay lalong pinatutunayan ng mga liham mula sa Elephantine. Isang memorandum ang nagtala na si Bagoas at Delaias ay sumulat sa garison na nag-uutos na ipaalam kay Arsames na ang Templo ay muling itatayo sa Elephantine na may handog na karne at insenso na gagawin sa altar gaya ng dati.

 

Walang binanggit na paghahain upang hindi maapektuhan ang pagiging sensitibo ni Arsames, isang Mazdean na itinuturing na bastos ang pakikipag-ugnayan ng apoy sa mga bangkay. Ito ay karagdagang naitala na ang mga Judio sa Elephantine sa ilalim ni Yedoniah sa huli ay kailangang magpetisyon kay Arsames, na nangangako na walang mga handog na sinusunog sa Templo at isang pagbabayad ng isang libong ardab ng sebada (mga teksto sa Pritchard, ibid.).

 

Tila ang Templo ay natapos noong 417 BCE. Ang mga matatanda sa pangulong pagkasaserdote ay namatay at ang ilang uri ng kawalan ng direksyon ay naganap, na sina Eliasib, Johanan at Jaddua ay hindi aktibo sa ilang antas.

 

Ang mahalaga sa mga tekstong ito ay nagbibigay ito ng mga tekstong nagpapatunay ng biblikal na impormasyon, at ipinapakita nila ang literal na katumpakan ng Bibliya. Ipinakikita rin nila na ang tradisyon ng petsa ng pagtatayo noong 516 BCE ay isang imposible.

 

Ang isa pang mahalagang pagpapatibay ng teksto sa Bibliya ay matatagpuan sa mga Aramaikong Sulat. Si Mibtahiah, na anak ni Maasias, na anak ni Yedoniah, ay nagpakasal kay Pi, na anak ni Pahi (Phy), ang tagapagtayo ng kuta ng Syene kung saan naglilingkod si Maasias sa detatsment ni Varizata. Ito ay nagpapakita ng lawak ng intermarriage na naganap hanggang kina Ezra at Nehemias.

 

Noong ika-25 taon ni Artajerjes, ang mag-asawa ay diborsiyado at ang kasunduan ay napanatili sa mga Aramaikong Sulat. Napilitan pa nga si Mibtahiah na mapanumpa ng isang diyosa ng Ehipto (Sati) para sa pagbuwag, at ang paghahati ng kanyang dote ay naitala.

 

Ang pagkawasak ng Templo sa Elephantine ay ang simula ng isang serye ng mga anti-Semitiko na pag-aalsa ng Ehipto, na nagsimula noong 410 BCE at nagpatuloy hanggang sa paghahari ni Artajerjes II, na humarap sa isang paghihimagsik ng Ehipto sa kanyang pagkaluklok noong 404 BCE; at noong 402 BCE nawala sa kanya ang Ehipto. Noong 401 BCE nakipaglaban siya sa isang digmaang sibil sa Persia at, sa kabuuan nito, ang mga Judio ay nanatiling tapat, na isinasaalang-alang ang kanilang paborableng pagtrato.

 

Ang Alamat ng Batas ni Artajerjes

Ang Bibliya sa anumang yugto ay hindi nagbanggit ng anumang batas ni Artajerjes na may kaugnayan sa pagtatayo ng Templo maliban sa pagtigil sa pagtatayo, gaya ng isinalaysay sa Ezra 4:23. Noong inilabas ang batas ng paglalaan, naitayo na ang Templo, hindi alintana kung ang batas ay inilabas ni Jerjes I o Artajerjes I o II. Wala sa anumang bersyong alam sa sinaunang kasaysayan, biblikal man o hindi biblikal, na si Artajerjes I ay kinilala na may anumang batas na pabor sa pagtatayo ng Templo o paglalaan ng mga Levita. Ito ay isang mas modernong imbensyon.

 

Ang mga teologo na nag-aangkin para kay Artajerjes I, lalo na kaugnay sa 2,300 araw o sa pitumpung linggo ng mga taon sa Daniel 9:25 (na naglalaman ng maling pagsasalin sa King James at iba pa, ngunit naisalin ng tama sa RSV), ay nasa pagkakamali.

Kung saan ang Bibliya ay naiiba sa mga makasaysayang mga mapagkukunan, ito ay patuloy na napapatunayan na mas tama habang dumarami ang kaalaman.

 

 

Pitumpung Sanglinggo ng mga Taon

Ang kahalagahan ng hula ng pitumpung sanglinggo ng mga taon sa Daniel 9:25-27 ay, kapag kinuha mula sa batas ni Dario II, ito ay nagwakas noong 70 CE, nagsimula ng palibutan ang Jerusalem ng hukbo ni Tito noong 1 Nisan, at nagpatuloy hanggang sa pagkawasak ng Templo noong 70 CE – sa parehong araw, ayon sa tradisyon, na nahulog ito sa mga taga-Babilonia (tingnan ang pagsasalin ni Moffatt). Nagtapos ang usapin sa pagsasara ng Templo sa Leontopolis sa Ehipto (tingnan sa ibaba).

 

Ang unang Hinirang ay si Nehemias, na muling nagtatag ng pagkasaserdote sa Templo noong 372 BCE (7 linggo ng mga taon) at nilinis ang mga Sabbath at muling itinatag ang ikapu. Nakumpleto niya ang mga pader ng kuta ng Templo at ang mga pader ng lungsod at muling inayos ang Jerusalem.

 

Ang ikalawang Hinirang ay sa ministeryo ng Mesiyas. Gayunpaman, ang hula ay tumutukoy sa Jerusalem at sa gawain ng Templo, hindi sa mga panahon ng ministeryo ng Mesiyas. Ang pagbabayad-sala para sa kasalanan at walang hanggang katuwiran ay hindi maaaring ituring na naipasok na o nakumpleto na habang ang seremonyal na kautusan ay isinasabatas pa rin. Ang pagkumpleto ng hula, samakatuwid, ay nakasalalay sa pag-alis o pag-aalis ng lugar ng paghahain.

 

Sapagkat, habang ang paghahain ay nagpapatuloy pa rin sa Templo, ang Mesiyas ay hindi pa kataas-taasan o ang kanyang sakripisyo ay hindi pa masasabing tunay na nag-alis ng araw-araw na paghahain, kahit na ito ang naidulot ng kanyang kamatayan. Ang propesiya na ito ay hindi pa rin natatapos, at hindi bilang isang hating linggo gaya ng inaangkin ng ilan, ngunit sa katotohanan ang itinakdang wakas ay hindi pa ibinuhos sa maninira, i.e. ang sistemang Romano. Ito ay mangyayari, gaya ng isiniwalat ng Apocalipsis, kapag ang lungsod ay nawasak at ang ikapito/ikawalong imperyo ng sampung hari ay tuluyang nawasak.

 

Kung ang batas ay kinuha mula 516 BCE mula sa paghahari ni Dario 1 upang direktang sumunod mula sa 70 sanglinggo ng mga taon, kung gayon ang katapusan ng hula ay noong 26 BCE, na tila walang kaugnayan. Sinisikap ng modernong Cristianismo na itali ang bagay sa 27 CE at iginiit na nagsimula doon ang ministeryo ni Cristo, na hindi naman. Maliwanag na mali si Josephus hinggil sa pagsisimula, at ang kaniyang mga pagpapalawig sa dinastiya ng mga Caldeo ay waring naglalayong palawigin ang kanilang mga paghahari upang palawigin ang mga petsa ng mga hari ng Persia upang bigyan ang hula ng 70 sanglinggo ng mga taon ng ilang kahulugan mula kay Ciro. Sa mga Anak ni Zadok, ang 70 sanglinggo ng mga taon ay may ganap na naiibang kahulugan na nauugnay sa edad ng mga tao, ngunit iyon ay lampas sa saklaw ng gawaing ito (tingnan ang Apendiks para sa pagsusuri kay Josephus).

 

Ang pagbabago sa pagtatayo ng Templo mula kay Dario II kay Dario I ay lumilitaw na isang post-Christian na katha (hinango ni Josephus) na nagtatangkang pahinain ang kahalagahan ng propesiya ng 70 sanglinggo ng mga taon, at marahil ay ang intensyon ng apokripal 1 Esdras, na nasa pagkakamali.

 

Ang 70 sanglinggo ng mga taon ay hindi nagsimula mula sa paghahari ni Dario I o mula sa isang di-umiiral na batas ni Artajerjes I, ngunit sa halip mula kay Dario II. Ito ang positibong patunay ng pagiging Mesiyas ni Cristo at hindi nangangailangan ng di-makakasulatang paninimbang ng tatlo-at-kalahati o di-tapos na pitong taon.

 

 

 

 

 

Ang Tanda ni Jonas

Ang Tanda ni Jonas ay ang pinakamahalagang aspeto ng ministeryo ng Mesiyas. Sinabi ito ni Cristo sa Mateo 12:39-40:

39Datapuwa't siya'y sumagot, at sinabi sa kanila, Isang lahing masama at mapangalunya ay humahanap ng isang tanda; at hindi siya bibigyan ng anomang tanda kundi ng tanda ng propeta Jonas: 40Sapagka't kung paanong si Jonas ay napasa tiyan ng isang balyena na tatlong araw at tatlong gabi; ay gayon ding mapapasa ilalim ng lupa na tatlong araw at tatlong gabi ang Anak ng tao. 41Magsisitayo sa paghuhukom ang mga tao sa Nineve na kasama ng lahing ito, at ito'y hahatulan: sapagka't sila'y nagsipagsisi sa pangangaral ni Jonas; at narito, dito'y may isang lalong dakila kay sa kay Jonas. 42Magbabangon sa paghuhukom ang reina ng timugan na kasama ng lahing ito, at ito'y hahatulan: sapagka't siya'y nanggaling sa mga wakas ng lupa upang pakinggan ang karunungan ni Salomon; at narito, dito'y may isang lalong dakila kay sa kay Salomon.

 

Inulit ito sa Lucas 11:29-32. Mula sa Lucas makikita natin na sinabi ni Cristo sa talatang 30:

Sapagka't kung paanong si Jonas ay naging tanda sa mga tao ng Nineve, gayon din naman ang Anak ng Tao sa lahing ito.

 

Ang Tanda ni Jonas ay hindi lamang na siya ay tatlong araw at tatlong gabi sa tiyan ng balyena, ngunit siya rin ay pumasok sa Nineveh, na tatlong araw na paglalakbay at, pagkatapos ng isang araw na paglalakbay sa lungsod, siya ay nagpropesiya sa Nineveh. Nagsisi ito matapos bigyan ng 40 araw upang gawin ito (Jonas 3:3-10).

 

Sinimulan ni Cristo ang kanyang ministeryo pagkatapos magsimulang magturo si Juan Bautista. Si Juan ay nagsimulang magturo noong ika-15 taon ng paghahari ni Tiberias Caesar. Gamit ang sibil na taon na nagsisimula sa Tishri (Sept/Okt.) at ang petsa ng paghahari ni Tiberius mula sa pagkamatay ni Augustus sa halip na ang proklamasyon ng Senado, ang pinakamaagang posibleng petsa para dito ay Oktubre 27 CE (tingnan ang Oras ng Pagpapako sa Krus at Pagkabuhay na Mag-uli (No. 159)). Alam natin na matagal ng nagbabautismo si Juan nang dumating si Jesus upang bautismuhan niya. Higit na partikular, maaari nating muling buuin ang mga araw mula sa kaniyang bautismo hanggang sa Paskuwa ng 28 CE, na lumilitaw na sa kabuuan ay humigit-kumulang limampung araw. Mula sa Mateo 4:17 alam natin na hindi sinimulan ni Jesus ang kanyang ministeryo hanggang sa nailagay si Juan sa bilangguan (Mat. 4:12). Mula sa Juan 3:22 ay maliwanag na, pagkatapos ng Paskuwa ng 28 CE, si Jesus at ang kanyang mga alagad ay nagbautismo sa Judea (bagaman si Cristo mismo ay hindi nagbautismo (Jn. 4:2)). Si Juan ay hindi pa nakakulong at nagbabautismo sa Enon malapit sa Salim (Jn. 3:23-24). Kaya, hindi sinimulan ni Cristo ang kanyang ministeryo hanggang pagkatapos ng Paskuwa ng 28 CE. Sa gayon si Cristo ay nagkaroon ng ministeryo na wala pang dalawang taon. Kasama ang ministeryo ni Juan Bautista at ang kanyang bautismo at ang pagpili ng mga alagad, ang ministeryo ay dalawa at kalahating taon. Ito ay sa taon-sa-araw na batayan para sa hula ni Jonas.

 

Ang ilang mga modernong iglesia ay naniniwala na ang ministeryo ni Cristo ay tatlong-at-kalahating taon at na siya ay ipinako sa krus noong 31 CE. Mula sa kronolohiya ni Juan at ng iba pa, isang Paskuwa ng 30 CE ay ipinahiwatig (tingnan Oras ng Pagpapako sa Krus at Pagkabuhay na Mag-uli (No. 159)). Ang kaniyang ministeryo ay sa loob ng dalawang taon (o dalawang propetikong mga araw), mula Paskuwa 28 CE hanggang Paskuwa 30 CE. Mayroong dalawang pakpak ng mga 50 araw o higit pa bago siya mabautismuhan hanggang sa Paskuwa, at mga 50 araw pagkatapos ng kaniyang pagkabuhay-muli hanggang sa Pentecostes.

 

Kapag idinagdag ang kay Juan Bautista, isang ministeryo na wala pang tatlong taon (o tatlong propetikong mga araw) ang naitatag, sa isang taon-sa-araw na batayan kasama si Jonas. Ang ministeryo ni Juan Bautista ay katumbas ng isang araw na lakad sa lungsod, at ang ministeryo ni Cristo ay ang dalawang araw na propesiya. Mula sa bautismo ni Cristo makikita natin ang pagsubok ni Satanas sa loob ng 40 araw sa ilang, bago ang Paskuwa ng 28 CE at ang pagsisimula ng ministeryo ni Cristo. Ang paglilitis kay Satanas sa loob ng 40 araw sa ilang na sa sarili nitong paraan ay kahalintulad sa yugtong ibinigay sa Nineveh, at si Satanas ay hinatulan.

 

Bilang positibong patunay ng ministeryo ni Cristo, ang Jerusalem ay binigyan ng isang taon-sa-isang-araw kumpara sa Nineveh. Ang ikatlong yugto ng 40 araw para sa Juda ay 40 taon na nagtatapos sa kabuuang pagkawasak ng Jerusalem noong 70 CE, 40 taon mula sa kamatayan ni Cristo, dahil hindi tulad ng Nineveh hindi sila nagsisi – kahit na isang mas malaking tanda ang ibinigay sa kanila kaysa kay Jonas sa Nineveh.

 

Ang pangunahing kahalagahan ng misyon ni Jonas ay ito ay para sa mga Gentil, at siya lamang sa gitna ng mga propetang Hebreo ang nagsagawa ng pagsisisi ng mga Gentil. Ito ay isang katulad na papel ng Mesiyas gaya ng ipinahiwatig ng Isaias 53. Sa pamamagitan ng pagdurusa, na ipinahiwatig din ng Awit 22, batid ni Cristo ang pagkakapit ng mga Kasulatang ito. Binanggit niya ang mga salita ng Awit 22 mula sa krus at nagbigay ng paunawa sa kanyang misyon sa mga Gentil sa Talinghaga ng Magsasaka sa Marcos 12:1-9. Ang mga indikasyon ng Sinoptikong Ebanghelyo ay ginawang tahasan sa Ebanghelyo ni Juan, na nagpapakita na si Cristo ay tumingin sa pagdurusa at kamatayan na, tulad ng isang butil ng trigo, ay mamumunga ng marami at "ang lahat ng mga tao ay palalapitin ko sa akin" (Jn. 12:32).

 

Kung tinanggap ng mga Pariseo at Saduceo na ang pagtatayo ng Templo ay naganap noong panahon ng paghahari ni Dario II, kung gayon hindi maiiwasan na sila ay hinatulan, at kaya sila ay gumawa ng mali at baluktot na pagkakasunud-sunod. Ang mga modernong pagbaluktot ng Cristiano sa 70 sanglinggo ng mga taon sa paligid ni Artajerjes I ay ganap na salungat kay Ezra at Nehemias, at dahil dito ay itinatakwil ng Judaismo. Ang 70 sanglinggo ng mga taon ay eksaktong natapos sa pagtatapos ng 40-taóng yugto na ibinigay para sa pagsisisi sa Juda at Jerusalem simula noong 1 Nisan 70 CE hanggang 1 Nisan 71 CE, kung saan ang Templo ay nawasak. Ang pagtukoy ni Cristo sa Nineveh at kay Solomon ay nagpapakita ng kahalagahan ng tagal ng Templo at ang pagtigil ng paghahain. Ang Jerusalem ay napalibutan noong 1 Nisan at ito ay winasak at ang Templo ay nawasak noong Pagbabayad-sala 70 CE. May bahagi pa rin ng pagkakasunod-sunod na hindi pa nakukumpleto.

 

Ang “70 sanglinggo ng mga taon” ay nagsimula sa unang taon ng isang bagong Jubileo. Iyon din ay noong ikalawang taon ng paghahari ni Dario II. Sa pagtatapos ng Jubileo ay ang Panunumbalik nina Ezra at Nehemias (tingnan ang araling Pagbasa ng Kautusan kasama sina Ezra at Nehemias (No. 250)).

 

Ang hindi karaniwang nauunawaan ay ang paghahain ay nagpatuloy pa rin sa Juda pagkatapos ng pagkawasak ng Templo bilang pagkumpleto ng isang propesiya sa Isaias 19:19.

Isaiah 19:19  Sa araw na yaon ay magkakaroon ng isang dambana sa Panginoon sa gitna ng lupain ng Egipto, at isang haligi sa hangganan niyaon sa Panginoon. (TLAB)

 

Nauunawaan na ang isang Templo ay itinayo sa Elephantine at ang paghahain ay nagpatuloy doon habang ang Templo sa Jerusalem ay nalaglag mula sa pagkasamsam sa Jerusalem ng mga taga-Babilonia. Ang Templong ito ay nagpatuloy sa buong operasyon hanggang sa ito ay samsamin matapos ang Templo sa Jerusalem ay muling itayo sa paghahari ni Dario II. Ang Jerusalem noon ay nagpatuloy bilang sentro ng pagsamba sa Templo ng halos dalawang siglo hanggang sa ikalawang siglo BCE. Si Isaias ay nagpropesiya na ang isang Templo ay itatayo sa Ehipto. Ang propesiya na ito ay may kaugnayan sa Mesiyas (Isa. 19:20) na magliligtas sa Ehipto. Nasa ilalim sila ng kapangyarihang Romano noong panahong iyon at ang Mesiyas ay talagang ipinadala sa Ehipto para sa kaligtasan bilang isang bata at upang matupad ang propesiya na ito at doon sa Oseas, upang siya ay matawag mula sa Ehipto bilang Anak ng Diyos at ang una ng Israel.

 

Ang pagtatayo ng huling Templo doon sa Ehipto ay naitala (sa isang yugto ay mali ang petsa na 1 BCE) ng The Companion Bible sa Appendix 81. Ang pagtatayo ay naitala ni Josephus (Antiquities of the Jews, 13.3.1-3; 6; The Jewish Wars 7.10,3; at Against Apion 2.5). Ang kabuuan ay, dahil sa mga digmaan sa pagitan ng mga Judio at mga taga-Siria, ang Pangulong Saserdote, si Onias IV, at tumakas patungong Alexandria. Aktibo niyang sinuportahan ang Ehipto laban sa Siria. Siya ay tinanggap doon ni Ptolemy Philometor dahil sa katotohanan na iyon. Siya ay ginawang prinsipe sa mga Judio doon at ginawang Ethnarch at Alabarch. Humingi siya ng pahintulot kina Ptolemy at Cleopatra na itayo ang Templo doon bilang katuparan ni Isaiah. Humingi siya ng pahintulot sa mga tao kasama ng kanyang sariling mga saserdote at iba pang mga Levita. Ang liham na kanyang isinulat at ang tugon ng hari at reyna ay nakatala sa Apendiks sa itaas.

 

Ang Templo sa Jerusalem ay nadungisan ng presensya ng mga diyos ng Griyego na nilagay doon ni Antiochus Epiphanes. Ang Jerusalem ay naging lubhang Helenisado sa panahong ito at ang sistema ay nasira.

 

Dumating si Onias sa Leontopolis sa distrito ng Heliopolite o nome. Ang lugar ng Templo ay sa lugar kung saan ang Israel ay may liwanag sa kanilang mga tirahan noong ang Ehipto ay nasa kadiliman. Ang layunin dito ay upang kumatawan sa Mesiyas na magiging liwanag sa kadiliman. Ang Templo ay gumana nang higit sa 200 taon mula 160 BCE hanggang 71 CE, nang isara ito sa pamamagitan ng utos ni Vespasian. Ang lugar ay tinukoy sa LXX bilang ang lungsod ng katuwiran (‘ir-ha-zedek). Ang mga Judio ay matindi ang inggit sa Templong ito at binago ang mga titik ng mga salita ang lungsod ng araw upang basahin ang lungsod ng pagkawasak (cheres to heres).

 

Ang limang lungsod na tinutukoy sa Isaias 19:18 ay malamang na Heliopolis, Leontopolis, Daphne, Migdol at Memphis.

 

Ang pagsasara ng Templo noong 71 CE sa pamamagitan ng utos ni Vespasian ay nagtapos sa yugtong ito ng Tanda ni Jonas. Bagama't ang paghahain ay ipinagpatuloy sa Elephantine sa panahon na ang unang Templo ay nasira, hindi pinahintulutan ng Diyos na mabuhay ang Templong ito pagkatapos ng pagkawasak ng Templo sa Jerusalem. Sa pagkakataong ito, ang bagong Templo ay gagawin sa mga buhay na bato at ang awtoridad ay naipasa mula sa Juda tungo sa Iglesia sa ilang. Ang yugtong ito ng Tanda ni Jonas ay ang paghatol sa mga bansa sa 40 Jubileo. Ang paghahain ay titigil sa buong panahon ng 40 Jubileo. Ang sinumang nagtangkang muling ipakilala ang paghahain ay pinatay o nawasak.

 

Nakumpleto nito ang 70 sanglinggo ng mga taon at ang inilaan na tagal ng ikalawang Templo. Ang Tanda ni Jonas ay natapos din, at ang ikatlong Templo mula sa petsang ito ay inalis mula sa Jerusalem at ikinalat.

 

Ang ikatlong Templo, o ikaapat na Tabernakulo, ay itatayo ng mga indibidwal na bloke ng mga Anak ng Diyos na inianak sa Espiritu. Ang kahalagahan nito ay masusumpungan sa Zacarias 3:8-10 at Zacarias 4.

 

Mula sa versikulo 8, ang pagpapahayag ng pagdating ng Sanga ay ginawa at ang pitong mata ay ipinropesiya (ito ang pitong bituin sa Apoc 2:1). Mula sa Pagdating ni Cristo, na "aalisin ang kasamaan ng lupaing iyon sa isang araw", makikita natin ang pag-unlad sa pamamagitan ng Zacarias 4:1-3 ng pitong panahon ng Iglesia, at ang dalawang puno ng olibo. Ang dalawang punong olibo na ito ay ang dalawang Hinirang at nilalagyan ng langis ang kanilang mga sarili sa pamamagitan ng dalawang gintong padaluyan (Zac. 4:12). Kaya ang ikatlong Templo ay mula sa Espiritu ng Diyos at, samakatuwid, ay upang maisakatuparan ang lahat ng bagay mula sa langis ng Espiritu ng Diyos. Sapagkat ang biyaya ay ipinagkaloob dito (Zac. 4:7), at mula sa Zacarias 4:6 ay makikita natin na ang lahat ng bagay ay naganap mula sa panahong iyon, "Hindi sa pamamagitan ng kalakasan, ni ng kapangyarihan, kundi sa pamamagitan ng aking Espiritu, sabi ng Panginoon ng mga hukbo".

 

Dahil dito ang ikalawang Templo, o ikatlong Tabernakulo, ay limitado sa panahon at kailangang magbigay daan sa ikatlo at espirituwal na Templo, ang ikaapat na Tabernakulo, ng pitong kandelero na, tulad ng alam natin mula sa Apocalipsis 2 at 3, ang pitong panahon ng Iglesia. Ang mga panahong ito ay pinangalanan para sa mga lugar na hiwalay sa Jerusalem at nagsimula sa Efeso bilang panahon ng Efeso.

 

Gayunman, mula 70 CE ang puso ni Juda ay tumigas kaya hindi nila naunawaan ang kahalagahan nito. Posible rin na nakita ng rabinikal na mga awtoridad noong panahong iyon ang buong kahalagahan ng hula at sila ay nahatulan nito. Mula noon, ang katha sa kwento ng pagtatayo sa paghahari ni Dario I ay nagsimulang magkubli sa kahalagahan ng usapin.

 

Ang huling pagkakasunud-sunod ng Tanda ni Jonas ay may kinalaman sa apatnapung Jubileo, na nakikita natin mula sa buhay ni Moises ay ang ikatlo at huling yugto na inilalarawan ng apatnapung taon sa ilang ng Israel bago nito kinuha ang mana nito. Ang apatnapung taon na ito ay ang katulad ng apatnapung Jubileo. Ang unang Jubileo ay kinapapalooban ng kapanganakan ni Cristo at ang pangunguna sa kanyang ministeryo. Sinimulan ni Juan Bautista ang kanyang ministeryo noong taon ng Jubileo ng 27 CE na, bilang ika-labinlimang taon ni Tiberias, kung gayon ay tiyak na noong Oktubre. Kaya't ang kahalagahan dito ay nagsimula siya nang humihip ang Jubileo. Gaya ng nakita natin, ang simbolismo ng pagpapanumbalik ni Josias ay nasa unang taon ng bagong Jubileo. Ganito talaga ang ginawa ni Cristo. Sinimulan niya ang kaniyang ministeryo noong 28 CE pagkatapos ng Paskuwa. Kaya't dinadala ng apatnapung Jubileo ang Tanda ni Jonas hanggang sa pagtatatag ng Milenyo sa unang taon ng bagong Jubileo ng Marso/Abril 2028 CE. Ang pagkakasunod-sunod ng tatlumpung taon ay sa pagitan ng 1997 at 2027.

 

 

Ang Maling Daan

Ang pagkuha ng mga teologo ng Protestante sa batas ni Artajerjes ay nagmula sa mga pagtatangka na iugnay ang propesiya sa isang maling pagsasalin ng Daniel 9:25 sa King James Version. Sa huling bahagi ng 1830s, pinili ito ni William Miller para sa petsa ng pagsisimula ng propesiya ng 2,300 araw. Ang dahilan kung bakit siya at ang iba ay dapat na gumawa ng pagkakamaling ito ay palaisipan. Ang pagsisimula ng propesiya ay nakasaad sa Daniel bilang mula sa panahon na ang santuwaryo ay niyurakan at ang patuloy na handog na sinusunog sa Templo ay inalis. Hindi ito nangyari mula sa, o kasabay ng, alinman sa mga batas sa pagtatayo o ang batas sa paglalaan. Malubhang nagkamali si Miller at ang pagmamanipula pagkatapos ng Repormasyon ng mga propesiya na ito ay pinagmumulan ng pagkahumaling.

 

Pag-uugnay sa Hula ng 2,300 Araw

Ang pinakamaagang panahon kung saan maaaring petsa ng hula ay ang Labanan sa Granicus noong 334 BCE at pagkatapos ay hanggang sa pagsalakay sa Jerusalem at ang paglapastangan sa Templo ni Ptolemy (Soter) sa pagtatapos ng 302 BCE. Inilalagay nito ang pagkumpleto ng hula, sa pinakamaagang petsa nito, mula 1967 sa pagkakaisa ng Jerusalem at hanggang sa katapusan ng 1998. Bilang ang pinaka-malamang na petsa, nangangahulugan ito na ang lahat ay matutupad mula 1999. Iniuugnay ng ilan ang pagtigil ng araw-araw na paghahain kay Antiochus Epiphanes noong 167 BCE, na maaaring maglagay ng pagtatapos sa 2133 o 2134, ngunit hindi ito tugma sa Daniel 12 o Apocalipsis. Katulad nito, ang isang petsang 197 BCE ay magbubunga ng isang petsa ng 2108.

 

Noong 197 BCE, ang Judea ay naging isang lalawigan ng Emperyo ng Seleucid, ang mga taga-Silangan na kahalili ni Alexander kung saan nanggaling si Antiochus Epiphanes. Sinimulan ni Seleucus IV ang mga Helenistikong pagpapalusot na nilabanan ng Zadokite na Pangulong Saserdoteng Onias III.

 

Tingnan ang mga araling Pagdating ng Mesiyas: Bahagi I (No. 210A) at Pagdating ng Mesiyas: Bahagi II (No. 210B); tingnan din ang serye ng WWIII (No. 141A_2)(No. 141B)(No. 141C)(No. 141C_2)(No.141C_3)(No. 141D)(No. 141E)(No. 141E_2), (No.141F)(No. 141F_2)(No. 141G)(No. 141H)at (No. 299A)(No. 299B)(No. 299C).

 

Katapusan ng 70 Linggo ng mga Taon

Ang pagtatapos ng propesiya ng 70 sanglinggo ng mga taon at ang mga detalyeng nakapalibot sa pagkawasak ng Templo noong 70 CE ay nangangailangan ng detalyadong pagsusuri upang matiyak ang wastong pag-unawa.

 

Ang hurisdiksyon ng mga Judio sa Templo ay kinilala at inindorso ng mga Romano. Ang mga pagbabawal laban sa mga Gentil na pumasok sa mga panloob na patyo ng Templo ay inindorso ng mga Romano at ang parusa ay kamatayan, kahit na siya ay isang mamamayang Romano. Kinumpirma ng mga Romano ang kapital na hurisdiksyon ng mga Judio kahit na sa mga hindi Judio. Ito ang dahilan kung bakit kailangan ni Pablo na umapela sa Emperador (Mga Gawa 25:9-12) at ito lamang ang humadlang kay Festus na makitungo kay Pablo alinsunod sa kautusan ng mga Judio.

 

 

Mula kay Emile Schürer The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ (Vol. 1, 111.2, T&T Clarke Ltd, Edinburgh, 1973), Ang pagsamba ng mga Judio ay hindi lamang pinahintulutan kundi tinamasa ang proteksyon ng Romanong Estado. At ang pangangasiwa ng Estado sa Templo, lalo na sa pananalapi nito, ay naganap mula 6-41 CE (ibid., Vol. 1, pp. 377-379).

 

Mula 44 CE hanggang 66 CE ang administrasyon ay inilipat kay Herodes ng Chalcis at pagkatapos ay kay Agripa II (ibid., Vol. l, pp. 377,472). Ang larawan ng Emperador ay inalis pa sa Imperial Standards (ibid., p. 380).

 

Ang mga Judio ay hindi din kasama sa serbisyo militar upang maiwasan ang salungatan sa mga Pista at Sabbath (op. cit., Vol. I, pp. 362-363; Vol. II, pp. 474-475; Vol. III, pp. 22-23,120-121). Ang Juda ay nanatili hanggang 70 CE bilang isang administratibong yunit na may sariling pamahalaang panlalawigan.

 

Hanggang sa sumiklab ang Digmaang Judio noong 66 CE, ang hukbong Romano sa Cesarea ay halos binubuo ng mga hukbong Syrian Caesarean at Sebastene. Noong 66 CE, nakapagtala si Vespasian sa kanyang hukbo, limang mga pangkat at isang ala ng kabalyero mula sa Cesarea (ibid., vol. I, p.364) kapareho ng mga nakatalaga doon noong 44 CE. Ang mga hukbo sa Gawa 27:1 noong mga 60 CE ay maaaring isa sa limang pangkat na binanggit ni Josephus sa The Antiquities of the Jews, Book XX, 8,7, kung saan pinaniniwalaan niya na ang kaguluhan sa pagitan ng mga Judio at mga taga-Siria sa huli ay naging sanhi ng digmaan.

 

Ang huling pagtatayo sa Templo ay isang pader sa pinakamataas na bahagi ng gusali na kabilang sa panloob na korte sa kanlurang bahagi upang maiwasan ang pagtingin ni Agripa sa panloob na hukuman sa panahon ng mga seremonya (Schürer, vol. I, p. 475). Ang pagwasak ng pader na ito ay napigilan sa pamamagitan ng apela kay Nero at sa pamamagitan ni Poppea, ang asawa ni Nero. Sa panahong ito ang pangulong pagkasaserdote, na itinalaga ni Agripa, ay nagsimulang kunin ang mga ikapu at ang mga mahihirap na saserdote ay namatay sa gutom (ibid., pp. 465, 468-470).

 

Pagsapit ng 62 CE, ang huling pagtatayo sa Templo ay natapos at ang pag-alis ng mga ikapu ay itinatag bilang pamantayan ng mga nominado ni Agripa, na nagsimula kay Ananus.

 

Ang mga imperial rescript na nakuha ng mga taga-Siria mula kay Nero sa pamamagitan ng panunuhol kay Beryllus, ang eskriba ni Nero na namamahala sa mga sulat sa Griyego, ay mabigat na nagtimbang laban sa mga Judio (ibid., p. 467). Mula noong 62 CE, sa ilalim ng Pangulong Saserdoteng Ananus, ang nominado ni Agripa, marami sa mga saserdote ang pinatay.

 

Ang Pangulong Saserdote ng ikaapat na Tabernakulo o ang ikatlong Templo, si Santiago, Obispo ng Jerusalem, ang kapatid ni Jesucristo, ay pinatay (ibid., p. 468). Ito ay nagpapahiwatig ng pagtatapos ng pagkasaserdote ng Templo sa Jerusalem at ang pagtatapos ng 62 na linggo ng mga taon. Ang bagong prokurador, si Albinus (62-64 CE), ay napakasama, na dinarambong kapwa ang pampubliko at pribadong pera, kasama na ang kabang-yaman.

 

Mula sa panahong ito, ang pangulong pagkasaserdote ay isang kanlungan para sa mga manloloko. Isang Pangulong Saserdote, si Jesus na anak ni Damnai, ang nakibahagi sa isang matinding labanang lansangan sa kanyang kahalili, si Jesus na anak ni Gamaliel, dahil ayaw niyang talikuran ang Banal na Tanggapan (ibid., p. 469). Nang ibalik si Albinus, binitay niya ang mga pangunahing kriminal at pagkatapos ay pinalaya ang lahat ng mga bilanggo - iniwang walang laman ang mga bilangguan at ang bansa na puno ng mga magnanakaw. Ang kahalili niya, ang pinakahuli sa mga prokurador, si Gessius Florus (64-66 CE), naging pinaka-masama rin, na siyang pinakadakilang manloloko na nanungkulan. Ninakawan niya ang buong lungsod at hinayaan ang panunulisan na huwag mapigilan (ibid., p. 470).

 

Noong 64 CE, idineklara ni Nero ang pag-uusig sa mga Cristiano sa Roma, at ayon sa tradisyon, sina Pedro at Pablo ay naging martir. Laganap ang "Pakikipag-kasunduan ng karamihan" laban sa Judio at Cristiano. Noong 68 CE ang monasteryo sa Qumran ay nawasak, at pati si Nero ay pinatalsik.

 

Ang mga rebolusyonaryo ay bumuo ng kasanayan ng pangi-ngidnap ng saserdote para sa pagpapalitan ng mga bilanggo, at noong 66 CE ang mga awtoridad, kasama ang mga taga-Siria et al., ay nagsimula ng aksyon na naging Digmaang Judio.

 

Mula noong 1 Nisan 70 CE, ang Jerusalem ay napalibutan. Sa Araw ng Pagbabayad-sala 70 CE ang Templo ay nawasak, at mula sa Pagbabayad-sala 70 CE ay walang Templo o paghahain at alay hanggang sa huling pagtatapos ng digmaan noong 73 CE sa pagbagsak ng Masada. Ang panahong ito ay ang tinutukoy ng Daniel 9:27.

 

Sa loob ng isang linggo ng mga taon, ang pangunahing lupon ng mga tao ay tumigil sa pagsasagawa ng kanilang relihiyon, i.e. mula 63 CE hanggang 70 CE, dahil sa polusyon ng Templo at mga pagnanakaw ng ikapu at pagkamatay ng mga saserdote. Ang termino at sa kalahati ng panahong yaon ay kaniyang ipatitigil ang hain at ang alay ay karaniwang kinuha upang tumukoy sa kalahati ng sanglinggo ng mga taon, ngunit ito ay malamang na tumutukoy sa panahon pagkatapos ng pagkawasak mula 70-73 CE nang ang bansa ay nakipaglaban ngunit walang Templo o paghahain. Kaya naman, ang 70 sanglinggo ng mga taon ay malinaw na isang natupad na hula. Pagkatapos ng kamatayan ni Santiago at bago ang pagkawasak noong 70 CE, ang Iglesia ay tumakas sa Jerusalem patungong Pella (ibid., p. 498 at tala 65) dahil alam nila mula sa propesiya na ang katapusan ng panahong ito ay magaganap at ang susunod na Templo ng pitong iglesia, ang ikaapat sa mga Kerubing Tumatakip ni Ezekiel (Ezek. 1:15), ay magsisimula. Mula sa Eclesiastes 6:6, ipinahiwatig ni Solomon na maaaring tumagal ito ng dalawang libong taon. Ang Tanda ni Jonas pagkatapos ay pumasok sa susunod at hindi gaanong nauunawaang yugto nito, ang Panahon ng mga Gentil. Ito ay tatagal ng apatnapung Jubileo hanggang sa pagbabalik ng Mesiyas at ang pagsisimula ng Milenyo na tinutukoy sa Apocalipsis 20:4.

 

Ang Iglesia sa ilalim ni Symon, pamangkin ng Mesiyas, ay bumalik sa Jerusalem noong mga 72 CE at itinatag ang mga iglesia ng Desposyni o yaong mga pag-aari ng Panginoon, at nagbigay ng mga obispo sa mga iglesia ng Asia at Ehipto sa loob ng maraming dekada hanggang sa pinalitan sila ng Roma ng mga Griyego.

 

Maaaring itanong ng isa: “Ano kaya ang nangyari kung nagsisi ang mga Judio?” Ang sagot ay ibinigay sa pamamagitan ng pagtukoy sa Israel sa ilang kung saan ipinadala ang mga espiya o mga saksi upang tiktikan ang Lupang Pangako. Isang lalaki mula sa bawat tribo ang ipinadala. Si Oseas na anak ni Nun ay mula sa Ephraim at tinawag na Josue ni Moises (Blg. 13:8,16). Sila ay ipinadala mula sa Zin, bumalik pagkatapos ng apatnapung araw (Blg. 13:25). Tumanggi silang kunin ang kanilang mana, sumasaksi laban sa pagiging produktibo ng kanilang mana – lahat maliban kina Josue at Caleb (Blg. 14:6-7). Walang sinumang higit sa dalawampu na nagreklamo laban sa Diyos ang pinayagang pumasok sa Lupang Pangako maliban kina Josue at Caleb. Ang mga bata ay binigyan ng apatnapung taon sa ilang bilang mga lagalag na pastol na nagbabayad ng kaparusahan sa kanilang hindi katapatan. Kinakatawan nito ang Juda at Levi noong panahon ng Mesiyas.

 

Ang apatnapung araw ng pagsaksi ay naging apatnapung taon ng Tanda ni Jonas mula sa Mesiyas hanggang sa pagkawasak ng Templo. Ang apatnapung taon sa ilang ay naging apatnapung Jubileo ng mga pagala-gala hanggang sa ikalawang pagdating.

 

Maaaring magsisi sana si Juda at dinala sana tayo sa ilalim ng kanilang pamumuno. Hindi sila nagsisi, at alam ng Diyos na hindi sila magsisisi. Pagkatapos ay tinawag tayo sa ilalim ng magkakaibang kalagayan. Gayunpaman, ang Juda ay bibigyan ng pagsisisi sa lalong madaling panahon.

 

 

 



 



 

Apendiks A

Ang Batas ni Ciro at ang mga Haring Caldeo ayon kay Josephus

 

 



Maraming mananalaysay ang naging abala sa pagpapatunay na ang propesiya para sa 70 sanglinggo ng mga taon ay nauugnay sa ministeryo ni Cristo - sa ilang paraan ay tinutukoy ang pagsisimula nito at sa ilang paraan ay nag-iiwan ng 3½ taon para sa panahon ng wakas. Sa maling sigasig, minamanipula ng ilang tagapagsalin ang Daniel 9:25-27 upang hindi mailapat ang paratang ng pandaraya. Marahil ang pinakatapat na pagsasalin ay kay Moffatt.

 

Know then, understand, that between the issue of the prophetic command to re-people and rebuild Jerusalem and the consecrating of a supreme high priest, seven weeks of years shall elapse; in the course of sixty-two weeks of years it shall be rebuilt, with its squares and streets; finally, after the sixty-two weeks of years, the consecrated priest shall be cut off, leaving no successor; the city and the sanctuary shall be destroyed along with the consecrated priest, and then ruin shall pour in with a flood of warfare to the very end.

 

For a week of years the main body of the people shall cease to practise their religion; for half of that time sacrifice and offering shall cease, and instead of this there shall be an appalling abomination, till finally the appointed doom falls upon the sacrilegious abomination.

 

Pansinin na ang pagpapahid sa isang itinalaga ay tila ang muling pagtatatag ng pagkasaserdote, at pagkatapos ay ang pagkawasak ng Jerusalem at ng Templo at ng pagputol ng paghahain.

 

Bagama't walang alinlangan na ang pagpapako kay Cristo sa krus ang tinutukoy sa talatang 24, ang hula ay malinaw na hindi inuugnay ang kanyang sarili sa kanyang ministeryo kundi sa katuparan nito sa pagkawasak ng Templo.

 

Ang mga listahan ng mga hari ng Caldeo hanggang kay Ciro na Persiano ay muling binuo, at ang mga petsang tinanggap mula sa Canon ni Ptolemy ay kasama rin para sa impormasyon.

 

Itinala rin ni Josephus na si Nehemias ay binigyan ni Jerjes ng kaniyang atas sa kaniyang ika-25 taon at na ang mga pader ay natapos sa loob ng dalawang taon at apat na buwan at natapos noong ika-28 taon ni Jerjes.

 

Sa kasamaang-palad, ang mga petsang itinuro kay Jerjes gamit si Ptolemy ay mula 486 hanggang 464 BCE – isang panahon ng 22 taon. Alinman sa mga pagsasalin ay mali, si Josephus ay mali o, mas malamang, lahat ay mali. Ang tanging mga haring kilala na naghari sa mahigit na 25 taon ay sina Dario I at Artajerjes I at II.

 

Ang isang napaka-interesanteng petsa ang lilitaw, gayunpaman, kung kukunin natin ang petsa ni Ciro mula sa pagtatayo mula kay Nabucodonosor sa tinanggap na petsa ng 605 BCE at idagdag ang kronolohiya ni Josephus para sa mga hari ng Caldeo. Ito ang gumawa ng batas ni Ciro noong taong 464 BCE.

 

Pitumpung linggo ng mga taon mula sa petsang ito ay ang katapusan ng 27 CE. Sinimulan ni Juan Bautista ang kanyang ministeryo sa katapusan ng taong ito. Ang isa o dalawang taon sa alinmang paraan mula sa petsa ng pagsisimula ay pinahihintulutan. Ang problema dito, gayunpaman, ay ang mga petsa ng pagtatapos para sa hari ng Persia na gumagamit ng Canon ni Ptolemy at ang karaniwang tinatanggap na mga petsa na matatagpuan sa karamihan ng mga tsart ng panahon ng Bibliya ay 260 BCE – nilalagay ang pananakop ni Alexander 72 taon na huli na. Ang kahabaan ng mga hari ng Persia ay maaaring masyadong mahaba o, sa katunayan, ang petsa ng pagsisimula ay maaaring mali ng ilang taon.

 

Ang katotohanan ay ang Canon ni Ptolemy ay nagpapakitang tama, na ang petsang 605 BCE ay naayos ayon sa astronomiya. Gayunpaman, umiiral ang posibilidad na ang 70 sanglinggo ng mga taon na gumagamit ng mga petsa ni Josephus para sa mga hari ng Caldeo ay nagtatapos sa panahon ni Cristo. Walang yugto, gamit ang alinman sa mga posibleng permutasyon ay posibleng itampok si Ciro Artajerjes I (Longimanus) bilang hari sa pagsisimula ng mga petsa.

 

Ang talahanayan ng mga petsa na ginawa mula kay Josephus ay hindi tama at nagpapawalang-bisa sa hula ng Bibliya. Ginamit ni Josephus ang istruktura ng Judaismo pagkatapos ng Templo. Ayon kay Josephus, ito ay 96 na taon mula sa pagkilos ni Nabucodonosor laban sa mga Judio, na naganap sa kanyang ika-23 taon, hanggang sa batas ni Ciro. Para sa kadahilanang ito lamang, si Josephus ay dapat na iwaksi at ang paunang interpretasyon ay mapanatili.

 

Anumang simula ang ginamit ay walang yugto ng pitong taon kung saan ang tatlong-at-kalahating taon ay natira upang kunin sa ilang kathang-isip na panahon bago ang panahon ng pagbabalik ni Cristo, at hindi rin naman sinabi ni Daniel na magkakaroon ng isang hating linggo o mas huling yugto ng isang linggo. Ang mga balangkas ng panahon ay hindi pinapayagan ito. Malinaw na binanggit ni Daniel na sa katapusan ng panahon, sa loob ng isang linggo ng mga taon, ang pangunahing lupon ng mga tao ay titigil sa pagsasagawa ng kanilang relihiyon at, sa kalahati ng panahong iyon, ang paghahain at paghahandog ay titigil.

 

Ang isang pag-aaral sa pagkawasak ng Jerusalem at ng Templo ay nagpapakita na ang hulang ito ay natapos noong 70 CE.

 

Ang ilan ay nagtuturo na ang itinakdang wakas ay ibubuhos sa maninira sa loob ng 3½ taon, i.e. ang panahon ng mga salot ng poot ng Diyos sa Apocalipsis. Habang ang 3½-taon na panahon ng mga salot ng poot ng Diyos ay magaganap, ang pagtatangkang iugnay ang mga ito sa propesiya na ito ay isang napaka-kaduda-dudang argumento. Itinuturo ng iba na ang panahon ng isang linggo ng mga taon ay nakalaan para sa panahon ng kawakasan. Tiyak na walang suporta para sa anumang naturang pagtatalo. Kung ang isa ay nasa gitna ng Jerusalem sa loob ng 3½-taon hanggang 70 CE, malamang na mas malalaman ng isa ang katumpakan ng hula at ang pagkabigo ng posisyon sa itaas.

 

(Tingnan din ang araling Digmaan laban sa Roma at ang Pagbagsak ng Templo (No. 298).)

 



 

MGA HARI

 

TAON

 

PETSA

 

 

 

Nabucodonosor (Nabopollassar)

21

622 BCE

(Ang petsa ng pagsisimula ay hindi ayon kay Josephus kundi sa mga taon ng paghahari.)

Nabucodonosor

43

605-562 BCE

Evil Morodach

18

562-522 BCE

Neglissor

40

522-482 BCE

Labosordacus

9/12

482- ? BCE

Baltasar (Naboandelus)

17

465- ? BCE

Ciro (ni Dario)

10

465-455 BCE

(Paggawa ng Canon ni Ptolemy)

Cambyses

7

455-448 BCE

Dario I

36

448-414 BCE

Jerjes

22

414-392 BCE

Artajerjes

41

392-351 BCE

Jerjes II

-

351 BCE

Dario II

19

351-332 BCE

Artajerjes II

46

332-286 BCE

Artajerjes III

20

286-266 BCE

Dario III

6

266-260 BCE

 

Bibliograpiya

The Common Bible (Revised Standard Version), Collins, 1973.

Herodotus, The Histories, tr. by A. de Selincourt (Burns Rev.), Penguin, 1983.

Josephus, Complete Works, tr. by William Whiston, Kregel Publications, 1981.

Emile Schürer, The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ (175 BC - 135 AD), Vols. I to III, rev. by Varnes and Millar, T&T Clarke Ltd, 1958.

James B. Pritchard, The Ancient Near East - An Anthology of Texts and Pictures, Princeton, 1958

.

 

Apendiks B





Kanlurang Pader ng Jerusalem

Ang Kanlurang Pader, o tinatawag na Panaghoy na pader, ang natitira na lamang sa mga sinaunang pader ng Templo ni Herodes ngayon.

 

Ang mga bagong natuklasang artifact na may petsang AD 16 na natagpuan sa ilalim ng Kanlurang Pader ng Jerusalem ay nagpapahiwatig na mas matagal ang pagtatayo kaysa sa pinaniniwalaan dati. Inakala na ang pader ay itinayo at natapos ni Haring Herodes bago siya namatay noong 4 BCE. Gayunpaman, ang pagtuklas sa mga artifact na ito ay nagpapatunay sa mga sinulat ng isang unang-siglong Judiong mananalaysay, si Josephus, na nagsabi na ang proyekto ay natapos ilang dekada pagkamatay ni Herodes.

 

Isinulat ni Flavius Josephus na si Herodes ay nagsimulang muling itayo at palakihin ang lugar ng Bundok ng Templo noong ika-18 taon ng kanyang paghahari. Isinulat din ni Josephus na ito ay isang napakalaking proyekto at nilayon na maging isang walang hanggang alaala kay Herodes (Josephus: Antiquities of the Jews, 15,11,1-7; Wars of the Jews, 5,5,1-8).

 

[Tila ang pangunahing bahagi ng muling pagtatayo ni Herodes ay natapos bago siya mamatay noong 4 BCE, ngunit ang paggawa sa proyekto ay nagpatuloy nang mas matagal. Sa pagsulat pagkatapos ng pagkawasak ng Templo noong 70 A.D., itinala ni Josephus na ang gawain sa Bundok ng Templo ay natapos ni Haring Agripa II, ang apo sa tuhod ni Herodes, dalawang dekada bago nawasak ang buong compound. Nang bumisita si Jesus sa Templo sa panahon ng Paskuwa, sinabi ng mga Judio na ang templo ay 46 na taon nang itinatayo noong panahong iyon (Jn. 2:20).]

 

Ang propesor ng Unibersidad ng Haifa na si Ronny Reich, isang arkeologo na nagtatrabaho sa lugar ay nagsabi na ang tuklas ng arkeolohiya na ito ay nagpapakita na ang mga paggawa sa Bundok ng Templo ay nagpatuloy sa mahabang panahon pagkatapos ng kamatayan ni Herodes.

 

Tingnan ang artikulo mula kay Izzy Lemberg, CNN

Nobyembre 25, 2011 -- Nai-update noong 0133 GMT (0933 HKT)

http://articles.cnn.com/2011-11-24/middleeast/world_meast_fea-western-wall_1_king-herod-flavius-josephus-jerusalem-s-western-wall?_s=PM:MIDDLEEAST

 

 

 

 

q